2.1.A	तथा
2.1.B	तथा
2.1.C	तथा{अव्य}
2.1.D	तथा{अव्य}
2.1.E	-
2.1.F	-
2.1.G	क्रियाविशेषणम् 11
2.1.H	-
2.1.I	उस_प्रकार
2.1.J	as_mentioned_before
2.1.K	-
2.1.L	-
2.1.M	LG

कृपया

कृपयाविष्टमश्रुपूर्णाकुलेक्षणम्

कृपा{स्त्री}{3;एक}

हेतुः 3

करुणा_से

with_pity

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

LLGGGGLGGLGLL

आविष्टम्

आविष्ट{पुं}{2;एक}

आङ्_विष्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;आङ्_विषॢँ;जुहोत्यादिः;पुं}{2;एक}

समुच्चितम् 4

व्याप्त

overwhelmed

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

विशेषणम् 7

(और)

and

अश्रु-पूर्ण-आकुल-ईक्षणम्

अश्रु-पूर्ण-आकुल-ईक्षण{पुं}{2;एक}

अश्रु-पूर्ण-आकुल-ईक्षण{नपुं}{2;एक}

<<<अश्रु-पूर्ण>T3-आकुल>Di-ईक्षणम्>Bs6

अश्रुभिः पूर्णे = अश्रुपूर्णे, अश्रुपूर्णे आकुले च = अश्रुपूर्णाकुले, अश्रुपूर्णाकुले ईक्षणे यस्य सः = अश्रुपूर्णाकुलेक्षणः तं अश्रुपूर्णाकुलेक्षणम्

समुच्चितम् 4

आँसुओं_से_पूर्ण_तथा_व्याकुल_नेत्रोंवाले

whose_eyes_were_filled_with_tears_and_agitated

विषीदन्तम्

विषीदन्तमिदं

विषीदन्त{पुं}{2;एक}

वि_सद्{कृत्_प्रत्ययः:शतृ;वि_षदॢँ;भ्वादिः;पुं}{2;एक}

समुच्चितम् 4

शोकयुक्त

who_was_full_of_sorrow

LGGGLG

तम्

तं

तद्{पुं}{2;एक}

कर्म 11

उसको_(अर्जुन_के_प्रति)

unto_Arjuna

मधुसूदनः

मधुसूदन{पुं}{1;एक}

कर्ता 11

भगवान्_मधुसूदन_ने

Madhusudana

मधुं सूदयतीति मधुसूदनः

LLGLG

इदम्

इदम्{नपुं}{2;एक}

विशेषणम् 10

यह

the_following

वाक्यम्

वाक्यमुवाच

वाक्य{नपुं}{2;एक}

कर्मसमानाधिकरणम् 11

वचन

words

GGLGL

उवाच

ब्रू1{कर्तरि;लिट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ब्रूञ्;अदादिः}

वच्{कर्तरि;लिट्;प्र;एक;परस्मैपदी;वचँ;अदादिः}

कहा

addressed

2.2.A	अर्जुन
2.2.B	-
2.2.C	अर्जुन{पुं}{8;एक}
2.2.D	अर्जुन{पुं}{8;एक}
2.2.E	-
2.2.F	-
2.2.G	सम्बोध्यः 10
2.2.H	-
2.2.I	हे_अर्जुन
2.2.J	O_Arjuna

अन्-आर्य-जुष्टम्

अनार्यजुष्टमस्वर्ग्यमकीर्तिकरमर्जुन

अनार्य-जुष्ट{पुं}{2;एक}/जुष्ट{नपुं}{1;एक}/जुष्ट{नपुं}{2;एक}

अनार्य-जुष्ट{पुं}{2;एक}

<न-<आर्य-जुष्टम्>T3>Tn

आर्यै जुष्टं = आर्यजुष्टं, न आर्यजुष्टं = अनार्यजुष्टं

विशेषणम् 8

न_तो_यह_श्रेष्ठ_पुरुषों_द्वारा_आचरित

shunned_by_noble_souls

LGLGGGGGLGLLGGLL

अ-स्वर्ग्यम्

अ-स्वर्ग्य{पुं}{2;एक}/स्वर्ग्य{नपुं}{1;एक}/स्वर्ग्य{नपुं}{2;एक}

अ-स्वर्ग्य{पुं}{2;एक}

<न-स्वर्ग्यम्>Tn

न स्वर्ग्यम् = अस्वर्ग्यम्

विशेषणम् 8

न_स्वर्ग_को_देनेवाला

neither_heaven

अ-कीर्ति-करम्

अ-कीर्तिकर{पुं}{2;एक}/कीर्तिकर{नपुं}{1;एक}/कीर्तिकर{नपुं}{2;एक}

अ-कीर्तिकर{पुं}{2;एक}

<न-<कीर्ति-करम्>U>Tn

कीर्तिं करोतीति = कीर्तिकरं, न कीर्तिकरं = अकीर्तिकरं

विशेषणम् 8

न_कीर्तिवाला

nor_fame

इदम्

इदम्{नपुं}{2;एक}

विशेषणम् 6

यह

this

कश्मलम्

कश्मलमिदं

कश्मल{नपुं}{2;एक}

विशेषणम् 8

मोह

infatuation

GLGLG

विषमे

विषम{पुं}{7;एक}/विषम{नपुं}{1;द्वि}/विषम{नपुं}{2;द्वि}/विषम{नपुं}{7;एक}/विषमा{स्त्री}{1;द्वि}/विषमा{स्त्री}{2;द्वि}

विषम{नपुं}{7;एक}

अधिकरणम् 10

असमय_में

at_this_odd_hour

LGG

त्वा

युष्मद्{2;एक}

कर्म 10

तुमको

unto_you

कुतः

कुतस्त्वा

कुतः{अव्य}

अपादानम् 10

किस_हेतु_से

how

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

LGG

समुपस्थितम्

समुपस्थित{नपुं}{1;एक}

सम्_उप_स्था{कृत्_प्रत्ययः:क्त;सम्_उप_ष्ठा;भ्वादिः;नपुं}{1;एक}

प्राप्त_हुआ

has_overtaken

GLGLL

2.3.A	पार्थ
2.3.B	पार्थ
2.3.C	पार्थ{पुं}{8;एक}
2.3.D	पार्थ{पुं}{8;एक}
2.3.E	-
2.3.F	-
2.3.G	सम्बोध्यः 5
2.3.H	-
2.3.I	हे_पृथापुत्र
2.3.J	O_son_of_Prtha
2.3.K	-
2.3.L	-
2.3.M	GL

क्लैब्यम्

क्लैब्यं

क्लैब्य{नपुं}{1;एक}/क्लैब्य{नपुं}{2;एक}

क्लैब्य{नपुं}{2;एक}

कर्म 5

नपुंसकता_को

unmanliness

क्लीबस्य भावः क्लैब्यम्

मा

मा{अव्य}

सम्बन्धः 4

मत

not

स्म

स्म{अव्य}

सम्बन्धः 5

हो

गमः(अगमः)

गमः

गम{पुं}{1;एक}

प्राप्त

yield

एतत्

एतद्{नपुं}{1;एक}

कर्ता 9

यह

this

त्वयि

युष्मद्{7;एक}

अधिकरणम् 9

तुम्हारे_लिए

unto_you

न

नैतत्त्वय्युपपद्यते

न{अव्य}

सम्बन्धः 9

नहीं

does_not

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88)) / चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGGLLGLG

उपपद्यते

उप_पद्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;पदँ;दिवादिः}

उप_पद्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उप_पदँ;दिवादिः}

उचित_जान_पड़ती

become_you

परन्तप

परन्तप{पुं}{8;एक}

सम्बोध्यः 14

हे_परंतप

O_conqueror_of_the_enemies

परान् शत्रून् तापयति

LGLL

क्षुद्रम्

क्षुद्रं

क्षुद्र{पुं}{2;एक}/क्षुद्र{नपुं}{1;एक}/क्षुद्र{नपुं}{2;एक}

क्षुद्र{नपुं}{2;एक}

विशेषणम् 12

तुच्छ

base

हृदय-दौर्बल्यम्

हृदयदौर्बल्यं

हृदय-दौर्बल्य{नपुं}{1;एक}/दौर्बल्य{नपुं}{2;एक}

हृदय-दौर्बल्य{नपुं}{2;एक}

<हृदय-दौर्बल्यं>T6

हृदयस्य दौर्बल्यं = हृदयदौर्बल्यं

कर्म 13

हृदय_की_दुर्बलता_को

Faint-heartedness

LLLGGG

त्यक्त्वा

त्यक्त्वोत्तिष्ठ

त्यज्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;त्यजँ;भ्वादिः}

त्यज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;त्यजँ;भ्वादिः}

पूर्वकालः 14

त्यागकर

shaking_off

गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

GGGL

उत्तिष्ठ

उद्_स्था1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;ष्ठा;भ्वादिः}

उद्_स्था{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;उद्_ष्ठा;भ्वादिः}

खड़े_हो_जाओ

stand_up

2.4.A	मधुसूदन
2.4.B	मधुसूदन
2.4.C	मधुसूदन{पुं}{8;एक}
2.4.D	मधुसूदन{पुं}{8;एक}
2.4.E	-
2.4.F	-
2.4.G	सम्बोध्यः 9
2.4.H	-
2.4.I	हे_मधुसूदन
2.4.J	O_Madhusudana
2.4.K	मधुं सूदयतीति मधुसूदनः
2.4.L	-
2.4.M	LLGLL

अहम्

अस्मद्{1;एक}

कर्ता 9

मैं

भीष्मम्

भीष्ममहं

भीष्म{पुं}{2;एक}

समुच्चितम् 4

भीष्मपितामह_के

unto_Bhisma

GGLG

च

च{अव्य}

कर्म 9

और

and

द्रोणम्

द्रोणं

द्रोण{पुं}{2;एक}

समुच्चितम् 4

द्रोणाचार्य_के

unto_Drona

सङ्ख्ये

सङ्ख्य{नपुं}{7;एक}

अधिकरणम् 9

रणभूमि_में

on_the_battlefield

इषुभिः

इषु{पुं}{3;बहु}

करणम् 9

बाणों_से

with_arrows

LLG

कथम्

कथं

कथम्{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 9

किस_प्रकार

how

प्रतियोत्स्यामि

प्रति_युध{कर्तरि;लृट्;उ;एक;परस्मैपदी;प्रति_युधँ;दिवादिः}

विरुद्ध_लड़ूँगा

shall_fight

LLGGL

अरिसूदन

अरिसूदन{पुं}{8;एक}

सम्बोध्यः 13

हे_अरिसूदन

O_slayer_of_the_enemies

अरीन् सूदयतीति अरिसूदनः

(तौ)

(तद्{पुं}{1;द्वि})

(तद्){पुं}{1;द्वि}

कर्ता 13

(वे)

they_both

पूजा-अर्हौ

पूजार्हावरिसूदन

पूजा-अर्ह{पुं}{1;द्वि}

<पूजा-अर्हौ>T7

पूजायां अर्हः = पूजार्हः तौ पूजार्हौ

कर्तृसमानाधिकरणम् 13

पूजनीय

worthy_of_deepest_reverence

यान्तवान्त-सन्धिः (एचोऽयवायावः (6।1।78))

GGGLLGLL

(स्तः)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;द्वि;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;द्वि;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(हैं)

are

2.5.A	हि
2.5.B	हि
2.5.C	हि{अव्य}
2.5.D	हि{अव्य}
2.5.E	-
2.5.F	-
2.5.G	सम्बन्धः 10
2.5.H	-
2.5.I	क्योंकि
2.5.J	because
2.5.K	-
2.5.L	-
2.5.M	L

महत्-अनुभावान्

महानुभावान्

महानुभाव{पुं}{2;बहु}

<महत्-अनुभावान्>Bs6

महान् अनुभावः यस्य सः = महानुभावः तान् महानुभावान्

विशेषणम् 3

महानुभाव

noble

LGLGG

गुरून्

गुरूनहत्वा

गुरु{पुं}{2;बहु}

कर्म 4

गुरुजनों_को

elders

LGLGG

अ-हत्वा

अहत्वा

अ-हन्{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;हनँ;अदादिः}

पूर्वकालः 11

न_मारकर

without_slaying

इह

इह{अव्य}

विशेषणम् 6

इस

in_this

लोके

लोक{पुं}{7;एक}

अधिकरणम् 11

लोक_में

world

भैक्ष्यम्

भैक्ष्यमपीह

भैक्ष्यम्

भैक्ष्य{नपुं}{2;एक}

कर्म 8

भिक्षा_का_अन्न

alms

भिक्षाणां समूहः भिक्षायाः इदं वा

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGLGL

भोक्तुम्

भोक्तुं

भुज्1{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;भुजोँ;तुदादिः}/भुज्2{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;भुजँ;रुधादिः}

भुज्{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;भुजँ;रुधादिः}

प्रयोजनम् 10

खाना

to_live_on

अपि

अपि{अव्य}

सम्बन्धः 8

भी

even

श्रेयः

श्रेयो

श्रेय{पुं}{1;एक}

श्रेयस्{नपुं}{1;एक}

कर्ता 11

कल्याणकारक

better

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

गुरून्

गुरूनिहैव

गुरु{पुं}{2;बहु}

कर्म 13

गुरुजनों_को

elders

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

LGLGL

हत्वा

हत्वार्थर्थकामांस्तु

हन्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;हनँ;अदादिः}

हन्{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;हनँ;अदादिः}

पूर्वकालः 20

मारकर

after_killing

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / रुत्व-सन्धिः (नश्छव्यप्रशान् (8।3।7)-अनुनासिकात् परोऽनुस्वारः (8।3।4)-खरवसानयोर्विसर्जनीयः (8।3।15)-विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

GGGLGGL

तु

तु{अव्य}

सम्बन्धः 13

तो

even

इह

इह{अव्य}

अधिकरणम् 20

यहाँ_(इस_लोक_में)

in_this_life

एव

एव{अव्य}

सम्बन्धः 15

ही

after_all

रुधिर-प्रदिग्धान्

रुधिर-प्र_दिह्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;प्र_दिहँ;अदादिः;पुं}{2;बहु}

<रुधिर-प्रदिग्धान्>T3

रुधिरैः प्रदिग्धम् = रुधिरप्रदिग्धम् तान् रुधिरप्रदिग्धान्

विशेषणम् 19

रुधिर_से_सने_हुए

bloodstained

अर्थ-कामान्

अर्थ-काम{पुं}{2;बहु}

<अर्थ-कामान्>U

अर्थम् कामयन्ते इति = अर्थकामाः तान् अर्थकामान्

विशेषणम् 19

अर्थ_और_कामरूप

in_the_form_of_wealth_and_sense-enjoyments

भोगान्

भोगान्रुधिरप्रदिग्धान्

भोग{पुं}{2;बहु}

कर्म 20

भोगों_को

pleasures

GGLLGLGG

भुञ्जीय

भुज्2{कर्तरि;विधिलिङ्;उ;एक;आत्मनेपदी;भुजँ;रुधादिः}

भुज्{कर्तरि;विधिलिङ्;उ;एक;आत्मनेपदी;भुजँ;रुधादिः}

भोगूँगा

shall_enjoy

GGL

2.6.A	नः
2.6.B	-
2.6.C	अस्मद्{6;बहु}
2.6.D	अस्मद्{6;बहु}
2.6.E	-
2.6.F	-
2.6.G	षष्ठीसम्बन्धः 3
2.6.H	-
2.6.I	हमारे_लिये
2.6.J	for_us

कतरत्

कतरन्नो

कतरत्

कतरत्{नपुं}{1;एक}

विभक्तम् 3

दोनों_में_से_कौन-सा

which_from_two_(to_fight_or_not_to_fight)

अनुनासिक-सन्धिः (यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (8।4।45))

LLGG

गरीयः

गरीयो

गरीयस्{नपुं}{1;एक}/गरीयस्{नपुं}{2;एक}

गरीयस्{नपुं}{1;एक}

कर्ता 4

श्रेष्ठ

preferable

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

LGG

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

यद्वा

यद्वा{अव्य}

अथवा

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

(वयम्)

(अस्मद्{1;बहु})

(अस्मद्){1;बहु}

कर्ता 7

हम

जयेम

जि1{कर्तरि;विधिलिङ्;उ;बहु;परस्मैपदी;जि;भ्वादिः}

जि{कर्तरि;विधिलिङ्;उ;बहु;परस्मैपदी;जि;भ्वादिः}

जीतेंगे

shall_win

LGL

यदि_वा

यदि{अव्य}_वा/वा{अव्य}

यदि{अव्य}_वा{अव्य}

या

(ते)

(तद्{पुं}{1;बहु})

(तद्){पुं}{1;बहु}

कर्ता 11

(वे)

they

नः

नो

अस्मद्{6;बहु}

कर्म 11

हमको

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

जयेयुः

जि1{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;बहु;परस्मैपदी;जि;भ्वादिः}

जि{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;बहु;परस्मैपदी;जि;भ्वादिः}

जीतेंगे

will_conquer

LGG

एतत्

एतद्{नपुं}{2;एक}

कर्म 15

यह

this

च

चैतद्विद्मः

च{अव्य}

भी

also

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88)) / जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GGGG

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 15

नहीं

not

विद्मः

विद्1{कर्तरि;लट्;उ;बहु;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

विद्{कर्तरि;लट्;उ;बहु;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

जानते

do_know

यान्

यानेव

यद्{पुं}{2;बहु}

कर्म 17

जिनको

whom

GGL

हत्वा

हन्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;हनँ;अदादिः}

हन्{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;हनँ;अदादिः}

पूर्वकालः 19

मारकर

by_killing

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 19

नहीं

do_not

जिजीविषामः

जिजीविषामस्तेऽवस्थिताः

जिजीविषामः

जीव्_सन्{कर्तरि;लट्;उ;बहु;परस्मैपदी;जीवँ_सन्;भ्वादिः}

जीना_चाहते

wish_to_live

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)) / पूर्वरूप-सन्धिः (एङः पदान्तादति (6।1।109))

LGLGGGGLG

ते

तद्{पुं}{1;बहु}

प्रतियोगी 21

वे

they

एव

एव{अव्य}

अनुयोगी 22

ही

very

धार्तराष्ट्राः

धार्तराष्ट्र{पुं}{1;बहु}

कर्ता 25

धृतराष्ट्र_के_पुत्र

sons_of_Dhrtarastra

GLGG

प्रमुखे

प्रमुख{पुं}{7;एक}/प्रमुख{नपुं}{1;द्वि}/प्रमुख{नपुं}{2;द्वि}/प्रमुख{नपुं}{7;एक}/प्रमुखा{स्त्री}{1;द्वि}/प्रमुखा{स्त्री}{2;द्वि}

प्रमुख{नपुं}{7;एक}

अधिकरणम् 24

हमारे_सामने_मुकाबले_में

before_us_in_the_enemy_ranks

GLG

अवस्थिताः

अवस्थित{पुं}{1;बहु}

अव_स्था{कृत्_प्रत्ययः:क्त;अव_ष्ठा;भ्वादिः;पुं}{1;बहु}

कर्तृसमानाधिकरणम् 25

खड़े

stand

(सन्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(हैं)

are

2.7.A	कार्पण्य-दोष-उपहत-स्वभावः
2.7.B	कार्पण्यदोषोपहतस्वभावः
2.7.C	कार्पण्य-दोषन्-उपहत-स्वभाव{पुं}{1;एक}
2.7.D	कार्पण्य-दोष-उपहत-स्वभाव{पुं}{1;एक}
2.7.E	<<<कार्पण्य-दोषः>K6-उपहत>T3-स्वभावः>Bs6
2.7.F	कार्पण्यम् एव दोषः = कार्पण्यदोषः, कार्पण्यदोषेण उपहतः = कार्पण्यदोषोपहतः, कार्पण्यदोषोपहतः स्वभावः यस्य सः = कार्पण्यदोषोपहतस्वभावः
2.7.G	विशेषणम् 3
2.7.H	-
2.7.I	कायरतारूप_दोष_से_उपहत_स्वभाववाला
2.7.J	having_smitten_by_the_vice_of_faint-heartedness
2.7.K	-
2.7.L	-
2.7.M	GGLGGLLGLGG

धर्म-सम्मूढ-चेताः

धर्मसम्मूढचेताः

धर्मन्-सम्मूढ-चेता{स्त्री}{1;बहु}/चेता{स्त्री}{2;बहु}/चेता{स्त्री}{8;बहु}

धर्मन्-सम्मूढ-चेतस्{पुं}{1;बहु}

<<धर्म-सम्मूढ>T7-चेताः>Bs6

धर्मे सम्मूढः = धर्मसम्मूढः, धर्मसम्मूढः चेतः यस्य सः = धर्मसम्मूढचेताः

विशेषणम् 3

धर्म_के_विषय_में_मोहितचित्त

mind_puzzled_with_regard_to_duty

GLGGLGG

(अहम्)

(अस्मद्{1;एक})

(अस्मद्){1;एक}

कर्ता 5

(मैं)

त्वाम्

त्वां

युष्मद्{2;एक}

कर्म 5

आपसे

unto_You

पृच्छामि

प्रछ्1{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;प्रछँ;तुदादिः}

प्रछ्{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;प्रछँ;तुदादिः}

पूछता_हूँ

beseech

GGL

यत्

यच्छ्रेयः

यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}

यद्{नपुं}{2;एक}

सम्बन्धः 10

जो

that_which

जश्त्व-श्चुत्व-चर्त्व-छत्व (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)-खरि च (8।4।55)-शश्छोऽटि (8।4।63))

GGG

निश्चितम्

निश्चित{पुं}{2;एक}/निश्चित{नपुं}{1;एक}/निश्चित{नपुं}{2;एक}

निश्चित{नपुं}{1;एक}

विशेषणम् 8

निश्चित

decidedly

श्रेयः

श्रेय{पुं}{1;एक}/श्रेयस्{नपुं}{1;एक}/श्रेयस्{नपुं}{2;एक}

श्रेयस्{नपुं}{1;एक}

कर्ता 9

कल्याणकारक

good

स्यात्

स्यान्निश्चितं

अस्2{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

अस्{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

प्रतियोगी 6

हो

may_be

अनुनासिक-सन्धिः (यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (8।4।45))

GGLG

तत्

तन्मे

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{2;एक}

अनुयोगी 12

वह

that

अनुनासिक-सन्धिः (यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (8।4।45))

मे

अस्मद्{6;एक}

कर्म(षष्ठीविभक्तिः) 12

मेरे_लिये

unto_me

ब्रूहि

ब्रू1{कर्तरि;लोट्;म;एक;आत्मनेपदी;ब्रूञ्;अदादिः}

ब्रू{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;ब्रूञ्;अदादिः}

कहिये

tell

अहम्

अस्मद्{1;एक}

कर्ता 16

मैं

ते

तद्{पुं}{1;बहु}/तद्{स्त्री}{1;द्वि}/तद्{स्त्री}{2;द्वि}/तद्{नपुं}{1;द्वि}/तद्{नपुं}{2;द्वि}/युष्मद्{4;एक}/युष्मद्{6;एक}

युष्मद्{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 15

आपका

your

शिष्यः

शिष्यस्तेऽहं

शिष्य{पुं}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 16

शिष्य

disciple

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)) / पूर्वरूप-सन्धिः (एङः पदान्तादति (6।1।109))

GGGG

(अस्मि)

(अस्मि{अव्य}/अस्2{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(हूँ)

त्वाम्

त्वां

युष्मद्{2;एक}

कर्म 18

आपके

in_You

प्रपन्नम्

प्रपन्न{पुं}{2;एक}/प्रपन्न{नपुं}{1;एक}/प्रपन्न{नपुं}{2;एक}

प्र_पद्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;प्र_पदँ;दिवादिः;नपुं}{1;एक}

विशेषणम् 19

शरण_हए

taken_refuge

LGL

माम्

मां

अस्मद्{2;एक}

कर्म 20

मुझको

शाधि

शास्1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;शासुँ;अदादिः}

शास्{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;शासुँ;अदादिः}

शिक्षा_दीजिये

instruct

2.8.A	हि
2.8.B	हि
2.8.C	हि{अव्य}
2.8.D	हि{अव्य}
2.8.E	-
2.8.F	-
2.8.G	-
2.8.H	-
2.8.I	क्योंकि
2.8.J	for
2.8.K	-
2.8.L	-
2.8.M	L

भूमौ

भूमावसपत्नमृद्धं

भूमि{स्त्री}{7;एक}

अधिकरणम् 10

भूमि_में

on_this_earth

यान्तवान्त-सन्धिः (एचोऽयवायावः (6।1।78))

GGLLGGGG

अ-सपत्नम्

अ-सपत्न{पुं}{2;एक}

अ-सपत्न{नपुं}{2;एक}

<न-सपत्नम्>Bsmn

न सपत्नः यस्य = असपत्नः तम् असपत्नम्

विशेषणम् 5

निष्कण्टक

undisputed sovereignty

ऋद्धम्

ऋद्ध{पुं}{2;एक}/ऋद्ध{नपुं}{1;एक}/ऋद्ध{नपुं}{2;एक}

ऋध्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;ऋधुँ;दिवादिः;नपुं}{2;एक}

विशेषणम् 5

धनधान्य-सम्पन्न

an_affluent

राज्यम्

राज्यं

राज्य{पुं}{2;एक}/राज्य{नपुं}{1;एक}/राज्य{नपुं}{2;एक}

राज्य{नपुं}{2;एक}

समुच्चितम् 6

राज्य_को

kingdom

च

चाधिपत्यम्

च{अव्य}

कर्म 10

और

and

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GLGL

सुराणाम्

सुराणामपि

सुर{पुं}{6;बहु}/सुरा{स्त्री}{6;बहु}

सुर{पुं}{6;बहु}

षष्ठीसम्बन्धः 9

देवताओं_के

of_the_gods

LGGLL

अपि

अपि{अव्य}

सम्बन्धः 7

भी

even

आधिपत्यम्

आधिपत्य{नपुं}{1;एक}/आधिपत्य{नपुं}{2;एक}

आधिपत्य{नपुं}{2;एक}

समुच्चितम् 6

स्वामित्व_को

lordship

अवाप्य

अव_आप्1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;आपॢँ;स्वादिः}/अव_आप्2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;आपॢँ;चुरादिः}

अव_आप्{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;अव_आपॢँ;स्वादिः}

पूर्वकालः 14

प्राप्त_होकर

obtaining

LGL

(तत्)

(तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक})

(तद्){नपुं}{2;एक}

कर्म(+i) 14

(उसको)

that

(अहम्)

(अस्मद्{1;एक})

(अस्मद्){1;एक}

कर्ता 14

(मैं)

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 14

नहीं

do_not

प्रपश्यामि

प्र_दृश्1{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;दृशिँर्;भ्वादिः}

प्र_दृश्{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;प्र_दृशिँर्;भ्वादिः}

देखता_हूँ

see

LGGL

यत्

यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}

यद्{नपुं}{1;एक}

कर्ता(-i) 20

जो

any_means_that

मम

ममापनुद्याद्यच्छोकमुच्छोषणमिन्द्रियाणाम्

अस्मद्{6;एक}/मा1{कर्तरि;लिट्;म;बहु;परस्मैपदी;मा;अदादिः}

अस्मद्{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 17

मेरी

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / जश्त्व-श्चुत्व-चर्त्व-छत्व (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)-खरि च (8।4।55)-शश्छोऽटि (8।4।63))

GGLGGGGGGGLGGLGG

इन्द्रियाणाम्

इन्द्रिय{पुं}{6;बहु}/इन्द्रिय{नपुं}{6;बहु}

इन्द्रिय{नपुं}{6;बहु}

षष्ठीसम्बन्धः 18

इन्द्रियों_के

senses

उच्छोषणम्

उच्छोषण{पुं}{2;एक}/उच्छोषण{नपुं}{1;एक}/उच्छोषण{नपुं}{2;एक}

उच्छोषण{नपुं}{2;एक}

विशेषणम् 19

सुखानेवाले

which_is_drying_up

शोकम्

शोक{पुं}{2;एक}

कर्म 20

शोक_को

the_grief

अपनुद्यात्

अप_नुद्1{कर्तरि;आशीर्लिङ्;प्र;एक;उभयपदी;णुदँ;तुदादिः}

अप_नुद्{कर्तरि;आशीर्लिङ्;प्र;एक;उभयपदी;अप_णुदँ;तुदादिः}

दूर_कर_सके

can_drive_away

2.9.A	परन्तप
2.9.B	परन्तप
2.9.C	परन्तप{पुं}{8;एक}
2.9.D	परन्तप{पुं}{8;एक}
2.9.E	-
2.9.F	-
2.9.G	सम्बोध्यः 13
2.9.H	-
2.9.I	हे_राजन्
2.9.J	the_chastiser_of_the_enemies
2.9.K	-
2.9.L	-
2.9.M	LGLL

गुडाकेशः

गुडाकेश{पुं}{1;एक}

कर्ता 5

निद्रा_को_जीतनेवाले_अर्जुन

Arjuna_the_master_at_curbing_ignorance

LGGG

हृषीकेशम्

हृषीकेशं

हृषीकेश{पुं}{2;एक}

कर्म 5

अन्तर्यामी_श्रीकृष्ण_को

unto_Krisna_the_master_of_the_senses

LGGG

एवम्

एवमुक्त्वा

एवम्{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 5

इस_प्रकार

thus

GGGG

उक्त्वा

वच्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;वचँ;अदादिः}

वच्{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;वचँ;अदादिः}

पूर्वकालः 13

कहकर

spoken

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 7

नहीं

will_not

योत्स्ये

योत्स्य

युध्1{कर्तरि;लृट्;उ;एक;आत्मनेपदी;युधँ;दिवादिः}/युध्1{भावे;लृट्;उ;एक;आत्मनेपदी;युधँ;दिवादिः}

युध्{कर्तरि;लृट्;उ;एक;आत्मनेपदी;युधँ;दिवादिः}

प्रतियोगी 8

'युद्ध_करूँगा'

fight

यान्तवान्त-लोप-सन्धिः (एचोऽयवायावः (6।1।78)-लोपः शाकल्यस्य (8।3।19))

इति

इति{अव्य}

अनुयोगी 11

यह

thus

ह

ह{अव्य}

सम्बन्धः 13

स्पष्ट

clearly

गोविन्दम्

गोविन्दमुक्त्वा

गोविन्द{पुं}{2;एक}

कर्म 11

गोविन्द_से

unto_Krisna

GGGGG

उक्त्वा

वच्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;वचँ;अदादिः}

वच्{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;वचँ;अदादिः}

पूर्वकालः 13

कहकर

saying

तूष्णीम्

तूष्णीं

तूष्णीम्{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 13

चुप

silent

बभूव

भू1{कर्तरि;लिट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/भू1{कर्तरि;लिट्;म;बहु;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/भू1{कर्तरि;लिट्;उ;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/अस्2{कर्तरि;लिट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}/अस्2{कर्तरि;लिट्;म;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}/अस्2{कर्तरि;लिट्;उ;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

भू{कर्तरि;लिट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

हो_गये

became

LGL

2.10.A	भारत
2.10.B	भारत
2.10.C	भारत{नपुं}{8;एक}/भारत{पुं}{8;एक}
2.10.D	भारत{पुं}{8;एक}
2.10.E	-
2.10.F	-
2.10.G	सम्बोध्यः 13
2.10.H	-
2.10.I	हे_भरतवंशी_धृतराष्ट्र
2.10.J	O_Dhrtarastra_descendant_of_Bharata
2.10.K	-
2.10.L	-
2.10.M	GLL

उभयोः

उभ{पुं}{6;द्वि}/उभ{पुं}{7;द्वि}/उभ{नपुं}{6;द्वि}/उभ{नपुं}{7;द्वि}/उभ{पुं}{6;द्वि}/उभ{पुं}{7;द्वि}/उभ{नपुं}{6;द्वि}/उभ{नपुं}{7;द्वि}/उभा{स्त्री}{6;द्वि}/उभा{स्त्री}{7;द्वि}/उभा{स्त्री}{6;द्वि}/उभा{स्त्री}{7;द्वि}

उभ{नपुं}{6;द्वि}

विशेषणम् 3

दोनों

of_both

सेनयोः

सेनयोरुभयोर्मध्ये

सेना{स्त्री}{6;द्वि}/सेना{स्त्री}{7;द्वि}

सेना{स्त्री}{6;द्वि}

षष्ठीसम्बन्धः 5

सेनाओं_के

of_the_armies

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GLGLLGGG

मध्ये

मध्य{पुं}{7;एक}/मध्य{नपुं}{1;द्वि}/मध्य{नपुं}{2;द्वि}/मध्य{नपुं}{7;एक}/मध्या{स्त्री}{1;द्वि}/मध्या{स्त्री}{2;द्वि}

मध्य{पुं}{7;एक}

अधिकरणम् 5

बीच_में

in_the_midst

(स्थित्वा)

(स्था1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ष्ठा;भ्वादिः})

(स्था){कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ष्ठा;भ्वादिः}

पूर्वकालः 13

(रुककर)

situated

विषीदन्तम्

विषीदन्तमिदं

विषीदत्{पुं}{2;एक}

वि_सद्{कृत्_प्रत्ययः:शतृ;वि_षदॢँ;भ्वादिः;पुं}{2;एक}

विशेषणम् 7

शोक_करते_हुए

grieving

LGGGLG

तम्

तमुवाच

तद्{पुं}{2;एक}

कर्म 13

उसको_(अर्जुन_को)

unto_him_(Arjuna)

GLGL

हृषीकेशः

हृषीकेश{पुं}{1;एक}

कर्ता 13

अन्तर्यामी_श्रीकृष्ण_ने

the_master_of_the_senses_Krisna

LGGG

प्रहसन्

प्रहसन्निव

प्रहसत्{पुं}{1;एक}

प्र_हस्{कृत्_प्रत्ययः:शतृ;प्र_हसँ;भ्वादिः}

समानकालः 13

हँसते_हुए

smiling

ङमुडागम-सन्धिः (ङमो ह्रस्वादचि ङमुण्नित्यम् (8।3।32))

LLGLL

इव

इव{अव्य}

सम्बन्धः 9

जैसे

as_if

इदम्

इदम्{नपुं}{1;एक}/इदम्{नपुं}{2;एक}

इदम्{नपुं}{2;एक}

विशेषणम् 12

यह

the_following

वचः

वच{पुं}{1;एक}/वचस्{नपुं}{1;एक}/वचस्{नपुं}{2;एक}

वचस्{नपुं}{2;एक}

कर्म 13

वचन

words

उवाच

वच्1{कर्तरि;लिट्;उ;एक;परस्मैपदी;वचँ;अदादिः}/वच्1{कर्तरि;लिट्;प्र;एक;परस्मैपदी;वचँ;अदादिः}/ब्रू1{कर्तरि;लिट्;उ;एक;परस्मैपदी;ब्रूञ्;अदादिः}/ब्रू1{कर्तरि;लिट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ब्रूञ्;अदादिः}

वच्{कर्तरि;लिट्;प्र;एक;परस्मैपदी;वचँ;अदादिः}

बोले

addressed

2.11.A	त्वम्
2.11.B	-
2.11.C	युष्मद्{1;एक}
2.11.D	युष्मद्{1;एक}
2.11.E	-
2.11.F	-
2.11.G	कर्ता 4
2.11.H	-
2.11.I	तुम
2.11.J	you

अ-शोच्यान्

अशोच्यानन्वशोचस्त्वं

अ-शोच्य{पुं}{2;बहु}

<न-शोच्यान्>Tn

न शोच्यः = अशोच्यः तान् अशोच्यान्

कर्म 4

न_शोक_करने_योग्य_मनुष्यों_के_लिये

those_who_should_not_be_grieved_for

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

LGGGLGGG

अन्वशोचः

अनु_शुच्1{कर्तरि;लङ्;म;एक;परस्मैपदी;शुचँ;भ्वादिः}

अन्वशोच{पुं}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 4

शोक_करते

grieving_over

(असि)

(अस्2{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(हो)

are

च

च{अव्य}

और

and

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 8

तुम

you

प्रज्ञा-वादान्

प्रज्ञा-वादांश्च

प्रज्ञा-वाद{पुं}{2;बहु}

<प्रज्ञा-वादान्>T6

प्रज्ञावतां वादाः = प्रज्ञावादाः तान् प्रज्ञावादान्

कर्म 8

पण्डितों_के-से_वचनों_को

like_the_learned

रुत्व-सन्धिः (नश्छव्यप्रशान् (8।3।7)-अनुनासिकात् परोऽनुस्वारः (8।3।4)-खरवसानयोर्विसर्जनीयः (8।3।15)-विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))

भाषसे

भाष्1{कर्तरि;लट्;म;एक;आत्मनेपदी;भाषँ;भ्वादिः}

भाष्{कर्तरि;लट्;म;एक;आत्मनेपदी;भाषँ;भ्वादिः}

कहता_है

speak

GLG

पण्डिताः

पण्डित{पुं}{1;बहु}/पण्डित{पुं}{8;बहु}/पण्डिता{स्त्री}{1;बहु}/पण्डिता{स्त्री}{2;बहु}/पण्डिता{स्त्री}{8;बहु}

पण्डित{पुं}{1;बहु}

कर्ता 14

पण्डितजन

wise_men

पण्डा विलक्षणा बुद्धिः एषामस्तीति पण्डिताः

GLG

गत-असून्

गतासूनगतासूंश्च

गत-असु{पुं}{2;बहु}

<गत-असून्>Bs5

गताः असवः येभ्यः ते = गतासवः तान् गतासून्

समुच्चितम् 11

जिनके_प्राण_चले_गये_हैं

the_dead

LGGLLGGL

च

च{अव्य}

कर्म 14

और

अ-गत-असून्

अगत-असु{पुं}{2;बहु}

<न-<गत-असून्>Bs5>Bsmn

गताः असवः येभ्यः ते = गतासवः, न गतासवः यस्य सः = अगतासवः तान् अगतासून्

समुच्चितम् 11

जिनके_प्राण_नहीं_गये_हैं

the_living

न

नानुशोचन्ति

न{अव्य}

सम्बन्धः 14

नहीं

do_not

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GLGGL

अनुशोचन्ति

अनु_शुच्1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;शुचँ;भ्वादिः}

अनु_शुच्{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;अनु_शुचँ;भ्वादिः}

शोक_करते

sorrow

2.12.A	अहम्
2.12.B	-
2.12.C	अस्मद्{1;एक}
2.12.D	अस्मद्{1;एक}
2.12.E	-
2.12.F	-
2.12.G	कर्ता 4
2.12.H	-
2.12.I	मैं
2.12.J	I

जातु

जातु{अव्य}

अधिकरणम् 4

किसी_काल_में

at_any_time

न_एव

त्वेवाहं

न{अव्य}_एव{अव्य}

सम्बन्धः 4

न_ही

never_certainly

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGG

आसम्

अस्1{कर्तरि;लङ्;उ;एक;परस्मैपदी;असँ;भ्वादिः}/अस्2{कर्तरि;लङ्;उ;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

अस्{कर्तरि;लङ्;उ;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

था

was

न_तु

नासं

न{अव्य}/तु{अव्य}

न{अव्य}_तु{अव्य}

न_तो

nor_so

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

त्वम्

त्वं

युष्मद्{1;एक}

कर्ता 8

तुम

you

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 8

न

not

(आसीः)

(अस्1{कर्तरि;लुङ्;म;एक;परस्मैपदी;असँ;भ्वादिः}/अस्2{कर्तरि;लङ्;म;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लुङ्;म;एक;परस्मैपदी;असँ;भ्वादिः}

(थे)

were

इमे

इदम्{पुं}{1;बहु}/इदम्{स्त्री}{1;द्वि}/इदम्{स्त्री}{2;द्वि}/इदम्{नपुं}{1;द्वि}/इदम्{नपुं}{2;द्वि}

इदम्{पुं}{1;बहु}

विशेषणम् 10

ये

these

जन-अधिपाः

जनाधिपाः

जन-अधिप{पुं}{1;बहु}

<जन-अधिपाः>T6

जनानाम् अधिपः = जनाधिपः ते जनाधिपाः

कर्ता 12

राजालोग

kings

LGLG

न

नेमे

न{अव्य}

सम्बन्धः 12

नहीं

not

गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

(आसन्)

(आसन्{नपुं}{8;एक}/अस्1{कर्तरि;लङ्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;भ्वादिः}/अस्2{कर्तरि;लङ्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लङ्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;भ्वादिः}

(थे)

were

च

चैव

च{अव्य}

और

and

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

न

न{अव्य}

न

not

अतः_परम्

परम्

अतः{अव्य}_परम्/परम्{अव्य}/पर{पुं}{2;एक}/पर{नपुं}{1;एक}/पर{नपुं}{2;एक}/पर{पुं}{2;एक}/पर{नपुं}{1;एक}/पर{नपुं}{2;एक}

अतः{अव्य}_पर{अव्य}

अधिकरणम् 19

इससे_आगे

hereafter

वयम्

वयमतः

अस्मद्{1;बहु}

विशेषणम् 17

हम

LGLG

सर्वे

सर्व{पुं}{1;बहु}/सर्व{नपुं}{1;द्वि}/सर्व{नपुं}{2;द्वि}/सर्वा{स्त्री}{1;द्वि}/सर्वा{स्त्री}{2;द्वि}

सर्व{पुं}{1;बहु}

कर्ता 19

सब

all

न_एव

न

न{अव्य}/एव{अव्य}

न{अव्य}_एव{अव्य}

सम्बन्धः 19

नहीं

never_certainly

भविष्यामः

अस्2{कर्तरि;लृट्;उ;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}/भू1{कर्तरि;लृट्;उ;बहु;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

भू{कर्तरि;लृट्;उ;बहु;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

रहेंगे

shall_cease_to_be

LGGG

2.13.A	यथा
2.13.B	-
2.13.C	यथा{अव्य}
2.13.D	यथा{अव्य}
2.13.E	-
2.13.F	-
2.13.G	सम्बन्धः 10
2.13.H	-
2.13.I	जैसे
2.13.J	just_as

देहिनः

देहिनोऽस्मिन्यथा

देहिन्{पुं}{1;बहु}/देहिन्{पुं}{2;बहु}/देहिन्{पुं}{5;एक}/देहिन्{पुं}{6;एक}/देहिन्{पुं}{8;बहु}/देहिन्{नपुं}{5;एक}/देहिन्{नपुं}{6;एक}

देहिन्{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 4

जीवात्मा_की

to_the_soul

देहः अस्यास्तीति देही तस्य देहिनः

रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))

GLGGLG

अस्मिन्

इदम्{पुं}{7;एक}/इदम्{नपुं}{7;एक}

इदम्{नपुं}{7;एक}

विशेषणम् 4

इस

in_this

देहे

देह{पुं}{7;एक}/देह{नपुं}{1;द्वि}/देह{नपुं}{2;द्वि}/देह{नपुं}{7;एक}/देह{नपुं}{8;द्वि}/दह्1{कर्मणि;लिट्;उ;एक;आत्मनेपदी;दहँ;भ्वादिः}/दह्1{कर्मणि;लिट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;दहँ;भ्वादिः}

देह{पुं}{7;एक}

अधिकरणम् 9

देह_में

in_this_body

कौमारम्

कौमारं

कौमार{पुं}{2;एक}

कौमार{नपुं}{2;एक}

समुच्चितम् 7

बचपन

childhood

कुमारस्य भावः कौमारं बाल्यं

GGG

यौवनम्

यौवनं

यौवन{नपुं}{1;एक}/यौवन{नपुं}{2;एक}

यौवन{नपुं}{2;एक}

समुच्चितम् 7

युवावस्था

youth

यूनः भावः यौवनं तारुण्यं

GLG

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

कर्ता 9

(और)

and

जरा

जरा{स्त्री}{1;एक}

समुच्चितम् 7

वृद्धावस्था

old_age

(भवति)

(भवत्{पुं}{7;एक}/भवती{स्त्री}{8;एक}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

प्रतियोगी 1

(होती_है)

तथा

तथा{अव्य}

अनुयोगी 12

वैसे_ही

even_so

देह-अन्तर-प्राप्तिः

देहान्तरप्राप्तिर्धीरस्तत्र

देहान्तर-प्राप्ति{स्त्री}{1;एक}

<<देह-अन्तर>T6-प्राप्तिः>T6

देहस्य अन्तरः = देहान्तरः, देहान्तरस्य प्राप्तिः = देहान्तरप्राप्तिः

कर्ता 12

अन्य_शरीर_की_प्राप्ति

attains_another_body

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

GGLGGGGGGL

(भवति)

(भवत्{पुं}{7;एक}/भवती{स्त्री}{8;एक}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

(होती_है)

becomes

तत्र

तत्र{अव्य}

अधिकरणम् 16

उसमें_(विषय_में)

thereupon

धीरः

धीर{पुं}{1;एक}

कर्ता 16

धीर_पुरुष

the_wise_man

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 16

नहीं

does_not

मुह्यति

मुह्यत्{पुं}{7;एक}/मुह्यत्{नपुं}{7;एक}/मुह्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;मुह्;दिवादिः}

मुह्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;मुहँ;दिवादिः}

मोहित_होता_है

get_deluded

GLL

2.14.A	कौन्तेय
2.14.B	कौन्तेय
2.14.C	कौन्तेय{पुं}{8;एक}
2.14.D	कौन्तेय{पुं}{8;एक}
2.14.E	-
2.14.F	-
2.14.G	सम्बोध्यः 5
2.14.H	-
2.14.I	हे_कुन्तीपुत्र
2.14.J	O_son_of_Kunti
2.14.K	-
2.14.L	-
2.14.M	GGL

मात्रा-स्पर्शाः

मात्रास्पर्शास्तु

मात्रा-स्पर्श{पुं}{1;बहु}/स्पर्श{पुं}{8;बहु}/स्पर्शा{स्त्री}{1;बहु}/स्पर्शा{स्त्री}{2;बहु}/स्पर्शा{स्त्री}{8;बहु}

मात्रा-स्पर्श{पुं}{1;बहु}

<मात्रा-स्पर्शाः>T6

मात्रायाः स्पर्शः = मात्रास्पर्शः ते मात्रास्पर्शाः

कर्ता 5

इन्द्रिय_और_विषयों_के_संयोग

the_contacts_between_the_senses_with_their_objects

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

GGGGL

तु

तु{अव्य}

सम्बन्धः 2

तो

which

शीत-उष्ण-सुख-दुःख-दाः

शीतोष्णसुखदुःखदाः

शीत-उष्ण-सुख-दुःख-द{पुं}{1;बहु}

<<<शीत-उष्ण>Di-<सुख-दुःख>Di>Di-दाः>U

शीतं च उष्णं च = शीतोष्णे, सुखं च दुःखम् च = सुखदुःखे, शीतोष्णे च सुखदुःखे च = शीतोष्णसुखदुःखानि, शीतोष्णसुखदुःखानि ददाति = शीतोष्णसुखदुःखदः ते शीतोष्णसुखदुःखदाः

कर्तृसमानाधिकरणम् 5

सर्दी-गर्मी_और_सुख-दुःख_को_देनेवाले

give_rise_to_the_feelings_of_heat_and_cold_and_pleasure_and_pain

GGLLLGLG

(सन्ति)

(सत्{नपुं}{1;बहु}/सत्{नपुं}{2;बहु}/सत्{नपुं}{8;बहु}/सन्ती{स्त्री}{8;एक}/अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(हैं)

are

आगम-अपायिनः

आगमापायिनोऽनित्यास्तांस्तितिक्षस्व

आगम-अपायिन्{पुं}{1;बहु}/अपायिन्{पुं}{2;बहु}/अपायिन्{पुं}{5;एक}/अपायिन्{पुं}{6;एक}/अपायिन्{नपुं}{5;एक}/अपायिन्{नपुं}{6;एक}/अपायिन{पुं}{1;एक}

आगम-अपायिन्{पुं}{1;बहु}

<आगम-अपायिनः>Di

आगमश्च अपायश्च = आगमपायौ, आगमपायौ येषां स्तः = आगमापायिनः

कर्ता 8

उत्पत्ति-विनाशशील

transitory

रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109)) / सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)) / रुत्व-सन्धिः (नश्छव्यप्रशान् (8।3।7)-अनुनासिकात् परोऽनुस्वारः (8।3।4)-खरवसानयोर्विसर्जनीयः (8।3।15)-विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

GGGGLGGGGLGGL

अ-नित्याः

अ-नित्य{पुं}{1;बहु}/नित्या{स्त्री}{1;बहु}/नित्या{स्त्री}{2;बहु}

अ-नित्य{पुं}{1;बहु}

<न-नित्याः>Tn

न नित्यः = अनित्यः ते अनित्याः

कर्तृसमानाधिकरणम् 8

अनित्य

fleeting

(सन्ति)

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(हैं)

are

भारत

भारत{नपुं}{8;एक}/भारत{पुं}{8;एक}

भारत{पुं}{8;एक}

सम्बोध्यः 12

हे_भारत

O_descendant_of_the_Bharata_dynasty

GLL

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 12

(तुम)

you

तान्

तद्{पुं}{2;बहु}

कर्म 12

उनको

them

तितिक्षस्व

तिज्1{कर्तरि;लोट्;म;एक;आत्मनेपदी;तिजँ;भ्वादिः}

तिज्{कर्तरि;लोट्;म;एक;आत्मनेपदी;तिजँ;भ्वादिः}

सहन_करो

endure

2.15.A	पुरुष-ऋषभ
2.15.B	पुरुषर्षभ
2.15.C	पुरुषर्षभ{पुं}{8;एक}
2.15.D	पुरुषर्षभ{पुं}{8;एक}
2.15.E	<पुरुष-ऋषभ>K5
2.15.F	पुरुषः ऋषभः इव = पुरुषर्षभः सम्बोधने पुरुषर्षभ
2.15.G	सम्बोध्यः 9
2.15.H	-
2.15.I	हे_पुरुषश्रेष्ठ
2.15.J	O_best_among_men
2.15.K	पुरुषाणां पुरुषेषु वा ऋषभः पुरुषर्षभः
2.15.L	-
2.15.M	LLGLL

हि

हि{अव्य}

क्योंकि

because

यम्

यं

यद्{पुं}{2;एक}

विशेषणम् 6

जिस

to_whom

सम-दुःख-सुखम्

समदुःखसुखं

सम-दुःख-सुखम्{अव्य}/सुख{पुं}{2;एक}/सुख{नपुं}{1;एक}/सुख{नपुं}{2;एक}

सम-दुःख-सुख{पुं}{2;एक}

<सम-<दुःख-सुखम्>Di>Bs6

दुःखं च सुखं च दुःखसुखे, समे दुःखसुखे यस्य सः = समदुःखसुखः तम् समदुःखसुखम्

विशेषणम् 6

दुःख-सुख_को_समान_समझनेवाले

one_to_whom_pain_and_pleasure_are_alike

GLGLLG

धीरम्

धीरं

धीर{पुं}{2;एक}/धीर{नपुं}{1;एक}/धीर{नपुं}{2;एक}

धीर{पुं}{2;एक}

विशेषणम् 6

धीर

to_the_wise

पुरुषम्

पुरुषं

पुरुष{पुं}{2;एक}

कर्म 9

पुरुष_को

to_man

LLG

एते

एता{स्त्री}{1;द्वि}/एता{स्त्री}{2;द्वि}/एता{स्त्री}{8;एक}/एता{स्त्री}{8;द्वि}/एतद्{पुं}{1;बहु}/एतद्{स्त्री}{1;द्वि}/एतद्{स्त्री}{2;द्वि}/एतद्{नपुं}{1;द्वि}/एतद्{नपुं}{2;द्वि}

एतद्{नपुं}{2;द्वि}

कर्ता 9

ये

these

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 9

नहीं

not

व्यथयन्ति

व्यथयन्त्येते

व्यथ्1_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;व्यथँ;भ्वादिः}

व्यथ्_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;व्यथँ_णिच्;भ्वादिः}

व्याकुल_करते

is_tormented

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

LLGGG

सः

सोऽमृतत्वाय

तद्{पुं}{1;एक}

कर्ता 12

वह

GLGGL

अमृतत्वाय

अमृतत्व{नपुं}{4;एक}

प्रयोजनम् 12

मोक्ष_के

for_immortality

अमृतः मुक्तः तस्य भावः अमृतत्वं तस्मै

कल्पते

कल्पता{स्त्री}{1;द्वि}/कल्पता{स्त्री}{2;द्वि}/कल्पता{स्त्री}{8;एक}/कल्पता{स्त्री}{8;द्वि}/कृप्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;कृपूँ;भ्वादिः}

कृप्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;कृपूँ;भ्वादिः}

योग्य_होता_है

becomes_eligible

GLG

2.16.A	अ-सतः
2.16.B	-
2.16.C	असत्{पुं}{2;बहु}/असत्{पुं}{5;एक}/असत्{पुं}{6;एक}/असत्{नपुं}{5;एक}/असत्{नपुं}{6;एक}/अस्1{कर्तरि;लट्;प्र;द्वि;परस्मैपदी;असँ;भ्वादिः}
2.16.D	अ-सत्{पुं}{6;एक}
2.16.E	<न-सतः>Tn
2.16.F	न सत् = असत् तस्य = असतः
2.16.G	षष्ठीसम्बन्धः 2
2.16.H	-
2.16.I	असत्_की
2.16.J	the_unreal

भावः

भावो

भाव{पुं}{1;एक}/भा1{कर्तरि;लट्;उ;द्वि;परस्मैपदी;भा;अदादिः}

भाव{पुं}{1;एक}

कर्ता 4

सत्ता

existence

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

न

नासतो

न{अव्य}

सम्बन्धः 4

नहीं

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLG

विद्यते

विद्यता{स्त्री}{1;द्वि}/विद्यता{स्त्री}{2;द्वि}/विद्यता{स्त्री}{8;एक}/विद्यता{स्त्री}{8;द्वि}/विद्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;विदँ;अदादिः}/विद्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;विदँ;दिवादिः}/विद्2{भावे;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;विदँ;दिवादिः}/विद्4{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;विदँ;रुधादिः}/विद्3{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;विदॢँ;तुदादिः}

विद्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;विदँ;दिवादिः}

है

has

GLG

सतः

सत्{पुं}{1;बहु}/सत्{पुं}{2;बहु}/सत्{पुं}{5;एक}/सत्{पुं}{6;एक}/सत्{पुं}{8;बहु}/सत्{स्त्री}{1;बहु}/सत्{स्त्री}{2;बहु}/सत्{स्त्री}{5;एक}/सत्{स्त्री}{6;एक}/सत्{स्त्री}{8;बहु}/सत्{नपुं}{5;एक}/सत्{नपुं}{6;एक}/सत{पुं}{1;एक}

सत्{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 6

सत्_का

the_real

अ-भावः

अभाव{पुं}{1;एक}

<न-भावः>Tn

न भावः = अभावः

कर्ता 8

अभाव

ceases

न

नाभावो

न{अव्य}

सम्बन्धः 8

नहीं

never

GGG

विद्यते

विद्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;विदँ;दिवादिः}

है

to_be

GLG

तत्त्व-दर्शिभिः

तत्त्व-दर्शिन्{पुं}{3;बहु}

<तत्त्व-दर्शिभिः>T6

तत्त्वानां दर्शी = तत्त्वदर्शी तैः तत्त्वदर्शिभिः

कर्ता 15

तत्त्वज्ञानी_पुरुषों_द्वारा

by_the_seers_of_truth

तु

तु{अव्य}

सम्बन्धः 9

तो

thus

अनयोः

अन{पुं}{6;द्वि}/अन{पुं}{7;द्वि}/इदम्{पुं}{6;द्वि}/इदम्{पुं}{7;द्वि}/इदम्{स्त्री}{6;द्वि}/इदम्{स्त्री}{7;द्वि}/इदम्{नपुं}{6;द्वि}/इदम्{नपुं}{7;द्वि}

इदम्{पुं}{6;द्वि}

विशेषणम् 12

इन

of_them

उभयोः

उभयोरपि

उभ{पुं}{6;द्वि}

षष्ठीसम्बन्धः 14

दोनों_का

of_the_two

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

LLGLL

अपि

अपि{अव्य}

सम्बन्धः 12

ही

verily

अन्तः

अन्तः{अव्य}/अन्त{पुं}{1;एक}

अन्त{पुं}{1;एक}

कर्म 15

तत्त्व

the_reality

दृष्टः

दृष्टोऽन्तस्त्वनयोस्तत्त्वदर्शिभिः

दृष्ट{पुं}{1;एक}

दृश्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;दृशिँर्;भ्वादिः;पुं}{1;एक}

देखा_गया_है

perceived

रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109)) / सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)) / यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77)) / सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

GGGLLGGLGLG

2.17.A	येन
2.17.B	येन
2.17.C	येन{अव्य}/यद्{पुं}{3;एक}/यद्{नपुं}{3;एक}
2.17.D	यद्{पुं}{3;एक}
2.17.E	-
2.17.F	-
2.17.G	हेतुः 5
2.17.H	-
2.17.I	जिससे
2.17.J	by_which
2.17.K	-
2.17.L	-
2.17.M	GL

इदम्

इदम्{नपुं}{1;एक}/इदम्{नपुं}{2;एक}

इदम्{नपुं}{1;एक}

विशेषणम् 3

यह

this

सर्वम्

सर्वमिदं

सर्व{पुं}{2;एक}/सर्व{नपुं}{1;एक}/सर्व{नपुं}{2;एक}

सर्व{नपुं}{1;एक}

कर्ता 5

सम्पूर्ण_जगत्

universe

GGLG

ततम्

तत्{पुं}{2;एक}/तत{पुं}{2;एक}/तत{नपुं}{1;एक}/तत{नपुं}{2;एक}

तत{नपुं}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 5

व्याप्त

pervades

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

अ-विनाशि

अविनाशि

अ-विनाशिन्{नपुं}{1;एक}/विनाशिन्{नपुं}{2;एक}

अ-विनाशिन्{पुं}{1;एक}

<न-विनाशि>Tn

न विनाशि = अविनाशि

कर्मसमानाधिकरणम् 10

नाशरहित

imperishable

LLGL

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 10

(तुम)

you

तत्

तद्विद्धि

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{2;एक}

कर्म 10

उसको

that

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GGL

तु

तु{अव्य}

सम्बन्धः 8

तो

alone

विद्धि

विद्1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

विद्{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

जानो

know

अस्य

इदम्{पुं}{6;एक}/इदम्{नपुं}{6;एक}/अस्3{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;असुँ;दिवादिः}

इदम्{पुं}{6;एक}

विशेषणम् 12

इस

of_it

अ-व्ययस्य

अ-व्यय{पुं}{6;एक}/व्यय{नपुं}{6;एक}

अ-व्यय{पुं}{6;एक}

<न-व्ययस्य>Bsmn

न व्ययः यस्य सः = अव्ययः तस्य अव्ययस्य

षष्ठीसम्बन्धः 13

अविनाशी_का

of_the_imperishable

विनाशम्

विनाशमव्ययस्यास्य

विनाश{पुं}{2;एक}

कर्म 14

विनाश

destruction

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

LGGGLGGL

कर्तुम्

कृ1{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;कृञ्;भ्वादिः}/कृ2{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;कृञ्;स्वादिः}/कृ3{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;डुकृञ्;तनादिः}

कृ{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;डुकृञ्;तनादिः}

प्रयोजनम् 17

करने_में

to_do

कश्चित्

कश्चित्कर्तुमर्हति

कश्चित्{अव्य}/किञ्चित्{पुं}{1;एक}

किञ्चित्{पुं}{1;एक}

कर्ता 17

कोई_भी

no_one

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GGGGGLL

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 17

नहीं

अर्हति

अर्ह्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;अर्हँ;चुरादिः}/अर्ह्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;अर्हँ;भ्वादिः}

अर्ह्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;अर्हँ;भ्वादिः}

समर्थ_है

has_power

2.18.A	अ-नाशिनः
2.18.B	अनाशिनोऽप्रमेयस्य
2.18.C	अ-नाशिन्{पुं}{1;बहु}/नाशिन्{पुं}{2;बहु}/नाशिन्{पुं}{5;एक}/नाशिन्{पुं}{6;एक}
2.18.D	अ-नाशिन्{पुं}{6;एक}
2.18.E	<न-नाशिनः>Tn
2.18.F	न नाशी = अनाशी तस्य = अनाशिनः
2.18.G	विशेषणम् 4
2.18.H	-
2.18.I	नाशरहित
2.18.J	imperishable
2.18.K	-
2.18.L	रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))
2.18.M	LGLGGGGL

अ-प्रमेयस्य

अ-प्रमेय{पुं}{6;एक}/प्रमेय{नपुं}{6;एक}

अ-प्रमेय{पुं}{6;एक}

<न-प्रमेयस्य>Tn

न प्रमेयः = अप्रमेयः तस्य = अप्रमेयस्य

विशेषणम् 4

अप्रमेय

indefinable

नित्यस्य

नित्यस्योक्ताः

नित्य{पुं}{6;एक}/नित्य{नपुं}{6;एक}

नित्य{पुं}{6;एक}

विशेषणम् 4

नित्यस्वरूप

eternal

गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

GGGG

शरीरिणः

शरीरिन्{पुं}{1;बहु}/शरीरिन्{पुं}{2;बहु}/शरीरिन्{पुं}{5;एक}/शरीरिन्{पुं}{6;एक}/शरीरिन्{पुं}{8;बहु}

शरीरिन्{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 6

जीवात्मा_के

of_the_embodied_soul

शरीरं अस्यास्तीति शरीरी तस्य

LGLG

इमे

इदम्{पुं}{1;बहु}

विशेषणम् 6

ये

all_these

देहाः

देहा

देह{पुं}{1;बहु}/देह{पुं}{8;बहु}

देह{पुं}{1;बहु}

कर्म 8

शरीर

bodies

रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-हलि सर्वेषाम् (8।3।22))

अन्तवन्तः

अन्तवन्त

अन्तवत्{पुं}{1;बहु}/अन्तवत्{पुं}{8;बहु}

अन्तवत्{पुं}{1;बहु}

कर्मसमानाधिकरणम् 8

नाशवान्

perishable

अन्तः नाशः एषां अस्तीति

रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-लोपः शाकल्यस्य (8।3।19))

GLGL

उक्ताः

उक्त{पुं}{1;बहु}/उक्त{पुं}{8;बहु}/उक्ता{स्त्री}{1;बहु}/उक्ता{स्त्री}{2;बहु}/उक्ता{स्त्री}{8;बहु}

वच्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;वचँ;अदादिः;पुं}{1;बहु}

कहे_गये_हैं

spoken_of_as

भारत

भारत{नपुं}{8;एक}/भारत{पुं}{8;एक}

भारत{पुं}{8;एक}

सम्बोध्यः 12

हे_भरतवंशी_अर्जुन

O_descendant_of_Bharata

GLL

तस्मात्

तस्माद्युध्यस्व

तस्मात्{अव्य}/तद्{पुं}{5;एक}/तद्{नपुं}{5;एक}

तद्{पुं}{5;एक}

हेतुः 12

इसलिये

therefore

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GGGGL

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 12

(तुम)

you

युध्यस्व

युध्1{कर्तरि;लोट्;म;एक;आत्मनेपदी;युधँ;दिवादिः}/युध्1{भावे;लोट्;म;एक;आत्मनेपदी;युधँ;दिवादिः}

युध्{कर्तरि;लोट्;म;एक;आत्मनेपदी;युधँ;दिवादिः}

युद्ध_करो

fight

2.19.A	यः
2.19.B	य
2.19.C	यद्{पुं}{1;एक}
2.19.D	यद्{पुं}{1;एक}
2.19.E	-
2.19.F	-
2.19.G	कर्ता 4
2.19.H	-
2.19.I	जो
2.19.J	he_who
2.19.K	-
2.19.L	रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-लोपः शाकल्यस्य (8।3।19))
2.19.M	L

एनम्

एनं

इदम्{पुं}{2;एक}

कर्म 4

इसको_(आत्मा_को)

this_(the_soul)

हन्तारम्

हन्तारं

हन्तृ{पुं}{2;एक}

कर्मसमानाधिकरणम् 4

मारनेवाला

capable_of_killing

GGG

वेत्ति

विद्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

विद्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

समझता_है

considers

च

च{अव्य}

तथा

and

यः

यश्चैनं

यद्{पुं}{1;एक}

कर्ता 9

जो

he_who

सत्व-श्चुत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)) / वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

GGG

एनम्

इदम्{पुं}{2;एक}

कर्म 9

इसको

this_(the_soul)

हतम्

हत{पुं}{2;एक}/हत{नपुं}{1;एक}/हत{नपुं}{2;एक}/हन्1{कर्तरि;लोट्;म;द्वि;परस्मैपदी;हनँ;अदादिः}

हन्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;हनँ;अदादिः;पुं}{2;एक}

कर्मसमानाधिकरणम् 9

मरा

killed

मन्यते

मन्यता{स्त्री}{1;द्वि}/मन्यता{स्त्री}{2;द्वि}/मन्यता{स्त्री}{8;एक}/मन्यता{स्त्री}{8;द्वि}/मन्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;मनँ;दिवादिः}/मन्2{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;मनुँ;तनादिः}

मन्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;मनँ;दिवादिः}

मानता_है

takes_it_as

GLG

तौ

तद्{पुं}{1;द्वि}/तद्{पुं}{2;द्वि}

तद्{पुं}{1;द्वि}

विशेषणम् 11

वे

they

उभौ

उभ{पुं}{1;द्वि}/उभ{पुं}{2;द्वि}/उभ{पुं}{8;द्वि}/उभ{पुं}{1;द्वि}/उभ{पुं}{2;द्वि}

उभ{पुं}{1;द्वि}

कर्ता 13

दोनों_ही

both_of_them

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 13

नहीं

not

विजानीतः

विजानीतो

वि_ज्ञा2{कर्तरि;लट्;प्र;द्वि;परस्मैपदी;ज्ञा;क्र्यादिः}

वि_ज्ञा{कर्तरि;लट्;प्र;द्वि;परस्मैपदी;वि_ज्ञा;क्र्यादिः}

जानते

know

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

LGGG

अयम्

अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक}

इदम्{पुं}{1;एक}

कर्ता 16

यह_आत्मा

this_(the_soul)

न

नायं

न{अव्य}

सम्बन्धः 16

न

neither

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

हन्ति

हन्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;हनँ;अदादिः}

हन्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;हनँ;अदादिः}

मारता_है

kills

(अयम्)

(अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक})

(इदम्){पुं}{1;एक}

कर्म 19

(यह)

this_(the_soul)

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 19

न

nor

हन्यते

हन्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;हनँ;अदादिः}

हन्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;हनँ;अदादिः}

मारा_जाता_है

is_killed

GLG

2.20.A	अयम्
2.20.B	-
2.20.C	अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक}
2.20.D	इदम्{पुं}{1;एक}
2.20.E	-
2.20.F	-
2.20.G	कर्ता 4
2.20.H	-
2.20.I	यह_(आत्मा)
2.20.J	this_(the_soul)

कदाचित्

कदाचिन्नायं

कदाचित्{अव्य}

अधिकरणम् 4

किसी_काल_में_भी

at_any_time

अनुनासिक-सन्धिः (यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (8।4।45)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

LGGGG

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 4

न

never

जायते

जन्3{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;जनीँ;दिवादिः}

जन्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;जनीँ;दिवादिः}

जन्म_लेता_है

is_birth

GLG

वा

वा{अव्य}

और

nor

(अयम्)

(अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक})

(इदम्){पुं}{1;एक}

कर्ता 8

(यह)

this_(the_soul)

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 8

न

never

म्रियते

मृ1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;मृङ्;तुदादिः}/मृ1{भावे;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;मृङ्;तुदादिः}

मृ{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;मृङ्;तुदादिः}

मरता_है

dies

LLG

वा

वा{अव्य}

तथा

nor

(अयम्)

(अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक})

(इदम्){पुं}{1;एक}

कर्ता 14

(यह)

this_(the_soul)

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 12

न

not

भूत्वा

अस्2{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;असँ;अदादिः}

भू{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;भू;भ्वादिः}

पूर्वकालः 14

उत्पन्न_होकर

after_being_born

भूयः

भूयः{अव्य}/भूयस्{नपुं}{1;एक}/भूयस्{नपुं}{2;एक}/भूयस्{नपुं}{8;एक}

भूयः{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 14

फिर

again

भविता

अस्2{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}/अस्2{भावे;लुट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;असँ;अदादिः}/भविता{स्त्री}{1;एक}/भवितृ{पुं}{1;एक}/भू1{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

भू{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

होनेवाला_है

does_it_become

LLG

अयम्

अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक}

इदम्{पुं}{1;एक}

कर्ता 21

यह

this_(the_soul)

अ-जः

अजो

अज{पुं}{1;एक}

<न-जः>U

न जायते सः = अजः

समुच्चितम् 19

अजन्मा

unborn

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

नित्यः

नित्य{पुं}{1;एक}

समुच्चितम् 19

नित्य

eternal

शाश्वतः

शाश्वतोऽयं

शाश्वत{पुं}{1;एक}

समुच्चितम् 19

सनातन

everlasting

GLGG

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 21

(और)

and

पुराणः

पुराणो

पुराण{पुं}{1;एक}

समुच्चितम् 19

पुरातन

primeval

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

LGG

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

शरीरे

शरीर{नपुं}{1;द्वि}/शरीर{नपुं}{2;द्वि}/शरीर{नपुं}{7;एक}/शरीर{नपुं}{8;द्वि}

शरीर{नपुं}{7;एक}

कर्ता 23

शरीर_के

of_the_body

LGG

हन्यमाने

हन्यमान{पुं}{7;एक}/हन्यमान{नपुं}{1;द्वि}/हन्यमान{नपुं}{2;द्वि}/हन्यमान{नपुं}{7;एक}/हन्यमान{नपुं}{8;द्वि}/हन्यमाना{स्त्री}{1;द्वि}/हन्यमाना{स्त्री}{2;द्वि}/हन्यमाना{स्त्री}{8;एक}/हन्यमाना{स्त्री}{8;द्वि}

हन्यमान{नपुं}{7;एक}

पूर्वकालः 26

मारे_जानेपर

being_slain

GGGG

(अयम्)

(अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक})

(इदम्){पुं}{1;एक}

कर्म 26

(यह)

this_(the_soul)

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 26

नहीं

not

हन्यते

हन्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;हनँ;अदादिः}

हन्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;हनँ;अदादिः}

मारा_जाता

is_slain

GLG

2.21.A	पार्थ
2.21.B	पार्थ
2.21.C	पार्थ{पुं}{8;एक}
2.21.D	पार्थ{पुं}{8;एक}
2.21.E	-
2.21.F	-
2.21.G	सम्बोध्यः 10
2.21.H	-
2.21.I	हे_पृथापुत्र_अर्जुन
2.21.J	O_Partha_(Arjuna)
2.21.K	-
2.21.L	-
2.21.M	GL

यः

य

यद्{पुं}{1;एक}

सम्बन्धः 11

जो

one_who

(पुरुषः)

(पुरुष{पुं}{1;एक})

(पुरुष){पुं}{1;एक}

कर्ता 10

(पुरुष)

man

एनम्

एनमजमव्ययम्

इदम्{पुं}{2;एक}

कर्म 10

इसको_(आत्मा_को)

this_(the_soul)

GGLGGLL

अ-विनाशिनम्

अ-विनाशिन्{पुं}{2;एक}

<न-विनाशिनम्>Tn

न विनाशि = अविनाशि तम् अविनाशिनम्

समुच्चितम् 8

नाशरहित

imperishable

नित्यम्

नित्यं

नित्य{पुं}{2;एक}/नित्य{नपुं}{1;एक}/नित्य{नपुं}{2;एक}

नित्य{पुं}{2;एक}

समुच्चितम् 8

नित्य

eternal

अ-जम्

अज{पुं}{2;एक}

<न-जम्>U

न जायते सः = अजः तम् अजम्

समुच्चितम् 8

अजन्मा

free_from_birth

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

कर्मसमानाधिकरणम् 10

(और)

and

अ-व्ययम्

अ-व्यय{पुं}{2;एक}/व्यय{नपुं}{1;एक}/व्यय{नपुं}{2;एक}

अ-व्यय{पुं}{2;एक}

<न-व्ययम्>Bsmn

न व्ययः यस्य सः = अव्ययः तम् अव्ययम्

समुच्चितम् 8

अव्यय

decay

वेद

वेदाविनाशिनं

वेद{पुं}{8;एक}/विद्1{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}/विद्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

विद्{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

प्रतियोगी 2

जानता_है

knows

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGLGLG

सः

स

तद्{पुं}{1;एक}

अनुयोगी 15

वह

that

विसर्गलोप-सन्धिः (एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनञ्समासे हलि (6।1।132))

पुरुषः

पुरुष{पुं}{1;एक}

कर्ता 15

पुरुष

person

LLG

कथम्

कथं

कथम्{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 15

कैसे

how

कम्

कं

कम्{अव्य}/किम्{पुं}{2;एक}

किम्{पुं}{2;एक}

कर्म 15

किसको

whom

घातयति

हन्1_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;हनँ;अदादिः}

हन्_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;हनँ_णिच्;अदादिः}

मरवाता_है

cause_to_be_killed

GLLL

कम्

कम्{अव्य}/किम्{पुं}{2;एक}

किम्{पुं}{2;एक}

कर्म 17

किसको

whom

हन्ति

हन्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;हनँ;अदादिः}

हन्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;हनँ;अदादिः}

मारता_है

will_kill

2.22.A	यथा
2.22.B	यथा
2.22.C	यथा{अव्य}
2.22.D	यथा{अव्य}
2.22.E	-
2.22.F	-
2.22.G	सम्बन्धः 9
2.22.H	-
2.22.I	जैसे
2.22.J	just_as
2.22.K	-
2.22.L	-
2.22.M	LG

नरः

नरोऽपराणि

नृ{पुं}{1;बहु}/नृ{पुं}{8;बहु}/नर{पुं}{1;एक}

नर{पुं}{1;एक}

कर्ता 8

मनुष्य

a_man

LGLGL

जीर्णानि

जीर्ण{नपुं}{1;बहु}/जीर्ण{नपुं}{2;बहु}/जीर्ण{नपुं}{8;बहु}

जीर्ण{नपुं}{2;बहु}

विशेषणम् 4

पुराने

worn_out

GGL

वासांसि

वासस्{नपुं}{1;बहु}/वासस्{नपुं}{2;बहु}/वासस्{नपुं}{8;बहु}

वासस्{नपुं}{2;बहु}

कर्म 5

वस्त्रों_को

garments

GGL

विहाय

वि_हा1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;ओँहाङ्;जुहोत्यादिः}/वि_हा2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;ओँहाक्;जुहोत्यादिः}

वि_हा{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वि_ओँहाङ्;जुहोत्यादिः}

पूर्वकालः 8

त्यागकर

shedding

LGL

अपराणि

अपर{नपुं}{1;बहु}/अपर{नपुं}{2;बहु}/अपर{नपुं}{8;बहु}/अपर{नपुं}{1;बहु}/अपर{नपुं}{2;बहु}

अपर{नपुं}{2;बहु}

विशेषणम् 7

दूसरे

other

नवानि

नव{नपुं}{1;बहु}/नव{नपुं}{2;बहु}/नव{नपुं}{8;बहु}/नु1{कर्तरि;लोट्;उ;एक;परस्मैपदी;णु;अदादिः}

नव{नपुं}{2;बहु}

कर्म 8

नये_को_(वस्त्रों_को)

new_garments

LGL

गृह्णाति

ग्रह्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ग्रहँ;क्र्यादिः}

ग्रह्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ग्रहँ;क्र्यादिः}

प्रतियोगी 1

ग्रहण_करता_है

takes

GGL

तथा

तथा{अव्य}

अनुयोगी 16

वैसे_ही

likewise

देही

देहिन्{पुं}{1;एक}

कर्ता 16

जीवात्मा

the_embodied_soul

देहः अस्यास्तीति देही

जीर्णानि

जीर्णान्यन्यानि

जीर्ण{नपुं}{1;बहु}/जीर्ण{नपुं}{2;बहु}/जीर्ण{नपुं}{8;बहु}

जीर्ण{नपुं}{2;बहु}

विशेषणम् 12

पुराने

worn_out

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGGGL

शरीराणि

शरीर{नपुं}{1;बहु}/शरीर{नपुं}{2;बहु}/शरीर{नपुं}{8;बहु}

शरीर{नपुं}{2;बहु}

कर्म 13

शरीरों_को

bodies

LGGL

विहाय

वि_हा{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वि_ओँहाङ्;जुहोत्यादिः}

पूर्वकालः 16

त्यागकर

castiing_off

LGL

अन्यानि

अन्य{नपुं}{1;बहु}/अन्य{नपुं}{2;बहु}/अन्य{नपुं}{8;बहु}/अन्य{नपुं}{1;बहु}/अन्य{नपुं}{2;बहु}

अन्य{नपुं}{2;बहु}

विशेषणम् 15

दूसरे

other

नवानि

नव{नपुं}{2;बहु}

कर्म 16

नये_को_(शरीरों_को)

new_(bodies)

LGL

संयाति

सम्_या1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;या;अदादिः}

सम्_या{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;सम्_या;अदादिः}

प्राप्त_होता_है

enters_into

GGL

2.23.A	एनम्
2.23.B	-
2.23.C	इदम्{पुं}{2;एक}
2.23.D	इदम्{पुं}{2;एक}
2.23.E	-
2.23.F	-
2.23.G	कर्म 4
2.23.H	-
2.23.I	इसको
2.23.J	this_(soul)

शस्त्राणि

शस्त्र{नपुं}{1;बहु}/शस्त्र{नपुं}{2;बहु}/शस्त्र{नपुं}{8;बहु}

शस्त्र{नपुं}{1;बहु}

कर्ता 4

शस्त्र

weapons

GGL

न

नैनं

न{अव्य}

सम्बन्धः 4

नहीं

cannot

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

छिन्दन्ति

छिन्दत्{नपुं}{1;बहु}/छिन्दत्{नपुं}{2;बहु}/छिन्दत्{नपुं}{8;बहु}/छिद्1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;छिदिँर्;रुधादिः}/छिन्दन्ती{स्त्री}{8;एक}

छिद्{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;छिदिँर्;रुधादिः}

काट_सकते

cut

GGL

एनम्

इदम्{पुं}{2;एक}

कर्म 8

इसको

unto_this_soul

पावकः

पावक{पुं}{1;एक}

कर्ता 8

आग

fire

GLG

न

नैनं

न{अव्य}

सम्बन्धः 8

नहीं

nor

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

दहति

दहत्{पुं}{7;एक}/दहत्{नपुं}{7;एक}/दह्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;दहँ;भ्वादिः}

दह्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;दहँ;भ्वादिः}

जला_सकती

burn

LLL

एनम्

इदम्{पुं}{2;एक}

कर्म 12

इसको

unto_this_soul

आपः

अप्{स्त्री}{1;बहु}/आपस्{नपुं}{1;एक}/आपस्{नपुं}{2;एक}/आपस्{नपुं}{8;एक}/आप्1{कर्तरि;लुङ्;म;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

अप्{स्त्री}{1;बहु}

कर्ता 12

जल

water

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 12

नहीं

cannot

क्लेदयन्ति

क्लेदयन्त्यपो

क्लिद्1_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;क्लिदूँ;दिवादिः}

क्लिद्_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;क्लिदूँ_णिच्;दिवादिः}

गला_सकता

wet

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77)) / रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLGLG

च

चैनं

च{अव्य}

और

nor

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

(एनम्)

(इदम्{पुं}{2;एक})

(इदम्){पुं}{2;एक}

कर्म 17

(इसको)

unto_this_soul

मारुतः

मारुत{पुं}{1;एक}

कर्ता 17

वायु

wind

GLG

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 17

नहीं

not

शोषयति

शुष्1_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;शुषँ;दिवादिः}

शुष्_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;शुषँ_णिच्;दिवादिः}

सुखा_सकता

dry

GLLL

2.24.A	अयम्
2.24.B	-
2.24.C	अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक}
2.24.D	इदम्{पुं}{1;एक}
2.24.E	-
2.24.F	-
2.24.G	कर्ता 3
2.24.H	-
2.24.I	यह
2.24.J	this_(soul)

अ-छेद्यः

अच्छेद्योऽयमदाह्योऽयमक्लेद्योऽशोष्य

अ-छेदी{पुं}{1;बहु}/छेदी{स्त्री}{1;बहु}/छेद्य{पुं}{1;एक}

अ-छिद्{कृत्_प्रत्ययः:ण्यत्;छिदिँर्;रुधादिः;पुं}{1;एक}

<न-छेद्यः>Tn

न छेद्यः = अच्छेद्यः

कर्तृसमानाधिकरणम् 3

अच्छेद्य

incapable_of_being_cut

रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109)) / रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109)) / रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109)) / रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-लोपः शाकल्यस्य (8।3।19))

GGGGLGGGGGGGL

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

अयम्

अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक}

इदम्{पुं}{1;एक}

कर्ता 10

यह

this_(soul)

अ-दाह्यः

अदाह्य{पुं}{1;एक}

अ-दह्{कृत्_प्रत्ययः:ण्यत्;दहँ;भ्वादिः;पुं}{1;एक}

<न-दाह्यः>Tn

न दाह्यः = अदाह्यः

समुच्चितम् 7

अदाह्य

burnt_by_fire

अ-क्लेद्यः

अक्लेद्य{पुं}{1;एक}

अ-क्लिद्{कृत्_प्रत्ययः:ण्यत्;क्लिदूँ;दिवादिः;पुं}{1;एक}

<न-क्लेद्यः>Tn

न क्लेद्यः = अक्लेद्यः

समुच्चितम् 7

अक्लेद्य

dissolved_by_water

च

च{अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 10

और

and

अ-शोष्यः

शव्1{कर्तरि;लृङ्;म;एक;परस्मैपदी;शवँ;भ्वादिः}

अ-शुष्{कृत्_प्रत्ययः:ण्यत्;शुषँ;दिवादिः;पुं}{1;एक}

<न-शोष्यः>Tn

न शोष्यः = अशोष्यः

समुच्चितम् 7

अशोष्य

undriable_by_air

एव

एव{अव्य}

सम्बन्धः 10

ही

as_well

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

अयम्

अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक}

इदम्{पुं}{1;एक}

कर्ता 18

यह

this_(soul)

नित्यः

नित्य{पुं}{1;एक}

समुच्चितम् 16

नित्य

eternal

सर्व-गतः

सर्वगतः

सर्व-गत्{नपुं}{5;एक}/गत्{नपुं}{6;एक}/गत{पुं}{1;एक}

सर्व-गत{पुं}{1;एक}

<सर्व-गतः>T2

सर्वम् गतः = सर्वगतः

समुच्चितम् 16

सर्वव्यापी

omnipresent

GLLG

स्थाणुः

स्थाणुरचलोऽयं

स्थाणु{पुं}{1;एक}

समुच्चितम् 16

स्थिर_रहनेवाला

constant

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))

GLLLGG

अ-चलः

अचल{पुं}{1;एक}/चल्1{कर्तरि;लङ्;म;एक;परस्मैपदी;चलँ;भ्वादिः}/चल्2{कर्तरि;लङ्;म;एक;परस्मैपदी;चलँ;तुदादिः}

अचल{पुं}{1;एक}

<न-चलः>Tn

न चलः = अचलः

समुच्चितम् 16

अचल

immovable

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 18

और

and

सनातनः

सनातन{पुं}{1;एक}

समुच्चितम् 16

सनातन

everlasting

LGLG

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

2.25.A	अयम्
2.25.B	-
2.25.C	अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक}
2.25.D	इदम्{पुं}{1;एक}
2.25.E	-
2.25.F	-
2.25.G	कर्म 3
2.25.H	-
2.25.I	यह
2.25.J	this_soul

अ-व्यक्तः

अव्यक्तोऽयमचिन्त्योऽयमविकार्योऽयमुच्यते

अव्यक्त{पुं}{1;एक}

अ-व्यक्त{पुं}{1;एक}

<न-व्यक्तः>Tn

न व्यक्तः = अव्यक्तः

कर्मसमानाधिकरणम् 3

अव्यक्त

unmanifest

GGGGLGGGLLGGGGLG

(उच्यते)

(उच्यत्{पुं}{4;एक}/उच्यत्{नपुं}{4;एक}/उच्1{भावे;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उचँ;दिवादिः}/वच्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}/ब्रू1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;ब्रूञ्;अदादिः})

(वच्){कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}

(कहा_जाता_है)

spoken_of_as

अयम्

अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक}

इदम्{पुं}{1;एक}

कर्म 6

यह_(आत्मा)

this_soul

अ-चिन्त्यः

अचिन्त्य{पुं}{1;एक}

अ-चिन्त्य{पुं}{1;एक}

<न-चिन्त्यः>Tn

न चिन्त्यः = अचिन्त्यः

कर्मसमानाधिकरणम् 6

अचिन्त्य

incomprehensible

(उच्यते)

(वच्){कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}

(कहा_जाता_है)

spoken_of_as

अयम्

अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक}

इदम्{पुं}{1;एक}

कर्म 9

यह

this_soul

अ-विकार्यः

अ-विकारी{स्त्री}{1;बहु}/विकार्य{पुं}{1;एक}

अ-विकार्य{पुं}{1;एक}

<न-विकार्यः>Tn

न विकार्यः = अविकार्यः

कर्मसमानाधिकरणम् 9

विकाररहित

immutable

उच्यते

उच्यत्{पुं}{4;एक}/उच्यत्{नपुं}{4;एक}/उच्1{भावे;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उचँ;दिवादिः}/वच्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}/ब्रू1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;ब्रूञ्;अदादिः}

वच्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}

कहा_जाता_है

spoken_of_as

तस्मात्

तस्मादेवं

तस्मात्{अव्य}/तद्{पुं}{5;एक}/तद्{नपुं}{5;एक}

तद्{पुं}{5;एक}

हेतुः 13

इसलिये

therefore

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GGGG

एनम्

इदम्{पुं}{2;एक}

कर्म 13

इसको

this_soul

एवम्

एवम्{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 13

ऐसा

as_such

विदित्वा

विदित्वैनं

विद्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;विदँ;अदादिः}

विद्{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;विदँ;अदादिः}

पूर्वकालः 17

जानकर

knowing_it

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

LGGG

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 17

(तुम)

you

अनुशोचितुम्

अनु_शुच्{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;अनु_शुचँ;भ्वादिः}

प्रयोजनम् 17

शोके_करने_के

grieve

न

नानुशोचितुमर्हसि

न{अव्य}

सम्बन्धः 17

नहीं

not

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GLGLGGLL

अर्हसि

अर्ह्1{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;अर्हँ;भ्वादिः}/अर्ह्2{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;अर्हँ;चुरादिः}

अर्ह्{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;अर्हँ;भ्वादिः}

योग्य_हो

should

2.26.A	अथ_च (यद्यपि)
2.26.B	अथ
2.26.C	अथ{अव्य}_च/च{अव्य}
2.26.D	अथ{अव्य}_च{अव्य}
2.26.E	-
2.26.F	-
2.26.G	सम्बन्धः 9
2.26.H	-
2.26.I	किंतु
2.26.J	if
2.26.K	-
2.26.L	-
2.26.M	LL

त्वम्

त्वं

युष्मद्{1;एक}

कर्ता 8

तुम

you

एनम्

चैनं

इदम्{पुं}{2;एक}

कर्म 8

इसको

this_soul

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

नित्य-जातम्

नित्यजातं

नित्य-जात{पुं}{2;एक}/जात{नपुं}{1;एक}/जात{नपुं}{2;एक}

नित्य-जात{पुं}{2;एक}

<नित्य-जातम्>K1

नित्यं जातः = नित्यजातः तं नित्यजातम्

समुच्चितम् 5

सदा_जन्म_लेनेवाला

constantly_born

GLGG

वा

वा{अव्य}

कर्मसमानाधिकरणम् 8

तथा

also

नित्यम्

नित्यं

नित्य{पुं}{2;एक}/नित्य{नपुं}{1;एक}/नित्य{नपुं}{2;एक}

नित्य{नपुं}{2;एक}

विशेषणम् 7

सदा

constantly

मृतम्

मृत{पुं}{2;एक}/मृत{नपुं}{1;एक}/मृत{नपुं}{2;एक}

मृत{नपुं}{2;एक}

समुच्चितम् 5

मरनेवाला

dead

मन्यसे

मन्1{कर्मणि;लट्;म;एक;आत्मनेपदी;मनँ;दिवादिः}/मन्2{कर्मणि;लट्;म;एक;आत्मनेपदी;मनुँ;तनादिः}

मन्{कर्तरि;लट्;म;एक;आत्मनेपदी;मनँ;दिवादिः}

प्रतियोगी 1

मानते_हो

should_suppose

GLG

तथापि

तथापि{अव्य}

अनुयोगी 15

तो_भी

even_then

LGL

महान्-बाहो

महाबाहो

महाबाहु{पुं}{8;एक}/महाबाहु{नपुं}{8;एक}

महाबाहु{पुं}{8;एक}

<महत्-बाहो>Bs6

महान्तौ बाहू यस्य सः = महाबाहुः सम्बोधने महाबाहो

सम्बोध्यः 15

हे_महाबाहो

O_mighty-armed_one

LGGG

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 15

(तुम)

you

एवम्

एवम्{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 13

इस_प्रकार

like_this

शोचितुम्

शोचितुमर्हसि

शुच्1{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;शुचँ;भ्वादिः}/शुच्2{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;ईँशुचिँर्;दिवादिः}

शुच्{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;शुचँ;भ्वादिः}

प्रयोजनम् 15

शोक_करने_के_लिए

grieve

GLGGLL

न

नैवं

न{अव्य}

सम्बन्धः 15

नहीं

not

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

अर्हसि

अर्ह्{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;अर्हँ;भ्वादिः}

योग्य_हो

should

2.27.A	हि
2.27.B	हि
2.27.C	हि{अव्य}
2.27.D	हि{अव्य}
2.27.E	-
2.27.F	-
2.27.G	-
2.27.H	-
2.27.I	क्योंकि
2.27.J	for
2.27.K	-
2.27.L	-
2.27.M	L

जातस्य

जात{पुं}{6;एक}/जात{नपुं}{6;एक}

जात{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 3

जन्मे_हुए_की

one_who_is_born

GGL

मृत्युः

मृत्युर्ध्रुवं

मृत्यु{पुं}{1;एक}

कर्ता 5

मृत्यु

death

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GGLG

ध्रुवः

ध्रुवो

ध्रुव{पुं}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 5

निश्चित

certain

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

च

च{अव्य}

और

and

मृतस्य

मृत{पुं}{6;एक}/मृत{नपुं}{6;एक}

मृत{नपुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 8

मरे_हुए_का

for_the_dead

LGL

जन्म

जन्म{नपुं}{8;एक}/जन्मन्{नपुं}{1;एक}/जन्मन्{नपुं}{2;एक}

जन्मन्{नपुं}{1;एक}

कर्ता 10

जन्म

rebirth

ध्रुवम्

ध्रुव{पुं}{2;एक}/ध्रुव{नपुं}{1;एक}/ध्रुव{नपुं}{2;एक}

ध्रुव{नपुं}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 10

निश्चित

inevitable

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

तस्मात्

तस्मादपरिहार्येऽर्थे

तस्मात्{अव्य}/तद्{पुं}{5;एक}/तद्{नपुं}{5;एक}

तद्{पुं}{5;एक}

हेतुः 17

इससे

therefore

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)) / पूर्वरूप-सन्धिः (एङः पदान्तादति (6।1।109))

GGLLLGGG

अ-परिहार्ये

अपरिहार्या{स्त्री}{1;द्वि}/अपरिहार्या{स्त्री}{2;द्वि}/अपरिहार्या{स्त्री}{8;एक}/अपरिहार्या{स्त्री}{8;द्वि}

अ-परिहार्य{पुं}{7;एक}

<न-परिहार्ये>Tn

न परिहार्यम् = अपरिहार्यम् तस्मिन् अपरिहार्ये

विशेषणम् 13

बिना_उपायवाले

the_inevitable

अर्थे

अर्थ{पुं}{7;एक}/अर्थ{नपुं}{1;द्वि}/अर्थ{नपुं}{2;द्वि}/अर्थ{नपुं}{7;एक}/अर्थ{नपुं}{8;द्वि}

अर्थ{पुं}{7;एक}

अधिकरणम् 17

विषय_में

in_this_matter

त्वम्

त्वं

युष्मद्{1;एक}

कर्ता 17

तुम

you

शोचितुम्

शोचितुमर्हसि

शुच्{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;शुचँ;भ्वादिः}

प्रयोजनम् 17

शोक_करने_के_लिए

grieve_over

GLGGLL

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 17

नहीं

not

अर्हसि

अर्ह्{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;अर्हँ;भ्वादिः}

योग्य_हो

should

2.28.A	भारत
2.28.B	भारत
2.28.C	भारत{नपुं}{8;एक}/भारत{पुं}{8;एक}
2.28.D	भारत{पुं}{8;एक}
2.28.E	-
2.28.F	-
2.28.G	सम्बोध्यः 10
2.28.H	-
2.28.I	हे_अर्जुन
2.28.J	O_descendant_of_Bharata
2.28.K	-
2.28.L	-
2.28.M	GLL

भूतानि

भूत{नपुं}{1;बहु}/भूत{नपुं}{2;बहु}/भूत{नपुं}{8;बहु}

भूत{नपुं}{1;बहु}

कर्ता 10

सम्पूर्ण_प्राणी

all_beings

GGL

अ-व्यक्त-आदीनि

अव्यक्तादीनि

अव्यक्त-आदि{नपुं}{1;बहु}/आदि{नपुं}{2;बहु}

अव्यक्त-आदिन्{नपुं}{1;बहु}

<<न-व्यक्त>Tn-आदीनि>Bs6

न व्यक्तम् = अव्यक्तम्, अव्यक्तम् आदि यस्य तत् = अव्यक्तादि तानि अव्यक्तादीनि

समुच्चितम् 4

जन्म_से_पहले_अप्रकट_थे

in_the_beginning_unmanifested

GGGGL

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 10

(और)

and

अ-व्यक्त-निधनानि

अव्यक्तनिधनान्येव

अव्यक्त-निधन{नपुं}{1;बहु}/निधन{नपुं}{2;बहु}

अव्यक्त-निधन{नपुं}{1;बहु}

<न-<व्यक्त-निधनानि>Ds>Bsmn

व्यक्तं च निधनम् च = व्यक्तनिधनम्, अविद्यमानं व्यक्तनिधनं यस्य तत् = अव्यक्तनिधनम् तानि अव्यक्तनिधनानि

समुच्चितम् 4

मरने_के_बाद_भी_अप्रकट_हो_जानेवाले

all_that_are_vanquished_and_became_unmanifested

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGLLLGGL

एव

एव{अव्य}

सम्बन्धः 5

ही

and

व्यक्त-मध्यानि

व्यक्तमध्यानि

व्यक्त-मध्य{नपुं}{1;बहु}/मध्य{नपुं}{2;बहु}

व्यक्त-मध्य{नपुं}{1;बहु}

<व्यक्त-मध्यानि>Bs6

व्यक्तम् मध्यम् येषां तानि = व्यक्तमध्यानि

समुच्चितम् 4

बीच_में_ही_प्रकट_हैं

manifested_in_the_interim_between_birth_and_death

GGGGL

तत्र

तत्र{अव्य}

अधिकरणम् 10

वहाँ_(ऐसी_स्थिति_में)

therefore

का

किम्{स्त्री}{1;एक}

सम्बन्धः 10

क्या

what_occasion

परिदेवना_(अस्ति)

परिदेवना

परिदेवना{स्त्री}{1;एक}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

परि_दिव्){कृत्_प्रत्ययः:ल्युट्;परि_दिवुँ;दिवादिः;स्त्री}{1;एक}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

शोक_करना

for_lamentation

LLGLG

2.29.A	कश्चित्
2.29.B	कश्चिदेनमाश्चर्यवद्वदति
2.29.C	कश्चित्{अव्य}/किञ्चित्{पुं}{1;एक}
2.29.D	किञ्चित्{पुं}{1;एक}
2.29.E	-
2.29.F	-
2.29.G	कर्ता 4
2.29.H	-
2.29.I	कोई_(महापुरुष)
2.29.J	anyone
2.29.K	-
2.29.L	जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)) / जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))
2.29.M	GLGGGGLGLLL

एनम्

इदम्{पुं}{2;एक}

कर्म 4

इसे

this_soul

आश्चर्यवत्

आश्चर्यवत्पश्यति

आश्चर्यवत्{नपुं}{1;एक}/आश्चर्यवत्{नपुं}{2;एक}/आश्चर्यवत्{नपुं}{8;एक}

आश्चर्यवत्{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 4

आश्चर्य_की_भाँति

as_marvellous

जश्त्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-खरि च (8।4।55))

GGLGGLL

पश्यति

पश्यत्{पुं}{7;एक}/पश्यत्{नपुं}{7;एक}/दृश्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;दृशिँर्;भ्वादिः}

दृश्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;दृशिँर्;भ्वादिः}

प्रतियोगी 6

देखता_है

perceives

च

चान्यः

च{अव्य}

और

and

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

तथा_एव

तथैव

तथा{अव्य}_एव/एव{अव्य}

तथा{अव्य}_एव{अव्य}

अनुयोगी 10

वैसे_ही

likewise

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

LGL

अन्यः

अन्य{पुं}{1;एक}

कर्ता 10

दूसरा_कोई

another

एनम्

इदम्{पुं}{2;एक}

कर्म 10

इसे

this_soul

आश्चर्यवत्

आश्चर्यवत्{नपुं}{1;एक}/आश्चर्यवत्{नपुं}{2;एक}/आश्चर्यवत्{नपुं}{8;एक}

आश्चर्यवत्{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 10

आश्चर्य_की_भाँति

as_marvellous

वदति

वदत्{पुं}{7;एक}/वदत्{नपुं}{7;एक}/वद्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;वदँ;भ्वादिः}

वद्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;वदँ;भ्वादिः}

वर्णन_करता_है

speaks_thereof

च

च{अव्य}

तथा

also

अन्यः

अन्य{पुं}{1;एक}

कर्ता 15

दूसरा_कोई

another

एनम्

इदम्{पुं}{2;एक}

कर्म 15

इसे

this_soul

आश्चर्यवत्

आश्चर्यवच्चैनमन्यः

आश्चर्यवत्{नपुं}{1;एक}/आश्चर्यवत्{नपुं}{2;एक}/आश्चर्यवत्{नपुं}{8;एक}

आश्चर्यवत्{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 15

आश्चर्य_की_भाँति

similarly_as_marvelleous

जश्त्व-श्चुत्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)-खरि च (8।4।55)) / वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

GGLGGGGG

शृणोति

श्रु1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

श्रु{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

सुनता_है

hears

LGL

च

चैव

च{अव्य}

और

and

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

कश्चित्

कश्चित्{अव्य}/किञ्चित्{पुं}{1;एक}

किञ्चित्{पुं}{1;एक}

कर्ता 22

कोई-कोई

there_are_some_who

श्रुत्वा

श्रुत्वाप्येनं

श्रु1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;श्रु;भ्वादिः}/श्रु{कृत्_प्रत्ययः:त्वा;श्रु;भ्वादिः}

श्रु{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;श्रु;भ्वादिः}

पूर्वकालः 22

सुनकर

on_hearing_of_it

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGGG

अपि

अपि{अव्य}

सम्बन्धः 18

भी

even

(एनम्)

(इदम्{पुं}{2;एक})

(इदम्){पुं}{2;एक}

कर्म 22

(इसे)

this_soul

न_एव

न

न{अव्य}_एव{अव्य}

सम्बन्धः 22

नहीं

not

वेद

विद्{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

जानता

know

2.30.A	भारत
2.30.B	भारत
2.30.C	भारत{नपुं}{8;एक}/भारत{पुं}{8;एक}
2.30.D	भारत{पुं}{8;एक}
2.30.E	-
2.30.F	-
2.30.G	सम्बोध्यः 8
2.30.H	-
2.30.I	हे_अर्जुन
2.30.J	O_Bharata
2.30.K	-
2.30.L	-
2.30.M	GLL

सर्वस्य

सर्व{पुं}{6;एक}/सर्व{नपुं}{6;एक}

सर्व{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 3

सबके

of_all

GGL

देहे

देह{नपुं}{7;एक}

अधिकरणम् 8

शरीर_में

in_the_bodies

अयम्

अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक}

इदम्{पुं}{1;एक}

विशेषणम् 5

यह

this_(soul)

देही

देहिन्{पुं}{1;एक}

कर्ता 8

आत्मा

the_dweller_in_the_body

देहः अस्यास्तीति देही

नित्यम्

नित्यमवध्योऽयं

नित्य{पुं}{2;एक}/नित्य{नपुं}{1;एक}/नित्य{नपुं}{2;एक}

नित्य{नपुं}{2;एक}

क्रियाविशेषणम् 7

सदा_ही

eternally

GGLGGG

अ-वध्यः

अवध्य{पुं}{1;एक}

अ-हन्{कृत्_प्रत्ययः:यत्;हनँ;अदादिः;पुं}{1;एक}

<न-वध्यः>Tn

न वध्यः = अवध्यः

कर्तृसमानाधिकरणम् 8

अवध्य

never_be_slain

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

तस्मात्

तस्मात्सर्वाणि

तस्मात्{अव्य}/तद्{पुं}{5;एक}/तद्{नपुं}{5;एक}

तद्{पुं}{5;एक}

हेतुः 15

इसलिये

therefore

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GGGGL

त्वम्

त्वं

युष्मद्{1;एक}

कर्ता 15

तुम

you

सर्वाणि

सर्व{नपुं}{1;बहु}/सर्व{नपुं}{2;बहु}/सर्वाणी{स्त्री}{8;एक}/सर्व्1{कर्तरि;लोट्;उ;एक;परस्मैपदी;षर्वँ;भ्वादिः}

सर्व{नपुं}{2;बहु}

विशेषणम् 12

सम्पूर्ण

all

भूतानि

भूत{नपुं}{1;बहु}/भूत{नपुं}{2;बहु}/भूत{नपुं}{8;बहु}

भूत{नपुं}{2;बहु}

कर्म 13

प्राणियों_के_लिये

living_entities

GGL

शोचितुम्

शोचितुमर्हसि

शुच्{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;शुचँ;भ्वादिः}

प्रयोजनम् 15

शोक_करने_के

mourn_for

GLGGLL

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 15

नहीं

not

अर्हसि

अर्ह्{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;अर्हँ;भ्वादिः}

योग्य_हो

should

2.31.A	स्व-धर्मम्
2.31.B	स्वधर्ममपि
2.31.C	स्व-धर्म{पुं}{2;एक}
2.31.D	स्व-धर्म{पुं}{2;एक}
2.31.E	<स्व-धर्मम्>T6
2.31.F	स्वस्य धर्मः = स्वधर्मः तम् स्वधर्मम्
2.31.G	कर्म 3
2.31.H	-
2.31.I	अपने_धर्म_को
2.31.J	your_own_duty
2.31.K	-
2.31.L	-
2.31.M	LGGLL

अपि_च

अपि{अव्य}_च/च{अव्य}

अपि{अव्य}_च{अव्य}

सम्बन्धः 3

और

too

अवेक्ष्य

चावेक्ष्य

अव_ईक्ष्1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;ईक्षँ;भ्वादिः}

अव_ईक्ष्{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;अव_ईक्षँ;भ्वादिः}

पूर्वकालः 7

देखकर

considering

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGL

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 7

(तुम)

you

विकम्पितुम्

विकम्पितुमर्हसि

वि_कम्प्1{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;कपिँ;भ्वादिः}

वि_कम्प्{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;वि_कपिँ;भ्वादिः}

प्रयोजनम् 7

भय_करने

waver

LGLGGLL

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 7

नहीं

not

अर्हसि

अर्ह्{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;अर्हँ;भ्वादिः}

योग्य_हो

should

हि

हि{अव्य}

क्योंकि

for

क्षत्रियस्य

क्षत्रिय{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 13

क्षत्रिय_के_लिये

for_the_kshatriya

धर्म्यात्

धर्म्याद्धि

धर्म्य{पुं}{5;एक}/धर्म्य{नपुं}{5;एक}

धर्म्य{पुं}{5;एक}

विशेषणम् 11

धर्मयुक्त

than_righteous

पूर्वसवर्ण-सन्धिः (झयो होऽन्यतरस्याम् (8।4।62))

GGL

युद्धात्

युद्धाच्छ्रेयोऽन्यत्क्षत्रियस्य

युद्ध{पुं}{5;एक}/युद्ध{नपुं}{5;एक}

युद्ध{नपुं}{5;एक}

उपपदसम्बन्धः 12

युद्ध_से

than_war

जश्त्व-श्चुत्व-चर्त्व-छत्व (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)-खरि च (8।4।55)-शश्छोऽटि (8।4।63)) / रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109)) / चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GGGGGGLGL

अन्यत्

अन्यत्{अव्य}/अन्य{नपुं}{1;एक}/अन्य{नपुं}{2;एक}

अन्य{नपुं}{1;एक}

कर्ता 15

दूसरा

anything_else

श्रेयः

श्रेय{पुं}{1;एक}/श्रेयस्{नपुं}{1;एक}/श्रेयस्{नपुं}{2;एक}/श्रेयस्{नपुं}{8;एक}

श्रेयस्{नपुं}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 15

कल्याणकारी_कर्तव्य

more_welome

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 15

नहीं

nothing

विद्यते

विद्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;विदँ;दिवादिः}

है

GLG

2.32.A	पार्थ
2.32.B	पार्थ
2.32.C	पार्थ{पुं}{8;एक}
2.32.D	पार्थ{पुं}{8;एक}
2.32.E	-
2.32.F	-
2.32.G	सम्बोध्यः 11
2.32.H	-
2.32.I	हे_पार्थ
2.32.J	O_son_of_Prtha
2.32.K	-
2.32.L	-
2.32.M	GL

यदृच्छया

यदृच्छया{अव्य}/यदृच्छा{स्त्री}{3;एक}

यदृच्छा{स्त्री}{3;एक}

क्रियाविशेषणम् 3

स्वेच्छा_से

unsolicited

LGLG

उपपन्नम्

उपपन्न{पुं}{2;एक}/उपपन्न{नपुं}{1;एक}/उपपन्न{नपुं}{2;एक}

उप_पद्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;उप_पदँ;दिवादिः;नपुं}{2;एक}

समुच्चितम् 4

प्राप्त_हुए

opportunity

च

चोपपन्नं

च{अव्य}

विशेषणम् 6

और

and

गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

GLGG

अपावृतम्

अप_वृत्1{कर्तरि;लुङ्;उ;एक;आत्मनेपदी;वृतुँ;भ्वादिः}

अप_आङ्_वृ{कृत्_प्रत्ययः:क्त;अप_आङ्_वृञ्;स्वादिः;नपुं}{2;एक}

समुच्चितम् 4

खुले_हुए

open

स्वर्ग-द्वारम्

स्वर्गद्वारमपावृतम्

स्वर्ग-द्वार्{स्त्री}{2;एक}/द्वार{नपुं}{1;एक}/द्वार{नपुं}{2;एक}

स्वर्ग-द्वार{नपुं}{2;एक}

<स्वर्ग-द्वारम्>T6

स्वर्गस्य द्वारम् = स्वर्गद्वारम्

विशेषणम् 8

स्वर्ग_के_द्वार_जैसे

gateway_to_heaven

GGGGLGLL

ईदृशम्

ईदृश्{पुं}{2;एक}/ईदृश्{स्त्री}{2;एक}/ईदृश्{नपुं}{2;एक}/ईदृश{पुं}{2;एक}

ईदृश्{नपुं}{2;एक}

क्रियाविशेषणम् 8

इस_प्रकार_के

such

युद्धम्

युद्धमीदृशम्

युद्ध{पुं}{2;एक}/युद्ध{नपुं}{1;एक}/युद्ध{नपुं}{2;एक}

युद्ध{नपुं}{2;एक}

कर्म 11

युद्ध_को

war

GGGLL

सुखिनः

सुखी{नपुं}{5;एक}/सुखी{नपुं}{6;एक}/सुखिन्{पुं}{1;बहु}/सुखिन्{पुं}{2;बहु}/सुखिन्{पुं}{5;एक}/सुखिन्{पुं}{6;एक}/सुखिन्{पुं}{8;बहु}/सुखिन्{नपुं}{5;एक}/सुखिन्{नपुं}{6;एक}

सुखिन्{पुं}{1;बहु}

विशेषणम् 10

भाग्यवान्

happy

सुखं तत् हेतुभूतं पुण्यं सुखकामना वा एषां अस्तीति सुखिनः

LLG

क्षत्रियाः

क्षत्रिय{पुं}{1;बहु}/क्षत्रिय{पुं}{8;बहु}/क्षत्रिया{स्त्री}{1;बहु}/क्षत्रिया{स्त्री}{2;बहु}/क्षत्रिया{स्त्री}{8;बहु}

क्षत्रिय{पुं}{1;बहु}

कर्ता 11

क्षत्रियलोग

the_kshatriyas

GLG

लभन्ते

लभ्1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;आत्मनेपदी;डुलभँष्;भ्वादिः}

लभ्{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;आत्मनेपदी;डुलभँष्;भ्वादिः}

पाते_हैं

get

LGG

2.33.A	अथ_चेत्(यतः)
2.33.B	अथ
2.33.C	अथ{अव्य}_चेत्/चेत्{अव्य}
2.33.D	अथ{अव्य}_चेत्{अव्य}
2.33.E	-
2.33.F	-
2.33.G	सम्बन्धः 8
2.33.H	-
2.33.I	किंतु_यदि
2.33.J	now_if
2.33.K	-
2.33.L	-
2.33.M	LL

त्वम्

चेत्त्वमिमं

युष्मद्{1;एक}

कर्ता 7

तुम

you

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GGGG

इमम्

इदम्{पुं}{2;एक}

विशेषणम् 5

इस

this

धर्म्यम्

धर्म्यं

धर्म्य{पुं}{2;एक}/धर्म्य{नपुं}{1;एक}/धर्म्य{नपुं}{2;एक}

धर्म्य{पुं}{2;एक}

विशेषणम् 5

धर्मयुक्त

righteous

सङ्ग्रामम्

सङ्ग्रामं

सङ्ग्राम{पुं}{2;एक}

कर्म 7

युद्ध_को

war

GGG

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 7

नहीं

refuse

करिष्यसि

कृ2{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;कृञ्;स्वादिः}/कृ3{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}/कॄ1{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;कॄ;तुदादिः}/कॄ2{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;कॄञ्;क्र्यादिः}

कृ{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}

प्रतियोगी 1

करोगे

to_fight

LGLL

ततः

ततः{अव्य}

अनुयोगी 14

तो

then

स्व-धर्मम्

स्वधर्मं

स्वधर्म{पुं}{2;एक}

<स्व-धर्मम्>T6

स्वस्य धर्मः = स्वधर्मः तम् स्वधर्मम्

समुच्चितम् 10

स्वधर्म

your_duty

LGG

च

च{अव्य}

कर्म 12

और

and

कीर्तिम्

कीर्तिं

कीर्ति{स्त्री}{2;एक}

समुच्चितम् 10

कीर्ति_को

your_reputation

हित्वा

हा2{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ओँहाक्;जुहोत्यादिः}/धा1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;डुधाञ्;जुहोत्यादिः}

हा{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ओँहाङ्;जुहोत्यादिः}

पूर्वकालः 14

खोकर

losing

पापम्

पापमवाप्स्यसि

पाप{पुं}{2;एक}/पाप{नपुं}{1;एक}/पाप{नपुं}{2;एक}

पाप{नपुं}{2;एक}

कर्म 14

पाप_को

sin

GGLGLL

अवाप्स्यसि

अव_आप्1{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

अव_आप्{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;अव_आपॢँ;स्वादिः}

प्राप्त_होगे

incur

2.34.A	अपि_च
2.34.B	चापि
2.34.C	अपि{अव्य}_च/च{अव्य}
2.34.D	अपि{अव्य}_च{अव्य}
2.34.E	-
2.34.F	-
2.34.G	-
2.34.H	-
2.34.I	तथा
2.34.J	nay
2.34.K	-
2.34.L	सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))
2.34.M	GL

भूतानि

भूत{नपुं}{1;बहु}/भूत{नपुं}{2;बहु}/भूत{नपुं}{8;बहु}

भूत{नपुं}{1;बहु}

कर्ता 6

सब_लोग

people

GGL

ते

तेऽव्ययाम्

युष्मद्{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 5

तुम्हारी

your

पूर्वरूप-सन्धिः (एङः पदान्तादति (6।1।109))

GLG

अ-व्ययाम्

अव्यया{स्त्री}{2;एक}

अ-व्यया{स्त्री}{2;एक}

<न-व्ययाम्>Bsmn

न व्ययः यस्याः सा = अव्यया ताम् अव्ययाम्

विशेषणम् 5

चिरस्थायी

undying

अ-कीर्तिम्

अकीर्तिं

अकीर्ति{स्त्री}{2;एक}

अ-कीर्ति{स्त्री}{2;एक}

<न-कीर्तिम्>Tn

न कीर्तिः = अकीर्तिः ताम् अकीर्तिम्

कर्म 6

अपकीर्ति_का

infamy

LGG

कथयिष्यन्ति

कथ1{कर्तरि;लृट्;प्र;बहु;आत्मनेपदी;कथ;चुरादिः}/कथ1_णिच्{कर्तरि;लृट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;कथ;चुरादिः}

कथ{कर्तरि;लृट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;कथ;चुरादिः}

कथन_करेंगे

will_speak

LLGGL

च

चाकीर्तिर्मरणादतिरिच्यते

च{अव्य}

और

and

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GGGLLGLLGLG

सम्भावितस्य

सम्भावित{पुं}{6;एक}/सम्भावित{नपुं}{6;एक}

सम्_भू_णिच्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;सम्_भू_णिच्;भ्वादिः;पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 9

माननीय_पुरुष_के_लिये

for_a_man_enjoying_popular_esteem

GGLGL

अ-कीर्तिः

अकीर्ति{स्त्री}{1;एक}

अ-कीर्ति{स्त्री}{1;एक}

<न-कीर्तिः>Tn

न कीर्तिः = अकीर्तिः

कर्ता 11

अपकीर्ति

infamy

मरणात्

मरण{नपुं}{5;एक}

सम्बन्धः 11

मरण_से

than_death

अतिरिच्यते

अति_रिच्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;अति_रिचिँर्;रुधादिः}

बढ़कर_है

becomes_worse

2.35.A	च
2.35.B	च
2.35.C	च{अव्य}
2.35.D	च{अव्य}
2.35.E	-
2.35.F	-
2.35.G	-
2.35.H	-
2.35.I	और
2.35.J	and
2.35.K	-
2.35.L	-
2.35.M	L

येषाम्

येषां

यद्{पुं}{6;बहु}/यद्{नपुं}{6;बहु}

यद्{पुं}{6;बहु}

षष्ठीसम्बन्धः 3

जिनकी

of_whom

त्वम्

त्वं

युष्मद्{1;एक}

कर्ता 7

तुम

you

बहु-मतः

बहुमतो

बहु-मत{पुं}{1;एक}

<बहु-मतः>Bs6

बहूनि मतानि यस्य सः = बहुमतः

कर्ता 5

बहुत_सम्मानित

highly_esteemed

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

LGLG

भूत्वा

अस्2{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;असँ;अदादिः}

भू{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;भू;भ्वादिः}

पूर्वकालः 7

होकर

by_becoming

लाघवम्

लाघव{नपुं}{1;एक}/लाघव{नपुं}{2;एक}

लाघव{नपुं}{2;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 7

लघुता_को

inferior

लघोः भावः लाघवम्

GLL

यास्यसि

या1{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;या;अदादिः}

या{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;या;अदादिः}

प्राप्त_होगे

will_be

GLL

महान्-रथाः

महारथाः

महारथ{पुं}{1;बहु}/महारथ{पुं}{8;बहु}

महारथ{पुं}{1;बहु}

<महत्-रथाः>Bs6

महान् रथः यस्य सः = महारथः ते महारथाः

कर्ता 13

महारथी_लोग

the_warrior_chiefs

LGLG

त्वाम्

त्वां

युष्मद्{2;एक}

कर्म 13

तुमको

you

भयात्

भयाद्रणादुपरतं

भय{नपुं}{5;एक}

हेतुः 13

भय_के_कारण

out_of_fear

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)) / जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

LGLGLLLG

रणात्

रण{पुं}{5;एक}/रण{नपुं}{5;एक}

रण{नपुं}{5;एक}

अपादानम् 13

युद्ध_से

from_battle

उपरतम्

उपरत{पुं}{2;एक}/उपरत{नपुं}{1;एक}/उपरत{नपुं}{2;एक}

उप_रम्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;उप_रमुँ;भ्वादिः;नपुं}{2;एक}

कर्मसमानाधिकरणम् 13

भागा_हुआ

run_away

मंस्यन्ते

मन्1{कर्मणि;लृट्;प्र;बहु;आत्मनेपदी;मनँ;दिवादिः}

मन्{कर्तरि;लृट्;प्र;बहु;आत्मनेपदी;मनँ;दिवादिः}

मानेंगे

will_think

GGG

2.36.A	तव
2.36.B	तवाहिताः
2.36.C	युष्मद्{6;एक}
2.36.D	युष्मद्{6;एक}
2.36.E	-
2.36.F	-
2.36.G	षष्ठीसम्बन्धः 2
2.36.H	-
2.36.I	तुम्हारे
2.36.J	your
2.36.K	-
2.36.L	सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))
2.36.M	LGLG

सामर्थ्यम्

सामर्थ्यं

सामर्थ्य{नपुं}{1;एक}/सामर्थ्य{नपुं}{2;एक}

सामर्थ्य{नपुं}{2;एक}

कर्म 3

सामर्थ्य_की

might

समर्थस्य भावः सामर्थ्यम्

GGG

निन्दन्तः

निन्दन्तस्तव

निन्दत्{पुं}{1;बहु}/निन्दत्{पुं}{8;बहु}

निन्द्{कृत्_प्रत्ययः:शतृ;णिदिँ;भ्वादिः;पुं}{1;बहु}

विशेषणम् 5

निन्दा_करते_हुए

disparaging

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

GGGLL

तव

युष्मद्{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 5

तुम्हारे

your

अ-हिताः

अहित{पुं}{1;बहु}/अहित{पुं}{8;बहु}/अहिता{स्त्री}{1;बहु}/अहिता{स्त्री}{2;बहु}/अहिता{स्त्री}{8;बहु}/अहिता{स्त्री}{1;बहु}/अहिता{स्त्री}{2;बहु}/अहिता{स्त्री}{8;बहु}

अ-हित{पुं}{1;बहु}

<न-हिताः>Tn

न हितः = अहितः ते अहिताः

कर्ता 9

वैरी_लोग

enemies

बहून्

बहून्वदिष्यन्ति

बहु{पुं}{2;बहु}

विशेषणम् 7

बहुत_से

many

LGLGGL

अ-वाच्य-वादान्

अवाच्यवादांश्च

अवाच्य-वाद{पुं}{2;बहु}

<<न-वाच्य>Tn-वादान्>K1

न वाच्यः = अवाच्यः, अवाच्यः सः वादः = अवाच्यवादः तान् अवाच्यवादान्

कर्म 9

न_कहने_योग्य_वचन

unbecoming_words

LGLGGL

च

च{अव्य}

भी

also

वदिष्यन्ति

वद्1{कर्तरि;लृट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;वदँ;भ्वादिः}

वद्{कर्तरि;लृट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;वदँ;भ्वादिः}

कहेंगे

will_speak

ततः

ततो

ततः{अव्य}

हेतुः 13

उससे

than_this

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

दुःखतरम्

दुःखतरं

दुःखतर{पुं}{2;एक}/दुःखतर{नपुं}{1;एक}/दुःखतर{नपुं}{2;एक}

दुःखतर{नपुं}{1;एक}

क्रियाविशेषणम् 13

अधिक_दुःख

more_distressing

GLLG

किम्_नु

नु_किम्

किम्{अव्य}/किम्{नपुं}{1;एक}/किम्{नपुं}{2;एक}_नु/नु{अव्य}

किम्{अव्य}_नु{अव्य}

कर्ता 13

और_क्या

what_can_there

(भविष्यति)

(अस्2{कर्तरि;लृट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}/भू1{कर्तरि;लृट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/भविष्यत्{पुं}{7;एक}/भविष्यत्{नपुं}{7;एक})

(भू){कर्तरि;लृट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

(होगा)

2.37.A	वा
2.37.B	वा
2.37.C	वा{अव्य}
2.37.D	वा{अव्य}
2.37.E	-
2.37.F	-
2.37.G	-
2.37.H	-
2.37.I	या
2.37.J	either
2.37.K	-
2.37.L	-
2.37.M	G

हतः

हतो

हत{पुं}{1;एक}/हन्1{कर्तरि;लट्;प्र;द्वि;परस्मैपदी;हनँ;अदादिः}

हन्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;हनँ;अदादिः;पुं}{1;एक}

विशेषणम् 3

मारे_जाकर

being_slain

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 5

(तुम)

you

स्वर्गम्

स्वर्गं

स्वर्ग{पुं}{2;एक}

कर्म 5

स्वर्ग_को

heaven

प्राप्स्यसि

प्र_आप्1{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

प्र_आप्{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;प्र_आपॢँ;स्वादिः}

प्राप्त_करोगे

will_win

GLL

वा

वा{अव्य}

अथवा

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 10

(तुम)

you

जित्वा

जि1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;जि;भ्वादिः}

जि{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;जि;भ्वादिः}

पूर्वकालः 10

जीतकर

by_conquering

महीम्

मही{स्त्री}{2;एक}

कर्म 10

पृथ्वी_का_राज्य

the_earth

भोक्ष्यसे

भुज्1{भावे;लृट्;म;एक;आत्मनेपदी;भुजोँ;तुदादिः}/भुज्2{कर्मणि;लृट्;म;एक;आत्मनेपदी;भुजँ;रुधादिः}

भुज्{कर्तरि;लृट्;म;एक;आत्मनेपदी;भुजँ;रुधादिः}

भोगोगे

enjoy

GLG

तस्मात्

तस्मादुत्तिष्ठ

तस्मात्{अव्य}/तद्{पुं}{5;एक}/तद्{नपुं}{5;एक}

तद्{नपुं}{5;एक}

हेतुः 16

इस_कारण

therefore

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GGGGL

कौन्तेय

कौन्तेय{पुं}{8;एक}

सम्बोध्यः 16

हे_अर्जुन

O_son_of_Kunti

GGL

कृत-निश्चयः

कृतनिश्चयः

कृत-निश्चय{पुं}{1;एक}

<कृत-निश्चयः>Bs3

कृतः निश्चयः येन सः = कृतनिश्चयः

विशेषणम् 14

निश्चय_करके

determined

LLGLG

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 16

(तुम)

you

युद्धाय

युद्ध{पुं}{4;एक}/युद्ध{नपुं}{4;एक}

युद्ध{नपुं}{4;एक}

प्रयोजनम् 16

युद्ध_के_लिये

to_fight

GGL

उत्तिष्ठ

उद्_स्था1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;ष्ठा;भ्वादिः}

उद्_स्था{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;उद्_ष्ठा;भ्वादिः}

खड़े_हो_जाओ

stand_up

2.38.A	(त्वम्)
2.38.B	-
2.38.C	(युष्मद्{1;एक})
2.38.D	(युष्मद्){1;एक}
2.38.E	-
2.38.F	-
2.38.G	कर्ता 10
2.38.H	-
2.38.I	(तुम)
2.38.J	you

सुख-दुःखे

सुखदुःखे

सुख-दुःख{नपुं}{1;द्वि}/दुःख{नपुं}{2;द्वि}/दुःख{नपुं}{7;एक}/दुःख{नपुं}{8;द्वि}/दुःखा{स्त्री}{1;द्वि}/दुःखा{स्त्री}{2;द्वि}/दुःखा{स्त्री}{8;एक}/दुःखा{स्त्री}{8;द्वि}

सुख-दुःख{नपुं}{2;द्वि}

<सुख-दुःखे>Di

सुखं च दुःखम् च = सुखदुःखे

समुच्चितम् 4

सुख-दुःख_को

in_pleasure_and_pain

LLGG

लाभ-अलाभौ

लाभालाभौ

लाभ-अलाभ{पुं}{1;द्वि}/अलाभ{पुं}{2;द्वि}/अलाभ{पुं}{8;द्वि}

लाभ-अलाभ{पुं}{2;द्वि}

<लाभ-अलाभौ>Di

लाभः च अलाभः च = लाभालाभौ

समुच्चितम् 4

लाभ-हानि_को

both_in_gain_and_loss

GGGG

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

कर्म 7

(और)

and

जय-अजयौ

जयाजयौ

जय-अजय{पुं}{1;द्वि}/अजय{पुं}{2;द्वि}/अजय{पुं}{8;द्वि}

जय-अजय{पुं}{2;द्वि}

<जय-अजयौ>Di

जयः च अजयः च = जयाजयौ

समुच्चितम् 4

जय-पराजय_को

both_in_victory_and_defeat

LGLG

समे

सम{पुं}{7;एक}/सम{नपुं}{1;द्वि}/सम{नपुं}{2;द्वि}/सम{नपुं}{7;एक}/सम{नपुं}{8;द्वि}/सम{पुं}{1;बहु}/सम{नपुं}{1;द्वि}/सम{नपुं}{2;द्वि}/समा{स्त्री}{1;द्वि}/समा{स्त्री}{2;द्वि}/समा{स्त्री}{8;एक}/समा{स्त्री}{8;द्वि}/समा{स्त्री}{1;द्वि}/समा{स्त्री}{2;द्वि}

सम{नपुं}{2;द्वि}

क्रियाविशेषणम् 7

समान

alike

कृत्वा

कृ1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;कृञ्;भ्वादिः}/कृ2{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;कृञ्;स्वादिः}/कृ3{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;डुकृञ्;तनादिः}

कृ{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;डुकृञ्;तनादिः}

पूर्वकालः 10

समझकर

treating

ततः

ततो

ततः{अव्य}

अधिकरणम् 10

उसके_बाद

thereafter

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

युद्धाय

युद्ध{पुं}{4;एक}/युद्ध{नपुं}{4;एक}

युद्ध{नपुं}{4;एक}

प्रयोजनम् 10

युद्ध_के_लिये

for_battle

GGL

युज्यस्व

युज्1{भावे;लोट्;म;एक;आत्मनेपदी;युजँ;दिवादिः}/युज्2{कर्मणि;लोट्;म;एक;आत्मनेपदी;युजिँर्;रुधादिः}

युज्{भावे;लोट्;म;एक;आत्मनेपदी;युजँ;दिवादिः}

तैयार_हो_जाओ

get_ready

GGL

एवम्

एवम्{अव्य}

हेतुः 15

इस_प्रकार

thus

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 15

(तुम)

you

पापम्

पापमवाप्स्यसि

पाप{पुं}{2;एक}/पाप{नपुं}{1;एक}/पाप{नपुं}{2;एक}

पाप{नपुं}{2;एक}

कर्म 15

पाप_को

sin

GGLGLL

न

नैवं

न{अव्य}

सम्बन्धः 15

नहीं

not

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

अवाप्स्यसि

अव_आप्1{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

अव_आप्{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;अव_आपॢँ;स्वादिः}

प्राप्त_होगे

will_incur

2.39.A	पार्थ
2.39.B	पार्थ
2.39.C	पार्थ{पुं}{8;एक}
2.39.D	पार्थ{पुं}{8;एक}
2.39.E	-
2.39.F	-
2.39.G	सम्बोध्यः 6
2.39.H	-
2.39.I	हे_पार्थ
2.39.J	O_son_of_Prtha
2.39.K	-
2.39.L	-
2.39.M	GL

एषा

एतद्{स्त्री}{1;एक}

विशेषणम् 3

यह

this

बुद्धिः

बुद्धिर्योगे

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

कर्म 6

बुद्धि

attitude_of_mind

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GGGG

ते

तेऽभिहिता

युष्मद्{4;एक}

सम्प्रदानम् 6

तुम्हारे_लिये

to_you

पूर्वरूप-सन्धिः (एङः पदान्तादति (6।1।109))

GLLG

साङ्ख्ये

साङ्ख्य{पुं}{7;एक}/साङ्ख्य{नपुं}{1;द्वि}/साङ्ख्य{नपुं}{2;द्वि}/साङ्ख्य{नपुं}{7;एक}/साङ्ख्य{नपुं}{8;द्वि}/साङ्ख्या{स्त्री}{1;द्वि}/साङ्ख्या{स्त्री}{2;द्वि}/साङ्ख्या{स्त्री}{8;एक}/साङ्ख्या{स्त्री}{8;द्वि}

साङ्ख्य{नपुं}{7;एक}

अधिकरणम् 6

ज्ञानयोग_के_विषय_में

from_the_point_of_view_of_sankhya_(i.e._knowledge)

अभिहिता

अभिहिता{स्त्री}{1;एक}

अभि_धा{कृत्_प्रत्ययः:क्त;अभि_डुधाञ्;जुहोत्यादिः;स्त्री}{1;एक}

कही_गयी

has_been_presented

तु

त्विमां

तु{अव्य}

तो

now

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 12

(तुम)

you

योगे

योग{पुं}{7;एक}

अधिकरणम् 12

कर्मयोग_के_विषय_में

from_the_standpoint_of_yoga_(i.e._selfless_action)

इमाम्

इदम्{स्त्री}{2;एक}

विशेषणम् 11

इसको

this

(बुद्धिम्)

(बुद्धि{स्त्री}{2;एक})

(बुद्धि){स्त्री}{2;एक}

कर्म 12

(बुद्धि_को)

attitude_of_mind

शृणु

श्रु1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

श्रु{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

सुनो

hear

यया

यद्{स्त्री}{3;एक}

विशेषणम् 14

जिस

by_which

बुद्ध्या

बुद्धि{स्त्री}{3;एक}

प्रतियोगी 15

बुद्धि_से

by_attitude_of_mind

(सह)

(सह{अव्य}/सह{पुं}{8;एक})

(सह){अव्य}

अनुयोगी 16

(साथ)

with

युक्तः

युक्तो

युक्त{पुं}{1;एक}

युज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;युजिँर्;रुधादिः;पुं}{1;एक}

विशेषणम् 17

युक्त_हुए

equipped_with

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 19

(तुम)

you

कर्म-बन्धम्

कर्मबन्धं

कर्मन्-बन्ध{पुं}{2;एक}

<कर्म-बन्धनः>K6

कर्म एव बन्धः = कर्मबन्धः तं कर्मबन्धम्

कर्म 19

कर्मों_के_बन्धन_को

shackles_of_Karma

GLGG

प्रहास्यसि

प्र_हा1{कर्तरि;लृट्;म;एक;आत्मनेपदी;ओँहाङ्;जुहोत्यादिः}/प्र_हा2{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;ओँहाक्;जुहोत्यादिः}

प्र_हा{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;प्र_ओँहाङ्;जुहोत्यादिः}

छोड़_दोगे

able_to_throw_off_completely

LGLL

2.40.A	इह
2.40.B	-
2.40.C	इह{अव्य}
2.40.D	इह{अव्य}
2.40.E	-
2.40.F	-
2.40.G	अधिकरणम् 4
2.40.H	-
2.40.I	यहाँ
2.40.J	in_this_path_(of_disinterested_action)

अभिक्रम-नाशः

अभिक्रम-नाश{पुं}{1;एक}

<अभिक्रम-नाशः>T6

अभिक्रमस्य नाशः = अभिक्रमनाशः

कर्ता 4

आरम्भ_का_नाश

loss_of_effort

न

नेहाभिक्रमनाशोऽस्ति

न{अव्य}

सम्बन्धः 4

नहीं

not

गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))

GGGGLGGL

अस्ति

अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

अस्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

है

प्रत्यवायः

प्रत्यवायो

प्रत्यवाय{पुं}{1;एक}

कर्ता 7

उलटा_फल_का_दोष

contrary_result

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLGG

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 7

नहीं

nor

विद्यते

विद्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;विदँ;दिवादिः}

है

GLG

अस्य

इदम्{पुं}{6;एक}/इदम्{नपुं}{6;एक}/अस्3{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;असुँ;दिवादिः}

इदम्{पुं}{6;एक}

विशेषणम् 9

इस_कर्मयोगरूप

of_this

धर्मस्य

धर्म{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 10

धर्म_का

of_discipline

GGL

स्वल्पम्

स्वल्पमप्यस्य

स्वल्प{पुं}{2;एक}/स्वल्प{नपुं}{1;एक}/स्वल्प{नपुं}{2;एक}

स्वल्प{नपुं}{1;एक}

कर्ता 14

थोड़ा-सा

a_little

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGGGL

अपि

अपि{अव्य}

सम्बन्धः 10

भी

even

महतः

महतो

महत्{पुं}{2;बहु}/महत्{पुं}{5;एक}/महत्{पुं}{6;एक}/महत्{नपुं}{5;एक}/महत्{नपुं}{6;एक}/मह्1{कर्तरि;लट्;प्र;द्वि;परस्मैपदी;महँ;भ्वादिः}

महत्{नपुं}{5;एक}

विशेषणम् 13

महान्

terrible

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

LLG

भयात्

भय{नपुं}{5;एक}

अपादानम् 14

भय_से

from_fear_of_(birth_and_death)

त्रायते

त्रै1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;त्रैङ्;भ्वादिः}/त्रै1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;त्रैङ्;भ्वादिः}

त्रै{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;त्रैङ्;भ्वादिः}

रक्षा_कर_लेता_है

saves

GLG

2.41.A	कुरु-नन्दन
2.41.B	कुरुनन्दन
2.41.C	कुरु-नन्दन{पुं}{8;एक}
2.41.D	कुरुनन्दन{पुं}{8;एक}
2.41.E	<कुरु-नन्दन>T6
2.41.F	कुरूणां नन्दनः = कुरुनन्दनः सम्बोधने कुरुनन्दन
2.41.G	सम्बोध्यः 6
2.41.H	-
2.41.I	हे_अर्जुन
2.41.J	O_beloved_child_of_the_Kurus
2.41.K	-
2.41.L	-
2.41.M	LLGLL

इह

इह{अव्य}

अधिकरणम् 6

इस_कर्मयोग_में

in_this_path_(of_disinterested_action)

व्यवसाय-आत्मिका

व्यवसायात्मिका

व्यवसाय-आत्मिका{स्त्री}{1;एक}

<व्यवसाय-आत्मिका>Bs6

व्यवसायः आत्मिका यस्याः सा = व्यवसायात्मिका

विशेषणम् 4

निश्चयात्मिका

determinate_and_directed_towards_one_ideal

LLGGLG

बुद्धिः

बुद्धिरेकेह

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 6

बुद्धि

intellect

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

GLGGL

एका

एका{स्त्री}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 6

एक_ही

singly

(भवति)

(भवत्{पुं}{7;एक}/भवती{स्त्री}{8;एक}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

(होती_है)

becomes

अ-व्यवसायिनाम्

अव्यवसायिन्{पुं}{6;बहु}/अव्यवसायिन्{नपुं}{6;बहु}

अ-व्यवसायिन्{पुं}{6;बहु}

<न-व्यवसायिनाम्>Tn

न व्यवसायी = अव्यवसायी तेषाम् अव्यवसायिनाम्

षष्ठीसम्बन्धः 9

अस्थिर_विचारवाले_की

of_the_undecided_(ignorant_men_moved_by_desires)

हि

ह्यनन्ताश्च

हि{अव्य}

निश्चय_ही

whereas

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77)) / सत्व-श्चुत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))

LGGL

बुद्धयः

बुद्धयोऽव्यवसायिनाम्

बुद्धि{स्त्री}{1;बहु}/बुद्धि{स्त्री}{8;बहु}

बुद्धि{स्त्री}{1;बहु}

कर्ता 13

बुद्धियाँ

intellect

GLGLLGLG

अन्-अन्ताः

अनन्त{पुं}{1;बहु}/अनन्त{पुं}{8;बहु}/अनन्ता{स्त्री}{1;बहु}/अनन्ता{स्त्री}{2;बहु}/अनन्ता{स्त्री}{8;बहु}

अनन्ता{स्त्री}{1;बहु}

<न-अन्ताः>Bsmn

न अन्तम् यस्याः सा = अनन्ता ताः अनन्ताः

समुच्चितम् 11

अनन्त

wanders_in_all_directions

च

च{अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 13

और

and

बहु-शाखाः

बहुशाखा

बहु-शाखा{स्त्री}{1;बहु}/शाखा{स्त्री}{2;बहु}/शाखा{स्त्री}{8;बहु}

बहु-शाखा{स्त्री}{1;बहु}

<बहु-शाखाः>Bs7

बह्वयः शाखाः यासां ताः = बहुशाखाः

समुच्चितम् 11

बहुत_भेदोंवाली

innumerable_aims

LLGG

(भवन्ति)

(भू1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/भवन्ती{स्त्री}{8;एक})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

(होती_हैं)

are

2.42.A	पार्थ
2.42.B	पार्थ
2.42.C	पार्थ{पुं}{8;एक}
2.42.D	पार्थ{पुं}{8;एक}
2.42.E	-
2.42.F	-
2.42.G	सम्बोध्यः 20
2.42.H	-
2.42.I	हे_अर्जुन
2.42.J	O_son_of_Prtha
2.42.K	-
2.42.L	-
2.42.M	GL

काम-आत्मानः

कामात्मानः

काम-आत्मन्{पुं}{1;बहु}

<काम-आत्मनः>Bs6

कामेषु आत्मा यस्य सः = कामात्मा तान् कामात्मनः

समुच्चितम् 5

जो_भोगों_में_तन्मय_हो_रहे_हैं

who_are_full_of_worldly_desires

GGGG

वेद-वाद-रताः

वेदवादरताः

वेद-वाद-रत{पुं}{1;बहु}

<<वेद-वाद>T6-रताः>T7

वेदानां वादः = वेदवादः, वेदवादे रतः = वेदवादरतः ते वेदवादरताः

समुच्चितम् 5

जो_कर्मफल_के_प्रशंसक_वेद-वाक्यों_में_ही_प्रीति_रखते_हैं

who_are_devoted_to_the_letter_of_the_Vedas

GLGLLG

स्वर्ग-पराः

स्वर्गपरा

स्वर्ग-पर{पुं}{1;बहु}/पर{पुं}{1;बहु}/परा{स्त्री}{1;बहु}/परा{स्त्री}{2;बहु}/परा{स्त्री}{1;बहु}/परा{स्त्री}{2;बहु}

स्वर्ग-पर{पुं}{1;बहु}

<स्वर्ग-पराः>Bs6

स्वर्गः परः येषां ते = स्वर्गपराः

समुच्चितम् 5

जिनकी_बुद्धि_में_स्वर्ग_ही_परम_प्राप्य_वस्तु_है

who_look_upon_heaven_as_the_supreme_goal

GLLG

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

कर्ता 8

(और)

and

अन्यत्

अन्यत्{अव्य}/अन्य{नपुं}{1;एक}/अन्य{नपुं}{2;एक}

अन्य{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 5

दूसरी

who_argue_that_there_is_nothing_beyond_heaven

न

नान्यदस्तीति

न{अव्य}

सम्बन्धः 8

नहीं

not

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GLGGL

अस्ति

अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

अस्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

प्रतियोगी 9

है

इति

इति{अव्य}

अनुयोगी 20

ऐसा

thus

वादिनः

वादि{नपुं}{5;एक}/वादि{नपुं}{6;एक}/वादिन्{पुं}{1;बहु}/वादिन्{पुं}{2;बहु}/वादिन्{पुं}{5;एक}/वादिन्{पुं}{6;एक}

वादिन्{पुं}{1;बहु}

विशेषणम् 11

कहनेवाले

advocating

GLG

अ-विपश्चितः

अविपश्चित्{पुं}{1;बहु}/अविपश्चित्{पुं}{2;बहु}/अविपश्चित्{पुं}{5;एक}/अविपश्चित्{पुं}{6;एक}/अविपश्चित्{नपुं}{5;एक}/अविपश्चित्{नपुं}{6;एक}

अ-विपश्चित्{पुं}{1;बहु}

<न-विपश्चितः>Tn

न विपश्चित् = अविपश्चित् ते अविपश्चितः

कर्ता 20

वे_अविवेकीजन

thoughtless_men

भोग-ऐश्वर्य-गतिम्

भोगैश्वर्यगतिं

भोग-ऐश्वर्य-गति{स्त्री}{2;एक}

<<भोग-ऐश्वर्य>Di-गतिम्>T6

भोगश्च ऐश्वर्यम् च इति = भोगैश्वर्ये, भोगैश्वर्ययोः गतिः = भोगैश्वर्यगतिः ताम् भोगैश्वर्यगतिम्

प्रतियोगी 13

भोग_तथा_ऐश्वर्य_की_प्राप्ति

attainment_of_worldly_pleasure_and_power

GGGLLG

प्रति

प्रति{अव्य}

अनुयोगी 19

के_लिए

towards

क्रिया-विशेष-बहुलाम्

क्रियाविशेषबहुलां

क्रिया-विशेष-बहुला{स्त्री}{2;एक}

<<क्रिया-विशेष>T7-बहुलाम्>Bs7

क्रियाणां विशेषाः = क्रियाविशेषाः, क्रियाविशेषैः बहुलाः यस्यां सा = क्रियाविशेषबहुला तां क्रियाविशेषबहुलाम्

विशेषणम् 19

नाना_प्रकार_की_बहुत-सी_क्रियाओं_को_वर्णन_करनेवाली

various_specialized_rituals

LGLGLLLG

जन्म-कर्म-फल-प्रदाम्

जन्मकर्मफलप्रदाम्

जन्मन्-कर्मन्-फल-प्रदा{स्त्री}{2;एक}

<<जन्म-<कर्म-फल>T6>K6-प्रदाम्>U

कर्मणः फलं = कर्मफलं, जन्म एव कर्मफलं = जन्मकर्मफलं, जन्मकर्मफलं तत् प्रददाति इति = जन्मकर्मफलप्रदा तां जन्मकर्मफलप्रदाम्

विशेषणम् 19

जन्मरूप_कर्म_फल_देनेवाली

resulting_in_rebirth_as_their_fruit

GLGLLGLG

याम्

यामिमां

यद्{स्त्री}{2;एक}

विशेषणम् 17

जिस

which

GGG

इमाम्

इदम्{स्त्री}{2;एक}

विशेषणम् 18

इस_प्रकार_की

such

पुष्पिताम्

पुष्पितां

पुष्पिता{स्त्री}{2;एक}/पुष्पिता{स्त्री}{2;एक}

पुष्पिता{स्त्री}{2;एक}

विशेषणम् 19

शोभायुक्त

flowery

GLG

वाचम्

वाचं

वाच्{स्त्री}{2;एक}/वाच{पुं}{2;एक}

वाच्{स्त्री}{2;एक}

कर्म 20

वाणी_को

speech

प्रवदन्ति

प्रवदन्त्यविपश्चितः

प्र_वद्1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;वदँ;भ्वादिः}

प्र_वद्{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;प्र_वदँ;भ्वादिः}

कहा_करते_हैं

utter

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

LLGLLGLG

तया

तयापहृतचेतसाम्

तद्{स्त्री}{3;एक}

कर्ता 28

उस_वाणी_द्वारा

by_such_words

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

LGLLLGLG

अपहृत-चेतसाम्

अपहृत-चेतस्{नपुं}{6;बहु}

अपहृत-चेतस्{पुं}{6;बहु}

<अपहृत-चेतसाम्>Bs6

अपहृतम् चेतः यस्य सः = अपहृतचेताः तेषाम् अपहृतचेतसाम्

षष्ठीसम्बन्धः 25

जिनका_चित्त_हर_लिया_गया_है

whose_minds_are_carried_away

भोग-ऐश्वर्य-प्रसक्तानाम्

भोगैश्वर्यप्रसक्तानां

भोग-ऐश्वर्य-प्रसक्त{पुं}{6;बहु}/प्रसक्त{नपुं}{6;बहु}/प्रसक्ता{स्त्री}{6;बहु}

भोग-ऐश्वर्य-प्रसक्त{पुं}{6;बहु}

<<भोग-ऐश्वर्य>Di-प्रसक्तानाम्>T7

भोगश्च ऐश्वर्यं च = भोगैश्वर्ये, भोगैश्वर्ययोः प्रसक्ताः = भोगैश्वर्यप्रसक्ताः तेषां भोगैश्वर्यप्रसक्तानाम्

षष्ठीसम्बन्धः 25

जो_भोग_और_ऐश्वर्य_में_अत्यन्त_आसक्त_हैं

who_are_deeply_attached_to_pleasures_and_worldly_power

GGGGLGGG

व्यवसाय-आत्मिका

व्यवसायात्मिका

व्यवसाय-आत्मिका{स्त्री}{1;एक}

<व्यवसाय-आत्मिका>Bs6

व्यवसायः आत्मिका यस्याः सा = व्यवसायात्मिका

विशेषणम् 25

निश्चयात्मिका

the_determinate

LLGGLG

बुद्धिः

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

कर्म 28

बुद्धि

intellect

समाधौ

समाधि{पुं}{7;एक}

अधिकरणम् 28

परमात्मा_में

concentrated_on_God

समाध्यर्थं समाधिः मनः तस्मिन् समाधौ

GGG

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 28

नहीं

cannot

विधीयते

वि_धी1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;धीङ्;दिवादिः}/वि_धी1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;धीङ्;दिवादिः}/वि_धे1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;धेट्;भ्वादिः}

वि_धी{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वि_धीङ्;दिवादिः}

होती

attain

LGLG

2.43.A	अर्जुन
2.43.B	-
2.43.C	अर्जुन{पुं}{8;एक}
2.43.D	अर्जुन{पुं}{8;एक}
2.43.E	-
2.43.F	-
2.43.G	सम्बोध्यः 4
2.43.H	-
2.43.I	हे_अर्जुन
2.43.J	O_Arjuna

वेदाः

वेदा

वेद{पुं}{1;बहु}/वेद{पुं}{8;बहु}

वेद{पुं}{1;बहु}

कर्ता 4

वेद

the_Vedas

त्रैगुण्य-विषयाः

त्रैगुण्यविषया

त्रैगुण्य-विषय{पुं}{1;बहु}/विषय{पुं}{8;बहु}

त्रैगुण्य-विषय{पुं}{1;बहु}

<त्रैगुण्य-विषयाः>Bs6

त्रैगुण्याः विषयाः यस्य सः = त्रैगुण्यविषयः ते त्रैगुण्यविषयाः

कर्तृसमानाधिकरणम् 4

तीनों_गुणों_के_विषयवाले

deal_with_the_evolutes_of_the_three_Gunas_(modes_of_Prakriti)

GGLLLG

(भवन्ति)

(भू1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/भवन्ती{स्त्री}{8;एक})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

(होते_हैं)

are

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 12

(तुम)

you

निस्-त्रैगुण्यः

निस्त्रैगुण्यो

निस्त्रैगुण्य{पुं}{1;एक}

निस्-त्रैगुण्य{पुं}{1;एक}

<निस्-त्रैगुण्यः>T5

त्रैगुण्यात् निष्क्रान्तः = निस्त्रैगुण्यः

समुच्चितम् 10

उन_भोगों_एवं_उनके_साधनों_में_आसक्तिहीन

indifferent_to_these_enjoyments_and_their_means

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GGGG

नित्य-सत्त्व-स्थः

नित्यसत्त्वस्थो

नित्य-सत्त्वस्थ{पुं}{1;एक}

<नित्य-<सत्त्व-स्थः>U>K1

सत्त्वे तिष्ठति इति = सत्त्वस्थः, नित्यं सत्त्वस्थः = नित्यसत्त्वस्थः

समुच्चितम् 10

नित्यवस्तु_में_स्थित

established_in_the_Eternal_Existence_(God)

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLGGG

निर्-द्वन्द्वः

निर्द्वन्द्वो

निर्द्वन्द्व{पुं}{1;एक}

निर्-द्वन्द्व{पुं}{1;एक}

<निर्-द्वन्द्वः>T5

द्वन्द्वेभ्यः निर्गतः = निर्द्वन्द्वः

समुच्चितम् 10

द्वन्द्वों_से_रहित

rising_above_pairs_of_opposites_like_pleasure_and_pain

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GGG

निर्-योग-क्षेमः

निर्योगक्षेम

निर्योगक्षेम{पुं}{1;एक}

निर्-योग-क्षेम{पुं}{1;एक}

<निर्-<योग-क्षेमः>Di>Bvp

योगः च क्षेमः च = योगक्षेमौ, निर्गतौ योगक्षेमौ यस्मात् = निर्योगक्षेमः

समुच्चितम् 10

योगक्षेम_को_न_चाहनेवाले

absolutely_unconcerned_about_the_fulfilment_of_wants_and_the_preservation_of_what_has_been_already_attained

GGGGL

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 12

(और)

and

आत्मवान्

आत्मवत्{पुं}{1;एक}

समुच्चितम् 10

स्वाधीन_अन्तःकरणवाले

Self-controlled

आत्मा परमात्मा अस्यास्तीति

GLG

भव

भवार्जुन

भव{पुं}{8;एक}/भू1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

भू{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

हो_जाओ

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

LGLL

2.44.A	सर्वतः
2.44.B	सर्वतः
2.44.C	सर्वतः{अव्य}
2.44.D	सर्वतः{अव्य}
2.44.E	-
2.44.F	-
2.44.G	विशेषणम् 2
2.44.H	-
2.44.I	सब_ओर_से
2.44.J	on_all_sides
2.44.K	-
2.44.L	-
2.44.M	GLG

सम्प्लुत-उदके

सम्प्लुतोदके

सम्प्लुतोदक{पुं}{7;एक}/सम्प्लुतोदक{नपुं}{1;द्वि}/सम्प्लुतोदक{नपुं}{2;द्वि}/सम्प्लुतोदक{नपुं}{7;एक}/सम्प्लुतोदक{नपुं}{8;द्वि}

सम्प्लुतोदक{पुं}{7;एक}

<सम्प्लुत-उदके>Bs7

सम्प्लुतम् उदकम् यस्मिन् तत् = सम्प्लुतोदकम् तस्मिन् सम्प्लुतोदके

विशेषणम् 3

परिपूर्ण_जलाशय_के

in_a_great_reservoir_of_water

GLGLG

उदन्-पाने

उदपाने

उदपान{पुं}{7;एक}

उदन्-पान{पुं}{7;एक}

<उद-पाने>T6

उदकस्य पानं = उदपानम् तस्मिन् उदपाने

अधिकरणम् 6

छोटे_जलाशय_में

in_a_small_reservoir_of_water

LLGG

यावान्

यावानर्थ

याव{पुं}{2;बहु}/यावत्{पुं}{1;एक}/यावत्{पुं}{1;एक}

यावत्{पुं}{1;एक}

सम्बन्धः 7

जितना

so_much

GGGL

अर्थः

अर्थ{पुं}{1;एक}

कर्ता 6

प्रयोजन

meant

(भवति)

(भवत्{पुं}{7;एक}/भवती{स्त्री}{8;एक}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

प्रतियोगी 4

(रहता_है)

तावान्

तावान्सर्वेषु

तावत्{पुं}{1;एक}

अनुयोगी 13

उतना

as_much

GGGGL

(अर्थः)

(अर्थ{पुं}{1;एक})

(अर्थ){पुं}{1;एक}

कर्ता 13

(अर्थ)

meant

विजानतः

विजानत्{पुं}{1;बहु}/विजानत्{पुं}{2;बहु}/विजानत्{पुं}{5;एक}/विजानत्{पुं}{6;एक}/विजानत्{पुं}{8;बहु}/विजानत्{नपुं}{5;एक}/विजानत्{नपुं}{6;एक}

वि_ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:शतृ;वि_ज्ञा;क्र्यादिः;पुं}{1;एक}

विशेषणम् 10

तत्त्व_से_जाननेवाले

who_has_obtained_enlightenment

LGLG

ब्राह्मणस्य

ब्राह्मण{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 8

ब्राह्मण_का

Brahman

GLGL

सर्वेषु

सर्व{पुं}{7;बहु}/सर्व{नपुं}{7;बहु}

सर्व{पुं}{7;बहु}

विशेषणम् 12

समस्त

all

वेदेषु

वेद{पुं}{7;बहु}

अधिकरणम् 13

वेदों_में

in_Vedas

GGL

(भवति)

(भवत्{पुं}{7;एक}/भवती{स्त्री}{8;एक}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

(होता_है)

2.45.A	ते
2.45.B	-
2.45.C	तद्{पुं}{1;बहु}/तद्{स्त्री}{1;द्वि}/तद्{स्त्री}{2;द्वि}/तद्{नपुं}{1;द्वि}/तद्{नपुं}{2;द्वि}/युष्मद्{4;एक}/युष्मद्{6;एक}
2.45.D	युष्मद्{6;एक}
2.45.E	-
2.45.F	-
2.45.G	षष्ठीसम्बन्धः 2
2.45.H	-
2.45.I	तुम्हारा
2.45.J	your

अधिकारः

अधिकार{पुं}{1;एक}/अधिकार{पुं}{1;एक}

अधिकार{पुं}{1;एक}

कर्ता 5

अधिकार

right

कर्मणि

कर्मण्येवाधिकारस्ते

कर्मन्{नपुं}{7;एक}

अधिकरणम् 5

कर्म_करने_में

work

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

GGGGLGGG

एव

एव{अव्य}

सम्बन्धः 3

ही

only

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

फलेषु

फल{नपुं}{7;बहु}

अधिकरणम् 10

फलों_में

in_the_fruits_(of_action)

LGL

(अधिकारः)

(अधिकार{पुं}{1;एक}/अधिकार{पुं}{1;एक})

(अधिकार){पुं}{1;एक}

कर्ता 10

(अधिकार)

right

कदाचन

कदाचन{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 10

कभी

at_any_time

LGLL

मा

मा{अव्य}/मा{स्त्री}{1;एक}/अस्मद्{2;एक}

मा{अव्य}

सम्बन्धः 10

नहीं

never

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 14

(तुम)

you

कर्म-फल-हेतुः

कर्मफलहेतुर्भूर्मा

कर्मन्-फल-हेतु{पुं}{1;एक}

<<कर्म-फल>T6-हेतुः>Bs6

कर्मणः फलम् = कर्मफलम्, कर्मणि फलम् हेतुः यस्य सः = कर्मफलहेतुः

कर्तृसमानाधिकरणम् 14

कर्मों_के_फल_का_हेतु

cause_of_the_fruit_of_action

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GLLLGGGG

मा

मा{अव्य}/मा{स्त्री}{1;एक}/अस्मद्{2;एक}

मा{अव्य}

सम्बन्धः 14

मत

not

(अ)भूः

अस्2{कर्तरि;लुङ्;म;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}/भू1{कर्तरि;लुङ्;म;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

भू{कर्तरि;लुङ्;म;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

हो

ते

युष्मद्{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 16

तुम्हारी

your

सङ्गः

सङ्गोऽस्त्वकर्मणि

सङ्ग{पुं}{1;एक}

कर्ता 19

आसक्ति

attachment

रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109)) / यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGLGLL

अ-कर्मणि

अकर्मन्{पुं}{7;एक}

अ-कर्मन्{नपुं}{7;एक}

<न-कर्मणि>Tn

न कर्म = अकर्म तस्मिन् अकर्मणि

अधिकरणम् 19

अकर्म_में

in_inaction

मा

मा{अव्य}/मा{स्त्री}{1;एक}/अस्मद्{2;एक}

मा{अव्य}

सम्बन्धः 19

नहीं

nor

अस्तु

अस्तु{अव्य}/अस्2{कर्तरि;लोट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

अस्{कर्तरि;लोट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

हो

2.46.A	धनञ्जय
2.46.B	धनञ्जय
2.46.C	धनञ्जय{पुं}{8;एक}
2.46.D	धनञ्जय{पुं}{8;एक}
2.46.E	-
2.46.F	-
2.46.G	सम्बोध्यः 10
2.46.H	-
2.46.I	हे_धनंजय
2.46.J	O_Dhananjaya
2.46.K	-
2.46.L	-
2.46.M	LGLL

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 10

(तुम)

you

सङ्गम्

सङ्गं

सङ्ग{पुं}{2;एक}

कर्म 4

आसक्ति_को

attachment

त्यक्त्वा

त्यज्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;त्यजँ;भ्वादिः}

त्यज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;त्यजँ;भ्वादिः}

पूर्वकालः 10

त्यागकर

renouncing

सिद्धि-अ-सिद्ध्योः

सिद्ध्यसिद्ध्योः

सिद्धि-असिद्धि{स्त्री}{6;द्वि}/असिद्धि{स्त्री}{7;द्वि}

सिद्धि-असिद्धि{स्त्री}{7;द्वि}

<सिद्धि-<न-सिद्ध्योः>Tn>Di

न सिद्धिः = असिद्धिः, सिद्धिः च असिद्धिः च = सिद्ध्यसिद्धी तयोः सिद्ध्यसिद्ध्योः

निर्धारणम् 6

सिद्धि_और_असिद्धि_में

in_success_and_failure

GLGG

समः

समो

सम{पुं}{1;एक}/सम{पुं}{1;एक}

सम{पुं}{1;एक}

क्रियाविशेषणम् 7

समान

Even-minded

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

भूत्वा

अस्2{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;असँ;अदादिः}

भू{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;भू;भ्वादिः}

पूर्वकालः 10

होकर

योग-स्थः

योगस्थः

योग-स्थ{पुं}{1;एक}

<योग-स्थः>U

योगे तिष्ठति इति = योगस्थः

कर्तृसमानाधिकरणम् 10

योग_में_स्थित_हुए

established_in_yoga

GGG

कर्माणि

कर्मन्{नपुं}{1;बहु}/कर्मन्{नपुं}{2;बहु}/कर्मन्{नपुं}{8;बहु}

कर्मन्{नपुं}{2;बहु}

कर्म 10

कर्तव्यकर्मों_को

your_duties

GGL

कुरु

कृ3{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}

कृ{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}

करो

perform

समत्वम्

समत्वं

समत्व{नपुं}{1;एक}/समत्व{नपुं}{2;एक}/समत्व{नपुं}{1;एक}/समत्व{नपुं}{2;एक}

समत्व{नपुं}{1;एक}

कर्म 13

समत्व

evenness_of_mind

समस्य भावः समत्वम्

GGG

योगः

योग

योग{पुं}{1;एक}

कर्मसमानाधिकरणम् 13

योग

Yoga

उच्यते

वच्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}

कहलाता_है

is_called

GLG

2.47.A	धनञ्जय
2.47.B	-
2.47.C	धनञ्जय{पुं}{8;एक}
2.47.D	धनञ्जय{पुं}{8;एक}
2.47.E	-
2.47.F	-
2.47.G	सम्बोध्यः 6
2.47.H	-
2.47.I	हे_धनंजय
2.47.J	O_Dhananjaya

कर्म

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{1;एक}

कर्ता 6

सकाम_कर्म

action_with_a_selfish_motive

बुद्धि-योगात्

बुद्धियोगाद्धनञ्जय

बुद्धि-योग{पुं}{5;एक}

<बुद्धि-योगात्>T6

बुद्धेः योगः = बुद्धियोगः तस्मात् बुद्धियोगात्

उपपदसम्बन्धः 4

बुद्धियोग_से

this_Yoga_in_the_form_of_equanimity

जश्त्व-सन्धिः (झलां जश् झशि (8।4।53))

GLGGLGLL

दूरेण

दूरेण{अव्य}/दूर{पुं}{3;एक}/दूर{नपुं}{3;एक}

दूरेण{अव्य}

अधिकरणम् 6

अत्यन्त

far

GGL

अवरम्

अवर{पुं}{2;एक}/अवर{नपुं}{1;एक}/अवर{नपुं}{2;एक}/अवर{पुं}{2;एक}/अवर{नपुं}{1;एक}/अवर{नपुं}{2;एक}

अवर{नपुं}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 6

निम्न_श्रेणी_का

inferior_to

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 10

(तुम)

you

बुद्धौ

बुद्ध{पुं}{1;द्वि}/बुद्ध{पुं}{2;द्वि}/बुद्ध{पुं}{8;द्वि}/बुद्धि{स्त्री}{7;एक}

बुद्धि{स्त्री}{7;एक}

अधिकरणम् 10

समबुद्धि_में

in_this_equipoise_of_mind

शरणम्

शरणमन्विच्छ

शरण{नपुं}{1;एक}/शरण{नपुं}{2;एक}

शरण{नपुं}{2;एक}

कर्म 10

रक्षा_का_उपाय

refuge

LLGGGL

अन्विच्छ

अनु_इष्2{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;इषुँ;तुदादिः}

अनु_इष्{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;अनु_इषुँ;तुदादिः}

ढूँढ़ो

do_seek

हि

ह्यवरं

हि{अव्य}

क्योंकि

for

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

LLG

फल-हेतवः

फलहेतवः

फल-हेतु{पुं}{1;बहु}/हेतु{पुं}{8;बहु}

फल-हेतु{पुं}{1;बहु}

<फल-हेतवः>Bs6

फलं हेतुः येषां ते = फलहेतवः

कर्ता 14

फल_के_हेतु

those_who_are_instrumental_in_making_their_actions_bear_fruit

LLGLG

कृपणाः

कृपण{पुं}{1;बहु}/कृपण{पुं}{8;बहु}

कृपण{पुं}{1;बहु}

कर्तृसमानाधिकरणम् 14

अत्यन्त_दीन

poor_and_wretched

LLG

(भवन्ति)

(भू1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/भवन्ती{स्त्री}{8;एक})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

(होते_हैं)

are

2.48.A	इह
2.48.B	-
2.48.C	इह{अव्य}
2.48.D	इह{अव्य}
2.48.E	-
2.48.F	-
2.48.G	अधिकरणम् 5
2.48.H	-
2.48.I	यहाँ
2.48.J	in_this_life

बुद्धि-युक्तः

बुद्धियुक्तो

बुद्धि-युक्त{पुं}{1;एक}

<बुद्धि-युक्तः>T3

बुद्ध्या युक्तः = बुद्धियुक्तः

कर्ता 5

समबुद्धियुक्त

who_is_endowed_with_equanimity

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLGG

उभे

उभ{पुं}{7;एक}/उभ{नपुं}{1;द्वि}/उभ{नपुं}{2;द्वि}/उभ{नपुं}{7;एक}/उभ{नपुं}{8;द्वि}/उभ{नपुं}{1;द्वि}/उभ{नपुं}{2;द्वि}/उभा{स्त्री}{1;द्वि}/उभा{स्त्री}{2;द्वि}/उभा{स्त्री}{8;एक}/उभा{स्त्री}{8;द्वि}/उभा{स्त्री}{1;द्वि}/उभा{स्त्री}{2;द्वि}

उभ{नपुं}{2;द्वि}

विशेषणम् 4

दोनों_को

both

सु-कृत-दुष्-कृते

सुकृतदुष्कृते

सुकृत-दुष्कृत्{पुं}{4;एक}/दुष्कृत{पुं}{7;एक}/दुष्कृत{नपुं}{1;द्वि}/दुष्कृत{नपुं}{2;द्वि}/दुष्कृत{नपुं}{7;एक}/दुष्कृत{नपुं}{8;द्वि}

सुकृत-दुष्कृत{नपुं}{2;द्वि}

<<सु-कृत>K1-<दुष्-कृते>K1>Di

सुष्ठु कृतम् = सुकृतम्, दुष्टम् कृतम् = दुष्कृतम्, सुकृतम् च दुष्कृतम् च = सुकृतदुष्कृते

कर्म 5

पुण्य_और_पाप

good_and_evil_deeds

LLLGLG

जहाति

जहातीह

हा2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ओँहाक्;जुहोत्यादिः}

हा{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ओँहाङ्;जुहोत्यादिः}

त्याग_देता_है

sheds

LGGL

तस्मात्

तस्माद्योगाय

तस्मात्{अव्य}/तद्{पुं}{5;एक}/तद्{नपुं}{5;एक}

तद्{पुं}{5;एक}

हेतुः 9

इससे

therefore

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GGGGL

(त्वम्)

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

कर्ता 9

(तुम)

you

योगाय

योग{पुं}{4;एक}

तादर्थ्यम् 9

योग_में

in_this_Yoga

युज्यस्व

युज्{भावे;लोट्;म;एक;आत्मनेपदी;युजँ;दिवादिः}

लग_जाओ

strive_for_the_practice

GGL

योगः

योग{पुं}{1;एक}

कर्ता 13

समत्वरूप_योग

Yoga_of_equanimity

कर्मसु

कर्मन्{नपुं}{7;बहु}

निर्धारणम् 12

कर्मों_में

in_action

GLL

कौशलम्

कौशल{नपुं}{1;एक}/कौशल{नपुं}{2;एक}

कौशल{नपुं}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 13

कुशल

skill

कुशलस्य भावः कौशलम् / कुशलं श्रेष्ठं तदेव कौशलम् इति वा

GLL

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

2.49.A	हि
2.49.B	हि
2.49.C	हि{अव्य}
2.49.D	हि{अव्य}
2.49.E	-
2.49.F	-
2.49.G	-
2.49.H	-
2.49.I	क्योंकि
2.49.J	for
2.49.K	-
2.49.L	-
2.49.M	L

बुद्धि-युक्ताः

बुद्धियुक्ता

बुद्धि-युक्त{पुं}{1;बहु}/युक्त{पुं}{8;बहु}/युक्ता{स्त्री}{1;बहु}/युक्ता{स्त्री}{2;बहु}/युक्ता{स्त्री}{8;बहु}

बुद्धि-युक्त{पुं}{1;बहु}

<बुद्धि-युक्ताः>T3

बुद्ध्या युक्तः = बुद्धियुक्तः ते बुद्धियुक्ताः

विशेषणम् 3

समबुद्धि_से_युक्त

possessing_equipoised_mind

GLGG

मनीषिणः

मनीषिन्{पुं}{1;बहु}/मनीषिन्{पुं}{2;बहु}/मनीषिन्{पुं}{5;एक}/मनीषिन्{पुं}{6;एक}/मनीषिन्{पुं}{8;बहु}

मनीषिन्{पुं}{1;बहु}

कर्ता 10

ज्ञानीजन

wise_men

मनीषा अपरोक्षज्ञानं एषां अस्तीति मनीषिणः

LGLG

कर्म-जम्

कर्मजं

कर्मज{पुं}{2;एक}/कर्मज{नपुं}{1;एक}/कर्मज{नपुं}{2;एक}

कर्मज{नपुं}{2;एक}

<कर्म-जम्>U

कर्मणा जायते इति = कर्मजम्

विशेषणम् 5

कर्मों_से_उत्पन्न_होनेवाले

arising_out_of_actions

GLG

फलम्

फलं

फल{नपुं}{1;एक}/फल{नपुं}{2;एक}

फल{नपुं}{2;एक}

कर्म 6

फल_को

the_fruit

त्यक्त्वा

त्यज्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;त्यजँ;भ्वादिः}

त्यज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;त्यजँ;भ्वादिः}

पूर्वकालः 10

त्यागकर

renouncing

जन्म-बन्ध-विनिर्मुक्ताः

जन्मबन्धविनिर्मुक्ताः

जन्मन्-बन्ध-विनिर्मुक्त{पुं}{1;बहु}/विनिर्मुक्ता{स्त्री}{1;बहु}/विनिर्मुक्ता{स्त्री}{2;बहु}

जन्मन्-बन्ध-विनिर्मुक्त{पुं}{2;बहु}

<<जन्म-बन्ध>K6-विनिर्मुक्ताः>T3

जन्म एव बन्धः = जन्मबन्धः, जन्मबन्धेन विनिर्मुक्तः = जन्मबन्धविनिर्मुक्तः ते जन्मबन्धविनिर्मुक्ताः

कर्तृसमानाधिकरणम् 10

जन्मरूप_बन्धन_से_मुक्त_हो

the_shackles_of_birth

GLGLLGGG

अन्-आमयम्

अनामय{पुं}{2;एक}/अनामय{नपुं}{1;एक}/अनामय{नपुं}{2;एक}

अनामय{नपुं}{2;एक}

<न-आमयम्>Bsmn

न आमयः यस्मिन् तत् = अनामयम्

विशेषणम् 9

निर्विकार

free_from_all_evil

पदम्

पदं

पद्{पुं}{2;एक}/पद{नपुं}{1;एक}/पद{नपुं}{2;एक}

पद{नपुं}{2;एक}

कर्म 10

परमपद_को

the_blissful_supreme_state

पदं स्थानं पद्यते प्राप्यते इति पदम् ब्रह्म वा

गच्छन्ति

गच्छन्त्यनामयम्

गच्छत्{नपुं}{1;बहु}/गच्छत्{नपुं}{2;बहु}/गच्छत्{नपुं}{8;बहु}/गम्1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;गमॢँ;भ्वादिः}/गच्छन्ती{स्त्री}{8;एक}

गम्{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;गमॢँ;भ्वादिः}

प्राप्त_हो_जाते_हैं

attain

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGLGLL

2.50.A	यदा
2.50.B	यदा
2.50.C	यदा{अव्य}
2.50.D	यदा{अव्य}
2.50.E	-
2.50.F	-
2.50.G	सम्बन्धः 6
2.50.H	-
2.50.I	जिस_काल_में
2.50.J	when
2.50.K	-
2.50.L	-
2.50.M	LG

ते

युष्मद्{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 3

तुम्हारी

your

बुद्धिः

बुद्धिर्व्यतितरिष्यति

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 5

बुद्धि

mind

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GGLLLGLL

मोह-कलिलम्

मोहकलिलं

मोह-कलिल{पुं}{2;एक}/कलिल{नपुं}{1;एक}/कलिल{नपुं}{2;एक}

मोह-कलिल{नपुं}{2;एक}

<मोह-कलिलं>K6

मोहः एव कलिलम् = मोहकलिलं

कर्म 5

मोहरूप_दलदल_को

mire_of_delusion

GLLLG

व्यतितरिष्यति

वि_अति_तॄ1{कर्तरि;लृट्;प्र;एक;परस्मैपदी;तॄ;भ्वादिः}

वि_अति_तॄ{कर्तरि;लृट्;प्र;एक;परस्मैपदी;वि_अति_तॄ;भ्वादिः}

प्रतियोगी 1

भलीभाँति_पार_कर_जायगी

fully_crossed

तदा

तदा{अव्य}

अनुयोगी 11

उस_समय

then

श्रोतव्यस्य

श्रोतव्य{पुं}{6;एक}/श्रोतव्य{नपुं}{6;एक}

श्रु{कृत्_प्रत्ययः:तव्यत्;श्रु;भ्वादिः;नपुं}{6;एक}

समुच्चितम् 8

सुनने_में_आनेवाले

those_that_are_yet_to_be_heard_of

श्रोतुं योग्यं श्रोतव्यं तस्य

GGGL

च

च{अव्य}

षष्ठीसम्बन्धः 10

और

as_well_as

श्रुतस्य

श्रुत{पुं}{6;एक}/श्रुत{नपुं}{6;एक}

श्रु{कृत्_प्रत्ययः:क्त;श्रु;भ्वादिः;नपुं}{6;एक}

समुच्चितम् 8

सुने_हुए

the_next_that_have_been_heard_of

LGL

निर्वेदम्

निर्वेदं

निर्वेद{पुं}{2;एक}

कर्म 11

वैराग्य_को

indifferent

GGG

गन्तासि

गम्1{कर्तरि;लुट्;म;एक;परस्मैपदी;गमॢँ;भ्वादिः}

गम्{कर्तरि;लुट्;म;एक;परस्मैपदी;गमॢँ;भ्वादिः}

प्राप्त_हो_जाओगे

grow

GGL

2.51.A	यदा
2.51.B	यदा
2.51.C	यदा{अव्य}
2.51.D	यदा{अव्य}
2.51.E	-
2.51.F	-
2.51.G	सम्बन्धः 10
2.51.H	-
2.51.I	जब
2.51.J	when
2.51.K	-
2.51.L	-
2.51.M	LG

श्रुति-विप्रतिपन्ना

श्रुतिविप्रतिपन्ना

श्रुतिन्-विप्रतिपन्ना{स्त्री}{1;एक}

श्रुति-विप्रतिपन्ना{स्त्री}{1;एक}

<श्रुति-विप्रतिपन्ना>T3

श्रुतिभिः विप्रतिपन्ना = श्रुतिविप्रतिपन्ना

विशेषणम् 4

भाँति-भाँति_के_वचनों_को_सुनने_से_विचलित_हुई

confused_by_hearing_conflicting_statements

LLGLLGG

ते

युष्मद्{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 4

तुम्हारी

your

बुद्धिः

बुद्धिस्तदा

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 9

बुद्धि

intellect

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

GGLG

समाधौ

समाधावचला

समाधि{पुं}{7;एक}

अधिकरणम् 9

समाधि_में

in_meditation_(on_God)

सं सम्यक् आधीयते सर्वं अस्मिन् इति समाधिः परं ब्रह्म तस्मिन् / बुद्धिः ज्ञानं सम्यक् आधीयते सर्वं अस्मिन् इति समाधिः मनः तस्मिन्

यान्तवान्त-सन्धिः (एचोऽयवायावः (6।1।78))

GGGLLG

निश्चला

निश्चला{स्त्री}{1;एक}

समुच्चितम् 7

अचल

steady

GLG

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 9

(और)

and

अ-चला

अचला{स्त्री}{1;एक}

<न-चला>Tn

न चला = अचला

समुच्चितम् 7

स्थिर

undistracted

स्थास्यति

स्था1{कर्तरि;लृट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ष्ठा;भ्वादिः}

स्था{कर्तरि;लृट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ष्ठा;भ्वादिः}

प्रतियोगी 1

स्थिर_हो_जायगी

will_rest

GLL

तदा

तदा{अव्य}

अनुयोगी 12

तब

then

योगम्

योगमवाप्स्यसि

योग{पुं}{2;एक}

कर्म 12

योग_को

Yoga_(everlasting_union_with_God)

GGLGLL

अवाप्स्यसि

अव_आप्1{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

अव_आप्{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;अव_आपॢँ;स्वादिः}

प्राप्त_होगे

attain

2.52.A	केशव
2.52.B	केशव
2.52.C	केशव{पुं}{8;एक}
2.52.D	केशव{पुं}{8;एक}
2.52.E	-
2.52.F	-
2.52.G	सम्बोध्यः 6
2.52.H	-
2.52.I	हे_केशव
2.52.J	O_Krsna
2.52.K	-
2.52.L	-
2.52.M	GLL

समाधि-स्थस्य

समाधिस्थस्य

समाधिस्थ{पुं}{6;एक}

समाधि-स्थ{पुं}{6;एक}

<समाधि-स्थस्य>U

समाधौ तिष्ठति = समाधिस्थः तस्य समाधिस्थस्य

विशेषणम् 3

समाधि_में_स्थित

of_a_God-realized_soul,_stable_of_mind_and_established_in_Samadhi

GGGGL

स्थित-प्रज्ञस्य

स्थितप्रज्ञस्य

स्थितप्रज्ञ{पुं}{6;एक}/स्थितप्रज्ञ{नपुं}{6;एक}

स्थित-प्रज्ञ{पुं}{6;एक}

<स्थित-प्रज्ञस्य>Bs6

स्थिता प्रज्ञा यस्य सः = स्थितप्रज्ञः तस्य स्थितप्रज्ञस्य

षष्ठीसम्बन्धः 5

स्थिरबुद्धि_पुरुष_का

of_the_man_of_stable_mind

LGGGL

का

किम्{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 6

क्या

what

भाषा

भाषा{स्त्री}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 6

लक्षण

definition_(mark)

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

स्थित-धीः

स्थितधीः

स्थितधी{स्त्री}{1;एक}/स्थितधी{स्त्री}{8;एक}

स्थित-धी{पुं}{1;एक}

<स्थित-धीः>Bs6

स्थिता धीः यस्य सः = स्थितधीः

कर्ता 9

स्थिरबुद्धि_पुरुष

the_man_of_stable_mind

LLG

किम्

किं

किम्{नपुं}{1;एक}/किम्{नपुं}{2;एक}

किम्{नपुं}{2;एक}

कर्म 9

कैसे

how

प्रभाषेत

प्र_भाष्1{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;आत्मनेपदी;भाषँ;भ्वादिः}

प्र_भाष्{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;आत्मनेपदी;प्र_भाषँ;भ्वादिः}

बोलता_है

does_speak

LGGL

(स्थित-धीः)

(स्थितधी{स्त्री}{1;एक}/स्थितधी{स्त्री}{8;एक})

स्थित-धी{पुं}{1;एक}

<स्थित-धीः>Bs6

स्थिता धीः यस्य सः = स्थितधीः

कर्ता 12

(स्थिरबुद्धि_पुरुष)

the_man_of_stable_mind

किम्

किमासीत

किम्{नपुं}{1;एक}/किम्{नपुं}{2;एक}

किम्{नपुं}{2;एक}

क्रियाविशेषणम् 12

कैसे

how

GGGL

आसीत

आस्1{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;आत्मनेपदी;आसँ;अदादिः}

आस्{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;आत्मनेपदी;आसँ;अदादिः}

बैठता_है

does_sit

(स्थित-धीः)

(स्थितधी{स्त्री}{1;एक}/स्थितधी{स्त्री}{8;एक})

स्थित-धी{पुं}{1;एक}

<स्थित-धीः>Bs6

स्थिता धीः यस्य सः = स्थितधीः

कर्ता 15

(स्थिरबुद्धि_पुरुष)

the_man_of_stable_mind

किम्

किम्{नपुं}{1;एक}/किम्{नपुं}{2;एक}

किम्{नपुं}{2;एक}

क्रियाविशेषणम् 15

कैसे

how

व्रजेत

व्रज्1{कर्तरि;विधिलिङ्;म;बहु;परस्मैपदी;व्रजँ;भ्वादिः}

व्रज्{कर्तरि;विधिलिङ्;म;बहु;परस्मैपदी;व्रजँ;भ्वादिः}

चलता_है

does_walk

LGL

2.53.A	पार्थ
2.53.B	-
2.53.C	पार्थ{पुं}{8;एक}
2.53.D	पार्थ{पुं}{8;एक}
2.53.E	-
2.53.F	-
2.53.G	सम्बोध्यः 11
2.53.H	-
2.53.I	हे_अर्जुन
2.53.J	O_son_of_Prtha

यदा

यदा{अव्य}

सम्बन्धः 12

जिस_काल_में

when

आत्मना

आत्मन्{पुं}{3;एक}

करणम् 6

आत्मा_से

through_the_joy_of_the_Self

आत्मनि

आत्मन्येवत्मना

आत्मन्{पुं}{7;एक}

अधिकरणम् 6

आत्मा_में

in_the_Self

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGGLG

एव

एव{अव्य}

सम्बन्धः 4

ही

certainly

तुष्टः

तुष्ट{पुं}{1;एक}

तुष्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;तुषँ;दिवादिः;पुं}{1;एक}

विशेषणम् 7

संतुष्ट

satisfied

(नरः)

(नृ{पुं}{1;बहु}/नृ{पुं}{8;बहु}/नर{पुं}{1;एक})

(नर){पुं}{1;एक}

कर्ता 11

(मनुष्य)

man

मन-गतान्

मनोगतान्

मनोगत{पुं}{2;बहु}

मनः-गत{पुं}{2;बहु}

<मनः-गतान्>T7

मनसि गतः = मनोगतः तान् मनोगतान्

विशेषणम् 10

मन_में_स्थित

of_the_mind

LGLG

सर्वान्

सर्व{पुं}{2;बहु}

विशेषणम् 10

सभी

all

कामान्

कामान्सर्वान्पार्थ

काम{पुं}{2;बहु}

कर्म 11

कामनाओं_को

cravings

GGGGGL

प्रजहाति

प्र_हा1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;ओँहाङ्;जुहोत्यादिः}/प्र_हा2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ओँहाक्;जुहोत्यादिः}

प्र_हा{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;प्र_ओँहाङ्;जुहोत्यादिः}

प्रतियोगी 2

भलीभाँति_त्याग_देता_है

thoroughly_casts_off

LLGL

तदा

तदा{अव्य}

अनुयोगी 14

उस_काल_में

then

स्थित-प्रज्ञः

स्थितप्रज्ञस्तदोच्यते

स्थितप्रज्ञ{पुं}{1;एक}

स्थित-प्रज्ञ{पुं}{1;एक}

<स्थित-प्रज्ञः>Bs6

स्थिता प्रज्ञा यस्य सः = स्थितप्रज्ञः

कर्म 14

स्थितप्रज्ञ

stable_of_mind

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)) / गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

LGGGLGLG

उच्यते

वच्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}

कहा_जाता_है

is_called

2.54.A	दुःखेषु
2.54.B	दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः
2.54.C	दुःख{नपुं}{7;बहु}
2.54.D	दुःख{नपुं}{7;बहु}
2.54.E	-
2.54.F	-
2.54.G	अधिकरणम् 2
2.54.H	-
2.54.I	दुःख_में
2.54.J	amid_sorrows
2.54.K	-
2.54.L	यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))
2.54.M	GGLGGGLG

अन्-उद्विग्न-मनाः

अनुद्विग्न-मनस्{पुं}{1;एक}

अन्-उद्विग्न-मनस्{पुं}{1;एक}

<<न-उद्विग्न>Tn-मनाः>Bs6

न उद्विग्नः = अनुद्विग्नः, अनुद्विग्नम् मनः यस्य सः = अनुद्विग्नमनः ते अनुद्विग्नमनाः

विशेषणम् 6

जिसके_मन_में_उद्वेग_नहीं_होता

whose_mind_remains_unperturbed

सुखेषु

सुख{पुं}{7;बहु}/सुख{नपुं}{7;बहु}

सुख{नपुं}{7;बहु}

अधिकरणम् 4

सुखों_में

for_pleasures

LGL

विगत-स्पृहः

विगतस्पृहः

विगत-स्पृह{पुं}{1;एक}

<विगत-स्पृहः>Bs5

विगता स्पृहा यस्मात् सः = विगतस्पृहः

विशेषणम् 6

जो_सर्वथा_निःस्पृह_है

whose_thirst_has_altogether_disappeared

LLGLG

वीत-राग-भय-क्रोधः

वीतरागभयक्रोधः

वीत-राग-भय-क्रोध{पुं}{1;एक}

<वीत-<राग-भय-क्रोधः>Di>Bs5

रागः च भयम् च क्रोधः च = रागभयक्रोधाः, वीताः रागभयक्रोधाः यस्मात् सः = वीतरागभयक्रोधः

विशेषणम् 6

जिसके_राग_भय_और_क्रोध_नष्ट_हो_गये_हैं

free_from_passion,_fear_and_anger

GLGLLGGG

मुनिः

मुनि{पुं}{1;एक}

कर्ता 8

मुनि

the_sage

स्थित-धीः

स्थितधीर्मुनिरुच्यते

स्थितधी{स्त्री}{1;एक}/स्थितधी{स्त्री}{8;एक}

स्थित-धी{पुं}{1;एक}

<स्थित-धीः>Bs6

स्थिता धीः यस्य सः = स्थितधीः

कर्तृसमानाधिकरणम् 8

स्थिरबुद्धि

stable_of_mind

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

LLGLLGLG

उच्यते

वच्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}

कहा_जाता_है

is_called

2.55.A	यः
2.55.B	यः
2.55.C	यद्{पुं}{1;एक}
2.55.D	यद्{पुं}{1;एक}
2.55.E	-
2.55.F	-
2.55.G	कर्ता 9
2.55.H	-
2.55.I	जो_(पुरुष)
2.55.J	one_who
2.55.K	-
2.55.L	-
2.55.M	G

सर्वत्र

सर्वत्रानभिस्नेहस्तत्तत्प्राप्य

सर्वत्र{अव्य}

अधिकरणम् 7

सर्वत्र

everywhere

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)) / चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / जश्त्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-खरि च (8।4।55))

GGGLGGGGGGL

अन्-अभिस्नेहः

अनभिस्नेह{पुं}{1;एक}

अन्-अभिस्नेह{पुं}{1;एक}

<न-अभिस्नेहः>Tn

न अभिस्नेहः = अनभिस्नेहः

कर्ता 7

स्नेहरहित_हुआ

unattached

तत्

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{2;एक}

वीप्सा 5

उस

that

तत्

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{2;एक}

विशेषणम् 6

उस

that

शुभ-अ-शुभम्

शुभाशुभम्

शुभ-अशुभ{पुं}{2;एक}/अशुभ{नपुं}{1;एक}/अशुभ{नपुं}{2;एक}

शुभ-अशुभ{नपुं}{2;एक}

<शुभ-<न-शुभम्>Tn>Ds

न शुभम् = अशुभम्, शुभं च अशुभं च = शुभाशुभम्

कर्म 7

शुभ_या_अशुभ_को

with_good_or_evil

LGLL

प्राप्य

प्राप्य{पुं}{8;एक}/प्राप्य{नपुं}{8;एक}/प्र_आप्1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;आपॢँ;स्वादिः}/प्र_आप्2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;आपॢँ;चुरादिः}/प्रा_आप्1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;आपॢँ;स्वादिः}/प्रा_आप्2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;आपॢँ;चुरादिः}

प्र_आप्{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;प्र_आपॢँ;स्वादिः}

पूर्वकालः 9

प्राप्त_होकर

meeting

न

नाभिनन्दति

न{अव्य}

सम्बन्धः 9

न

not

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GLGLL

अभिनन्दति

अभि_नन्द्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;टुनदिँ;भ्वादिः}

अभि_नन्द्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;अभि_टुनदिँ;भ्वादिः}

प्रसन्न_होता_है

rejoices

(यः)

(यद्{पुं}{1;एक})

(यद्){पुं}{1;एक}

कर्ता 12

(जो)

one_who

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 12

न

not

द्वेष्टि

द्विष्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;द्विषँ;अदादिः}

द्विष्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;द्विषँ;अदादिः}

द्वेष_करता_है

recoils

तस्य

तद्{पुं}{6;एक}/तद्{नपुं}{6;एक}

तद्{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 14

उसकी

his

प्रज्ञा

प्रज्ञा{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 16

बुद्धि

mind

प्रतिष्ठिता

प्रतिष्ठिता{स्त्री}{1;एक}/प्रतिष्ठिता{स्त्री}{1;एक}

प्र_स्था{कृत्_प्रत्ययः:क्त;प्र_ष्ठा;भ्वादिः;स्त्री}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 16

स्थिर

stable

LGLG

(भवति)

(भवत्{पुं}{7;एक}/भवती{स्त्री}{8;एक}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

(होती_है)

2.56.A	च
2.56.B	चायं
2.56.C	च{अव्य}
2.56.D	च{अव्य}
2.56.E	-
2.56.F	-
2.56.G	-
2.56.H	-
2.56.I	और
2.56.J	also
2.56.K	-
2.56.L	सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))
2.56.M	GG

कूर्मः

कूर्मोऽङ्गानीव

कूर्म{पुं}{1;एक}

कर्ता 4

कछुआ

tortoise

रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGGL

अङ्गानि

अङ्ग{नपुं}{1;बहु}/अङ्ग{नपुं}{2;बहु}/अङ्ग्1{कर्तरि;लोट्;उ;एक;परस्मैपदी;अगिँ;भ्वादिः}

अङ्ग{नपुं}{2;बहु}

कर्म 4

अंगों_को

limbs

(स्थापयति)

(स्था1_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ष्ठा;भ्वादिः})

(स्था_णिच्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ष्ठा_णिच्;भ्वादिः}

प्रतियोगी 5

(रखता_है)

draws

इव

इव{अव्य}

अनुयोगी 11

जैसे

यदा

यदा{अव्य}

सम्बन्धः 12

जब

when

अयम्

अय{पुं}{2;एक}/इदम्{पुं}{1;एक}

इदम्{पुं}{1;एक}

कर्ता 11

यह

this

इन्द्रिय-अर्थेभ्यः

इन्द्रिय-अर्थ{पुं}{4;बहु}/अर्थ{पुं}{5;बहु}/अर्थ{नपुं}{4;बहु}/अर्थ{नपुं}{5;बहु}

इन्द्रिय-अर्थ{नपुं}{5;बहु}

<इन्द्रिय-अर्थेभ्यः>T6

इन्द्रियाणाम् अर्थाः = इन्द्रियार्थाः तेभ्यः इन्द्रियार्थेभ्यः

अपादानम् 11

इन्द्रियों_के_विषयों_से

from_the_sense-objects

इन्द्रियाणि

इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्य

इन्द्रिय{नपुं}{1;बहु}/इन्द्रिय{नपुं}{2;बहु}

इन्द्रिय{नपुं}{2;बहु}

कर्म 11

इन्द्रियों_को

all_senses

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

GLGGLGGGGL

सर्वशः

सर्वशः{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 4

चारो_ओर_से

from_all_directions

GLG

संहरते

संहरता{स्त्री}{1;द्वि}/संहरता{स्त्री}{2;द्वि}/संहरता{स्त्री}{8;एक}/संहरता{स्त्री}{8;द्वि}/सम्_हृ1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;उभयपदी;हृञ्;भ्वादिः}

सम्_हृ{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;सम्_हृञ्;भ्वादिः}

प्रतियोगी 6

सब_प्रकार_से_हटा_लेता_है

draws_away

GLLG

(तदा)

(तदा{अव्य})

(तदा){अव्य}

अनुयोगी 16

(तब)

then

तस्य

तद्{पुं}{6;एक}/तद्{नपुं}{6;एक}

तद्{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 14

उसकी

his

प्रज्ञा

प्रज्ञा{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 16

बुद्धि

mind

प्रतिष्ठिता

प्रतिष्ठिता{स्त्री}{1;एक}/प्रतिष्ठिता{स्त्री}{1;एक}

प्र_स्था{कृत्_प्रत्ययः:क्त;प्र_ष्ठा;भ्वादिः;स्त्री}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 16

स्थिर

steady

LGLG

(भवति)

(भवत्{पुं}{7;एक}/भवती{स्त्री}{8;एक}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

(होती_है)

2.57.A	निर्-आहारस्य
2.57.B	निराहारस्य
2.57.C	निराहार{पुं}{6;एक}/निराहार{नपुं}{6;एक}
2.57.D	निराहार{पुं}{6;एक}
2.57.E	<निर्-आहारस्य>Bvp
2.57.F	निर्गतः आहारः यस्मात् सः = निराहारः तस्य निराहारस्य
2.57.G	विशेषणम् 2
2.57.H	-
2.57.I	विषयों_को_ग्रहण_न_करनेवाले
2.57.J	who_abstains_from_feeding
2.57.K	-
2.57.L	-
2.57.M	LGGGL

देहिनः

देहिन्{पुं}{1;बहु}/देहिन्{पुं}{2;बहु}/देहिन्{पुं}{5;एक}/देहिन्{पुं}{6;एक}/देहिन्{नपुं}{5;एक}/देहिन्{नपुं}{6;एक}

देहिन्{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 3

पुरुष_के

from_him

देहः अस्यास्तीति देही तस्य देहिनः

GLG

विषयाः

विषया

विषय{पुं}{1;बहु}

कर्ता 4

विषय

Sense-objects

LLG

विनिवर्तन्ते

वि_नि_वृत्1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;आत्मनेपदी;वृतुँ;भ्वादिः}

वि_नि_वृत्{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;आत्मनेपदी;वि_नि_वृतुँ;भ्वादिः}

निवृत्त_हो_जाते_हैं

turn_away

LLGGG

रस-वर्जम्

रसवर्जं

रसवर्ज{पुं}{2;एक}

रस-वर्ज{पुं}{2;एक}

<रस-वर्जं>U

रसम् वर्जयति = रसवर्जं

क्रियाविशेषणम् 11

आसक्ति_निवृत्त_नहीं_होती

the_taste_for_them_persists

LLGG

अस्य

इदम्{पुं}{6;एक}/इदम्{नपुं}{6;एक}/अस्3{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;असुँ;दिवादिः}

इदम्{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 7

इस_स्थितप्रज्ञ_पुरुष_की

his_(the_man_of_stable_mind)

रसः

रसोऽप्यस्य

रस{पुं}{1;एक}

कर्ता 11

आसक्ति

relish_for_sense_enjoyment

LGGL

अपि

अपि{अव्य}

सम्बन्धः 7

भी

also

परम्

परं

परम्{अव्य}/पर{पुं}{2;एक}/पर{नपुं}{1;एक}/पर{नपुं}{2;एक}/पर{पुं}{2;एक}/पर{नपुं}{1;एक}/पर{नपुं}{2;एक}

पर{नपुं}{2;एक}

कर्म 10

परमात्मा_का

the_Supreme

दृष्ट्वा

दृश्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;दृशिँर्;भ्वादिः}

दृश्{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;दृशिँर्;भ्वादिः}

पूर्वकालः 11

साक्षात्कार_करके

by_realizing

निवर्तते

निवर्तता{स्त्री}{1;द्वि}/निवर्तता{स्त्री}{2;द्वि}/निवर्तता{स्त्री}{8;एक}/निवर्तता{स्त्री}{8;द्वि}

नि_वृत्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;नि_वृतुँ;भ्वादिः}

निवृत्त_हो_जाती_है

disappears

LGLG

2.58.A	कौन्तेय
2.58.B	कौन्तेय
2.58.C	कौन्तेय{पुं}{8;एक}
2.58.D	कौन्तेय{पुं}{8;एक}
2.58.E	-
2.58.F	-
2.58.G	सम्बोध्यः 11
2.58.H	-
2.58.I	हे_अर्जुन
2.58.J	O_son_of_Kunti
2.58.K	-
2.58.L	-
2.58.M	GGL

हि

ह्यपि

हि{अव्य}

तो

certainly

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

प्रमाथीनि

प्रमाथिन्{नपुं}{1;बहु}/प्रमाथिन्{नपुं}{2;बहु}

प्रमाथिन्{नपुं}{1;बहु}

विशेषणम् 4

ये_प्रमथन-स्वभाववाली

turbulent_by_nature

पुरुषस्य प्रमथ्नन्तीति

GGGL

इन्द्रियाणि

इन्द्रिय{नपुं}{1;बहु}/इन्द्रिय{नपुं}{2;बहु}

इन्द्रिय{नपुं}{1;बहु}

कर्ता 11

इन्द्रियाँ

the_senses

GLGL

यततः

यततो

यत{तसिल्}

विशेषणम् 7

यत्न_करते_हुए

who_is_practising_self-control

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

LLG

विपश्चितः

विपश्चित्{पुं}{1;बहु}/विपश्चित्{पुं}{2;बहु}/विपश्चित्{पुं}{5;एक}/विपश्चित्{पुं}{6;एक}/विपश्चित्{नपुं}{5;एक}/विपश्चित्{नपुं}{6;एक}

विपश्चित्{पुं}{6;एक}

विशेषणम् 7

बुद्धिमान्

of_wise

LGLG

पुरुषस्य

पुरुष{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 8

पुरुष_के

of_man

LLGL

मनः

मनस्{नपुं}{1;एक}/मनस्{नपुं}{2;एक}/मनस्{नपुं}{8;एक}

मनस्{नपुं}{2;एक}

कर्म 11

मन_को

the_mind

अपि

अपि{अव्य}

सम्बन्धः 8

भी

even

प्रसभम्

प्रसभं

प्रसभ{नपुं}{1;एक}/प्रसभ{नपुं}{2;एक}

प्रसभ{नपुं}{2;एक}

क्रियाविशेषणम् 11

बलात्

forcibly

LLG

हरन्ति

हरत्{नपुं}{1;बहु}/हरत्{नपुं}{2;बहु}/हृ1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;हृञ्;भ्वादिः}

हृ{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;हृञ्;भ्वादिः}

हर_लेती_हैं

will_carry_away

LGL

2.59.A	तानि
2.59.B	तानि
2.59.C	तद्{नपुं}{1;बहु}/तद्{नपुं}{2;बहु}
2.59.D	तद्{नपुं}{1;बहु}
2.59.E	-
2.59.F	-
2.59.G	विशेषणम् 2
2.59.H	-
2.59.I	उन
2.59.J	those
2.59.K	-
2.59.L	-
2.59.M	GL

सर्वाणि

सर्व{नपुं}{1;बहु}

कर्म 3

सम्पूर्ण_इन्द्रियों_को

all_senses

GGL

संयम्य

सम्_यम्1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;यमोँ;भ्वादिः}/सम्_यम्2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;यमँ;भ्वादिः}/सम्_यम्3{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;यमँ;चुरादिः}

सम्_यम्{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;सम्_यमोँ;भ्वादिः}

पूर्वकालः 6

वश_में_करके

having_controlled

GGL

युक्तः

युक्त

युक्त{पुं}{1;एक}

युज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;युजिँर्;रुधादिः;पुं}{1;एक}

विशेषणम् 5

समाहित_चित्त_हुआ

concentrating_his_mind

मत्-परः

मत्परः

मत्पर{पुं}{1;एक}

अस्मत्-पर{पुं}{1;एक}

<अस्मत्-परः>Bs6

अहं परः यस्य सः = मत्परः

कर्ता 6

मेरे_परायण_होकर

devoting_himself_heart_and_soul_to_Me

GLG

आसीत

आस्1{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;आत्मनेपदी;आसँ;अदादिः}

आस्{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;आत्मनेपदी;आसँ;अदादिः}

रहे

should_sit

GGL

हि

हि{अव्य}

क्योंकि

for

यस्य

यस्येन्द्रियाणि

यद्{पुं}{6;एक}/यद्{नपुं}{6;एक}/यस्1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;यसुँ;दिवादिः}

यद्{पुं}{6;एक}

सम्बन्धः 12

जिसकी

one_whose

गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

GGLGL

इन्द्रियाणि

इन्द्रिय{नपुं}{1;बहु}/इन्द्रिय{नपुं}{2;बहु}

इन्द्रिय{नपुं}{1;बहु}

कर्ता 11

इन्द्रियाँ

senses

वशे

वश{पुं}{7;एक}/वश{नपुं}{1;द्वि}/वश{नपुं}{2;द्वि}/वश{नपुं}{7;एक}/वशा{स्त्री}{1;द्वि}/वशा{स्त्री}{2;द्वि}

वश{पुं}{7;एक}

अधिकरणम् 11

वश_में

under_control

(सन्ति)

(सत्{नपुं}{1;बहु}/सत्{नपुं}{2;बहु}/अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

प्रतियोगी 8

(होती_हैं)

are

तस्य

तद्{पुं}{6;एक}/तद्{नपुं}{6;एक}

तद्{पुं}{6;एक}

अनुयोगी 15

उसकी

his

प्रज्ञा

प्रज्ञा{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 15

बुद्धि

mind

प्रतिष्ठिता

प्रतिष्ठिता{स्त्री}{1;एक}/प्रतिष्ठिता{स्त्री}{1;एक}

प्र_स्था{कृत्_प्रत्ययः:क्त;प्र_ष्ठा;भ्वादिः;स्त्री}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 15

स्थिर

stable

LGLG

(भवति)

(भवत्{पुं}{7;एक}/भवती{स्त्री}{8;एक}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

(हो_जाती_है)

becomes

2.60.A	विषयान्
2.60.B	विषयान्पुंसः
2.60.C	विषय{पुं}{2;बहु}
2.60.D	विषय{पुं}{2;बहु}
2.60.E	-
2.60.F	-
2.60.G	कर्म 2
2.60.H	-
2.60.I	विषयों_का
2.60.J	on_sense-objects
2.60.K	-
2.60.L	-
2.60.M	LLGGG

ध्यायतः

ध्यायतो

ध्यायत्{पुं}{2;बहु}/ध्यायत्{पुं}{5;एक}/ध्यायत्{पुं}{6;एक}/ध्यायत्{नपुं}{5;एक}/ध्यायत्{नपुं}{6;एक}/ध्यै1{कर्तरि;लट्;प्र;द्वि;परस्मैपदी;ध्यै;भ्वादिः}

ध्यै{कृत्_प्रत्ययः:शतृ;ध्यै;भ्वादिः;पुं}{6;एक}

विशेषणम् 3

चिन्तन_करनेवाले

while_contemplating

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLG

पुंसः

पुम्स्{पुं}{2;बहु}/पुम्स्{पुं}{5;एक}/पुम्स्{पुं}{6;एक}/पुंसस्{पुं}{8;एक}

पुंस्{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 5

पुरुष_की

of_the_man

तेषु

तद्{पुं}{7;बहु}/तद्{नपुं}{7;बहु}

तद्{पुं}{7;बहु}

अधिकरणम् 6

उनमें_(विषयों_में)

in_them_(sense-objects)

सङ्गः

सङ्गस्तेषूपजायते

सङ्ग{पुं}{1;एक}

कर्ता 6

आसक्ति

attachment

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGGLGLG

उपजायते

उप_जन्3{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;जनीँ;दिवादिः}/उप_जन्3{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;जनीँ;दिवादिः}

उप_जन्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उप_जनीँ;दिवादिः}

हो_जाती_है

develops

सङ्गात्

सङ्गात्सञ्जायते

सङ्ग{पुं}{5;एक}

अपादानम् 9

आसक्ति_से

from_attachment

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GGGGLG

कामः

काम{पुं}{1;एक}

कर्ता 9

कामना

desire

सञ्जायते

सम्_जन्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;सम्_जनीँ;दिवादिः}

उत्पन्न_होती_है

springs_up

कामात्

कामात्क्रोधोऽभिजायते

काम{पुं}{5;एक}

अपादानम् 12

कामना_से

from_desire

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))

GGGGLGLG

क्रोधः

क्रोध{पुं}{1;एक}

कर्ता 12

क्रोध

anger

अभिजायते

अभि_जन्3{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;जनीँ;दिवादिः}/अभि_जन्3{भावे;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;जनीँ;दिवादिः}

अभि_जन्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;अभि_जनीँ;दिवादिः}

उत्पन्न_होता_है

ensues

2.61.A	क्रोधात्
2.61.B	क्रोधाद्भवति
2.61.C	क्रोध{पुं}{5;एक}/क्रोध{नपुं}{5;एक}
2.61.D	क्रोध{पुं}{5;एक}
2.61.E	-
2.61.F	-
2.61.G	अपादानम् 3
2.61.H	-
2.61.I	क्रोध_से
2.61.J	from_anger
2.61.K	-
2.61.L	जश्त्व-सन्धिः (झलां जश् झशि (8।4।53))
2.61.M	GGLLL

सम्मोहः

सम्मोह{पुं}{1;एक}

कर्ता 3

अत्यन्त_मूढ़भाव

delusion

GGG

भवति

भवत्{पुं}{7;एक}/भवती{स्त्री}{8;एक}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

भू{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

उत्पन्न_हो_जाता_है

arises

सम्मोहात्

सम्मोहात्स्मृतिविभ्रमः

सम्मोह{पुं}{5;एक}

अपादानम् 6

मूढ़भाव_से

from_delusion

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GGGLLGGG

स्मृति-विभ्रमः

स्मृति-विभ्रम{पुं}{1;एक}

<स्मृति-विभ्रमः>T6

स्मृतेः विभ्रमः = स्मृतिविभ्रमः

कर्ता 6

स्मृति_में_भ्रम

confusion_of_memory

(भवति)

(भवत्{पुं}{7;एक}/भवती{स्त्री}{8;एक}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

(हो_जाता_है)

takes_place

स्मृति-भ्रंशात्

स्मृतिभ्रंशाद्बुद्धिनाशो

स्मृति-भ्रंश{पुं}{5;एक}

<स्मृति-भ्रंशात्>T6

स्मृतेः भ्रंशः = स्मृतिभ्रंशः तस्मात् स्मृतिभ्रंशात्

अपादानम् 9

स्मृति_में_भ्रम_हो_जाने_से

from_confusion_of_memory

जश्त्व-सन्धिः (झलां जश् झशि (8।4।53)) / रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

LGGG

बुद्धि-नाशः

बुद्धि-नाश{पुं}{1;एक}

<बुद्धि-नाशः>T6

बुद्धेः नाशः = बुद्धिनाशः

कर्ता 9

बुद्धि_का_नाश

loss_of_reason

GLGG

(भवति)

(भवत्{पुं}{7;एक}/भवती{स्त्री}{8;एक}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

(हो_जाता_है)

takes_place

बुद्धि-नाशात्

बुद्धिनाशात्प्रणश्यति

बुद्धि-नाश{पुं}{5;एक}

<बुद्धि-नाशात्>T6

बुद्धेः नाशः = बुद्धिनाशः तस्मात् बुद्धिनाशात्

अपादानम् 12

बुद्धि_का_नाश_होने_से

from_loss_of_reason

जश्त्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-खरि च (8।4।55))

GLGGLGLL

(सः)

(तद्{पुं}{1;एक})

(तद्){पुं}{1;एक}

कर्ता 12

(वह)

प्रणश्यति

प्र_नश्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;प्र_णशँ;दिवादिः}

नष्ट_हो_जाता_है

is_completely_ruined

2.62.A	तु
2.62.B	-
2.62.C	तु{अव्य}
2.62.D	तु{अव्य}
2.62.E	-
2.62.F	-
2.62.G	-
2.62.H	-
2.62.I	परंतु
2.62.J	but

विधेय-आत्मा

विधेय-आत्मन्{पुं}{1;एक}

<विधेय-आत्मा>Bs6

विधेयः आत्मा यस्य सः = विधेयात्माः

कर्ता 9

अपने_अधीन_किये_हुए_अन्तःकरणवाला_साधक

the_self-controlled_Sadhaka

राग-द्वेष-वियुक्तैः

रागद्वेषवियुक्तैस्तु

राग-द्वेष-विमुक्त{पुं}{3;बहु}/विमुक्त{नपुं}{3;बहु}

राग-द्वेष-वियुक्त{पुं}{3;बहु}

<<राग-द्वेष>Di-वियुक्तैः>T3

रागः च द्वेषः च = रागद्वेषौ, रागद्वेषाभ्यां वियुक्तम् = रागद्वेषवियुक्तम् तैः रागद्वेषवियुक्तैः

विशेषणम् 5

राग-द्वेष_से_रहित

by_one_who_has_been_free_from_attachment_and_detachment

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

GGGLLGGL

आत्म-वश्यैः

आत्मवश्यैर्विधेयात्मा

आत्मन्-वश्य{पुं}{3;बहु}/वश्य{नपुं}{3;बहु}

आत्मन्-वश्य{पुं}{3;बहु}

<आत्म-वश्यैः>T6

आत्मनः वश्यम् = आत्मवश्यम् तैः आत्मवश्यैः

विशेषणम् 5

अपने_वश_में_की_हुई

which_are_disciplined

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GLGGLGGG

इन्द्रियैः

इन्द्रिय{पुं}{3;बहु}/इन्द्रिय{नपुं}{3;बहु}

इन्द्रिय{नपुं}{3;बहु}

करणम् 7

इन्द्रियों_द्वारा

through_the_senses

विषयान्

विषयानिन्द्रियैश्चरन्

विषय{पुं}{2;बहु}

कर्म 7

विषयों_में

the_various_sense-objects

LLGGLGLL

चरन्

चरत्{पुं}{1;एक}/चरत्{पुं}{8;एक}

चर्{कृत्_प्रत्ययः:शतृ;चरँ;भ्वादिः;पुं}{1;एक}

समानकालः 9

विचरण_करता_हुआ

while_enjoying

प्रसादम्

प्रसादमधिगच्छति

प्रसाद{पुं}{2;एक}

कर्म 9

प्रसन्नता_को

placidity_of_mind

LGGLLGLL

अधिगच्छति

अधि_गम्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;गमॢँ;भ्वादिः}

अधि_गम्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;अधि_गमॢँ;भ्वादिः}

प्राप्त_हो_जाता_है

attains

2.63.A	प्रसादे
2.63.B	प्रसादे
2.63.C	प्रसाद{पुं}{7;एक}
2.63.D	प्रसाद{पुं}{7;एक}
2.63.E	-
2.63.F	-
2.63.G	अधिकरणम् 5
2.63.H	-
2.63.I	प्रसन्नता_होने_पर
2.63.J	with_attainment_of_such_placidity_of_mind
2.63.K	-
2.63.L	-
2.63.M	LGG

अस्य

इदम्{पुं}{6;एक}/इदम्{नपुं}{6;एक}/अस्3{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;असुँ;दिवादिः}

इदम्{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 3

इसके

his

सर्व-दुःखानाम्

सर्वदुःखानां

सर्व-दुःख{नपुं}{6;बहु}/दुःखा{स्त्री}{6;बहु}

सर्व-दुःख{नपुं}{6;बहु}

<सर्व-दुःखानाम्>K1

सर्वाणि च तानि दुःखानि च = सर्वदुःखानि तेषां सर्वदुःखानाम्

षष्ठीसम्बन्धः 4

सम्पूर्ण_दुःखों_का

all_sorrows

GLGGG

हानिः

हानिरस्योपजायते

हानि{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 5

अभाव

an_end

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

GLGGLGLG

उपजायते

उप_जन्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उप_जनीँ;दिवादिः}

हो_जाता_है

come_to

प्रसन्न-चेतसः

प्रसन्नचेतसो

प्रसन्न-चेतस्{नपुं}{5;एक}/चेतस्{नपुं}{6;एक}

प्रसन्न-चेतस्{नपुं}{6;एक}

<प्रसन्न-चेतसः>Bs6

प्रसन्नः चेतः यस्य सः = प्रसन्नचेताः ते प्रसन्नचेतसः

षष्ठीसम्बन्धः 7

प्रसन्न-चित्तवाले_कर्मयोगी_की

of_such_a_person_of_tranquil_mind_withdrawing_itself_from_all_sides

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

LGLGLG

बुद्धिः

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 10

बुद्धि

the_intellect

आशु

आशु{अव्य}/आशु{नपुं}{1;एक}/आशु{नपुं}{2;एक}/आशु{नपुं}{8;एक}

आशु{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 10

शीघ्र

soon

हि

ह्याशु

हि{अव्य}

ही

certainly

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

पर्यवतिष्ठते

परि_अव_स्था{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;परि_अव_ष्ठा;भ्वादिः}

भलीभाँति_स्थिर_हो_जाती_है

becomes_firmly_established_(in_God)

GLLGLG

2.64.A	अ-युक्तस्य
2.64.B	-
2.64.C	अयुक्त{पुं}{6;एक}/अयुक्त{नपुं}{6;एक}
2.64.D	अ-युज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;युजिँर्;रुधादिः;पुं}{6;एक}
2.64.E	<न-युक्तस्य>Tn
2.64.F	न युक्तः = अयुक्तः तस्य अयुक्तस्य
2.64.G	षष्ठीसम्बन्धः 2
2.64.H	-
2.64.I	अयुक्त_की
2.64.J	he_who_has_not_controlled_his_mind

बुद्धिः

बुद्धिरयुक्तस्य

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 4

बुद्धि

determinate_intellect

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GLLGGL

न

नास्ति

न{अव्य}

सम्बन्धः 4

नहीं

cannot

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

अस्ति

अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

अस्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

होती

have

च

चायुक्तस्य

च{अव्य}

और

and

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGL

अ-युक्तस्य

अयुक्त{पुं}{6;एक}/अयुक्त{नपुं}{6;एक}

अ-युज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;युजिँर्;रुधादिः;पुं}{6;एक}

<न-युक्तस्य>Tn

न युक्तः = अयुक्तः तस्य अयुक्तस्य

षष्ठीसम्बन्धः 7

अयुक्त_मनुष्य_के

he_who_has_not_controlled_his_mind

भावना

भावना{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 9

भावना

contemplation

GLG

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 9

नहीं

not

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(होती)

have

च

चाभावयतः

च{अव्य}

तथा

and

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGLLG

अ-भावयतः

अभावयतः

अ-भू_णिच्{कृत्_प्रत्ययः:शतृ;भू_णिच्;भ्वादिः;पुं}{6;एक}

<न-भावयतः>Tn

न भावयन् = अभावयन् तस्य अभावयतः

षष्ठीसम्बन्धः 12

भावनाहीन_मनुष्य_को

one_who_has_no_contemplation

शान्तिः

शान्तिरशान्तस्य

शान्ति{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 14

शान्ति

peace

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GLLGGL

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 14

नहीं

not

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

अ-शान्तस्य

अशान्त{पुं}{6;एक}/अशान्त{नपुं}{6;एक}

अशान्त{पुं}{6;एक}

<न-शान्तस्य>Tn

न शान्तः = अशान्तः तस्य अशान्तस्य

षष्ठीसम्बन्धः 16

शान्तिरहित_मनुष्य_को

of_one_lacking_peace_of_mind

सुखम्

सुखम्{अव्य}/सुख{पुं}{2;एक}/सुख{नपुं}{1;एक}/सुख{नपुं}{2;एक}

सुख{नपुं}{1;एक}

कर्ता 18

सुख

happiness

कुतः

कुतः{अव्य}/कु2{कर्तरि;लट्;प्र;द्वि;परस्मैपदी;कु;अदादिः}

कुतः{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 18

कहाँ

how_can

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

there_be

2.65.A	हि
2.65.B	हि
2.65.C	हि{अव्य}
2.65.D	हि{अव्य}
2.65.E	-
2.65.F	-
2.65.G	-
2.65.H	-
2.65.I	क्योंकि
2.65.J	because
2.65.K	-
2.65.L	-
2.65.M	L

चरताम्

चरतां

चरत्{पुं}{6;बहु}/चरत्{नपुं}{6;बहु}/चरता{स्त्री}{2;एक}/चर्1{कर्तरि;लोट्;प्र;द्वि;परस्मैपदी;चरँ;भ्वादिः}

चर्{कृत्_प्रत्ययः:शतृ;चरँ;भ्वादिः;नपुं}{6;बहु}

विशेषणम् 3

विचरती_हुई

moving_among_sense-objects

LLG

इन्द्रियाणाम्

इन्द्रियाणां

इन्द्रिय{पुं}{6;बहु}/इन्द्रिय{नपुं}{6;बहु}

इन्द्रिय{नपुं}{6;बहु}

षष्ठीसम्बन्धः 5

इन्द्रियों_में_से

the_senses

GLGG

यत्

यन्मनोऽनुविधीयते

यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}

यद्{नपुं}{1;एक}

सम्बन्धः 7

जो

that

अनुनासिक-सन्धिः (यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (8।4।45)) / रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))

GLGL

मनः

मनस्{नपुं}{1;एक}/मनस्{नपुं}{2;एक}/मनस्{नपुं}{8;एक}

मनस्{नपुं}{1;एक}

कर्ता 6

मन

mind

अनुविधीयते

अनु_धि{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;अनु_धि;तुदादिः}

प्रतियोगी 4

साथ_रहता_है

is_attached

LGLG

तत्

तदस्य

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{1;एक}

अनुयोगी 10

वह

that

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

LGL

अस्य

इदम्{पुं}{6;एक}/इदम्{नपुं}{6;एक}/अस्3{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;असुँ;दिवादिः}

इदम्{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 9

इसकी

his

प्रज्ञाम्

प्रज्ञां

प्रज्ञा{स्त्री}{2;एक}

कर्म 10

बुद्धि_को

discrimination

हरति

हरत्{पुं}{7;एक}/हरत्{नपुं}{7;एक}/हृ1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;हृञ्;भ्वादिः}

हृ{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;हृञ्;भ्वादिः}

अनुयोगी 14

हर_लेती_है

takes_away

LLL

अम्भसि

अम्भस्{नपुं}{7;एक}

अधिकरणम् 15

जल_में

upon_the_waters

वायुः

वायुर्नावमिवाम्भसि

वायु{पुं}{1;एक}/वा1{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;बहु;परस्मैपदी;वा;अदादिः}

वायु{पुं}{1;एक}

कर्ता 15

वायु

the_wind

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGGLGLL

नावम्

नौ{स्त्री}{2;एक}

कर्म 15

नौका_को

a_boat

इव

इव{अव्य}

प्रतियोगी 15

जैसे

(हरति)

(हरत्{पुं}{7;एक}/हरत्{नपुं}{7;एक}/हृ1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;हृञ्;भ्वादिः})

(हृ){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;हृञ्;भ्वादिः}

(हर_लेता_है)

carries_away

2.66.A	तस्मात्
2.66.B	तस्माद्यस्य
2.66.C	तस्मात्{अव्य}/तद्{पुं}{5;एक}/तद्{नपुं}{5;एक}
2.66.D	तद्{पुं}{5;एक}
2.66.E	-
2.66.F	-
2.66.G	हेतुः 8
2.66.H	-
2.66.I	इसलिये
2.66.J	therefore
2.66.K	-
2.66.L	जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))
2.66.M	GGGL

महत्-बाहो

महाबाहो

महत्-बाहु{पुं}{8;एक}

<महा-बाहो>Bs6

महान्तौ बाहू यस्य सः = महाबाहुः सम्बोधने महाबाहो

सम्बोध्यः 8

हे_महाबाहो

O_mighty-armed_one

LGGG

यस्य

यद्{पुं}{6;एक}/यद्{नपुं}{6;एक}/यस्1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;यसुँ;दिवादिः}

यद्{पुं}{6;एक}

सम्बन्धः 9

जिसकी_(पुरुष_की)

he_whose

इन्द्रियाणि

इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्य

इन्द्रिय{नपुं}{1;बहु}/इन्द्रिय{नपुं}{2;बहु}

इन्द्रिय{नपुं}{1;बहु}

कर्ता 8

इन्द्रियाँ

senses

GLGGLGGGGL

इन्द्रिय-अर्थेभ्यः

इन्द्रिय-अर्थ{पुं}{4;बहु}/अर्थ{पुं}{5;बहु}/अर्थ{नपुं}{4;बहु}/अर्थ{नपुं}{5;बहु}

इन्द्रिय-अर्थ{नपुं}{5;बहु}

<इन्द्रिय-अर्थेभ्यः>T6

इन्द्रियाणाम् अर्थम् = इन्द्रियार्थम् तेभ्यः इन्द्रियार्थेभ्यः

अपादानम् 8

इन्द्रियों_के_विषयों_से

from_their_objects

सर्वशः

सर्वशः{अव्य}

क्रियाविशेषणम् 7

सब_प्रकार

completely

GLG

निगृहीतानि

निगृहीत{नपुं}{1;बहु}/निगृहीत{नपुं}{2;बहु}

नि_रह्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;नि_रहँ;भ्वादिः;नपुं}{1;बहु}

कर्तृसमानाधिकरणम् 8

निग्रह_की_हुई

restrained

LLGGL

(सन्ति)

(सत्{नपुं}{1;बहु}/सत्{नपुं}{2;बहु}/अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

प्रतियोगी 3

(हैं)

are

तस्य

तद्{पुं}{6;एक}/तद्{नपुं}{6;एक}

तद्{पुं}{6;एक}

अनुयोगी 12

उसीकी

his

प्रज्ञा

प्रज्ञा{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 12

बुद्धि

mind

प्रतिष्ठिता

प्रतिष्ठिता{स्त्री}{1;एक}/प्रतिष्ठिता{स्त्री}{1;एक}

प्र_स्था{कृत्_प्रत्ययः:क्त;प्र_ष्ठा;भ्वादिः;स्त्री}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 12

स्थिर

stable

LGLG

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

2.67.A	या
2.67.B	या
2.67.C	यद्{स्त्री}{1;एक}
2.67.D	यद्{स्त्री}{1;एक}
2.67.E	-
2.67.F	-
2.67.G	विशेषणम् 3
2.67.H	-
2.67.I	जो
2.67.J	that_which
2.67.K	-
2.67.L	-
2.67.M	G

सर्व-भूतानाम्

सर्वभूतानां

सर्व-भूत{पुं}{6;बहु}/भूत{नपुं}{6;बहु}/भूता{स्त्री}{6;बहु}

सर्व-भूत{पुं}{6;बहु}

<सर्व-भूतानाम्>K1

सर्वाणि च तानि भूतानि = सर्वभूतानि तेषां सर्वभूतानाम्

षष्ठीसम्बन्धः 3

सम्पूर्ण_प्राणियों_के_लिये

to_all_beings

GLGGG

निशा

निश्{स्त्री}{3;एक}/निशा{स्त्री}{1;एक}/निशा{स्त्री}{3;एक}

निशा{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 4

रात्रि

night

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

तस्याम्

तस्यां

तद्{स्त्री}{7;एक}

अधिकरणम् 7

उस_नित्य_ज्ञानस्वरूप_परमानन्द_की_प्राप्ति_में

in_that_state_of_Divine_knowledge_and_Supreme_Bliss

संयमी

संयमिन्{पुं}{1;एक}

कर्ता 7

स्थितप्रज्ञ_योगी

the_God-realized_Yogi

संयमः इन्द्रियनिग्रहः अस्यास्तीति संयमी

GGG

जागर्ति

जागृ{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;जागृ;अदादिः}

जागता_है

keeps_awake

GGL

यस्याम्

यस्यां

यद्{स्त्री}{7;एक}

अधिकरणम् 10

जिसमें

in_which

भूतानि

भूत{नपुं}{1;बहु}/भूत{नपुं}{2;बहु}

भूत{नपुं}{1;बहु}

कर्ता 10

सब_प्राणी

all_beings

GGL

जाग्रति

जाग्रत्{पुं}{7;एक}/जाग्रत्{नपुं}{7;एक}/जाग्रती{स्त्री}{8;एक}/जागृ1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;जागृ;अदादिः}

जागृ{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;जागृ;अदादिः}

जागते_हैं

keep_awake

GLL

पश्यतः

पश्यतो

पश्यत्{पुं}{1;बहु}/पश्यत्{पुं}{2;बहु}/पश्यत्{पुं}{5;एक}/पश्यत्{पुं}{6;एक}/पश्यत्{नपुं}{5;एक}/पश्यत्{नपुं}{6;एक}/दृश्1{कर्तरि;लट्;प्र;द्वि;परस्मैपदी;दृशिँर्;भ्वादिः}

दृश्{कृत्_प्रत्ययः:शतृ;दृशिँर्;भ्वादिः;पुं}{6;एक}

विशेषणम् 12

जाननेवाले

for_the_introspective

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLG

मुनेः

मुनि{पुं}{5;एक}/मुनि{पुं}{6;एक}

मुनि{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 14

मुनि_के_लिये

to_the_seer

सा

तद्{स्त्री}{1;एक}

विशेषणम् 14

वह

that_(the_ever-changing,_transient_worldly_happiness)

निशा

निश्{स्त्री}{3;एक}/निशा{स्त्री}{1;एक}/निशा{स्त्री}{3;एक}

निशा{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 15

रात्रि

night

(भवति)

(भवत्{पुं}{7;एक}/भवती{स्त्री}{8;एक}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

(हो_जाती_है)

2.68.A	यद्वत्
2.68.B	यद्वत्
2.68.C	यद्वत्{अव्य}
2.68.D	यद्वत्{अव्य}
2.68.E	-
2.68.F	-
2.68.G	सम्बन्धः 7
2.68.H	-
2.68.I	जैसे
2.68.J	though
2.68.K	-
2.68.L	-
2.68.M	GL

आपः

अप्{स्त्री}{1;बहु}/आपस्{नपुं}{1;एक}/आपस्{नपुं}{2;एक}/आप्1{कर्तरि;लुङ्;म;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

अप्{स्त्री}{1;बहु}

कर्ता 6

जल

the_waters_of_different_rivers

आपूर्यमाणम्

आपूर्यमाणमचलप्रतिष्ठं

आपूर्यमाण{पुं}{2;एक}/आपूर्यमाण{नपुं}{1;एक}/आपूर्यमाण{नपुं}{2;एक}

आपूर्यमाण{पुं}{2;एक}

विशेषणम् 5

सब_ओर_से_परिपूर्ण

full_on_all_sides

GGGGGLLGLGG

अ-चल-प्रतिष्ठम्

अचल-प्रतिष्ठम्

अचल-प्रतिष्ठ{पुं}{2;एक}

<<न-चल>Tn-प्रतिष्ठम्>Bs6

न चला = अचला, अचला प्रतिष्ठा यस्य सः = अचलप्रतिष्ठः तम् अचलप्रतिष्ठम्

विशेषणम् 5

अचल_प्रतिष्ठावाले

remain_undisturbed

समुद्रम्

समुद्रमापः

समुद्र{पुं}{2;एक}/समुद्र{नपुं}{1;एक}/समुद्र{नपुं}{2;एक}

समुद्र{पुं}{2;एक}

कर्म 6

समुद्र_में

the_ocean

GGGGG

प्रविशन्ति

प्र_विश्1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;विशँ;तुदादिः}

प्र_विश्{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;प्र_विशँ;तुदादिः}

प्रतियोगी 1

समा_जाते_हैं

enter

LLGL

तद्वत्

तद्वत्कामा

तद्वत्{अव्य}

अनुयोगी 11

वैसे_ही

likewise

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-हलि सर्वेषाम् (8।3।22))

GGGG

सर्वे

सर्व{पुं}{1;बहु}

विशेषणम् 9

सब

all

कामाः

काम{पुं}{1;बहु}/कामा{स्त्री}{1;बहु}/कामा{स्त्री}{2;बहु}

काम{पुं}{1;बहु}

कर्ता 11

भोग

enjoyments

यम्

यं

यद्{पुं}{2;एक}

कर्म 11

जिसमें

he,_in_whom

प्रविशन्ति

प्र_विश्1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;विशँ;तुदादिः}

प्र_विश्{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;प्र_विशँ;तुदादिः}

समा_जाते_हैं

merge

LLGL

सः

स

तद्{पुं}{1;एक}

कर्ता 14

वही_(पुरुष)

that_(person_

विसर्गलोप-सन्धिः (एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनञ्समासे हलि (6।1।132))

शान्तिम्

शान्तिमाप्नोति

शान्ति{स्त्री}{2;एक}

कर्म 14

परम_शान्ति_को

peace

GGGGL

आप्नोति

आप्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

आप्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

प्राप्त_होता_है

attains

काम-कामी

कामकामी

काम-कामिन्{पुं}{1;एक}

<काम-कामी>T7

कामेषु कामः = कामकामः, कामकामः अस्यास्तीति = कामकामी

कर्ता 18

भोगों_को_चाहनेवाला

he_who_hankers_after_such_enjoyments

GLGG

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 18

नहीं

not

(शान्तिम्)

(शान्ति{स्त्री}{2;एक})

(शान्ति){स्त्री}{2;एक}

कर्म 18

(परम_शान्ति_को)

peace

(आप्नोति)

(आप्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः})

(आप्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

(प्राप्त_होता_है)

attains

2.69.A	यः
2.69.B	-
2.69.C	यद्{पुं}{1;एक}
2.69.D	यद्{पुं}{1;एक}
2.69.E	-
2.69.F	-
2.69.G	सम्बन्धः 11
2.69.H	-
2.69.I	जो
2.69.J	he_who

पुमान्

पुमत्{पुं}{1;एक}

कर्ता 10

पुरुष

person

सर्वान्

सर्वान्पुमांश्चरति

सर्व{पुं}{2;बहु}

विशेषणम् 4

सम्पूर्ण

all

GGGGLLL

कामान्

कामान्यः

काम{पुं}{2;बहु}

कर्म 5

कामनाओं_को

desires

GGG

विहाय

वि_हा{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वि_ओँहाङ्;जुहोत्यादिः}

पूर्वकालः 10

त्यागकर

has_given_up

LGL

निस्-स्पृहः

निःस्पृहः

निःस्पृह{पुं}{1;एक}

<निस्-स्पृहः>Bvp

निर्गता स्पृहा यस्मात् सः = निस्पृहः

समुच्चितम् 8

स्पृहारहित_हुआ

free_from_thirst_for_enjoyment

GLG

निर्-ममः

निर्ममो

निर्मम{पुं}{1;एक}

<निर्-ममः>Bvp

निर्गतः ममः यस्मात् सः = निर्ममः

समुच्चितम् 8

ममतारहित

free_from_attachment

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GGG

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 10

(और)

and

निर्-अहङ्कारः

निरहङ्कारः

निरहङ्कार{पुं}{1;एक}

निर्-अहङ्कार{पुं}{1;एक}

<निर्-अहङ्कारः>Bvp

निर्गतः अहङ्कारः यस्मात् सः = निरहङ्कारः

समुच्चितम् 8

अहंकाररहित

free_from_egoism

LLGGG

चरति

चरत्{पुं}{7;एक}/चरत्{नपुं}{7;एक}/चर्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;चरँ;भ्वादिः}

चर्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;चरँ;भ्वादिः}

प्रतियोगी 1

विचरता_है

moves

सः

स

तद्{पुं}{1;एक}

अनुयोगी 13

वही

विसर्गलोप-सन्धिः (एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनञ्समासे हलि (6।1।132))

शान्तिम्

शान्तिमधिगच्छति

शान्ति{स्त्री}{2;एक}

कर्म 13

शान्ति_को

peace

GGLLGLL

अधिगच्छति

अधि_गम्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;गमॢँ;भ्वादिः}

अधि_गम्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;अधि_गमॢँ;भ्वादिः}

प्राप्त_होता_है

attains

2.70.A	पार्थ
2.70.B	पार्थ
2.70.C	पार्थ{पुं}{8;एक}
2.70.D	पार्थ{पुं}{8;एक}
2.70.E	-
2.70.F	-
2.70.G	सम्बोध्यः 5
2.70.H	-
2.70.I	हे_अर्जुन
2.70.J	O_son_of_Prtha
2.70.K	-
2.70.L	-
2.70.M	GL

एषा

एतद्{स्त्री}{1;एक}

कर्ता 5

यह

such

ब्राह्मी

ब्राह्मी{स्त्री}{1;एक}

विशेषणम् 4

ब्रह्म_को_प्राप्त_पुरुष_की

of_the_God-realized_soul

ब्रह्मणि भवा ब्रह्मणः इयं वा ब्राह्मी

स्थितिः

स्थिति{स्त्री}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 5

स्थिति

state

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

(सः)

(तद्{पुं}{1;एक})

(तद्){पुं}{1;एक}

कर्ता 10

(वह)

एनाम्

इदम्{स्त्री}{2;एक}

कर्म 8

इसको

this_(state)

प्राप्य

प्र_आप्{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;प्र_आपॢँ;स्वादिः}

पूर्वकालः 10

प्राप्त_होकर

having_reached

न

नैनां

न{अव्य}

सम्बन्धः 10

नहीं

not

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

विमुह्यति

वि_मुह्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;मुहँ;दिवादिः}

वि_मुह्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;वि_मुहँ;दिवादिः}

मोहित_होते

deluded

GGLL

(सः)

(तद्{पुं}{1;एक})

(तद्){पुं}{1;एक}

कर्ता 17

(वह)

अन्त-काले

अन्तकाल{पुं}{7;एक}

अन्त-काल{पुं}{7;एक}

<अन्त-काले>T6

अन्तस्य कालः = अन्तकालः तस्मिन् अन्तकाले

अधिकरणम् 17

अन्तकाल_में

at_the_last_moment

अपि

अपि{अव्य}

सम्बन्धः 12

भी

even

अस्याम्

असि{स्त्री}{7;एक}/इदम्{स्त्री}{7;एक}

इदम्{स्त्री}{7;एक}

अधिकरणम् 15

इसमें

in_this

स्थित्वा

स्थित्वास्यामन्तकालेऽपि

स्था1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ष्ठा;भ्वादिः}

स्था{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ष्ठा;भ्वादिः}

पूर्वकालः 17

स्थित_होकर

established

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / पूर्वरूप-सन्धिः (एङः पदान्तादति (6।1।109))

GGGGLGGL

ब्रह्म-निर्वाणम्

ब्रह्मनिर्वाणमृच्छति

ब्रह्मन्-निर्वाणम्

ब्रह्मन्-निर्वाण{नपुं}{2;एक}

<ब्रह्म-निर्वाणम्>T7

ब्रह्मणि निर्वाणम् = ब्रह्मनिर्वाणम्

कर्म 17

ब्रह्मानन्द_को

Brahmic_Bliss

GLGGGGLL

ऋच्छति

ऋच्छत्{पुं}{7;एक}/ऋच्छत्{नपुं}{7;एक}/ऋ1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ऋ;भ्वादिः}/ऋछ्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ऋछँ;तुदादिः}

ऋ{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ऋ;भ्वादिः}

प्राप्त_हो_जाता_है

attains