18.1.A	महान्-बाहो
18.1.B	महाबाहो
18.1.C	महाबाहु{पुं}{8;एक}/महाबाहु{नपुं}{8;एक}
18.1.D	महाबाहु{पुं}{8;एक}
18.1.E	<महत्-बाहो>Bs6
18.1.F	महान्तौ बाहू यस्य सः = महाबाहुः सम्बोधने महाबाहो
18.1.G	सम्बोध्यः 10
18.1.H	-
18.1.I	हे_महाबाहो
18.1.J	O_Mighty-armed_one
18.1.K	-
18.1.L	-
18.1.M	LGGG

हृषीकेश

हृषीकेश

हृषीकेश{पुं}{8;एक}

हृषीकेश{पुं}{8;एक}

-

-

सम्बोध्यः 10

-

हे_हृषीकेश

O_master_of_the_senses

हृषीकाणां इन्द्रियाणां ईशः हृषीकेशः

-

LGGL

केशिनिषूदन

-

केशिनिषूदन{पुं}{8;एक}

केशिनिषूदन{पुं}{8;एक}

-

-

सम्बोध्यः 10

-

हे_केशिनिषूदन

O_killer_of_the_Kesi_demon

केशिनं तन्नामानम् असुरं कंसभृत्यं निषूदयतीति केशिनिषूदनः

(अहम्)

-

(अस्मद्{1;एक})

(अस्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 10

-

(मैं)

I

सन्न्यासस्य

सन्न्यासस्य

सन्न्यास{पुं}{6;एक}

सन्न्यास{पुं}{6;एक}

-

-

समुच्चितम् 6

-

संन्यास

renunciation

-

-

GGGL

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 8

-

और

also

-

-

L

त्यागस्य

त्यागस्य

त्याग{पुं}{6;एक}

त्याग{पुं}{6;एक}

-

-

समुच्चितम् 6

-

त्याग_के

of_renunciation

-

-

GGL

तत्त्वम्

तत्त्वमिच्छामि

तत्त्व{नपुं}{1;एक}/तत्त्व{नपुं}{2;एक}/तत्त्व{नपुं}{1;एक}/तत्त्व{नपुं}{2;एक}

तत्त्व{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 10

-

तत्त्व_को

truth

-

-

GGGGL

*पृथक्

पृथक्केशिनिषूदन

पृथक्{अव्य}

पृथक्{अव्य}

-

-

क्रियाविशेषणम् 10

-

पृथक्-पृथक्

differently

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

LGGLLGLL

वेदितुम्_इच्छामि

वेदितुम्

विद्1{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;विदँ;अदादिः}/विद्3{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;विदॢँ;तुदादिः}_इष्2{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;इषुँ;तुदादिः}

विद्{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;विदँ;अदादिः}_इष्2{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;इषुँ;तुदादिः}

-

-

-

-

जानना_चाहता_हूँ

wish_to_understand

-

-

GLL

18.2.A	कवयः
18.2.B	कवयो
18.2.C	कवि{पुं}{1;बहु}
18.2.D	कवि{पुं}{1;बहु}
18.2.E	-
18.2.F	-
18.2.G	कर्ता 6
18.2.H	-
18.2.I	पण्डितजन
18.2.J	the_learned
18.2.K	-
18.2.L	रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))
18.2.M	LLG

काम्यानाम्

काम्यानां

काम्य{नपुं}{6;बहु}/काम्या{स्त्री}{6;बहु}

काम्य{नपुं}{6;बहु}

-

-

विशेषणम् 3

-

काम्य

with_desire

-

-

GGG

कर्मणाम्

कर्मणां

कर्मन्{नपुं}{6;बहु}

कर्मन्{नपुं}{6;बहु}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 4

-

कर्मों_के

activities

-

-

GLG

न्यासम्

न्यासं

न्यास{पुं}{2;एक}

न्यास{पुं}{2;एक}

-

-

कर्म 6

-

त्याग_को

renunciation

-

-

GG

सन्न्यासम्

सन्न्यासं

सन्न्यास{पुं}{2;एक}

सन्न्यास{पुं}{2;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 6

-

संन्यास

renounced_order_of_life

-

-

GGG

विदुः

विदुः

विदु{पुं}{1;एक}/विदुस्{नपुं}{1;एक}/विदुस्{नपुं}{2;एक}/विद्1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

विद्{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

-

-

-

-

समझते_हैं

know

-

-

LG

विचक्षणाः

विचक्षणाः

विचक्षण{पुं}{1;बहु}/विचक्षणा{स्त्री}{1;बहु}/विचक्षणा{स्त्री}{2;बहु}

विचक्षण{पुं}{1;बहु}

-

-

कर्ता 10

-

विचारकुशल_पुरुष

the_experienced

-

-

LGLG

सर्व-कर्म-फल-त्यागम्

सर्वकर्मफलत्यागं

सर्व-कर्म-फल-त्याग{पुं}{2;एक}

सर्व-कर्मन्-फल-त्याग{पुं}{2;एक}

<<<सर्व-कर्म>K1-फल>T6-त्यागं>T6

सर्वम् च तत् कर्म च = सर्वकर्म तानि सर्वकर्माणि, सर्वकर्मणां फलम् = सर्वकर्मफलम्, सर्वकर्मफलस्य त्यागः = सर्वकर्मफलत्यागः तम् सर्वकर्मफलत्यागं

कर्म 10

-

सब_कर्मों_के_फल_के_त्याग_को

renunciation_of_results_of_all_activities

-

-

GLGLLGGG

त्यागम्

-

त्याग{पुं}{2;एक}

त्याग{पुं}{2;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 10

-

त्याग

renunciation

प्राहुः

प्राहुस्त्यागं

प्राहुः

प्र_ब्रू{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;प्र_ब्रूञ्;अदादिः}

-

-

-

-

कहते_हैं

call

-

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

GGGG

18.3.A	एके
18.3.B	-
18.3.C	एके
18.3.D	एक{पुं}{1;बहु}
18.3.E	-
18.3.F	-
18.3.G	विशेषणम् 2
18.3.H	-
18.3.I	कई_एक
18.3.J	one_group

मनीषिणः

-

मनीषिन्{पुं}{1;बहु}/मनीषिन्{पुं}{2;बहु}/मनीषिन्{पुं}{5;एक}/मनीषिन्{पुं}{6;एक}

मनीषिन्{पुं}{1;बहु}

-

-

कर्ता 9

-

विद्वान्

of_great_thinkers

मनीषा बुद्धिः एषां अस्तीति

कर्म

कर्म

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 5

-

कर्ममात्र

work

-

-

GL

दोषवत्

दोषवदित्येके

दोषवत्{नपुं}{1;एक}/दोषवत्{नपुं}{2;एक}

दोषवत्{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 5

-

दोषयुक्त

as_an_evil

-

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)) / यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GLLGGG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

प्रतियोगी 6

-

(हैं)

is

(अतः)

-

(अतः{अव्य})

(अतः){अव्य}

-

-

अनुयोगी 7

-

(इसलिये)

thus

त्याज्यम्

त्याज्यं

त्याज्य{पुं}{2;एक}

त्यज्{कृत्_प्रत्ययः:ण्यत्;त्यजँ;भ्वादिः;पुं}{2;एक}

-

-

प्रतियोगी 8

-

त्यागने_के_योग्य_हैं

must_be_given_up

-

-

GG

इति

-

इति{अव्य}

इति{अव्य}

-

-

अनुयोगी 9

-

ऐसा

thus

प्राहुः

प्राहुर्मनीषिणः

प्राहुः

प्र_ब्रू{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;प्र_ब्रूञ्;अदादिः}

-

-

-

-

कहते_हैं

said

-

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GGLGLG

अ-परे

-

अपर{पुं}{7;एक}/अपर{नपुं}{1;द्वि}/अपर{नपुं}{2;द्वि}/अपर{नपुं}{7;एक}/अपर{नपुं}{1;द्वि}/अपर{नपुं}{2;द्वि}/अपरा{स्त्री}{1;द्वि}/अपरा{स्त्री}{2;द्वि}/अपरा{स्त्री}{1;द्वि}/अपरा{स्त्री}{2;द्वि}

अपर{पुं}{1;बहु}

<न-परे>Tn

न परः = अपरः तस्मिन् अपरे

कर्ता 16

-

दूसरे_विद्वान

others

च

चापरे

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

और

certainly

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GLG

यज्ञ-दान-तपः-कर्म

यज्ञदानतपःकर्म

यज्ञ-दान-तपस्-कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

यज्ञ-दान-तपस्-कर्मन्{नपुं}{2;एक}

<<यज्ञ-दान-तपः>Di-कर्म>K7

यज्ञः च दानं च तपः च = यज्ञदानतपाः; यज्ञदानतपांसि इति कर्म = यज्ञदानतपःकर्म

कर्म 14

-

यज्ञ_दान_और_तपरूप_कर्म

activities_of_sacrifice,_charity_and_penance

-

-

GLGLLGGL

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 14

-

नहीं

never

-

-

L

त्याज्यम्

त्याज्यमिति

त्याज्य{पुं}{2;एक}

त्यज्{कृत्_प्रत्ययः:ण्यत्;त्यजँ;भ्वादिः;पुं}{2;एक}

-

-

प्रतियोगी 15

-

त्यागने_योग्य_हैं

is_to_be_given_up

-

-

GGLL

इति

-

इति{अव्य}

इति{अव्य}

-

-

अनुयोगी 16

-

यह

thus

(आहुः)

-

(अह्1{कर्तरि;लिट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;अहँ;स्वादिः}/ब्रू1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;ब्रूञ्;अदादिः})

(ब्रू){कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;ब्रूञ्;अदादिः}

-

-

-

-

(कहते_हैं)

is_said

18.4.A	पुरुष-व्याघ्र
18.4.B	पुरुषव्याघ्र
18.4.C	पुरुष-व्याघ्र{पुं}{8;एक}
18.4.D	पुरुष-व्याघ्र{पुं}{8;एक}
18.4.E	<पुरुष-व्याघ्र>K5
18.4.F	पुरुषः व्याघ्रः इव = पुरुषव्याघ्रः सम्बोधने पुरुषव्याघ्र
18.4.G	सम्बोध्यः 7
18.4.H	-
18.4.I	हे_पुरुषश्रेष्ठ
18.4.J	O_tiger_among_human_beings
18.4.K	-
18.4.L	-
18.4.M	LLGGL

भरत-सत्तम

भरतसत्तम

भरतसत्तम{पुं}{8;एक}

भरतसत्तम{पुं}{8;एक}

<भरत-सत्तम>T7

भरतेषु सत्तमः = भरतसत्तमः सम्बोधने भरतसत्तम

सम्बोध्यः 11

-

अर्जुन

O_best_of_the_Bharatas

-

-

LLLGGL

तत्र

तत्र

तत्र{अव्य}

तत्र{अव्य}

-

-

विशेषणम् 4

-

संन्यास_और_त्याग_इन_दोनों_में_से_पहले

there

-

-

GL

त्यागे

त्यागे

त्याग{पुं}{7;एक}

त्याग{पुं}{7;एक}

-

-

अधिकरणम् 7

-

त्याग_के_विषय_में

in_the_matter_of_renunciation

-

-

GG

मे

मे

अस्मद्{6;एक}

अस्मद्{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 6

-

मेरा

from_Me

-

-

G

निश्चयम्

निश्चयं

निश्चय{पुं}{2;एक}

निश्चय{पुं}{2;एक}

-

-

कर्म 7

-

निश्चय

certainty

-

-

GLG

शृणु

शृणु

श्रु1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

श्रु{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

-

-

-

-

सुन

hear

-

-

LL

हि

हि

हि{अव्य}

हि{अव्य}

-

-

-

-

क्योंकि

certainly

-

-

L

त्यागः

त्यागो

त्याग{पुं}{1;एक}

त्याग{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 11

-

त्याग

renunciation

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GG

त्रि-विधः

त्रिविधः

त्रिविध{पुं}{1;एक}

त्रिविध{पुं}{1;एक}

<त्रि-विधः>Bs6

तिस्रः विधाः यस्य सः = त्रिविधः

कर्तृसमानाधिकरणम् 11

-

तीन_प्रकार_का

three_kinds

-

-

LLG

सम्प्रकीर्तितः_(अस्ति)

सम्प्रकीर्तितः

सम्प्रकीर्तित{पुं}{1;एक}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

सम्_प्र_कॄत्){कृत्_प्रत्ययः:क्त;सम्_प्र_कॄतँ;चुरादिः;पुं}{1;एक}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

कहा_गया_है

is_declared

-

-

GLGLG

18.5.A	यज्ञ-दान-तपः-कर्म
18.5.B	यज्ञदानतपःकर्म
18.5.C	यज्ञ-दान-तपस्-कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}
18.5.D	यज्ञ-दान-तपस्-कर्मन्{नपुं}{1;एक}
18.5.E	<<यज्ञ-दान-तपः>Di-कर्म>K7
18.5.F	यज्ञः च दानं च तपः च = यज्ञदानतपाः; यज्ञदानतपांसि इति कर्म = यज्ञदानतपःकर्म
18.5.G	कर्ता 4
18.5.H	-
18.5.I	यज्ञ_दान_और_तपरूप_कर्म
18.5.J	activities_of_sacrifice_charity_and_penance
18.5.K	-
18.5.L	-
18.5.M	GLGLLGGL

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 3

-

नहीं

never

-

-

L

त्याज्यम्

त्याज्यं

त्याज्य{पुं}{2;एक}

त्यज्{कृत्_प्रत्ययः:ण्यत्;त्यजँ;भ्वादिः;पुं}{2;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 4

-

त्याग_करने_के_योग्य

to_be_given_up

-

-

GG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

तत्

तत्

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 8

-

वह

that

-

-

L

कार्यम्

कार्यमेव

कार्य{नपुं}{2;एक}

कार्य{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 8

-

कर्तव्य

must_be_done

-

-

GGGL

एव

-

एव{अव्य}

एव{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 6

-

अवश्य

certainly

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

यज्ञः

यज्ञो

यज्ञ{पुं}{1;एक}

यज्ञ{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 11

-

यज्ञ

sacrifice

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GG

दानम्

दानं

दान{नपुं}{1;एक}/दान{नपुं}{2;एक}

दान{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 11

-

दान

charity

-

-

GG

च

-

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्ता 16

-

और

also

तपः

तपश्चैव

तप{पुं}{1;एक}/तपस्{नपुं}{1;एक}/तपस्{नपुं}{2;एक}

तपस्{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 11

-

तप

penance

-

सत्व-श्चुत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)) / वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

LGGL

एव

-

एव{अव्य}

एव{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 11

-

ही

certainly

मनीषिणाम्

मनीषिणाम्

मनीषिन्{पुं}{6;बहु}

मनीषिन्{पुं}{6;बहु}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 15

-

बुद्धिमान्_पुरुषों_को

even_of_the_great_souls

-

-

LGLG

पावनानि

पावनानि

पावन{नपुं}{1;बहु}/पावन{नपुं}{2;बहु}

पावन{नपुं}{1;बहु}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 16

-

पवित्र_करनेवाले

purifying

-

-

GLGL

(सन्ति)

-

(सत्{नपुं}{1;बहु}/सत्{नपुं}{2;बहु}/अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(हैं)

are

18.6.A	पार्थ
18.6.B	पार्थ
18.6.C	पार्थ{पुं}{8;एक}
18.6.D	पार्थ{पुं}{8;एक}
18.6.E	-
18.6.F	-
18.6.G	सम्बोध्यः 9
18.6.H	-
18.6.I	हे_पार्थ
18.6.J	O_son_of_Prtha
18.6.K	-
18.6.L	-
18.6.M	GL

एतानि

एतान्यपि

एतद्{नपुं}{1;बहु}/एतद्{नपुं}{2;बहु}

एतद्{नपुं}{2;बहु}

-

-

विशेषणम् 4

-

ये

all_this

-

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGLL

अपि_तु

तु

अपि{अव्य}_तु{अव्य}

अपितु{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 4

-

तथा

certainly

-

-

L

कर्माणि

कर्माणि

कर्मन्{नपुं}{1;बहु}/कर्मन्{नपुं}{2;बहु}

कर्मन्{नपुं}{2;बहु}

-

-

समुच्चितम् 6

-

सम्पूर्ण_कर्तव्यकर्मों_को

activities

-

-

GGL

सङ्गम्

सङ्गं

सङ्ग{पुं}{2;एक}

सङ्ग{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 6

-

आसक्ति

association

-

-

GG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्म 8

-

और

also

-

-

L

फलानि

फलानि

फल{नपुं}{1;बहु}/फल{नपुं}{2;बहु}/फल्1{कर्तरि;लोट्;उ;एक;परस्मैपदी;ञिफलाँ;भ्वादिः}/फल्2{कर्तरि;लोट्;उ;एक;परस्मैपदी;फलँ;भ्वादिः}

फल{नपुं}{2;बहु}

-

-

समुच्चितम् 6

-

फलों_का

results

-

-

LGL

त्यक्त्वा

त्यक्त्वा

त्यज्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;त्यजँ;भ्वादिः}

त्यज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;त्यजँ;भ्वादिः}

-

-

पूर्वकालः 9

-

त्याग_करके

renouncing

-

-

GG

कर्तव्यानि_(सन्ति)

कर्तव्यानीति

कर्तव्य{नपुं}{1;बहु}/कर्तव्य{नपुं}{2;बहु}_(सत्{नपुं}{1;बहु}/सत्{नपुं}{2;बहु}/अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

कृ){कृत्_प्रत्ययः:तव्यत्;डुकृञ्;तनादिः;नपुं}{1;बहु}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

प्रतियोगी 10

-

करना_चाहिये

are_to_do

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGGL

इति

-

इति{अव्य}

इति{अव्य}

-

-

अनुयोगी 14

-

यह

thus

मे

मे

अस्मद्{6;एक}

अस्मद्{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 14

-

मेरा

my

-

-

G

निश्चितम्

निश्चितं

निश्चित{पुं}{2;एक}/निश्चित{नपुं}{1;एक}/निश्चित{नपुं}{2;एक}

निश्चित{नपुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 14

-

निश्चय_किया_हुआ

definite

-

-

GLG

उत्तमम्

-

उत्तम{पुं}{2;एक}/उत्तम{नपुं}{1;एक}/उत्तम{नपुं}{2;एक}

उत्तम{नपुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 14

-

उत्तम

the_best

मतम्

मतमुत्तमम्

मत{पुं}{2;एक}/मत{नपुं}{1;एक}/मत{नपुं}{2;एक}

मत{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 15

-

मत

opinion

-

-

LGGGL

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

18.7.A	तु
18.7.B	तु
18.7.C	तु{अव्य}
18.7.D	तु{अव्य}
18.7.E	-
18.7.F	-
18.7.G	-
18.7.H	-
18.7.I	परंतु
18.7.J	but
18.7.K	-
18.7.L	-
18.7.M	L

नियतस्य

नियतस्य

नियत{पुं}{6;एक}/नियत{नपुं}{6;एक}

नियत{नपुं}{6;एक}

-

-

विशेषणम् 3

-

नियत

prescribed_duties

-

-

LLGL

कर्मणः

कर्मणो

कर्मन्{नपुं}{5;एक}/कर्मन्{नपुं}{6;एक}

कर्मन्{नपुं}{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 4

-

कर्म_का

activities

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLG

सन्न्यासः

सन्न्यासः

सन्न्यास{पुं}{1;एक}

सन्न्यास{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 6

-

स्वरूप_से_त्याग

renunciation

-

-

GGG

न

नोपपद्यते

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 6

-

नहीं

never

-

गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

GLGLG

उपपद्यते

-

उप_पद्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;पदँ;दिवादिः}/उप_पद्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;पदँ;दिवादिः}

उप_पद्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उप_पदँ;दिवादिः}

-

-

-

-

उचित_है

is_deserved

मोहात्

मोहात्तस्य

मोह{पुं}{5;एक}

मोह{पुं}{5;एक}

-

-

हेतुः 9

-

मोह_के_कारण

by_illusion

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GGGL

तस्य

-

तद्{पुं}{6;एक}/तद्{नपुं}{6;एक}

तद्{पुं}{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 9

-

उसका

of_which

परित्यागः

परित्यागस्तामसः

परित्याग{पुं}{1;एक}

परित्याग{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 11

-

त्याग_कर_देना

renunciation

-

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

LGGGGLG

तामसः

-

तामस{पुं}{1;एक}

तामस{पुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 11

-

तामस

in_the_mode_of_ignorance

परिकीर्तितः_(अस्ति)

परिकीर्तितः

परिकीर्तित{पुं}{1;एक}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

परि_कॄत्){कृत्_प्रत्ययः:क्त;परि_कॄतँ;चुरादिः;पुं}{1;एक}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

त्याग_कहा_गया_है

is_declared

-

-

LLGLG

18.8.A	यत्(i-)
18.8.B	यत्कर्म
18.8.C	यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}
18.8.D	यत्{नपुं}{1;एक}
18.8.E	-
18.8.F	-
18.8.G	विशेषणम् 2
18.8.H	-
18.8.I	जो
18.8.J	that_which
18.8.K	-
18.8.L	चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))
18.8.M	GGL

कर्म

-

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 3

-

कर्म

work

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

(तत्)(i+)

-

(तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक})

(तद्){नपुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 5

-

(वह)

that

(कर्म)

-

(कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक})

(कर्मन्){नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 8

-

(कर्म)

work

दुःखम्

दुःखमित्येव

दुःख{नपुं}{1;एक}/दुःख{नपुं}{2;एक}

दुःख{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 8

-

दुःखरूप

unhappy

-

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGGGL

एव

-

एव{अव्य}

एव{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 6

-

ही

certainly

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

प्रतियोगी 9

-

(है)

is

इति

-

इति{अव्य}

इति{अव्य}

-

-

अनुयोगी 10

-

ऐसा

thus

(ज्ञात्वा)

-

(ज्ञा1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ज्ञा;भ्वादिः}/ज्ञा2{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ज्ञा;क्र्यादिः})

(ज्ञा){कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ज्ञा;भ्वादिः}

-

-

पूर्वकालः 12

-

(समझकर)

knowing

काय-क्लेश-भयात्

कायक्लेशभयात्त्यजेत्

काय-क्लेश-भय{नपुं}{5;एक}

काय-क्लेश-भय{नपुं}{5;एक}

<<काय-क्लेश>T6-भयात्>T5

कायस्य क्लेशः = कायक्लेशः, कायक्लेशात् भयम् = कायक्लेशभयम् तस्मात् कायक्लेशभयात्

हेतुः 12

-

शारीरिक_क्लेश_के_भय_से

out_of_fear_of_troublesome_body

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GGGLLGLG

त्यजेत्

-

त्यज्1{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;त्यजँ;भ्वादिः}

त्यज्{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;त्यजँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

त्याग_कर_दे

gives_up

सः

स

तद्{पुं}{1;एक}

तद्{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 20

-

वह

that

-

विसर्गलोप-सन्धिः (एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनञ्समासे हलि (6।1।132))

L

राजसम्

राजसं

राजस{पुं}{2;एक}/राजस{नपुं}{1;एक}/राजस{नपुं}{2;एक}

राजस{पुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 15

-

राजस

in_the_mode_of_passion

-

-

GLG

त्यागम्

त्यागं

त्याग{पुं}{2;एक}

त्याग{पुं}{2;एक}

-

-

कर्म 16

-

त्याग

renunciation

-

-

GG

कृत्वा

कृत्वा

कृ1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;कृञ्;भ्वादिः}/कृ2{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;कृञ्;स्वादिः}/कृ3{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;डुकृञ्;तनादिः}

कृ{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;डुकृञ्;तनादिः}

-

-

पूर्वकालः 20

-

करके

after_doing

-

-

GG

त्याग-फलम्

त्यागफलं

त्याग-फल{नपुं}{1;एक}/फल{नपुं}{2;एक}

त्याग-फल{नपुं}{2;एक}

<त्याग-फलं>T6

त्यागस्य फलम् = त्यागफलम्

कर्म 20

-

त्याग_के_फल_को

renounced_results

-

-

GLLG

एव

-

एव{अव्य}

एव{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 17

-

किसी_प्रकार_भी

certainly

न

नैव

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 20

-

नहीं

not

-

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

GL

लभेत्

लभेत्

लभेत्

लभ्{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;डुलभँष्;भ्वादिः}

-

-

-

-

पाता

gain

-

-

LG

18.9.A	अर्जुन
18.9.B	-
18.9.C	अर्जुन{पुं}{8;एक}
18.9.D	अर्जुन{पुं}{8;एक}
18.9.E	-
18.9.F	-
18.9.G	सम्बोध्यः 12
18.9.H	-
18.9.I	हे_अर्जुन
18.9.J	O_Arjuna

यत्

यत्कर्म

यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}

यद्{नपुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 4

-

जो

that_which

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GGL

नियतम्

नियतं

नियत{पुं}{2;एक}/नियत{नपुं}{1;एक}/नियत{नपुं}{2;एक}

नियत{नपुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 4

-

शास्त्रविहित

prescribed

-

-

LLG

कर्म

-

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 6

-

कर्म

work

कार्यम्

कार्यमित्येव

कार्य{नपुं}{2;एक}

कार्य{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 6

-

करना_कर्तव्य

must_be_done

-

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGGGL

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

प्रतियोगी 7

-

(है)

is

इति_एव

-

इति{अव्य}_एव{अव्य}

इति{अव्य}_एव{अव्य}

-

-

अनुयोगी 12

-

इसी_भाव_से

thus

सङ्गम्

सङ्गं

सङ्ग{पुं}{2;एक}

सङ्ग{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 9

-

आसक्ति

association

-

-

GG

च

चैव

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्म 11

-

और

also

-

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

GL

फलम्

फलं

फल{नपुं}{1;एक}/फल{नपुं}{2;एक}

फल{नपुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 9

-

फल_का

result

-

-

LG

त्यक्त्वा

त्यक्त्वा

त्यज्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;त्यजँ;भ्वादिः}

त्यज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;त्यजँ;भ्वादिः}

-

-

पूर्वकालः 12

-

त्याग_करके

giving_up

-

-

GG

क्रियते

क्रियतेऽर्जुन

कृ3{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुकृञ्;तनादिः}

कृ{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुकृञ्;तनादिः}

-

-

-

-

किया_जाता_है

performed

-

पूर्वरूप-सन्धिः (एङः पदान्तादति (6।1।109))

LLGLL

सः

स

तद्{पुं}{1;एक}

तद्{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 17

-

वह

that

-

विसर्गलोप-सन्धिः (एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनञ्समासे हलि (6।1।132))

L

एव

-

एव{अव्य}

एव{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 13

-

ही

certainly

सात्त्विकः

सात्त्विको

सात्त्विक{पुं}{1;एक}

सात्त्विक{पुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 16

-

सात्विक

in_the_mode_of_goodness

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLG

त्यागः

त्यागः

त्याग{पुं}{1;एक}

त्याग{पुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 17

-

त्याग

renunciation

-

-

GG

मतः_(अस्ति)

मतः

मत{पुं}{1;एक}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

मन्){कृत्_प्रत्ययः:क्त;मनँ;दिवादिः;पुं}{1;एक}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

माना_गया_है

is_in_My_opinion

-

-

LG

18.10.A	(सः)
18.10.B	-
18.10.C	(तद्{पुं}{1;एक})
18.10.D	(तद्){पुं}{1;एक}
18.10.E	-
18.10.F	-
18.10.G	कर्ता 5
18.10.H	-
18.10.I	(वह)
18.10.J	he

अ-कुशलम्

-

अकुशल{पुं}{2;एक}/अकुशल{नपुं}{1;एक}/अकुशल{नपुं}{2;एक}

न-कुशल{नपुं}{2;एक}

<न-कुशलं>Tn

न कुशलम् = अकुशलम्

विशेषणम् 3

-

अकुशल

inauspicious

कर्म

कर्म

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 5

-

कर्म_से

work

-

-

GL

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 5

-

नहीं

never

-

-

L

द्वेष्टि

द्वेष्ट्यकुशलं

द्विष्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;द्विषँ;अदादिः}

द्विष्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;द्विषँ;अदादिः}

-

-

-

-

द्वेष_करता

hates

-

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GLLLG

(सः)

-

(तद्{पुं}{1;एक})

(तद्){पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 9

-

(वह)

he

कुशले

कुशले

कुशल{पुं}{7;एक}/कुशल{नपुं}{1;द्वि}/कुशल{नपुं}{2;द्वि}/कुशल{नपुं}{7;एक}/कुशला{स्त्री}{1;द्वि}/कुशला{स्त्री}{2;द्वि}

कुशल{नपुं}{7;एक}

-

-

अधिकरणम् 9

-

कुशल_कर्म_में

in_the_auspicious

-

-

LLG

न

नानुषज्जते

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 9

-

नहीं

nor

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GLGLG

अनुषज्जते

-

अनुषज्जते

अनु_सस्ज्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;अनु_षस्जँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

आसक्त_होता

becomes_attached

सत्त्व-समाविष्टः

सत्त्वसमाविष्टो

सत्त्वसमाविष्ट{पुं}{1;एक}

सत्त्व-सम्_आङ्_विष्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;सम्_आङ्_विषॢँ;जुहोत्यादिः;पुं}{1;एक}

<सत्व-समाविष्टः>T3

सत्त्वेन समाविष्टः = सत्त्वसमाविष्टः

कर्ता 15

-

शुद्ध_सत्त्वगुण_से_युक्त_पुरुष

absorbed_in_goodness

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLGGGG

छिन्न-संशयः

छिन्नसंशयः

छिन्नसंशय{पुं}{1;एक}

छिन्न-संशय{पुं}{1;एक}

<छिन्न-संशयः>Bs6

छिन्नः संशयः यस्य = छिन्नसंशयः

समुच्चितम् 13

-

संशयरहित

without_all_doubts

-

-

GLGLG

मेधावी

मेधावी

मेधाविन्{पुं}{1;एक}

मेधाविन्{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 13

-

बुद्धिमान्

intelligent

मेधा अस्यास्तीति मेधावी

-

GGG

(च)

-

(च{अव्य})

(च){अव्य}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 15

-

(और)

and

त्यागी

त्यागी

त्यागिन्{पुं}{1;एक}

त्यागिन्{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 13

-

सच्चा_त्यागी

renouncer

त्यागः अस्यास्तीति त्यागी

-

GG

(भवति)

-

(भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/भवत्{पुं}{7;एक})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

-

-

-

-

है

becomes

18.11.A	हि
18.11.B	हि
18.11.C	हि{अव्य}
18.11.D	हि{अव्य}
18.11.E	-
18.11.F	-
18.11.G	-
18.11.H	-
18.11.I	क्योंकि
18.11.J	certainly
18.11.K	-
18.11.L	-
18.11.M	L

देह-भृता

देहभृता

देहभृत्{पुं}{3;एक}

देह-भृत्{पुं}{3;एक}

<देह-भृता>U

देहं बिभ्रति सः = देहभृत् तेन देहभृता

कर्ता 7

-

शरीरधारी_किसी_भी_मनुष्य_के_द्वारा

of_the_embodied

-

-

GLLG

कर्माणि

कर्माण्यशेषतः

कर्मन्{नपुं}{1;बहु}/कर्मन्{नपुं}{2;बहु}

कर्मन्{नपुं}{2;बहु}

-

-

कर्म 5

-

सब_कर्मों_का

activities_of

-

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGLGLG

अ-शेषतः

-

अशेष{तसिल्}

अशेषतः{तसिल्}

<न-शेषतः>Tn

न शेषतः = अशेषतः

क्रियाविशेषणम् 5

-

सम्पूर्णता_से

altogether

त्यक्तुम्

त्यक्तुं

त्यज्1{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;त्यजँ;भ्वादिः}

त्यज्{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;त्यजँ;भ्वादिः}

-

-

प्रयोजनम् 7

-

त्याग_किया_जाना

to_renounce

-

-

GG

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 7

-

नहीं

never

-

-

L

शक्यम्_(अस्ति)

शक्यं

शक्य{पुं}{2;एक}/शक्य{नपुं}{1;एक}/शक्य{नपुं}{2;एक}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

शक्){कृत्_प्रत्ययः:यत्;शक्लृँ;स्वादिः;नपुं}{1;एक}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

शक्य_है

is_possible

-

-

GG

यः(i-)

यस्तु

यद्{पुं}{1;एक}

यद्{पुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 9

-

जो

anyone_who

-

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

GL

कर्म-फल-त्यागी

कर्मफलत्यागी

कर्मन्-फल-त्यागिन्{पुं}{1;एक}

कर्मन्-फल-त्यागिन्{पुं}{1;एक}

<<कर्म-फल>T6-त्यागी>T6

कर्मणः फलम् = कर्मफलम्, कर्मफलस्य त्यागी = कर्मफलत्यागी

कर्ता 10

-

कर्मफल_का_त्यागी

the_renouncer_of_results_of_work

-

-

GLLGGG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

सः(i+)

स

तद्{पुं}{1;एक}

तद्{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 14

-

वह

he

-

विसर्गलोप-सन्धिः (एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनञ्समासे हलि (6।1।132))

L

तु

-

तु{अव्य}

तु{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 11

-

ही

certainly

*त्यागी

त्यागीत्यभिधीयते

त्यागिन्{पुं}{1;एक}

त्यागिन्{पुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 14

-

त्यागी

renouncer

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGLLGLG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

प्रतियोगी 15

-

(है)

is

इति

-

इति{अव्य}

इति{अव्य}

-

-

अनुयोगी 16

-

यह

thus

अभिधीयते

-

अभिधीयते

अभि_धा{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;अभि_डुधाञ्;जुहोत्यादिः}

-

-

-

-

कहा_जाता_है

is_said

18.12.A	अ-त्यागिनाम्
18.12.B	-
18.12.C	अ-त्यागिन्{पुं}{6;बहु}
18.12.D	न-त्यागिन्{पुं}{6;बहु}
18.12.E	<न-त्यागिनां>Tn
18.12.F	न त्यागी = अत्यागी तेषां अत्यागिनाम्
18.12.G	विशेषणम् 2
18.12.H	-
18.12.I	कर्मफल_का_त्याग_न_करनेवाले_मनुष्यों_के
18.12.J	of_the_renouncer

कर्मणः

कर्मणः

कर्मन्{नपुं}{5;एक}/कर्मन्{नपुं}{6;एक}

कर्मन्{नपुं}{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 9

-

कर्मों_का

work

-

-

GLG

इष्टम्

-

इष्ट{पुं}{2;एक}/इष्ट{नपुं}{1;एक}/इष्ट{नपुं}{2;एक}

इष्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;इषुँ;तुदादिः;नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

अच्छा

leading_to_heaven

अन्-इष्टम्

अनिष्टमिष्टं

अनिष्ट{पुं}{2;एक}/अनिष्ट{नपुं}{1;एक}/अनिष्ट{नपुं}{2;एक}

न-इष्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;इषुँ;तुदादिः;नपुं}{1;एक}

<न-इष्टम्>Tn

न इष्टं = अनिष्टम्

समुच्चितम् 5

-

बुरा

leading_to_hell

-

-

LGGGG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

प्रतियोगी 7

-

और

or

-

-

L

मिश्रम्

मिश्रं

मिश्र{पुं}{2;एक}/मिश्र{नपुं}{1;एक}/मिश्र{नपुं}{2;एक}

मिश्र{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

मिला_हुआ

mixture

-

-

GG

(इति)

-

(इति{अव्य})

(इति){अव्य}

-

-

अनुयोगी 8

-

(ऐसे)

thus

त्रि-विधम्

त्रिविधं

त्रिविध{पुं}{2;एक}/त्रिविध{नपुं}{1;एक}/त्रिविध{नपुं}{2;एक}

त्रिविध{नपुं}{1;एक}

<त्रि-विधं>Bs6

तिस्रः विधाः यस्य तत् = त्रिविधम्

विशेषणम् 9

-

तीन_प्रकार_का

three_kinds

-

-

LLG

फलम्

फलम्

फल{नपुं}{1;एक}/फल{नपुं}{2;एक}

फल{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 11

-

फल

result

-

-

LL

प्रेत्य

प्रेत्य

प्र_इ1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;प्र_इण्;अदादिः}

प्र_इ{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;प्र_इण्;अदादिः}

-

-

क्रियाविशेषणम् 11

-

मरने_के_पश्चात्

after_death

-

-

GL

भवति

भवत्यत्यागिनां

भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/भवत्{पुं}{7;एक}

भू{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

-

-

-

-

होता_है

becomes

-

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

LGGGLG

तु

तु

तु{अव्य}

तु{अव्य}

-

-

-

-

किंतु

but

-

-

L

सन्न्यासिनाम्

सन्न्यासिनां

सन्न्यासिन्{पुं}{6;बहु}

सन्न्यासिन्{पुं}{6;बहु}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 14

-

कर्मफल_का_त्याग_कर_देनेवाले_मनुष्यों_के

of_the_renounced_order

सन्न्यासः एषामस्तीति सन्न्यासिनः तेषां

-

GGLG

(फलम्)

-

(फल{नपुं}{1;एक}/फल{नपुं}{2;एक})

(फल){नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 17

-

(फल)

result

क्वचित्

क्वचित्

क्वचित्{अव्य}

क्वचित्{अव्य}

-

-

क्रियाविशेषणम् 17

-

किसी_काल_में_भी

at_any_time

-

-

LL

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 17

-

नहीं

not

-

-

L

(भवति)

-

(भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/भवत्{पुं}{7;एक})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

-

-

-

-

(होता)

becomes

18.13.A	महान्-बाहो
18.13.B	महाबाहो
18.13.C	महाबाहु{पुं}{8;एक}/महाबाहु{नपुं}{8;एक}
18.13.D	महाबाहु{पुं}{8;एक}
18.13.E	<महत्-बाहो>Bs6
18.13.F	महान्तौ बाहू यस्य सः = महाबाहुः सम्बोधने महाबाहो
18.13.G	सम्बोध्यः 9
18.13.H	-
18.13.I	हे_महाबाहो
18.13.J	O_mighty-armed_one
18.13.K	-
18.13.L	-
18.13.M	LGGG

सर्व-कर्मणाम्

सर्वकर्मणाम्

सर्वकर्मन्{पुं}{6;बहु}/सर्वकर्मन्{नपुं}{6;बहु}

सर्व-कर्मन्{नपुं}{6;बहु}

<सर्व-कर्मणाम्>K1

सर्वं तत् कर्म = सर्वकर्म तेषां सर्वकर्मणाम्

षष्ठीसम्बन्धः 3

-

सम्पूर्ण_कर्मों_की

of_all_activities

-

-

GLGLG

सिद्धये

सिद्धये

सिद्धि{स्त्री}{4;एक}

सिद्धि{स्त्री}{4;एक}

-

-

प्रयोजनम् 9

-

सिद्धि_के

perfection

-

-

GLG

एतानि

-

एतद्{नपुं}{1;बहु}/एतद्{नपुं}{2;बहु}

एतद्{नपुं}{2;बहु}

-

-

विशेषणम् 6

-

ये

all_these

पञ्च

पञ्चैतानि

पञ्चन्{1;बहु}/पञ्चन्{2;बहु}/पञ्च्2{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;पचिँ;चुरादिः}

पञ्चन्{2;बहु}

-

-

विशेषणम् 6

-

पाँच

five

-

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

GGGL

कारणानि

कारणानि

कारण{नपुं}{1;बहु}/कारण{नपुं}{2;बहु}

कारण{नपुं}{2;बहु}

-

-

कर्म 9

-

हेतु

instruments

-

-

GLGL

कृत-अन्ते

कृतान्ते

कृतान्त{पुं}{7;एक}/कृतान्त{नपुं}{1;द्वि}/कृतान्त{नपुं}{2;द्वि}/कृतान्त{नपुं}{7;एक}

कृत-अन्त{पुं}{7;एक}

<कृत-अन्ते>Bs7

कृतः अन्तः यत्र सः = कृतान्ते

विशेषणम् 8

-

कर्मों_का_अन्त_करने_के_लिये_उपाय_बतलानेवाले

after_performance

-

-

LGG

साङ्ख्ये

साङ्ख्ये

साङ्ख्य{पुं}{7;एक}/साङ्ख्य{नपुं}{1;द्वि}/साङ्ख्य{नपुं}{2;द्वि}/साङ्ख्य{नपुं}{7;एक}/साङ्ख्या{स्त्री}{1;द्वि}/साङ्ख्या{स्त्री}{2;द्वि}

साङ्ख्य{नपुं}{7;एक}

-

-

अधिकरणम् 9

-

सांख्यशास्त्र_में

in_the_Vedas

सम्यक् ख्यायते प्रतिपाद्यते तत्त्वं अनेनेति साङ्ख्यं तस्मिन् साङ्ख्ये

-

GG

प्रोक्तानि_(सन्ति)

प्रोक्तानि

प्रोक्त{नपुं}{1;बहु}/प्रोक्त{नपुं}{2;बहु}_(सत्{नपुं}{1;बहु}/सत्{नपुं}{2;बहु}/अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

प्र_वच्){कृत्_प्रत्ययः:क्त;प्र_वचँ;अदादिः;नपुं}{1;बहु}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

कहे_गये_हैं

is_said

-

-

GGL

(तानि)

-

(तद्{नपुं}{1;बहु}/तद्{नपुं}{2;बहु})

(तद्){नपुं}{2;बहु}

-

-

कर्म 13

-

(उनको)

those

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 13

-

(तू)

you

मे

मे

अस्मद्{6;एक}

अस्मद्{5;एक}

-

-

अपादानम् 13

-

मुझसे

from_Me

-

-

G

निबोध

निबोध

नि_बुध्2{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;बुधिँर्;भ्वादिः}

नि_बुध्{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;नि_बुधिँर्;भ्वादिः}

-

-

-

-

भलीभाँति_जान

just_understand

-

-

LGL

18.14.A	(यथा)
18.14.B	-
18.14.C	(यथा{अव्य})
18.14.D	(यथा){अव्य}
18.14.E	-
18.14.F	-
18.14.G	सम्बन्धः 14
18.14.H	-
18.14.I	(जैसे)
18.14.J	as

अत्र

-

अत्र{अव्य}

अत्र{अव्य}

-

-

अधिकरणम् 13

-

इस_विषय_में

here

अधिष्ठानम्

अधिष्ठानं

अधिष्ठान{नपुं}{1;एक}/अधिष्ठान{नपुं}{2;एक}

अधिष्ठान{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 4

-

अधिष्ठान

place

-

-

LGGG

च

चैवात्र

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्ता 13

-

और

also

-

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGL

कर्ता

कर्ता

कर्तृ{पुं}{1;एक}/कृ3{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}/कृ3{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुकृञ्;तनादिः}

कर्तृ{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 4

-

कर्ता

worker

-

-

GG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

तथा

and

-

-

L

पृथग्-विधम्

पृथग्विधम्

पृथग्विध{पुं}{2;एक}

पृथक्-विध{पुं}{1;एक}

<पृथक्-विधम्>Bs6

पृथक् विधाः यस्य तत् = पृथग्विधम्

विशेषणम् 8

-

भिन्न-भिन्न_प्रकार_के

different_kinds

-

-

LGLL

करणम्

करणं

करण{नपुं}{1;एक}/करण{नपुं}{2;एक}

करण{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 4

-

करण

instruments

-

-

LLG

च

-

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

एवं

also

विविधाः

विविधाश्च

विविध{पुं}{1;बहु}/विविधा{स्त्री}{1;बहु}/विविधा{स्त्री}{2;बहु}

विविधा{स्त्री}{1;बहु}

-

-

विशेषणम् 12

-

नाना_प्रकार_की

varieties

-

सत्व-श्चुत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))

LLGL

पृथक्

पृथक्चेष्टा

पृथक्{अव्य}

पृथक्{अव्य}

-

-

विशेषणम् 12

-

अलग-अलग

separate

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-हलि सर्वेषाम् (8।3।22))

LGGG

चेष्टाः

-

चेष्ट{पुं}{1;बहु}/चेष्टा{स्त्री}{1;बहु}/चेष्टा{स्त्री}{2;बहु}

चेष्टा{स्त्री}{1;बहु}

-

-

समुच्चितम् 4

-

चेष्टाएँ

endeavor

(भवन्ति)

-

(भवत्{नपुं}{1;बहु}/भवत्{नपुं}{2;बहु}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

-

-

प्रतियोगी 1

-

(होती_हैं)

become

तथा_एव

तथा

तथा{अव्य}_एव{अव्य}

तथा{अव्य}_एव{अव्य}

-

-

अनुयोगी 17

-

वैसे_ही

also_certainly

-

-

LG

पञ्चमम्

पञ्चमम्

पञ्चम{पुं}{2;एक}/पञ्चम{नपुं}{1;एक}/पञ्चम{नपुं}{2;एक}/पञ्चम{पुं}{2;एक}/पञ्चम{नपुं}{1;एक}/पञ्चम{नपुं}{2;एक}

पञ्चम{नपुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 16

-

पाँचवाँ_हेतु

the_fifth

-

-

GGL

दैवम्

दैवं

दैव{पुं}{2;एक}/दैव{नपुं}{1;एक}/दैव{नपुं}{2;एक}

दैव{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 17

-

दैव

the_Supreme

-

-

GG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

18.15.A	नरः
18.15.B	नरः
18.15.C	नृ{पुं}{1;बहु}/नर{पुं}{1;एक}
18.15.D	नर{पुं}{1;एक}
18.15.E	-
18.15.F	-
18.15.G	कर्ता 9
18.15.H	-
18.15.I	मनुष्य
18.15.J	a_person
18.15.K	-
18.15.L	-
18.15.M	LG

शरीर-वाङ्-मनोभिः

शरीरवाङ्मनोभिर्यत्कर्म

शरीर-वाङ्-मनस्{पुं}{3;बहु}/मनस्{नपुं}{3;बहु}

शरीर-वाक्-मनस्{नपुं}{3;बहु}

<शरीर-वाङ्-मनोभिः>Di

शरीरः च वाक् च मनः च = शरीरवाङ्मनांसि तैः शरीरवाङ्मनोभिः

करणम् 9

-

मन_वाणी_और_शरीर_से

by_the_body,_speech_and_mind

-

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

LGLGLGGGGL

न्याय्यम्

न्याय्यं

न्याय्य{पुं}{2;एक}

न्याय्य{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 4

-

शास्त्रानुकूल

right

न्यायादनपेतं न्याय्यम्

-

GG

वा

वा

वा{अव्य}

वा{अव्य}

-

-

विशेषणम् 8

-

अथवा

or

-

-

G

विपरीतम्

विपरीतं

विपरीत{पुं}{2;एक}/विपरीत{नपुं}{1;एक}/विपरीत{नपुं}{2;एक}

विपरीत{नपुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 4

-

विपरीत

the_opposite

-

-

LLGG

वा

वा

वा{अव्य}

वा{अव्य}

-

-

-

-

अथवा

or

-

-

G

यत्

-

यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}

यद्{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 8

-

जो

any

कर्म

-

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 9

-

कर्म

work

प्रारभते

प्रारभते

प्रारभते

प्र_आङ्_रभ्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;प्र_आङ्_रभँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

करता_है

begins

-

-

GLLG

तस्य

तस्य

तद्{पुं}{6;एक}/तद्{नपुं}{6;एक}

तद्{पुं}{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 13

-

उसके

its

-

-

GL

एते

-

एता{स्त्री}{1;द्वि}/एता{स्त्री}{2;द्वि}/एता{स्त्री}{8;एक}/एता{स्त्री}{8;द्वि}/एतद्{पुं}{1;बहु}/एतद्{स्त्री}{1;द्वि}/एतद्{स्त्री}{2;द्वि}/एतद्{नपुं}{1;द्वि}/एतद्{नपुं}{2;द्वि}

एतद्{पुं}{1;बहु}

-

-

विशेषणम् 13

-

ये

all_these

पञ्च

पञ्चैते

पञ्चन्{1;बहु}/पञ्चन्{2;बहु}/पञ्च्2{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;पचिँ;चुरादिः}

पञ्चन्{1;बहु}

-

-

विशेषणम् 13

-

पाँचों

five

-

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

GGG

हेतवः

हेतवः

हेतु{पुं}{1;बहु}

हेतु{पुं}{1;बहु}

-

-

कर्ता 14

-

कारण

causes

-

-

GLG

(सन्ति)

-

(सत्{नपुं}{1;बहु}/सत्{नपुं}{2;बहु}/अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(हैं)

are

18.16.A	तु
18.16.B	तु
18.16.C	तु{अव्य}
18.16.D	तु{अव्य}
18.16.E	-
18.16.F	-
18.16.G	-
18.16.H	-
18.16.I	परंतु
18.16.J	but
18.16.K	-
18.16.L	-
18.16.M	L

एवम्

-

एवम्{अव्य}

एवम्{अव्य}

-

-

विशेषणम् 3

-

ऐसा

certainly

सति

सति

सत्{पुं}{7;एक}/सत्{स्त्री}{7;एक}/सत्{नपुं}{7;एक}

सत्{नपुं}{7;एक}

-

-

समानकालः 10

-

होने_पर_भी

being

-

-

LL

यः(i-)

यः

यद्{पुं}{1;एक}

यद्{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 10

-

जो

anyone

-

-

G

अ-कृत-बुद्धित्वात्

-

अकृतबुद्धित्व{नपुं}{5;एक}

न-कृत-बुद्धित्व{नपुं}{5;एक}

<न-<कृत-बुद्धित्वात्>Bs6>Tn

कृतं बुद्धित्वं यस्य तत् = कृतबुद्धित्वम्, न कृतबुद्धित्वम् = अकृतबुद्धित्वम् तस्मात् अकृतबुद्धित्वात्

हेतुः 10

-

अशुद्धबुद्धि_होने_के_कारण

due_to_unintelligence

तत्र

तत्रैवं

तत्र{अव्य}

तत्र{अव्य}

-

-

अधिकरणम् 10

-

उस_विषय_में_यानी_कर्मों_के_होने_में

there

-

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

GGG

केवलम्

केवलं

केवल{पुं}{2;एक}/केवल{नपुं}{1;एक}/केवल{नपुं}{2;एक}

केवल{नपुं}{2;एक}

-

-

क्रियाविशेषणम् 10

-

केवल_शुद्धस्वरूप

only

-

-

GLG

आत्मानम्

-

आत्मन्{पुं}{2;एक}

आत्मन्{पुं}{2;एक}

-

-

कर्म 10

-

आत्मा_को

the_self

कर्तारम्

कर्तारमात्मानं

कर्तृ{पुं}{2;एक}

कर्तृ{पुं}{2;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 10

-

कर्ता

of_the_worker

-

-

GGGGGG

पश्यति

पश्यत्यकृतबुद्धित्वान्न

दृश्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;दृशिँर्;भ्वादिः}/पश्यत्{पुं}{7;एक}

दृश्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;दृशिँर्;भ्वादिः}

-

-

-

-

समझता_है

sees

-

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77)) / अनुनासिक-सन्धिः (यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (8।4।45))

GGLLLGGGL

सः(i+)

स

तद्{पुं}{1;एक}

तद्{पुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 12

-

वह

he

-

विसर्गलोप-सन्धिः (एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनञ्समासे हलि (6।1।132))

L

दुर्-मतिः

दुर्मतिः

दुर्मति{पुं}{1;एक}/दुर्मति{स्त्री}{1;एक}

दुर्-मति{पुं}{1;एक}

<दुर्-मतिः>Bs6

दुष्टा मतिः यस्य सः = दुर्मतिः

कर्ता 14

-

मलिन_बुद्धिवाला

foolish

-

-

GLG

न

-

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 14

-

नहीं

never

पश्यति

पश्यति

दृश्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;दृशिँर्;भ्वादिः}/पश्यत्{पुं}{7;एक}

दृश्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;दृशिँर्;भ्वादिः}

-

-

-

-

यथार्थ_समझता

sees

-

-

GLL

18.17.A	यस्य
18.17.B	यस्य
18.17.C	यद्{पुं}{6;एक}/यद्{नपुं}{6;एक}/यस्1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;यसुँ;दिवादिः}
18.17.D	यद्{पुं}{6;एक}
18.17.E	-
18.17.F	-
18.17.G	षष्ठीसम्बन्धः 3
18.17.H	-
18.17.I	जिस_पुरुष_के_(अन्तःकरण_में)
18.17.J	of_one_whose
18.17.K	-
18.17.L	-
18.17.M	GL

अहङ्कृतः

-

अहङ्कृत{पुं}{1;एक}

अहङ्कृत{पुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 3

-

'मैं_कर्ता_हूँ'

false_ego

अहङ्कृतं अस्यास्तीति अहङ्कृतः

भावः

भावो

भाव{पुं}{1;एक}/भा1{कर्तरि;लट्;उ;द्वि;परस्मैपदी;भा;अदादिः}

भाव{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 5

-

भाव

nature

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GG

न

नाहङ्कृतो

न{अव्य}/नस्{स्त्री}{8;एक}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 5

-

नहीं

never

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GGLG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

यस्य

-

यद्{पुं}{6;एक}/यद्{नपुं}{6;एक}/यस्1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;यसुँ;दिवादिः}

यद्{पुं}{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 7

-

जिसकी

one_whose

बुद्धिः

बुद्धिर्यस्य

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्ता 9

-

बुद्धि

intelligence

-

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GGGL

न

न

न{अव्य}/नस्{स्त्री}{8;एक}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 9

-

नहीं

never

-

-

L

लिप्यते

लिप्यते

लिप्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;लिपँ;तुदादिः}

लिप्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;लिपँ;तुदादिः}

-

-

-

-

लिप्यमान_होती

is_attached

-

-

GLG

सः

स

तद्{पुं}{1;एक}

तद्{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 16

-

वह_(पुरुष)

he

-

रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-लोपः शाकल्यस्य (8।3।19))

L

इमान्

इमाँल्लोकान्न

इदम्{पुं}{2;बहु}

इदम्{पुं}{2;बहु}

-

-

विशेषणम् 12

-

इन

this

-

परसवर्ण-सन्धिः (तोर्लि (8।4।60))

GG

लोकान्

-

लोक{पुं}{2;बहु}

लोक{पुं}{2;बहु}

-

-

कर्म 13

-

सब_लोकों_को

world

हत्वा

हत्वापि

हन्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;हनँ;अदादिः}

हन्{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;हनँ;अदादिः}

-

-

पूर्वकालः 16

-

मारकर

killing

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGL

अपि

-

अपि{अव्य}

अपि{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 13

-

भी

also

न

-

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 16

-

न

never

हन्ति

हन्ति

हन्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;हनँ;अदादिः}

हन्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;हनँ;अदादिः}

-

-

-

-

मारता_है

kills

-

-

GL

(सः)

-

(तद्{पुं}{1;एक})

(तद्){पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 19

-

(वह)

he

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 19

-

न

never

-

-

L

निबध्यते

निबध्यते

नि_बन्ध्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;बन्धँ;क्र्यादिः}

नि_बन्ध्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;नि_बन्धँ;क्र्यादिः}

-

-

-

-

पाप_से_बँधता_है

becomes_entangled

-

-

LGLG

18.18.A	परि-ज्ञाता
18.18.B	परिज्ञाता
18.18.C	परिज्ञाता{स्त्री}{1;एक}/परि_ज्ञा2{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ज्ञा;क्र्यादिः}/परि_ज्ञा2{कर्मणि;लुट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;ज्ञा;क्र्यादिः}
18.18.D	परि-ज्ञातृ{पुं}{1;एक}
18.18.E	-
18.18.F	-
18.18.G	समुच्चितम् 3
18.18.H	-
18.18.I	ज्ञाता
18.18.J	the_knower
18.18.K	-
18.18.L	-
18.18.M	LGGG

ज्ञानम्

ज्ञानं

ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}

ज्ञान{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 3

-

ज्ञान

knowledge

-

-

GG

(च)

-

(च{अव्य})

(च){अव्य}

-

-

प्रतियोगी 5

-

(और)

also

ज्ञेयम्

ज्ञेयं

ज्ञेय{पुं}{2;एक}/ज्ञेय{नपुं}{1;एक}/ज्ञेय{नपुं}{2;एक}

ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:यत्;ज्ञा;क्र्यादिः;नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 3

-

ज्ञेय

objective

-

-

GG

(इति)

-

(इति{अव्य})

(इति){अव्य}

-

-

अनुयोगी 6

-

(यह)

thus

त्रि-विधा

त्रिविधा

त्रिविधा{स्त्री}{1;एक}

त्रिविधा{स्त्री}{1;एक}

<त्रि-विधा>Bs6

तिस्रः विधाः यस्याः सा = त्रिविधा

विशेषणम् 7

-

तीन_प्रकार_की

three_kinds

-

-

LLG

कर्म-चोदना

कर्मचोदना

कर्मचोदना{स्त्री}{1;एक}

कर्म-चोदना{स्त्री}{1;एक}

<कर्म-चोदना>T6

कर्मणः चोदना = कर्मचोदना

कर्ता 8

-

कर्म-प्रेरणा

work_impetus

-

-

GLGLG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

कर्ता

कर्तेति

कर्तृ{पुं}{1;एक}/कृ3{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}/कृ3{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुकृञ्;तनादिः}

कर्तृ{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 11

-

कर्ता

the_doer

-

गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

GGL

करणम्

करणं

करण{नपुं}{1;एक}/करण{नपुं}{2;एक}

करण{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 11

-

करण

the_senses

-

-

LLG

(च)

-

(च{अव्य})

(च){अव्य}

-

-

प्रतियोगी 13

-

(तथा)

also

कर्म

कर्म

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 11

-

क्रिया

work

-

-

GL

इति

-

इति{अव्य}

इति{अव्य}

-

-

अनुयोगी 14

-

यह

thus

त्रि-विधः

त्रिविधः

त्रिविध{पुं}{1;एक}

त्रिविध{पुं}{1;एक}

<त्रि-विधः>Bs6

तिस्रः विधाः यस्य सः = त्रिविधः

विशेषणम् 15

-

तीन_प्रकार_का

three_kinds

-

-

LLG

कर्म-सङ्ग्रहः

कर्मसङ्ग्रहः

कर्मसङ्ग्रह{पुं}{1;एक}

कर्म-सङ्ग्रह{पुं}{1;एक}

<कर्म-सङ्ग्रहः>T6

कर्मणः सङ्ग्रहः = कर्मसङ्ग्रहः

कर्ता 16

-

कर्म-संग्रह

accumulation_of_work

-

-

GLGLG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

18.19.A	गुण-सङ्ख्याने
18.19.B	गुणसङ्ख्याने
18.19.C	गुणसङ्ख्यान{नपुं}{1;द्वि}/गुणसङ्ख्यान{नपुं}{2;द्वि}/गुणसङ्ख्यान{नपुं}{7;एक}
18.19.D	गुण-सङ्ख्यान{नपुं}{7;एक}
18.19.E	<गुण-सङ्ख्याने>T6
18.19.F	गुणानां सङ्ख्यानम् = गुणसङ्ख्यानम् तस्मिन् गुणसङ्ख्याने
18.19.G	अधिकरणम् 11
18.19.H	-
18.19.I	गुणों_की_संख्या_करनेवाले_शास्त्र_में
18.19.J	in_terms_of_different_modes
18.19.K	-
18.19.L	-
18.19.M	LLGGG

ज्ञानम्

ज्ञानं

ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}

ज्ञान{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 3

-

ज्ञान

knowledge

-

-

GG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

प्रतियोगी 8

-

और

also

-

-

L

कर्म

कर्म

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 3

-

कर्म

work

-

-

GL

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

तथा

also

-

-

L

कर्ता

कर्ता

कर्तृ{पुं}{1;एक}/कृ3{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}/कृ3{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुकृञ्;तनादिः}

कर्तृ{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 3

-

कर्ता

worker

-

-

GG

गुण-भेदतः

गुणभेदतः

-

गुणभेदतः{अव्य}

<गुण-भेदतः>T6

गुणानां भेदः = गुणभेदः तस्मात् गुणभेदतः

क्रियाविशेषणम् 11

-

गुणों_के_भेद_से

in_terms_of_different_modes_of_material_nature

-

-

LLGLG

(इति)

-

(इति{अव्य})

(इति){अव्य}

-

-

अनुयोगी 9

-

(इन)

thus

त्रिधा

त्रिधैव

त्रि{दा}/त्रिधा{अव्य}

त्रिधा{अव्य}

-

-

कर्ता 11

-

तीन-तीन_प्रकार_के

three_kinds

-

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

LGL

एव

-

एव{अव्य}

एव{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 9

-

ही

certainly

प्रोच्यते

प्रोच्यते

प्रोच्यते

प्र_वच्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;प्र_वचँ;अदादिः}

-

-

-

-

कहे_गये_हैं

is_said

-

-

GLG

तानि

तान्यपि

तद्{नपुं}{1;बहु}/तद्{नपुं}{2;बहु}

तद्{नपुं}{2;बहु}

-

-

कर्म 16

-

उनको

all_of_them

-

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GLL

अपि

-

अपि{अव्य}

अपि{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 12

-

भी

also

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 16

-

(तू)

you

यथावत्

यथावच्छृणु

यथावत्{अव्य}

यथावत्{अव्य}

-

-

क्रियाविशेषणम् 16

-

भलीभाँति

as_they_act

-

जश्त्व-श्चुत्व-चर्त्व-छत्व (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)-खरि च (8।4।55)-शश्छोऽटि (8।4।63))

LGGLL

शृणु

-

श्रु1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

श्रु{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

-

-

-

-

सुन

hear

18.20.A	येन
18.20.B	येनैकं
18.20.C	येन{अव्य}/यद्{पुं}{3;एक}/यद्{नपुं}{3;एक}
18.20.D	यद्{पुं}{3;एक}
18.20.E	-
18.20.F	-
18.20.G	करणम् 8
18.20.H	-
18.20.I	जिससे
18.20.J	by_whom
18.20.K	-
18.20.L	वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))
18.20.M	GGG

विभक्तेषु

विभक्तेषु

विभक्त{पुं}{7;बहु}/विभक्त{नपुं}{7;बहु}

वि_भज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;वि_भजँ;भ्वादिः;पुं}{7;बहु}

-

-

विशेषणम् 3

-

पृथक्-पृथक्

in_the_numberless_divided

-

-

LGGL

सर्व-भूतेषु

सर्वभूतेषु

सर्वभूत{पुं}{7;बहु}/सर्वभूत{नपुं}{7;बहु}

सर्व-भूत{नपुं}{7;बहु}

<सर्व-भूतेषु>K1

सर्वाणि च तानि भूतानि = सर्वभूतानि तेषु सर्वभूतेषु

अधिकरणम् 8

-

सब_भूतों_में

in_all_living_entities

-

-

GLGGL

एकम्

-

एक{पुं}{2;एक}/एक{नपुं}{1;एक}/एक{नपुं}{2;एक}

एक{पुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 6

-

एक

one

अ-व्ययम्

-

अव्यय{पुं}{2;एक}/व्ये1{कर्तरि;लङ्;उ;एक;परस्मैपदी;व्येञ्;भ्वादिः}/व्यय्1{कर्तरि;लङ्;उ;एक;परस्मैपदी;व्ययँ;भ्वादिः}

अव्यय{पुं}{2;एक}

<न-व्ययम्>Bsmn

न व्ययः यस्य सः = अव्ययः तम् अव्ययम्

विशेषणम् 6

-

अविनाशी

imperishable

भावम्

भावमव्ययमीक्षते

भाव{पुं}{2;एक}

भाव{पुं}{2;एक}

-

-

कर्म 8

-

परमात्मभाव_को

situation

-

-

GGGLGGLG

अ-विभक्तम्

अविभक्तं

अविभक्त{पुं}{2;एक}/अविभक्त{नपुं}{1;एक}/अविभक्त{नपुं}{2;एक}

न-वि_भज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;वि_भजँ;भ्वादिः;नपुं}{2;एक}

<न-विभक्तं>Tn

न विभक्तम् = अविभक्तम्

कर्मसमानाधिकरणम् 8

-

विभागरहित

undivided

-

-

LLGG

ईक्षते

-

ईक्षता{स्त्री}{1;द्वि}/ईक्षता{स्त्री}{2;द्वि}/ईक्ष्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;ईक्षँ;भ्वादिः}

ईक्ष्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;ईक्षँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

देखता_है

does_see

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 13

-

(तू)

you

तत्

तज्ज्ञानं

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 11

-

उस

that

-

जश्त्व-श्चुत्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))

GGG

ज्ञानम्

-

ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}

ज्ञान{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 13

-

ज्ञान_को

knowledge

सात्त्विकम्

सात्त्विकम्

सात्त्विक{पुं}{2;एक}

सात्त्विक{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 13

-

सात्त्विक

in_the_mode_of_goodness

-

-

GLL

विद्धि

विद्धि

विद्1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

विद्{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

-

-

-

-

जान

know

-

-

GL

18.21.A	तु
18.21.B	तु
18.21.C	तु{अव्य}
18.21.D	तु{अव्य}
18.21.E	-
18.21.F	-
18.21.G	-
18.21.H	-
18.21.I	किंतु
18.21.J	but
18.21.K	-
18.21.L	-
18.21.M	L

यत्(i-)

यज्ज्ञानं

यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}

यद्{नपुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 3

-

जो

which

-

जश्त्व-श्चुत्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))

GGG

ज्ञानम्

-

ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}

ज्ञान{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 9

-

ज्ञान

knowledge

सर्वेषु

सर्वेषु

सर्व{पुं}{7;बहु}/सर्व{नपुं}{7;बहु}

सर्व{पुं}{7;बहु}

-

-

विशेषणम् 5

-

सम्पूर्ण

in_all

-

-

GGL

भूतेषु

भूतेषु

भूत{पुं}{7;बहु}/भूत{नपुं}{7;बहु}

भूत{पुं}{7;बहु}

-

-

अधिकरणम् 9

-

भूतों_में

living_entities

-

-

GGL

पृथग्-विधान्

-

पृथग्विध{पुं}{2;बहु}

पृथक्-विध{पुं}{2;बहु}

<पृथग्-विधान्>Bs6

पृथक् विधाः यस्य तत् = पृथग्विधम् तान् पृथग्विधान्

विशेषणम् 7

-

भिन्न-भिन्न_प्रकार_के

different

पृथक् विधा प्रकारः येषां ते पृथग्विधाः तान्

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

नाना-भावान्

नानाभावान्पृथग्विधान्

नानाभाव{पुं}{2;बहु}

नाना-भाव{पुं}{2;बहु}

<नाना-भावान्>K1

नाना च भावाः च = नानाभावाः तान् नानाभावान्

कर्म 9

-

नाना_भावों_को

multifarious_situations

-

-

GGGGLGLG

पृथक्त्वेन

पृथक्त्वेन

पृथक्त्व{नपुं}{3;एक}

पृथक्त्व{नपुं}{3;एक}

-

-

क्रियाविशेषणम् 9

-

अलग-अलग

because_of_division

पृथक् भावः पृथक्त्वं तेन

-

LGGL

वेत्ति

वेत्ति

विद्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

विद्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

-

-

-

-

जानता_है

knows

-

-

GL

तत्(i+)

तज्ज्ञानं

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 11

-

उस

that

-

जश्त्व-श्चुत्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))

GGG

ज्ञानम्

-

ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}

ज्ञान{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 13

-

ज्ञान_को

knowledge

राजसम्

राजसम्

राजस{पुं}{2;एक}/राजस{नपुं}{1;एक}/राजस{नपुं}{2;एक}

राजस{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 13

-

राजस

in_terms_of_passion

-

-

GLL

विद्धि

विद्धि

विद्1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

विद्{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

-

-

-

-

जान

must_be_known

-

-

GL

18.22.A	तु
18.22.B	-
18.22.C	तु{अव्य}
18.22.D	तु{अव्य}
18.22.E	-
18.22.F	-
18.22.G	-
18.22.H	-
18.22.I	परंतु
18.22.J	but

यत्(i-)

यत्तु

यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}

यद्{नपुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 3

-

जो

that

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GL

(ज्ञानम्)

-

(ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक})

(ज्ञान){नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 12

-

(ज्ञान)

knowledge

एकस्मिन्

-

एक{पुं}{7;एक}/एक{नपुं}{7;एक}/एकस्मिन्{अव्य}

एक{नपुं}{7;एक}

-

-

विशेषणम् 5

-

एक

in_one

कार्ये

-

कार्य{नपुं}{1;द्वि}/कार्य{नपुं}{2;द्वि}/कार्य{नपुं}{7;एक}/कार्या{स्त्री}{1;द्वि}/कार्या{स्त्री}{2;द्वि}

कार्य{नपुं}{7;एक}

-

-

अधिकरणम् 12

-

कार्यरूप_शरीर_में

work

कृत्स्नवत्

कृत्स्नवदेकस्मिन्कार्ये

कृत्स्नवत्{नपुं}{1;एक}/कृत्स्नवत्{नपुं}{2;एक}

कृत्स्नवत्{नपुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 7

-

सम्पूर्ण_के_सदृश

all_in_all

कृत्स्नेन तुल्यं / कृत्स्ने इव

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GLLGGGGG

सक्तम्

सक्तमहैतुकम्

सक्त{पुं}{2;एक}/सक्त{नपुं}{1;एक}/सक्त{नपुं}{2;एक}

सक्त{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 8

-

आसक्त

attached

-

-

GGLGLL

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 12

-

तथा

and

-

-

L

अ-हैतुकम्

-

अहैतुक{पुं}{2;एक}/अहैतुक{नपुं}{1;एक}/अहैतुक{नपुं}{2;एक}

न-हैतुक{नपुं}{1;एक}

<न-हैतुकम्>Bsmn

न हेतुः यस्य तत् = अहैतुकम्

समुच्चितम् 8

-

बिना_युक्तिवाला

without_cause

अ-तत्त्वार्थवत्

अतत्त्वार्थवदल्पं

अ-तत्त्वार्थ-वत्{अव्य}

न-तत्त्वार्थवत्{अव्य}

<न-तत्त्वार्थवत्>Tn

न तत्वार्थः = अतत्वार्थः तद्वत् = अतत्त्वार्थवत्

समुच्चितम् 8

-

तात्त्विक_अर्थ_से_रहित

without_reality

-

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

LGGLLGG

अल्पम्

-

अल्पम्{अव्य}/अल्प{पुं}{2;एक}/अल्प{नपुं}{1;एक}/अल्प{नपुं}{2;एक}

अल्प{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 8

-

तुच्छ

very_meager

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

तत्(i+)

तत्तामसमुदाहृतम्

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 15

-

वह

that

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GGLGLGLL

तामसम्

-

तामस{पुं}{2;एक}/तामस{नपुं}{1;एक}/तामस{नपुं}{2;एक}

तामस{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 15

-

तामस

in_the_mode_of_darkness

उदाहृतम्_(अस्ति)

-

उदाहृत{पुं}{2;एक}/उदाहृत{नपुं}{1;एक}/उदाहृत{नपुं}{2;एक}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

उत्_आङ्_हृ){कृत्_प्रत्ययः:क्त;उत्_आङ्_हृञ्;भ्वादिः;नपुं}{1;एक}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

कहा_गया_है

is_spoken

18.23.A	यत्(i-)
18.23.B	यत्तत्सात्त्विकमुच्यते
18.23.C	यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}
18.23.D	यद्{नपुं}{2;एक}
18.23.E	-
18.23.F	-
18.23.G	विशेषणम् 2
18.23.H	-
18.23.I	जो
18.23.J	that_which
18.23.K	-
18.23.L	चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))
18.23.M	GGGLGGLG

कर्म

कर्म

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 8

-

कर्म

work

-

-

GL

नियतम्

नियतं

नियत{पुं}{2;एक}/नियत{नपुं}{1;एक}/नियत{नपुं}{2;एक}

नियत{नपुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

शास्त्रविधि_से_नियत_किया_हुआ

regulative

-

-

LLG

सङ्ग-रहितम्

सङ्गरहितमरागद्वेषतः

सङ्गरहित{पुं}{2;एक}/सङ्गरहित{नपुं}{1;एक}/सङ्गरहित{नपुं}{2;एक}

सङ्ग-रहित{नपुं}{2;एक}

<सङ्ग-रहितम्>T3

सङ्गेन रहितम् = सङ्गरहितम्

समुच्चितम् 5

-

कर्तापन_के_अभिमान_से_रहित_हो

without_attachment

-

-

GLLLGLGGGLG

(च)

-

(च{अव्य})

(च){अव्य}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 8

-

(और)

also

अ-फल-प्रेप्सुना

अफलप्रेप्सुना

अफलप्रेप्सु{पुं}{3;एक}/अफलप्रेप्सु{नपुं}{3;एक}

न-फल-प्रेप्सु{पुं}{3;एक}

<अ-<फल-प्रेप्सुना>T2>Tn

फलं प्रेप्सति इति = फलप्रेप्सुः, न फलप्रेप्सुः = अफलप्रेप्सुः तेन अफलप्रेप्सुना

कर्ता 8

-

फल_न_चाहनेवाले_पुरुष_द्वारा

without_fruitive_result

-

-

LLGGLG

अ-राग-द्वेषतः

-

अ-राग-द्वेषतः

अराग-द्वेषतः{अव्य}

<न-<राग-द्वेषतः>Di>Tn

रागः च द्वेषः च = रागद्वेषः, न रागद्वेषः = अरागद्वेषः तस्मात् अर्थे तसिल् = अरागद्वेषतः

क्रियाविशेषणम् 8

-

बिना_राग-द्वेष_के

without_love_or_hatred

कृतम्

कृतम्

कृत्{पुं}{2;एक}/कृत{पुं}{2;एक}/कृत{नपुं}{1;एक}/कृत{नपुं}{2;एक}

कृ{कृत्_प्रत्ययः:क्त;डुकृञ्;तनादिः;नपुं}{1;एक}

-

-

-

-

किया_गया_हो

done

-

-

LL

तत्(i+)

-

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 11

-

वह

that

सात्त्विकम्

-

सात्त्विक{पुं}{2;एक}

सात्त्विक{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 11

-

सात्त्विक

in_the_mode_of_goodness

उच्यते

-

उच्यत्{पुं}{4;एक}/उच्यत्{नपुं}{4;एक}/उच्1{भावे;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उचँ;दिवादिः}/वच्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}/ब्रू1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;ब्रूञ्;अदादिः}

वच्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}

-

-

-

-

कहा_जाता_है

is_called

18.24.A	तु
18.24.B	-
18.24.C	तु{अव्य}
18.24.D	तु{अव्य}
18.24.E	-
18.24.F	-
18.24.G	-
18.24.H	-
18.24.I	परंतु
18.24.J	but

यत्(i-)

यत्तु

यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}

यद्{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 3

-

जो

that

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GL

कर्म

कर्म

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 9

-

कर्म

work

-

-

GL

बहुल-आयासम्

बहुलायासं

बहुल-आयासम्

बहुल-आयास{पुं}{2;एक}

<बहुल-आयासं>Bs7

बहुलः आयासः यस्मिन् = बहुलायासः तम् बहुलायासम्

कर्मसमानाधिकरणम् 9

-

बहुत_परिश्रम_से_युक्त

with_great_labor

-

-

LLGGG

पुनः

पुनः

पुनः{अव्य}

पुनः{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 9

-

तथा

again

-

-

LG

काम-इप्सुना

कामेप्सुना

कामेप्सु{पुं}{3;एक}

काम-इप्सु{पुं}{3;एक}

<काम-इप्सुना>T2

कामम् इप्सुः = कामेप्सुः तेन कामेप्सुना

समुच्चितम् 7

-

भोगों_को_चाहनेवाले_पुरुष_द्वारा

with_fruitive_result

-

-

GGLG

वा

वा

वा{अव्य}

वा{अव्य}

-

-

कर्ता 9

-

या

or

-

-

G

स-अहङ्कारेण

साहङ्कारेण

साहङ्कार{पुं}{3;एक}/साहङ्कार{नपुं}{3;एक}

स-अहङ्कार{पुं}{3;एक}

<स-अहङ्कारेण>BvS

अहङ्कारेण सहितः = साहङ्कारः तेन साहङ्कारेण

समुच्चितम् 7

-

अहंकारयुक्त_पुरुष_द्वारा

with_ego

-

-

GGGGL

क्रियते

क्रियते

कृ3{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुकृञ्;तनादिः}

कृ{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुकृञ्;तनादिः}

-

-

-

-

किया_जाता_है

is_performed

-

-

LLG

तत्(i+)

तद्राजसमुदाहृतम्

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 12

-

वह_कर्म

that

-

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GGLGLGLL

राजसम्

-

राजस{पुं}{2;एक}/राजस{नपुं}{1;एक}/राजस{नपुं}{2;एक}

राजस{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 12

-

राजस

in_the_mode_of_passion

उदाहृतम्_(अस्ति)

-

उदाहृत{पुं}{2;एक}/उदाहृत{नपुं}{1;एक}/उदाहृत{नपुं}{2;एक}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

उत्_आङ्_हृ){कृत्_प्रत्ययः:क्त;उत्_आङ्_हृञ्;भ्वादिः;नपुं}{1;एक}_(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

कहा_गया_है

is_said_to_be

18.25.A	यत्(i-)
18.25.B	यत्तत्तामसमुच्यते
18.25.C	यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}
18.25.D	यद्{नपुं}{1;एक}
18.25.E	-
18.25.F	-
18.25.G	विशेषणम् 2
18.25.H	-
18.25.I	जो
18.25.J	which
18.25.K	-
18.25.L	चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))
18.25.M	GGGLGGLG

कर्म

कर्म

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 10

-

कर्म

work

-

-

GL

अनु-बन्धम्

अनुबन्धं

अनुबन्ध{पुं}{2;एक}

अनुबन्ध{पुं}{2;एक}

<अनु-बन्धं>A1

बन्धनस्य समीपम् = अनुबन्धम्

समुच्चितम् 6

-

परिणाम

future_bondage

-

-

LLGG

क्षयम्

क्षयं

क्षय{पुं}{2;एक}/क्षय{नपुं}{1;एक}/क्षय{नपुं}{2;एक}

क्षय{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 6

-

हानि

destruction

-

-

LG

हिंसाम्

हिंसामनवेक्ष्य

हिंसा{स्त्री}{2;एक}

हिंसा{स्त्री}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 6

-

हिंसा

violence

-

-

GGLLGL

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्म 8

-

और

also

-

-

L

पौरुषम्

पौरुषम्

पौरुष{पुं}{2;एक}/पौरुष{नपुं}{1;एक}/पौरुष{नपुं}{2;एक}

पौरुष{नपुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 6

-

सामर्थ्य_को

distressing_to_others

पुरुषस्य भावः कर्म वा पौरुषं सामर्थ्यम् च

-

GLL

अन्-अवेक्ष्य

-

अन्-{अव्य}-अवेक्ष्य{नपुं}/अवेक्ष्य{पुं}/अवेक्ष्या{स्त्री}/अवेक्ष्या{स्त्री}

न-अव_ईक्ष्{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;अव_ईक्षँ;भ्वादिः}

<अन्-अवेक्ष्य>Tn

न अवेक्ष्य = अन्-अवेक्ष्य

पूर्वकालः 10

-

न_विचारकर

without_consideration_of_consequences

मोहात्

मोहादारभ्यते

मोह{पुं}{5;एक}

मोह{पुं}{5;एक}

-

-

हेतुः 10

-

केवल_अज्ञान_से

by_illusion

-

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GGGGLG

आरभ्यते

-

आरभ्यते

आङ्_रभ्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;आङ्_रभँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

आरम्भ_किया_जाता_है

begun

तत्(i+)

-

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 13

-

वह_कर्म

that

तामसम्

-

तामस{पुं}{2;एक}/तामस{नपुं}{1;एक}/तामस{नपुं}{2;एक}

तामस{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 13

-

तामस

in_the_mode_of_ignorance

उच्यते

-

उच्यत्{पुं}{4;एक}/उच्यत्{नपुं}{4;एक}/उच्1{भावे;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उचँ;दिवादिः}/वच्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}/ब्रू1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;ब्रूञ्;अदादिः}

वच्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}

-

-

-

-

कहा_जाता_है

is_said_to_be

18.26.A	मुक्त-सङ्गः
18.26.B	मुक्तसङ्गोऽनहंवादी
18.26.C	मुक्तसङ्ग{पुं}{1;एक}
18.26.D	मुक्त-सङ्ग{पुं}{1;एक}
18.26.E	<मुक्त-सङ्गः>Bs3
18.26.F	मुक्तः सङ्गः येन सः = मुक्तसङ्गः
18.26.G	समुच्चितम् 4
18.26.H	-
18.26.I	संगरहित
18.26.J	liberated_from_all_material_association
18.26.K	-
18.26.L	रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))
18.26.M	GLGGLGGG

अन्-अहंवादी

-

अनहंवादिन्{पुं}{1;एक}

न-अहंवादिन्{पुं}{1;एक}

<न-अहंवादी>Tn

न अहंवादी = अनहंवादी

समुच्चितम् 4

-

अहंकार_के_वचन_न_बोलनेवाला

without_false_ego

धृति-उत्साह-समन्वितः

धृत्युत्साहसमन्वितः

धृति-उत्साह-समन्वित{पुं}{1;एक}

धृति-उत्साह-समन्वित{पुं}{1;एक}

<<धृति-उत्साह>Di-समन्वितः>T3

धृतिः च उत्साहः च = धृत्युत्साहौ, धृत्युत्साहाभ्यां समन्वितः = धृत्युत्साहसमन्वितः

समुच्चितम् 4

-

धैर्य_और_उत्साह_से_युक्त

qualified_with_great_enthusiasm

-

-

GGGLGGLG

(च)

-

(च{अव्य})

(च){अव्य}

-

-

विशेषणम् 7

-

(तथा)

also

सिद्धि-अ-सिद्ध्योः

सिद्ध्यसिद्ध्योर्निर्विकारः

सिद्ध्यसिद्धि{स्त्री}{6;द्वि}/सिद्ध्यसिद्धि{स्त्री}{7;द्वि}

सिद्धि-असिद्धि{स्त्री}{7;द्वि}

<सिद्धि-<न-सिद्ध्योः>Tn>Di

न सिद्धिः = असिद्धिः, सिद्धिः च असिद्धिः च = सिद्ध्यसिद्धी तयोः सिद्ध्यसिद्ध्योः

अधिकरणम् 6

-

कार्य_के_सिद्ध_होने_और_न_होने_में

perfection_and_failure

-

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GLGGGLGG

निर्-विकारः

-

निर्विकार{पुं}{1;एक}

निर्-विकार{पुं}{1;एक}

<निर्-विकारः>Bvp

निर्गतः विकारः यस्मात् सः = निर्विकारः

समुच्चितम् 4

-

हर्ष-शोकादि_विकारों_से_रहित_है

without_change

कर्ता

कर्ता

कर्तृ{पुं}{1;एक}/कृ3{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}/कृ3{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुकृञ्;तनादिः}

कर्तृ{पुं}{1;एक}

-

-

कर्म 9

-

कर्ता

worker

-

-

GG

सात्त्विकः

सात्त्विक

सात्त्विक{पुं}{1;एक}

सात्त्विक{पुं}{1;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 9

-

सात्त्विक

in_the_mode_of_goodness

-

रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-लोपः शाकल्यस्य (8।3।19))

GLL

उच्यते

उच्यते

उच्यत्{पुं}{4;एक}/उच्यत्{नपुं}{4;एक}/उच्1{भावे;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उचँ;दिवादिः}/वच्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}/ब्रू1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;ब्रूञ्;अदादिः}

वच्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}

-

-

-

-

कहा_जाता_है

is_said_to_be

-

-

GLG

18.27.A	रागी
18.27.B	रागी
18.27.C	रागिन्{पुं}{1;एक}
18.27.D	रागिन्{पुं}{1;एक}
18.27.E	-
18.27.F	-
18.27.G	समुच्चितम् 6
18.27.H	-
18.27.I	आसक्ति_से_युक्त
18.27.J	very_much_attached
18.27.K	रागः अस्यास्तीति रागी
18.27.L	-
18.27.M	GG

कर्म-फल-प्रेप्सुः

कर्मफलप्रेप्सुर्लुब्धो

कर्मन्-फल-प्रेप्सु{पुं}{1;एक}

कर्मन्-फल-प्रेप्सु{पुं}{1;एक}

<<कर्म-फल>T6-प्रेप्सुः>T6

कर्मणः फलम् = कर्मफलम्, कर्मफलस्य प्रेप्सुः = कर्मफलप्रेप्सुः

समुच्चितम् 6

-

कर्मों_के_फल_को_चाहनेवाला

desirous_of_the_fruits_of_work

-

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLLGGGGG

लुब्धः

-

लुब्ध{पुं}{1;एक}

लुब्ध{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 6

-

लोभी_है

greedy

हिंसा-आत्मकः

हिंसात्मकोऽशुचिः

हिंसात्मक{पुं}{1;एक}

हिंसा-आत्मक{पुं}{1;एक}

<हिंसा-आत्मकः>Bs6

हिंसा आत्मनः यस्य सः = हिंसात्मकः

समुच्चितम् 6

-

दूसरों_को_कष्ट_देने_के_स्वभाववाला

always_envious

-

रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))

GGLGLG

अ-शुचिः

-

अशुचि{पुं}{1;एक}/अशुचि{स्त्री}{1;एक}

अशुचि{पुं}{1;एक}

<न-शुचिः>Tn

न शुचिः = अशुचिः

समुच्चितम् 6

-

अशुद्धाचारी

unclean

(च)

-

(च{अव्य})

(च){अव्य}

-

-

विशेषणम् 8

-

(और)

also

हर्ष-शोक-अन्वितः

हर्षशोकान्वितः

हर्ष-शोक-अन्वित{पुं}{1;एक}

हर्ष-शोक-अन्वित{पुं}{1;एक}

<<हर्ष-शोक>Di-अन्वितः>T3

हर्षः च शोकः च = हर्षशोकौ, हर्षशोकाभ्याम् अन्वितः = हर्षशोकान्वितः

समुच्चितम् 6

-

हर्ष-शोक_से_लिप्त_है

complicated_with_joy_and_sorrow

-

-

GLGGLG

कर्ता

कर्ता

कर्तृ{पुं}{1;एक}/कृ3{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}/कृ3{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुकृञ्;तनादिः}

कर्तृ{पुं}{1;एक}

-

-

कर्म 10

-

कर्ता

such_a_worker

-

-

GG

राजसः

राजसः

राजस{पुं}{1;एक}

राजस{पुं}{1;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 10

-

राजस

in_the_mode_of_passion

-

-

GLG

परिकीर्तितः

परिकीर्तितः

परिकीर्तित{पुं}{1;एक}

परि_कॄत्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;परि_कॄतँ;चुरादिः;पुं}{1;एक}

-

-

-

-

कहा_गया_है

is_declared

-

-

LLGLG

18.28.A	अ-युक्तः
18.28.B	अयुक्तः
18.28.C	अयुक्त{पुं}{1;एक}
18.28.D	न-युज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;युजिँर्;रुधादिः;पुं}{1;एक}
18.28.E	<न-युक्तः>Tn
18.28.F	न युक्तः = अयुक्तः
18.28.G	समुच्चितम् 8
18.28.H	-
18.28.I	अयुक्त
18.28.J	without_reference_to_scriptural_injunctions
18.28.K	-
18.28.L	-
18.28.M	LGG

प्राकृतः

प्राकृतः

प्राकृत{पुं}{1;एक}

प्राकृत{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 8

-

शिक्षा_से_रहित

materialistic

प्र प्रकृष्टं न कृतः प्राकृतः

-

GLG

स्तब्धः

स्तब्धः

स्तब्ध{पुं}{1;एक}

स्तब्ध{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 8

-

घमण्डी

obstinate

-

-

GG

शठः

शठो

शठ{पुं}{1;एक}

शठ{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 8

-

धूर्त

deceitful

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

LG

नैष्कृतिकः

नैष्कृतिकोऽलसः

नैष्कृतिकः

नैष्कृतिक{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 8

-

दूसरों_की_जीविका_का_नाश_करनेवाला

expert_in_insulting_others

निकृत्या वञ्चनेन जीवतीति नैष्कृतिकः

रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))

GLLGLG

विषादी

विषादी

विषादिन्{पुं}{1;एक}

विषादिन्{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 8

-

शोक_करनेवाला

morose

विषादः मनोदौर्बल्यं अस्यास्तीति विषादी

-

LGG

अलसः

-

लस्1{कर्तरि;लङ्;म;एक;परस्मैपदी;लसँ;भ्वादिः}

अलस{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 8

-

आलसी

lazy

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

विशेषणम् 10

-

और

also

-

-

L

दीर्घसूत्री

दीर्घसूत्री

दीर्घसूत्रिन्{पुं}{1;एक}

दीर्घसूत्रिन्{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 8

-

दीर्घसूत्री_है

procrastinating

दीर्घं सूत्रं करणं सूचनं वा अस्यास्तीति दीर्घसूत्री

-

GLGG

कर्ता

कर्ता

कर्तृ{पुं}{1;एक}/कृ3{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}/कृ3{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुकृञ्;तनादिः}

कर्तृ{पुं}{1;एक}

-

-

कर्म 12

-

कर्ता

worker

-

-

GG

तामसः

तामस

तामस{पुं}{1;एक}

तामस{पुं}{1;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 12

-

तामस

in_the_mode_of_ignorance

-

रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-लोपः शाकल्यस्य (8।3।19))

GLL

उच्यते

उच्यते

उच्यत्{पुं}{4;एक}/उच्यत्{नपुं}{4;एक}/उच्1{भावे;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उचँ;दिवादिः}/वच्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}/ब्रू1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;ब्रूञ्;अदादिः}

वच्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}

-

-

-

-

कहा_जाता_है

is_said_to_be

-

-

GLG

18.29.A	धनञ्जय
18.29.B	धनञ्जय
18.29.C	धनञ्जय{पुं}{8;एक}
18.29.D	धनञ्जय{पुं}{8;एक}
18.29.E	-
18.29.F	-
18.29.G	सम्बोध्यः 15
18.29.H	-
18.29.I	हे_धनंजय
18.29.J	O_winner_of_wealth
18.29.K	-
18.29.L	-
18.29.M	LGLL

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 15

-

(तू)

you

बुद्धेः

बुद्धेर्भेदं

बुद्धि{स्त्री}{5;एक}/बुद्धि{स्त्री}{6;एक}

बुद्धि{स्त्री}{6;एक}

-

-

समुच्चितम् 4

-

बुद्धि_का

of_intelligence

-

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GGGG

च

-

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

प्रतियोगी 8

-

और

also

धृतेः

धृतेश्चैव

धृति{स्त्री}{5;एक}/धृति{स्त्री}{6;एक}

धृति{स्त्री}{6;एक}

-

-

समुच्चितम् 4

-

धृति_का

of_steadiness

-

सत्व-श्चुत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)) / वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

LGGL

एव

-

एव{अव्य}

एव{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 5

-

भी

certainly

गुणतः

गुणतस्त्रिविधं

गुण{तसिल्}

गुणतः{अव्य}

-

-

समुच्चितम् 4

-

गुणों_के_अनुसार

by_the_modes_of_material_nature

-

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

LLGLLG

(इति)

-

(इति{अव्य})

(इति){अव्य}

-

-

अनुयोगी 9

-

(यह)

thus

त्रि-विधम्

-

त्रिविध{पुं}{2;एक}/त्रिविध{नपुं}{1;एक}/त्रिविध{नपुं}{2;एक}

त्रिविध{नपुं}{2;एक}

<त्रि-विधं>Bs6

तिस्रः विधाः यस्य सः = त्रिविधः तं त्रिविधम्

विशेषणम् 10

-

तीन_प्रकार_का

the_three_kinds_of

भेदम्

-

भेद{पुं}{2;एक}

भेद{पुं}{2;एक}

-

-

कर्म 15

-

भेद_को

differences

(मया)

-

(अस्मद्{3;एक})

(अस्मद्){3;एक}

-

-

कर्ता 14

-

(मेरे_द्वारा)

from_Me

अ-शेषेण

-

अशेष{पुं}{3;एक}

अशेष{पुं}{3;एक}

<न-शेषेण>Tn

न शेषः = अशेषः तेन अशेषेण

क्रियाविशेषणम् 14

-

सम्पूर्णता_से

in_detail

पृथक्त्वेन

पृथक्त्वेन

पृथक्त्व{नपुं}{3;एक}

पृथक्त्व{नपुं}{3;एक}

-

-

क्रियाविशेषणम् 14

-

विभागपूर्वक

differently

-

-

LGGL

प्रोच्यमानम्

प्रोच्यमानमशेषेण

प्रोच्यमानम्

प्र_वच्{कृत्_प्रत्ययः:यक्;प्र_वचँ;अदादिः;नपुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 10

-

कहा_जानेवाला

as_described_by_Me

-

-

GGGGLGGL

शृणु

शृणु

श्रु1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

श्रु{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

-

-

-

-

सुन

just_hear

-

-

LL

18.30.A	पार्थ
18.30.B	पार्थ
18.30.C	पार्थ{पुं}{8;एक}
18.30.D	पार्थ{पुं}{8;एक}
18.30.E	-
18.30.F	-
18.30.G	सम्बोध्यः 13
18.30.H	-
18.30.I	हे_पार्थ
18.30.J	O_son_of_Prtha
18.30.K	-
18.30.L	-
18.30.M	GL

या(i-)

या

यद्{स्त्री}{1;एक}

यद्{स्त्री}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 3

-

जो

that

-

-

G

(बुद्धिः)

-

(बुद्धि{स्त्री}{1;एक})

(बुद्धि){स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्ता 13

-

(बुद्धि)

understanding

प्रवृत्तिम्

प्रवृत्तिं

प्रवृत्ति{स्त्री}{2;एक}

प्रवृत्ति{स्त्री}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

प्रवृत्तिमार्ग

deserving

-

-

LGG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्म 13

-

और

also

-

-

L

निवृत्तिम्

निवृत्तिं

निवृत्ति{स्त्री}{2;एक}

निवृत्ति{स्त्री}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

निवृत्तिमार्ग_को

not_deserving

-

-

LGG

कार्य-अ-कार्ये

कार्याकार्ये

कार्याकार्य{नपुं}{1;द्वि}/कार्याकार्य{नपुं}{2;द्वि}/कार्याकार्य{नपुं}{7;एक}

कार्य-अकार्य{नपुं}{7;एक}

<कार्य-<न-कार्ये>Tn>Ds

न कार्यम् = अकार्यम्, कार्यम् च अकार्यम् च = कार्याकार्यम् तस्मिन् कार्याकार्ये

समुच्चितम् 5

-

कर्तव्य_और_अकर्तव्य_को

work_and_reaction

-

-

GGGG

भय-अ-भये

भयाभये

भयाभय{नपुं}{1;द्वि}/भयाभय{नपुं}{2;द्वि}/भयाभय{नपुं}{7;एक}

भय-अभय{नपुं}{7;एक}

<भय-<न-भये>Tn>Ds

न भयं = अभयम्, भयम् च अभयम् च = भयाभयम् तस्मिन् भयाभये

समुच्चितम् 5

-

भय_और_अभय_को

fearful_and_fearlessness

-

-

LGLG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

तथा

and

-

-

L

बन्धम्

बन्धं

बन्ध{पुं}{2;एक}

बन्ध{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

बन्धन

obligation

-

-

GG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

और

and

-

-

L

मोक्षम्

मोक्षं

मोक्ष{पुं}{2;एक}

मोक्ष{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

मोक्ष_को

liberation

-

-

GG

वेत्ति

वेत्ति

विद्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

विद्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;विदँ;अदादिः}

-

-

-

-

यथार्थ_जानती_है

knows

-

-

GL

सा(i+)

सा

तद्{स्त्री}{1;एक}

तद्{स्त्री}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 15

-

वह

that

-

-

G

बुद्धिः

बुद्धिः

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्ता 17

-

बुद्धि

understanding

-

-

GG

सात्त्विकी

सात्त्विकी

सात्त्विकी{स्त्री}{1;एक}

सात्त्विकी{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 17

-

सात्त्विकी

in_the_mode_of_goodness

-

-

GLG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

18.31.A	पार्थ
18.31.B	पार्थ
18.31.C	पार्थ{पुं}{8;एक}
18.31.D	पार्थ{पुं}{8;एक}
18.31.E	-
18.31.F	-
18.31.G	सम्बोध्यः 13
18.31.H	-
18.31.I	हे_पार्थ
18.31.J	O_son_of_Prtha
18.31.K	-
18.31.L	-
18.31.M	GL

यया

यया

यद्{स्त्री}{3;एक}

यद्{स्त्री}{3;एक}

-

-

विशेषणम् 3

-

जिस

by_which

-

-

LG

(बुद्ध्या)

-

(बुद्धि{स्त्री}{3;एक})

(बुद्धि){स्त्री}{3;एक}

-

-

करणम् 13

-

(बुद्धि_के_द्वारा)

by_understanding

धर्मम्

धर्ममधर्मं

धर्म{पुं}{2;एक}

धर्म{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

धर्म

principles_of_religion

-

-

GGLGG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्म 13

-

और

and

-

-

L

अ-धर्मम्

-

अधर्म{पुं}{2;एक}

अधर्म{पुं}{2;एक}

<न-धर्मं>Tn

न धर्मः = अधर्मः तम् अधर्मम्

समुच्चितम् 5

-

अधर्म_को

irreligion

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

तथा

and

-

-

L

कार्यम्

कार्यं

कार्य{नपुं}{2;एक}

कार्य{नपुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

कर्तव्य

work

-

-

GG

च

चाकार्यमेव

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

और

also

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGGL

अ-कार्यम्

-

अकार्य{पुं}{2;एक}/अकार्य{नपुं}{1;एक}/अकार्य{नपुं}{2;एक}

न-कृ{कृत्_प्रत्ययः:ण्यत्;डुकृञ्;तनादिः;नपुं}{2;एक}

<न-कार्यम्>Tn

न कार्यम् = अकार्यम्

समुच्चितम् 5

-

अकर्तव्य_को

what_ought_not_to_be_done

एव

-

एव{अव्य}

एव{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 10

-

भी

certainly

अ-यथावत्

अयथावत्प्रजानाति

अयथावत्{नपुं}{1;एक}/अयथावत्{नपुं}{2;एक}

न-यथावत्{अव्य}

<न-यथावत्>Tn

न यथावत् = अयथावत्

क्रियाविशेषणम् 13

-

यथार्थ_नहीं

not_perfectly

-

जश्त्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-खरि च (8।4।55))

LLGGLGGL

प्रजानाति

-

प्रजानाति

प्र_ज्ञा{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;प्र_ज्ञा;क्र्यादिः}

-

-

-

-

जानता

knows

सा

सा

तद्{स्त्री}{1;एक}

तद्{स्त्री}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 15

-

वह

that

-

-

G

बुद्धिः

बुद्धिः

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्ता 17

-

बुद्धि

intelligence

-

-

GG

राजसी

राजसी

राजसी{स्त्री}{1;एक}

राजसी{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 17

-

राजसी

in_the_mode_of_passion

-

-

GLG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

18.32.A	पार्थ
18.32.B	पार्थ
18.32.C	पार्थ{पुं}{8;एक}
18.32.D	पार्थ{पुं}{8;एक}
18.32.E	-
18.32.F	-
18.32.G	सम्बोध्यः 10
18.32.H	-
18.32.I	हे_अर्जुन
18.32.J	O_son_of_Prtha
18.32.K	-
18.32.L	-
18.32.M	GL

या(i-)

या

यद्{स्त्री}{1;एक}

यद्{स्त्री}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 5

-

जो

which

-

-

G

तमसा

तमसावृता

तमस्{नपुं}{3;एक}

तमस्{नपुं}{3;एक}

-

-

हेतुः 4

-

तमोगुण_से

by_illusion

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GLGLG

आवृता

-

आवृत्{स्त्री}{3;एक}

आङ्_वृ{कृत्_प्रत्ययः:क्त;आङ्_वृञ्;स्वादिः;स्त्री}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 5

-

घिरी_हुई

covered

(बुद्धिः)

-

(बुद्धि{स्त्री}{1;एक})

(बुद्धि){स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्ता 10

-

बुद्धि

intelligence

अ-धर्मम्

अधर्मं

अधर्म{पुं}{2;एक}

अधर्म{पुं}{2;एक}

<न-धर्मं>Tn

न धर्मः = अधर्मः तम् अधर्मम्

कर्म 8

-

अधर्म_को

irreligion

-

-

LGG

धर्मम्

धर्ममिति

धर्म{पुं}{2;एक}

धर्म{पुं}{2;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 8

-

'यह_धर्म

religion

-

-

GGLL

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

प्रतियोगी 9

-

(है)

is

इति

-

इति{अव्य}

इति{अव्य}

-

-

अनुयोगी 10

-

ऐसा

thus

मन्यते

मन्यते

मन्यता{स्त्री}{1;द्वि}/मन्यता{स्त्री}{2;द्वि}/मन्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;मनँ;दिवादिः}/मन्2{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;मनुँ;तनादिः}

मन्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;मनँ;दिवादिः}

-

-

-

-

मान_लेती_है

thinks

-

-

GLG

च

-

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

तथा

also

सर्व-अर्थान्

सर्वार्थान्विपरीतांश्च

सर्वार्थ{पुं}{2;बहु}

सर्व-अर्थ{पुं}{2;बहु}

<सर्व-अर्थान्>K1

सर्वः च असौ अर्थः च = सर्वार्थः तान् सर्वार्थान्

कर्म 14

-

सम्पूर्ण_पदार्थों_को

all_things

-

रुत्व-सन्धिः (नश्छव्यप्रशान् (8।3।7)-अनुनासिकात् परोऽनुस्वारः (8।3।4)-खरवसानयोर्विसर्जनीयः (8।3।15)-विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))

GGGLLGGL

विपरीतान्

-

विपरीत{पुं}{2;बहु}

विपरीत{पुं}{2;बहु}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 14

-

विपरीत

the_wrong_direction

(मन्यते)

-

(मन्यता{स्त्री}{1;द्वि}/मन्यता{स्त्री}{2;द्वि}/मन्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;मनँ;दिवादिः}/मन्2{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;मनुँ;तनादिः})

(मन्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;मनँ;दिवादिः}

-

-

-

-

(मान_लेती_है)

thinks

सा(i+)

सा

तद्{स्त्री}{1;एक}

तद्{स्त्री}{1;एक}

-

-

अनुयोगी 18

-

वह

that

-

-

G

बुद्धिः

बुद्धिः

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्ता 18

-

बुद्धि

intelligence

-

-

GG

तामसी

तामसी

तामसी{स्त्री}{1;एक}

तामसी{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 18

-

तामसी

the_mode_of_ignorance

-

-

GLG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

18.33.A	पार्थ
18.33.B	पार्थ
18.33.C	पार्थ{पुं}{8;एक}
18.33.D	पार्थ{पुं}{8;एक}
18.33.E	-
18.33.F	-
18.33.G	सम्बोध्यः 8
18.33.H	-
18.33.I	हे_पार्थ
18.33.J	O_son_of_Prtha
18.33.K	-
18.33.L	-
18.33.M	GL

यया

यया

यद्{स्त्री}{3;एक}

यद्{स्त्री}{3;एक}

-

-

विशेषणम् 4

-

जिस

by_which

-

-

LG

अ-व्यभिचारिण्या

-

अ-व्यभिचारिणी{स्त्री}{3;एक}

न-व्यभिचारिणी{स्त्री}{3;एक}

<न-व्यभिचारिण्या>Tn

न व्यभिचारिणी = अव्यभिचारिणी तया अव्यभिचारिण्या

विशेषणम् 4

-

अव्यभिचारिणी

without_any_break

धृत्या

धृत्या

धृति{स्त्री}{3;एक}

धृति{स्त्री}{3;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

धारण-शक्ति_से

determination

-

-

GG

(च)

-

(च{अव्य})

(च){अव्य}

-

-

करणम् 8

-

(और)

also

योगेन

योगेनाव्यभिचारिण्या

योग{पुं}{3;एक}

योग{पुं}{3;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

ध्यानयोग_के_द्वारा

by_yoga_practice

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGLLGGG

मनः-प्राण-इन्द्रिय-क्रियाः

मनःप्राणेन्द्रियक्रियाः

मनस्-प्राण-इन्द्रिय-क्रिया{स्त्री}{1;बहु}/क्रिया{स्त्री}{2;बहु}

मनस्-प्राण-इन्द्रिय-क्रिया{स्त्री}{2;बहु}

<<मनः-प्राण-इन्द्रिय>Ds-क्रियाः>T6

मनः च प्राणः च इन्द्रियाणि च = मनःप्राणेन्द्रियम्, मनःप्राणेन्द्रियस्य क्रिया = मनःप्राणेन्द्रियक्रिया ताः मनःप्राणेन्द्रियक्रियाः

कर्म 8

-

मन_प्राण_और_इन्द्रियों_की_क्रियाओं_को

activities_of_mind,_life_and_senses

-

-

LGGGLGLG

धारयते

धारयते

धारयता{स्त्री}{1;द्वि}/धारयता{स्त्री}{2;द्वि}/धृ2_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;धृङ्;भ्वादिः}/धृ3_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;धृङ्;तुदादिः}

धृ_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;धृञ्_णिच्;भ्वादिः}

-

-

-

-

धारण_करता_है

is_sustained

-

-

GLLG

सा

सा

तद्{स्त्री}{1;एक}

तद्{स्त्री}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 10

-

वह

that

-

-

G

धृतिः

धृतिः

धृति{स्त्री}{1;एक}

धृति{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्ता 12

-

धृति

determination

यया धृत्या धारयते सा धृतिः

-

LG

सात्त्विकी

सात्त्विकी

सात्त्विकी{स्त्री}{1;एक}

सात्त्विकी{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 12

-

सात्त्विकी

in_the_mode_of_goodness

-

-

GLG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

18.34.A	तु
18.34.B	तु
18.34.C	तु{अव्य}
18.34.D	तु{अव्य}
18.34.E	-
18.34.F	-
18.34.G	-
18.34.H	-
18.34.I	परंतु
18.34.J	but
18.34.K	-
18.34.L	-
18.34.M	L

पार्थ

पार्थ

पार्थ{पुं}{8;एक}

पार्थ{पुं}{8;एक}

-

-

विशेषणम् 3

-

हे_पृथापुत्र

O_son_of_Prtha

-

-

GL

अर्जुन

-

अर्जुन{पुं}{8;एक}

अर्जुन{पुं}{8;एक}

-

-

सम्बोध्यः 10

-

अर्जुन

O_Arjuna

फल-आकाङ्क्षी

फलाकाङ्क्षी

फलाकाङ्क्षिन्{पुं}{1;एक}

फल-आकाङ्क्षिन्{पुं}{1;एक}

<फल-आकाङ्क्षी>T6

फलानाम् आकाङ्क्षी = फलाकाङ्क्षी

कर्ता 10

-

फल_की_इच्छावाला_मनुष्य

desiring_fruitive_results

-

-

LGGG

यया

यया

यद्{स्त्री}{3;एक}

यद्{स्त्री}{3;एक}

-

-

विशेषणम् 6

-

जिस

by_which

-

-

LG

धृत्या

-

धृति{स्त्री}{3;एक}

धृति{स्त्री}{3;एक}

-

-

समुच्चितम् 7

-

धारण-शक्ति_के_द्वारा

by_determination

(च)

-

(च{अव्य})

(च){अव्य}

-

-

करणम् 10

-

(और)

also

प्रसङ्गेन

प्रसङ्गेन

प्रसङ्ग{पुं}{3;एक}

प्रसङ्ग{पुं}{3;एक}

-

-

समुच्चितम् 7

-

अत्यन्त_आसक्ति_से

for_that

प्रकर्षेण सङ्गः प्रसङ्गः तेन

-

LGGL

धर्म-काम-अर्थान्

धर्मकामार्थान्धृत्या

धर्मकामार्थ{पुं}{2;बहु}

धर्म-काम-अर्थ{पुं}{2;बहु}

<धर्म-काम-अर्थान्>Di

धर्मः च कामः च अर्थः च = धर्मकामार्थाः तान् धर्मकामार्थान्

कर्म 10

-

धर्म_अर्थ_और_कामों_को

for_religiosity_and_economic_development

-

-

GLGGGGG

धारयते

धारयतेऽर्जुन

धारयता{स्त्री}{1;द्वि}/धारयता{स्त्री}{2;द्वि}/धृ2_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;धृङ्;भ्वादिः}/धृ3_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;धृङ्;तुदादिः}

धृ_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;धृञ्_णिच्;भ्वादिः}

-

-

-

-

धारण_करता_है

in_such_terms

-

पूर्वरूप-सन्धिः (एङः पदान्तादति (6।1।109))

GLLGLL

सा

सा

तद्{स्त्री}{1;एक}

तद्{स्त्री}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 12

-

वह

that

-

-

G

धृतिः

धृतिः

धृति{स्त्री}{1;एक}

धृति{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्ता 14

-

धारण-शक्ति

determination

यया धृत्या धारयते सा धृतिः

-

LG

राजसी

राजसी

राजसी{स्त्री}{1;एक}

राजसी{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 14

-

राजसी

in_the_mode_of_passion

-

-

GLG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

18.35.A	पार्थ
18.35.B	पार्थ
18.35.C	पार्थ{पुं}{8;एक}
18.35.D	पार्थ{पुं}{8;एक}
18.35.E	-
18.35.F	-
18.35.G	सम्बोध्यः 13
18.35.H	-
18.35.I	हे_पार्थ
18.35.J	O_son_of_Prtha
18.35.K	-
18.35.L	-
18.35.M	GL

दुर्-मेधाः

दुर्मेधा

दुर्मेधस्{पुं}{1;एक}

दुर्-मेधस्{पुं}{1;एक}

<दुर्-मेधाः>Bs6

दुष्टा मेधा यस्य सः = दुर्मेधः ते दुर्मेधाः

कर्ता 13

-

दुष्ट_बुद्धिवाला_मनुष्य

unintelligent

-

रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-हलि सर्वेषाम् (8।3।22))

GGG

यया

यया

यद्{स्त्री}{3;एक}

यद्{स्त्री}{3;एक}

-

-

विशेषणम् 4

-

जिस

by_which

-

-

LG

(धृत्या)

-

(धृति{स्त्री}{3;एक})

(धृति){स्त्री}{3;एक}

-

-

करणम् 13

-

(धारण-शक्ति_के_द्वारा)

by_determination

स्वप्नम्

स्वप्नं

स्वप्न{पुं}{2;एक}

स्वप्न{नपुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 8

-

निद्रा

dream

-

-

GG

भयम्

भयं

भय{नपुं}{1;एक}/भय{नपुं}{2;एक}

भय{नपुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 8

-

भय

fearfulness

-

-

LG

शोकम्

शोकं

शोक{पुं}{2;एक}

शोक{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 8

-

चिन्ता

lamentation

-

-

GG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्म 13

-

और

also

-

-

L

विषादम्

विषादं

विषाद{पुं}{2;एक}

विषाद{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 8

-

दुःख_को

moroseness

-

-

LGG

मदम्

मदमेव

मद{पुं}{2;एक}/मद{नपुं}{1;एक}/मद{नपुं}{2;एक}

मद{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 8

-

उन्मत्तता_को

illusion

-

-

LGGL

एव

-

एव{अव्य}

एव{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 10

-

भी

certainly

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 13

-

नहीं

never

-

-

L

विमुञ्चति

विमुञ्चति

विमुञ्चति

वि_मुच्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;वि_मुचॢँ;तुदादिः}

-

-

-

-

छोड़ता

is_liberated

-

-

GGLL

सा

सा

तद्{स्त्री}{1;एक}

तद्{स्त्री}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 15

-

वह

that

-

-

G

धृतिः

धृतिः

धृति{स्त्री}{1;एक}

धृति{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्ता 17

-

धारण-शक्ति

determination

यया धृत्या धारयते सा धृतिः

-

LG

तामसी

तामसी

तामसी{स्त्री}{1;एक}

तामसी{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 17

-

तामसी

in_the_mode_of_ignorance

-

-

GLG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

18.36.A	भरत-ऋषभ
18.36.B	भरतर्षभ
18.36.C	भरतर्षभ{पुं}{8;एक}
18.36.D	भरतर्षभ{पुं}{8;एक}
18.36.E	<भरत-ऋषभ>T7
18.36.F	भरतेषु ॠषभः = भरतर्षभः सम्बोधने भरतर्षभ
18.36.G	सम्बोध्यः 8
18.36.H	-
18.36.I	हे_भरत_श्रेष्ठ
18.36.J	O_best_amongst_the_Bharatas
18.36.K	-
18.36.L	-
18.36.M	LLGLL

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 8

-

(तुम)

you

इदानीम्

-

इदानीम्{अव्य}

इदानीम्{अव्य}

-

-

अधिकरणम् 8

-

अब

now

त्रि-विधम्

त्रिविधं

त्रिविध{पुं}{2;एक}/त्रिविध{नपुं}{1;एक}/त्रिविध{नपुं}{2;एक}

त्रिविध{नपुं}{2;एक}

<त्रि-विधं>Bs6

त्रीणि विधानि यस्य तत् = त्रिविधम्

विशेषणम् 5

-

तीन_प्रकार_के

three_kinds

-

-

LLG

सुखम्

सुखं

सुखम्{अव्य}/सुख{पुं}{2;एक}/सुख{नपुं}{1;एक}/सुख{नपुं}{2;एक}

सुख{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 8

-

सुख_को

happiness

-

-

LG

तु

त्विदानीं

तु{अव्य}

तु{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 5

-

भी

but

-

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

LGG

मे

मे

अस्मद्{6;एक}

अस्मद्{5;एक}

-

-

अपादानम् 8

-

मुझसे

from_Me

-

-

G

शृणु

शृणु

श्रु1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

श्रु{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

-

-

-

-

सुनो

hear

-

-

LL

(नरः)

-

(नृ{पुं}{1;बहु}/नर{पुं}{1;एक})

(नर){पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 12

-

(मनुष्य)

a_person

यत्र

यत्र

यत्र{अव्य}

यत्र{अव्य}

-

-

अधिकरणम् 12

-

जिसमें

where

-

-

GL

अभ्यासात्

अभ्यासाद्रमते

अभ्यास{पुं}{5;एक}

अभ्यास{पुं}{5;एक}

-

-

हेतुः 12

-

भजन_ध्यान_और_सेवा_आदि_के_अभ्यास_से

by_practice

-

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GGGGLG

रमते

-

रमता{स्त्री}{1;द्वि}/रमता{स्त्री}{2;द्वि}/रम्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;रमुँ;भ्वादिः}

रम्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;रमुँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

रमण_करता_है

enjoyer

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

और

also

-

-

L

दुःख-अन्तम्

दुःखान्तं

दुःखान्त{पुं}{2;एक}

दुःख-अन्त{पुं}{2;एक}

<दुःख-अन्तं>T6

दुःखस्य अन्तः = दुःखान्तः तं दुःखान्तम्

कर्म 15

-

दुःखों_के_अन्त_को

end_of_distress

-

-

GGG

निगच्छति

निगच्छति

नि_गम्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;गमॢँ;भ्वादिः}

नि_गम्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;नि_गमॢँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

प्राप्त_हो_जाता_है

gains

-

-

LGLL

यत्(i-)

यत्तदग्रे

यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}

यद्{नपुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 5

-

जो

that_which

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GLGG

तत्(i+)

-

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 23

-

वह

that

अग्रे

-

अग्र{नपुं}{1;द्वि}/अग्र{नपुं}{2;द्वि}/अग्र{नपुं}{7;एक}/अग्रा{स्त्री}{1;द्वि}/अग्रा{स्त्री}{2;द्वि}

अग्र{नपुं}{7;एक}

-

-

अधिकरणम् 23

-

आरम्भकाल_में

in_the_beginning

विषम्

विषमिव

विष{नपुं}{1;एक}/विष{नपुं}{2;एक}

विष{नपुं}{1;एक}

-

-

प्रतियोगी 20

-

विष_के

poison

-

-

LGLL

इव

-

इव{अव्य}

इव{अव्य}

-

-

अनुयोगी 23

-

तुल्य_प्रतीत_होता_है

like

परिणामे

परिणामेऽमृतोपमम्

परिणाम{पुं}{7;एक}

परिणाम{पुं}{7;एक}

-

-

अधिकरणम् 23

-

परिणाम_में

at_the_end

-

पूर्वरूप-सन्धिः (एङः पदान्तादति (6।1।109))

LLGGLGGL

अमृत-उपमम्

-

अमृतोपम{नपुं}{1;एक}/अमृतोपम{नपुं}{2;एक}

अमृत-उपम{नपुं}{1;एक}

<अमृत-उपमम्>Bs6

अमृतं उपमा यस्य तत् = अमृतोपमम्

कर्तृसमानाधिकरणम् 23

-

अमृत_के_तुल्य

compared_to_nectare

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

तत्

तत्सुखं

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 26

-

वह

that

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GLG

आत्म-बुद्धि-प्रसाद-जम्

-

-

आत्मन्-बुद्धि-प्रसाद-ज{नपुं}{2;एक}

<<<आत्म-बुद्धि>T6-प्रसाद>T6-जम्>U

आत्मनः बुद्धिः = आत्मबुद्धिः, आत्मबुद्धेः प्रसादः = आत्मबुद्धिप्रसादः, आत्मबुद्धिप्रसादात् जायते इति = आत्मबुद्धिप्रसादजम्

विशेषणम् 26

-

परमात्मविषयक_बुद्धि_के_प्रसाद_से_उत्पन्न_होनेवाला

satisfactory_self_intelligence

सुखम्

-

सुखम्{अव्य}/सुख{पुं}{2;एक}/सुख{नपुं}{1;एक}/सुख{नपुं}{2;एक}

सुख{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 28

-

सुख

happiness

सात्त्विकम्

सात्त्विकं

सात्त्विक{पुं}{2;एक}

सात्त्विक{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 28

-

सात्त्विक

in_the_mode_of_goodness

-

-

GLG

प्रोक्तम्

प्रोक्तमात्मबुद्धिप्रसादजम्

प्रोक्त{पुं}{2;एक}/प्रोक्त{नपुं}{1;एक}/प्रोक्त{नपुं}{2;एक}

प्र_वच्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;प्र_वचँ;अदादिः;नपुं}{1;एक}

-

-

-

-

कहा_गया_है

is_said

-

-

GGGLGGLGLL

18.37.A	यत्(i-)
18.37.B	-
18.37.C	यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}
18.37.D	यद्{नपुं}{1;एक}
18.37.E	-
18.37.F	-
18.37.G	विशेषणम् 2
18.37.H	-
18.37.I	जो
18.37.J	which

सुखम्

-

सुखम्{अव्य}/सुख{पुं}{2;एक}/सुख{नपुं}{1;एक}/सुख{नपुं}{2;एक}

सुख{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 4

-

सुख

happiness

विषय-इन्द्रिय-संयोगात्

विषयेन्द्रियसंयोगाद्यत्तदग्रेऽमृतोपमम्

विषय-इन्द्रिय-संयोग{पुं}{5;एक}

विषय-इन्द्रिय-संयोग{पुं}{5;एक}

<<विषय-इन्द्रिय>Di-संयोगात्>T6

विषयाः च इन्द्रियाणि च = विषयेन्द्रियाणि, विषयेन्द्रियाणां संयोगः = विषयेन्द्रियसंयोगः तस्मात् विषयेन्द्रियसंयोगात्

हेतुः 4

-

विषय_और_इन्द्रियों_के_संयोग_से

combination_of_objects_of_the_senses

-

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)) / चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)) / पूर्वरूप-सन्धिः (एङः पदान्तादति (6।1।109))

LLGLLGGGGLGGLGGL

(भवति)

-

(भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/भवत्{पुं}{7;एक})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

-

-

-

-

(होता_है)

becomes_entangled

तत्(i+)

तत्सुखं

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 11

-

वह

that

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GLG

अग्रे

-

अग्र{नपुं}{1;द्वि}/अग्र{नपुं}{2;द्वि}/अग्र{नपुं}{7;एक}/अग्रा{स्त्री}{1;द्वि}/अग्रा{स्त्री}{2;द्वि}

अग्र{नपुं}{7;एक}

-

-

अधिकरणम् 11

-

पहले-भोगकाल_में

in_the_beginning

अमृत-उपमम्

-

अमृतोपम{नपुं}{1;एक}/अमृतोपम{नपुं}{2;एक}

अमृत-उपम{नपुं}{2;एक}

<अमृत-उपमम्>Bs6

अमृतं उपमा यस्य तत् = अमृतोपमम्

कर्म 11

-

अमृत_के_तुल्य_प्रतीत_होनेपर

just_like_nectar

परिणामे

परिणामे

परिणाम{पुं}{7;एक}

परिणाम{पुं}{7;एक}

-

-

अधिकरणम् 11

-

परिणाम_में

at_the_end

-

-

LLGG

विषम्

विषमिव

विष{नपुं}{1;एक}/विष{नपुं}{2;एक}

विष{नपुं}{2;एक}

-

-

प्रतियोगी 10

-

विष_के

poison

-

-

LGLL

इव

-

इव{अव्य}

इव{अव्य}

-

-

अनुयोगी 11

-

तुल्य

like

(भवति)

-

(भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/भवत्{पुं}{7;एक}/भवत्{नपुं}{7;एक}/भवत्{पुं}{7;एक})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

-

-

-

-

(है)

becomes

तत्(i++)

-

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 14

-

वह_(सुख)

that

राजसम्

राजसं

राजस{पुं}{2;एक}/राजस{नपुं}{1;एक}/राजस{नपुं}{2;एक}

राजस{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 14

-

राजस

in_the_mode_of_passion

-

-

GLG

स्मृतम्

स्मृतम्

स्मृत{पुं}{2;एक}/स्मृत{नपुं}{1;एक}/स्मृत{नपुं}{2;एक}

स्मृ{कृत्_प्रत्ययः:क्त;स्मृ;भ्वादिः;नपुं}{1;एक}

-

-

-

-

कहा_गया_है

is_considered

-

-

LL

18.38.A	यत्(i-)
18.38.B	यदग्रे
18.38.C	यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}
18.38.D	यद्{नपुं}{1;एक}
18.38.E	-
18.38.F	-
18.38.G	विशेषणम् 2
18.38.H	-
18.38.I	जो
18.38.J	that_which
18.38.K	-
18.38.L	जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))
18.38.M	LGG

सुखम्

सुखं

सुखम्{अव्य}/सुख{पुं}{2;एक}/सुख{नपुं}{1;एक}/सुख{नपुं}{2;एक}

सुख{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 9

-

सुख

happiness

-

-

LG

अग्रे

-

अग्र{नपुं}{1;द्वि}/अग्र{नपुं}{2;द्वि}/अग्र{नपुं}{7;एक}/अग्रा{स्त्री}{1;द्वि}/अग्रा{स्त्री}{2;द्वि}

अग्र{नपुं}{7;एक}

-

-

समुच्चितम् 4

-

भोगकाल_में

in_the_beginning

च

चानुबन्धे

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

अधिकरणम् 9

-

तथा

also

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GLGG

अनु-बन्धे

-

अनुबन्ध{पुं}{7;एक}

अनुबन्ध{पुं}{7;एक}

<अनु-बन्धे>A1

बन्धस्य समीपम् = अनुबन्धम् तस्मिन् अनुबन्धे

समुच्चितम् 4

-

परिणाम_में

by_binding

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

भी

also

-

-

L

आत्मनः

-

आत्मन्{पुं}{2;बहु}/आत्मन्{पुं}{5;एक}/आत्मन्{पुं}{6;एक}

आत्मन्{पुं}{2;बहु}

-

-

कर्म 9

-

आत्मा_को

of_the_self

मोहनम्

मोहनमात्मनः

मोहन{पुं}{2;एक}

मोहन{पुं}{2;एक}

-

-

कर्मसमानाधिकरणम् 9

-

मोहित_करनेवाला

illusion

-

-

GLGGLG

(भवति)

-

(भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/भवत्{पुं}{7;एक}/भवत्{नपुं}{7;एक}/भवत्{पुं}{7;एक})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

-

-

-

-

(है)

becomes

तत्(i+)

तत्तामसमुदाहृतम्

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 13

-

वह

that

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GGLGLGLL

निद्रा-आलस्य-प्रमाद-उत्थम्

निद्रालस्यप्रमादोत्थं

-

निद्रा-आलस्य-प्रमाद-उत्थ{नपुं}{1;एक}

<<निद्रा-आलस्य-प्रमाद>Di-उत्थं>U

निद्रा च आलस्यं च प्रमादः च = निद्रालस्यप्रमादाः, निद्रालस्यप्रमादेभ्यः उत्तिष्ठति = निद्रालस्यप्रमादोत्थम्

विशेषणम् 12

-

निद्रा_आलस्य_और_प्रमाद_से_उत्पन्न_(सुख)

produced_of_sleepiness,_laziness_and_illusion

-

-

GGGGGGGG

तामसम्

-

तामस{पुं}{2;एक}/तामस{नपुं}{1;एक}/तामस{नपुं}{2;एक}

तामस{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 13

-

तामस

in_the_mode_of_ignorance

उदाहृतम्

-

उदाहृत{पुं}{2;एक}/उदाहृत{नपुं}{1;एक}/उदाहृत{नपुं}{2;एक}

उत्_आङ्_हृ{कृत्_प्रत्ययः:क्त;उत्_आङ्_हृञ्;भ्वादिः;नपुं}{1;एक}

-

-

-

-

कहा_गया_है

is_said_to_be

18.39.A	पृथिव्याम्
18.39.B	पृथिव्यां
18.39.C	पृथिवी{स्त्री}{7;एक}
18.39.D	पृथिवी{स्त्री}{7;एक}
18.39.E	-
18.39.F	-
18.39.G	समुच्चितम् 2
18.39.H	-
18.39.I	पृथिवी_में
18.39.J	within_the_universe
18.39.K	-
18.39.L	-
18.39.M	LGG

वा

वा

वा{अव्य}

वा{अव्य}

-

-

अधिकरणम् 17

-

या

or

-

-

G

दिवि

दिवि

दिव्{स्त्री}{7;एक}

दिव्{स्त्री}{7;एक}

-

-

समुच्चितम् 2

-

आकाश_में

in_the_higher_planetary_system

-

-

LL

वा

वा

वा{अव्य}

वा{अव्य}

-

-

-

-

अथवा

or

-

-

G

देवेषु

देवेषु

देव{पुं}{7;बहु}

देव{पुं}{7;बहु}

-

-

समुच्चितम् 2

-

देवताओं_में

amongst_the_demigods

-

-

GGL

पुनः

पुनः

पुनः{अव्य}

पुनः{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 17

-

तथा_इनके_सिवा_और_कहीं_भी

again

-

-

LG

तत्(i+)

तदस्ति

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 10

-

वह

that

-

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

LGL

सत्त्वम्

सत्त्वं

सत्त्व{पुं}{2;एक}/सत्त्व{नपुं}{1;एक}/सत्त्व{नपुं}{2;एक}/सत्त्व{नपुं}{1;एक}/सत्त्व{नपुं}{2;एक}

सत्त्व{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 10

-

सत्त्व

existence

-

-

GG

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 10

-

नहीं

not

-

-

L

अस्ति

-

अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

अस्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

है

is

यत्(i-)

यदेभिः

यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}

यद्{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 17

-

जो

that

-

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

LGG

प्रकृति-जैः

प्रकृतिजैर्मुक्तं

प्रकृतिज{पुं}{3;बहु}/प्रकृतिज{नपुं}{3;बहु}

प्रकृति-ज{नपुं}{3;बहु}

<प्रकृति-जैः>U

प्रकृतेः जायते = प्रकृतिजः तैः प्रकृतिजैः

विशेषणम् 15

-

प्रकृति_से_उत्पन्न

under_the_influence_of_material_nature

-

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

LLLGGG

एभिः

-

इदम्{पुं}{3;बहु}/इदम्{नपुं}{3;बहु}

इदम्{नपुं}{3;बहु}

-

-

विशेषणम् 15

-

इन

by_this

त्रिभिः

-

त्रि{पुं}{3;बहु}/त्रि{पुं}{3;बहु}/त्रि{नपुं}{3;बहु}

त्रि{नपुं}{3;बहु}

-

-

विशेषणम् 15

-

तीनों

by_three

गुणैः

-

गुण{पुं}{3;बहु}

गुण{पुं}{3;बहु}

-

-

करणम् 16

-

गुणों_से

modes_of_material_nature

मुक्तम्

-

मुक्त{पुं}{2;एक}/मुक्त{नपुं}{1;एक}/मुक्त{नपुं}{2;एक}

मुच्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;मुचॢँ;तुदादिः;नपुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 17

-

रहित

liberated

स्यात्

स्यात्त्रिभिर्गुणैः

अस्2{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

अस्{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

हो

so_becomes

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GLGLG

18.40.A	परन्तप
18.40.B	परन्तप
18.40.C	परन्तप{पुं}{8;एक}/परन्तप{नपुं}{8;एक}
18.40.D	परन्तप{पुं}{8;एक}
18.40.E	-
18.40.F	-
18.40.G	सम्बोध्यः 8
18.40.H	-
18.40.I	हे_परन्तप
18.40.J	O_subduer_of_the_enemies
18.40.K	-
18.40.L	-
18.40.M	LGLL

ब्राह्मण-क्षत्रिय-विशाम्

ब्राह्मणक्षत्रियविशां

ब्राह्मण-क्षत्रिय-विश्{पुं}{6;बहु}/विश्{नपुं}{6;बहु}

ब्राह्मण-क्षत्रिय-विश्{पुं}{6;बहु}

<ब्राह्मण-क्षत्रिय-विशां>Di

ब्राह्मणाः च क्षत्रियाः च विशः च = ब्राह्मणक्षत्रियविशः तेषां ब्राह्मणक्षत्रियविशाम्

समुच्चितम् 3

-

ब्राह्मण_क्षत्रिय_और_वैश्यों_के

the_brahmanas,_ksatriyas_and_vaisyas

-

-

GLGGLLLG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 5

-

तथा

and

-

-

L

शूद्राणाम्

शूद्राणां

शूद्र{पुं}{6;बहु}/शूद्रा{स्त्री}{6;बहु}

शूद्र{पुं}{6;बहु}

-

-

समुच्चितम् 3

-

शूद्रों_के

the_sudras

-

-

GGG

कर्माणि

कर्माणि

कर्मन्{नपुं}{1;बहु}/कर्मन्{नपुं}{2;बहु}

कर्मन्{नपुं}{2;बहु}

-

-

कर्ता 8

-

कर्म

activities

-

-

GGL

स्व-भाव-प्र-भवैः

स्वभावप्रभवैर्गुणैः

स्वभावप्रभव{पुं}{3;बहु}/स्वभावप्रभव{नपुं}{3;बहु}

स्वभाव-प्रभव{पुं}{3;बहु}

<<स्व-भाव>T6-<प्र-भवैः>Tp>Bs6

स्वस्य भावः = स्वभावः, प्रकृष्टः भवः = प्रभवः, स्वभावः प्रभवः यस्य = स्वभावप्रभवः तैः स्वभावप्रभवैः

विशेषणम् 7

-

स्वभाव_से_उत्पन्न

born_of_own_nature

-

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

LGGLLGLG

गुणैः

-

गुण{पुं}{3;बहु}

गुण{पुं}{3;बहु}

-

-

करणम् 8

-

गुणों_के_द्वारा

by_the_modes_of_material_nature

प्र-विभक्तानि

प्रविभक्तानि

प्रविभक्त{नपुं}{1;बहु}/प्रविभक्त{नपुं}{2;बहु}

प्र_वि_भज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;प्र_वि_भजँ;भ्वादिः;नपुं}{1;बहु}

<प्र-विभक्तानि>Tp

प्रकृष्टं विभक्तम् = प्रविभक्तम् तानि प्रविभक्तानि

-

-

विभक्त_किये_गये_हैं

are_divided

-

-

LLGGL

18.41.A	शमः
18.41.B	शमो
18.41.C	शम{पुं}{1;एक}
18.41.D	शम{पुं}{1;एक}
18.41.E	-
18.41.F	-
18.41.G	समुच्चितम् 9
18.41.H	-
18.41.I	अन्तःकरण_का_निग्रह_करना
18.41.J	peacefulness
18.41.K	-
18.41.L	रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))
18.41.M	GG

दमः

दमस्तपः

दम{पुं}{1;एक}

दम{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 9

-

इन्द्रियों_का_दमन_करना

self-control

-

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

GGLG

तपः

-

तप{पुं}{1;एक}/तपस्{नपुं}{1;एक}/तपस्{नपुं}{2;एक}

तपस्{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 9

-

धर्म_पालन_के_लिये_कष्ट_सहना

austerity

शौचम्

शौचं

शौच{नपुं}{1;एक}/शौच{नपुं}{2;एक}

शौच{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 9

-

बाहर-भीतर_से_शुद्ध_रहना

purity

शुचेः भावः शौचम्

-

GG

क्षान्तिः

क्षान्तिरार्जवमेव

क्षान्ति{स्त्री}{1;एक}

क्षान्ति{स्त्री}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 9

-

दूसरों_के_अपराधों_को_क्षमा_करना

tolerance

-

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GLGLGGL

आर्जवम्

-

आर्जव{नपुं}{1;एक}/आर्जव{नपुं}{2;एक}

आर्जव{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 9

-

मन_इन्द्रिय_और_शरीर_को_सरल_रखना

honesty

ऋजोः भावः आर्जवम्

आस्तिक्यम्

-

आस्तिक्य{नपुं}{1;एक}/आस्तिक्य{नपुं}{2;एक}

आस्तिक्य{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 9

-

वेद_शास्त्र_ईश्वर_और_परलोक_आदि_में_श्रद्धा_रखना

religiousness

अस्ति इति मतिः यस्य सः आस्तिकः तस्य भावः आस्तिक्यम्

ज्ञानम्

ज्ञानं

ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}

ज्ञान{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 9

-

वेद-शास्त्रों_का_अध्ययन-अध्यापन_करना

knowledge

-

-

GG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 14

-

और

and

-

-

L

वि-ज्ञानम्

विज्ञानमास्तिक्यं

विज्ञान{नपुं}{1;एक}/विज्ञान{नपुं}{2;एक}

विज्ञान{नपुं}{1;एक}

<वि-ज्ञानम्>Tp

विशिष्टं ज्ञानम् = विज्ञानम्

समुच्चितम् 9

-

परमात्मा_के_तत्त्व_का_अनुभव_करना

wisdom

-

-

GGGGGG

एव

-

एव{अव्य}

एव{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 10

-

ही

certainly

स्व-भाव-जम्

स्वभावजम्

स्वभावज{पुं}{2;एक}/स्वभावज{नपुं}{1;एक}/स्वभावज{नपुं}{2;एक}

स्वभाव-ज{नपुं}{1;एक}

<<स्व-भाव>T6-जम्>U

स्वस्य भावः = स्वभावः, स्वभावात् जायते = स्वभावजम्

विशेषणम् 13

-

स्वाभाविक

born_of_his_own_nature

-

-

LGLL

ब्रह्म-कर्म

ब्रह्मकर्म

ब्रह्मकर्मन्{नपुं}{1;एक}/ब्रह्मकर्मन्{नपुं}{2;एक}

ब्रह्मन्-कर्मन्{नपुं}{1;एक}

<ब्रह्म-कर्म>T6

ब्रह्मणः कर्म = ब्रह्मकर्म

कर्ता 14

-

ब्राह्मण_कर्म

duty_of_a_brahmana

-

-

GLGL

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(हैं)

is

18.42.A	शौर्यम्
18.42.B	शौर्यं
18.42.C	शौर्य{नपुं}{1;एक}/शौर्य{नपुं}{2;एक}
18.42.D	शौर्य{नपुं}{1;एक}
18.42.E	-
18.42.F	-
18.42.G	समुच्चितम् 5
18.42.H	-
18.42.I	शूर-वीरता
18.42.J	heroism
18.42.K	शूरस्य भावः शौर्यम्
18.42.L	-
18.42.M	GG

तेजः

तेजो

तेजस्{नपुं}{1;एक}/तेजस्{नपुं}{2;एक}

तेजस्{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

तेज

power

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GG

धृतिः

धृतिर्दाक्ष्यं

धृति{स्त्री}{1;एक}

धृति{स्त्री}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

धैर्य

determination

यया धृत्या धारयते सा धृतिः

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

LGGG

दाक्ष्यम्

-

दाक्ष्य{नपुं}{1;एक}/दाक्ष्य{नपुं}{2;एक}

दाक्ष्य{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

चतुरता

resourcefulness

दक्षस्य भावः दाक्ष्यम्

च

चाप्यपलायनम्

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 15

-

और

and

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GLLGLL

युद्धे

युद्धे

युद्ध{पुं}{7;एक}/युद्ध{नपुं}{1;द्वि}/युद्ध{नपुं}{2;द्वि}/युद्ध{नपुं}{7;एक}

युद्ध{नपुं}{7;एक}

-

-

अधिकरणम् 8

-

युद्ध_में

in_battle

-

-

GG

अपि

-

अपि{अव्य}

अपि{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 6

-

भी

also

अ-पलायनम्

-

अ-पलायन{नपुं}{1;एक}/पलायन{नपुं}{2;एक}

न-पलायन{नपुं}{1;एक}

<न-पलायनम्>Tn

न पलायनम् = अपलायनम्

समुच्चितम् 5

-

न_भागना

not_fleeing

दानम्

दानमीश्वरभावश्च

दान{नपुं}{1;एक}/दान{नपुं}{2;एक}

दान{नपुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

दान_देना

generosity

-

सत्व-श्चुत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))

GGGLLGGL

च

-

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

और

and

ईश्वर-भावः

-

ईश्वरभाव{पुं}{1;एक}

ईश्वर-भाव{पुं}{1;एक}

<ईश्वर-भावः>T6

ईश्वरस्य भावः = ईश्वरभावः

समुच्चितम् 5

-

स्वामिभाव

leadership_nature

क्षात्रम्

क्षात्रं

क्षात्र{नपुं}{1;एक}/क्षात्र{नपुं}{2;एक}

क्षात्र{नपुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 14

-

क्षत्रिय_के

ksatriya

क्षत्राणां क्षत्रियाणां इदं क्षात्रम्

-

GG

स्व-भाव-जम्

स्वभावजम्

स्वभावज{पुं}{2;एक}/स्वभावज{नपुं}{1;एक}/स्वभावज{नपुं}{2;एक}

स्वभाव-ज{नपुं}{1;एक}

<<स्व-भाव>T6-जम्>U

स्वस्य भावः = स्वभावः, स्वभावात् जायते = स्वभावजम्

विशेषणम् 14

-

स्वाभाविक

born_of_his_own_nature

-

-

LGLL

कर्म

कर्म

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 15

-

कर्म

duty

-

-

GL

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(हैं)

is

18.43.A	कृषि-गौ-रक्ष्य-वाणिज्यम्
18.43.B	कृषिगौरक्ष्यवाणिज्यं
18.43.C	कृषि-गौरक्ष्य-वाणिज्य{नपुं}{1;एक}/वाणिज्य{नपुं}{2;एक}
18.43.D	कृषि-गौ-रक्ष्य-वाणिज्य{नपुं}{1;एक}
18.43.E	<<कृषि-<गौ-रक्ष्य>U>Di-वाणिज्यम्>T6
18.43.F	गाः रक्षतीति = गौरक्षः तस्य भावः = गौरक्ष्यम्, कृषि च गौरक्ष्यम् च इति = कृषिगौरक्ष्ये, कृषिगौरक्ष्योः वाणिज्यम् = कृषिगौरक्ष्यवाणिज्यम्
18.43.G	कर्ता 4
18.43.H	-
18.43.I	खेती_गोपालन_और_क्रय-विक्रयरूप_सत्य-व्यवहार
18.43.J	plowing,_protection_of_the_cows_and_trading
18.43.K	-
18.43.L	-
18.43.M	LLGGLGGG

स्व-भाव-जम्

स्वभावजम्

स्वभावज{पुं}{2;एक}/स्वभावज{नपुं}{1;एक}/स्वभावज{नपुं}{2;एक}

स्वभाव-ज{नपुं}{1;एक}

<<स्व-भाव>T6-जम्>U

स्वस्य भावः = स्वभावः, स्वभावात् जायते = स्वभावजम्

विशेषणम् 3

-

स्वाभाविक

born_of_his_own_nature

-

-

LGLL

वैश्य-कर्म

वैश्यकर्म

वैश्यकर्मन्{नपुं}{1;एक}/वैश्यकर्मन्{नपुं}{2;एक}

वैश्य-कर्मन्{नपुं}{1;एक}

<वैश्य-कर्म>T6

वैश्यानां कर्म = वैश्यकर्म

कर्तृसमानाधिकरणम् 4

-

वैश्य_कर्म

duty_of_vaisya

-

-

GLGL

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(हैं)

is

परिचर्य-आत्मकम्

परिचर्यात्मकं

परिचर्य-आत्मकम्

परिचर्य-आत्मक{नपुं}{1;एक}

<परिचर्य-आत्मकम्>Bs6

परिचर्या आत्मा यस्य तत् = परिचर्यात्मकम्

कर्ता 10

-

सब_वर्णों_की_सेवा_करना

nature_of_service

परिचर्या शुश्रूषा आत्मा स्वरूपं यस्य तत्

-

LLGGLG

शूद्रस्य

शूद्रस्यापि

शूद्र{पुं}{6;एक}

शूद्र{पुं}{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 9

-

शूद्र_का

of_the_sudra

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGL

अपि

-

अपि{अव्य}

अपि{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 6

-

भी

also

स्व-भाव-जम्

स्वभावजम्

स्वभावज{पुं}{2;एक}/स्वभावज{नपुं}{1;एक}/स्वभावज{नपुं}{2;एक}

स्वभाव-ज{नपुं}{1;एक}

<<स्व-भाव>T6-जम्>U

स्वस्य भावः = स्वभावः, स्वभावात् जायते = स्वभावजम्

विशेषणम् 9

-

स्वाभाविक

born_of_his_own_nature

-

-

LGLL

कर्म

कर्म

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 10

-

कर्म

duty

-

-

GL

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

18.44.A	स्वे
18.44.B	स्वे
18.44.C	स्व{पुं}{7;एक}/स्व{नपुं}{1;द्वि}/स्व{नपुं}{2;द्वि}/स्व{नपुं}{7;एक}/स्व{पुं}{1;बहु}/स्व{नपुं}{1;द्वि}/स्व{नपुं}{2;द्वि}/स्वा{स्त्री}{1;द्वि}/स्वा{स्त्री}{2;द्वि}/स्वा{स्त्री}{1;द्वि}/स्वा{स्त्री}{2;द्वि}
18.44.D	स्व{नपुं}{7;एक}
18.44.E	-
18.44.F	-
18.44.G	वीप्सा 2
18.44.H	-
18.44.I	अपने
18.44.J	own
18.44.K	-
18.44.L	-
18.44.M	G

स्वे

स्वे

स्व{पुं}{7;एक}/स्व{नपुं}{1;द्वि}/स्व{नपुं}{2;द्वि}/स्व{नपुं}{7;एक}/स्व{पुं}{1;बहु}/स्व{नपुं}{1;द्वि}/स्व{नपुं}{2;द्वि}/स्वा{स्त्री}{1;द्वि}/स्वा{स्त्री}{2;द्वि}/स्वा{स्त्री}{1;द्वि}/स्वा{स्त्री}{2;द्वि}

स्व{नपुं}{7;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 3

-

अपने

own

-

-

G

कर्मणि

कर्मण्यभिरतः

कर्मन्{नपुं}{7;एक}

कर्मन्{नपुं}{7;एक}

-

-

अधिकरणम् 7

-

कर्मों_में

in_work

-

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGLLLG

अभिरतः

-

अभिरत{पुं}{1;एक}

अभि_रम्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;अभि_रमुँ;भ्वादिः;पुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 5

-

तत्परता_से_लगा_हुआ

following

नरः

नरः

नृ{पुं}{1;बहु}/नर{पुं}{1;एक}

नर{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 7

-

मनुष्य

a_man

-

-

LG

संसिद्धिम्

संसिद्धिं

संसिद्धि{स्त्री}{2;एक}

संसिद्धि{स्त्री}{2;एक}

-

-

कर्म 7

-

भगवत्प्राप्तिरूप_परम_सिद्धि_को

perfection

-

-

GGG

लभते

लभते

लभ्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुलभँष्;भ्वादिः}

लभ्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुलभँष्;भ्वादिः}

-

-

-

-

प्राप्त_हो_जाता_है

achieves

-

-

LLG

स्व-कर्म-निरतः

स्वकर्मनिरतः

स्व-कर्मन्-नि_रम्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त;नि_रमुँ;भ्वादिः;पुं}{1;एक}

स्व-कर्मन्-निरत{पुं}{1;एक}

<<स्व-कर्म>T6-निरतः>T7

स्वस्य कर्म = स्वकर्म, स्वकर्मणि निरतः = स्वकर्मनिरतः

कर्ता 11

-

अपने_स्वाभाविक_कर्म_में_लगा_हुआ_मनुष्य

engaged_in_his_own_duty

-

-

LGLLLG

यथा

यथा

यथा{अव्य}

यथा{अव्य}

-

-

क्रियाविशेषणम् 11

-

जिस_प्रकार_के_कर्म_करके

as

-

-

LG

सिद्धिम्

सिद्धिं

सिद्धि{स्त्री}{2;एक}

सिद्धि{स्त्री}{2;एक}

-

-

कर्म 11

-

परम_सिद्धि_को

perfection

-

-

GG

विन्दति

विन्दति

विद्3{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;विदॢँ;तुदादिः}

विद्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;विदॢँ;तुदादिः}

-

-

-

-

प्राप्त_होता_है

attains

-

-

GLL

तत्

तच्छृणु

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 14

-

उस_विधि_को

that

-

जश्त्व-श्चुत्व-चर्त्व-छत्व (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)-खरि च (8।4।55)-शश्छोऽटि (8।4।63))

GLL

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 14

-

(तू)

you

शृणु

-

श्रु1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

श्रु{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

-

-

-

-

सुन

listen

18.45.A	यतः
18.45.B	यतः
18.45.C	यतः{अव्य}/यत{पुं}{1;एक}
18.45.D	यतः{अव्य}
18.45.E	-
18.45.F	-
18.45.G	अपादानम् 4
18.45.H	-
18.45.I	जिस_परमेश्वर_से
18.45.J	from_whom
18.45.K	-
18.45.L	-
18.45.M	LG

भूतानाम्

-

भूत{पुं}{6;बहु}/भूत{नपुं}{6;बहु}/भूता{स्त्री}{6;बहु}/भूता{स्त्री}{6;बहु}

भूत{पुं}{6;बहु}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 3

-

सम्पूर्ण_प्राणियों_की

of_all_living_entities

प्रवृत्तिः

प्रवृत्तिर्भूतानां

प्रवृत्ति{स्त्री}{1;एक}

प्रवृत्ति{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्ता 4

-

उत्पत्ति

the_emanation

-

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

LGGGGG

(भवति)

-

(भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/भवत्{पुं}{7;एक})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

-

-

-

-

(होती_है)

becomes

येन

येन

येन{अव्य}/यद्{पुं}{3;एक}/यद्{नपुं}{3;एक}

यद्{पुं}{3;एक}

-

-

करणम् 9

-

जिससे

by_whom

-

-

GL

इदम्

-

इदम्{नपुं}{1;एक}/इदम्{नपुं}{2;एक}

इदम्{नपुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 7

-

यह

this

सर्वम्

सर्वमिदं

सर्व{पुं}{2;एक}/सर्व{नपुं}{1;एक}/सर्व{नपुं}{2;एक}

सर्व{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 9

-

समस्त_जगत्

all

-

-

GGLG

ततम्

-

तन्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त;तनुँ;तनादिः;नपुं}{1;एक}

तत{नपुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 9

-

व्याप्त

pervaded

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

तम्

तमभ्यर्च्य

तद्{पुं}{2;एक}

तद्{पुं}{2;एक}

-

-

कर्म 12

-

उसकी_(परमेश्वर_की)

him

-

-

GGGL

स्व-कर्मणा

स्वकर्मणा

स्वकर्मन्{नपुं}{3;एक}

स्व-कर्मन्{नपुं}{3;एक}

<स्व-कर्मणा>T6

स्वस्य कर्म = स्वकर्म तेन स्वकर्मणा

करणम् 12

-

अपने_स्वाभाविक_कर्मों_द्वारा

in_his_own_duties

-

-

LGLG

अभ्यर्च्य

-

अभि_ऋच्1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;ऋचँ;तुदादिः}/अभि_अर्च्1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;अर्चँ;भ्वादिः}/अभि_अर्च्2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;अर्चँ;चुरादिः}

अभि_अर्च्{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;अभि_अर्चँ;भ्वादिः}

-

-

पूर्वकालः 15

-

पूजा_करके

by_worshiping

मानवः

मानवः

मानव{पुं}{1;एक}

मानव{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 15

-

मनुष्य

a_man

-

-

GLG

सिद्धिम्

सिद्धिं

सिद्धि{स्त्री}{2;एक}

सिद्धि{स्त्री}{2;एक}

-

-

कर्म 15

-

परम_सिद्धि_को

perfection

-

-

GG

विन्दति

विन्दति

विद्3{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;विदॢँ;तुदादिः}

विद्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;विदॢँ;तुदादिः}

-

-

-

-

प्राप्त_हो_जाता_है

achieves

-

-

GLL

18.46.A	स्व-अनुष्ठितात्
18.46.B	-
18.46.C	स्वनुष्ठित{पुं}{5;एक}/स्वनुष्ठित{नपुं}{5;एक}
18.46.D	स्व-अनुष्ठित{पुं}{5;एक}
18.46.E	<स्व-अनुष्ठितात्>Tp
18.46.F	सम्यक् अनुष्ठितं = स्वनुष्ठितं तस्मात् स्वनुष्ठितात्
18.46.G	विशेषणम् 2
18.46.H	-
18.46.I	अच्छी_प्रकार_आचरण_किये_हुए
18.46.J	perfectly_done

पर-धर्मात्

परधर्मात्स्वनुष्ठितात्

परधर्म{पुं}{5;एक}

पर-धर्म{पुं}{5;एक}

<पर-धर्मात्>T6

परेषां धर्मः = परधर्मः तस्मात् परधर्मात्

विभक्तम् 4

-

दूसरे_के_धर्म_से

another's_occupation

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

LLGGLGLG

वि-गुणः

विगुणः

विगुण{पुं}{1;एक}

विगुण{पुं}{1;एक}

<वि-गुणः>Bs5

विगतः गुणः यस्मात् सः = विगुणः

विशेषणम् 4

-

गुणरहित

imperfectly_performed

-

-

LLG

स्व-धर्मः

-

स्वधर्म{पुं}{1;एक}

स्वधर्म{पुं}{1;एक}

<स्व-धर्मः>T6

स्वस्य धर्मः = स्वधर्मः

कर्ता 6

-

अपना_धर्म

one's_own_occupation

श्रेयान्

श्रेयान्स्वधर्मो

श्रेय{पुं}{2;बहु}/श्रेयस्{पुं}{1;एक}

श्रेयस्{पुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 6

-

श्रेष्ठ

better

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GGLGG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

स्व-भाव-नियतम्

स्वभावनियतं

स्वभाव-नियत{पुं}{2;एक}/नियत{नपुं}{1;एक}/नियत{नपुं}{2;एक}

स्वभाव-नियत{नपुं}{2;एक}

<<स्व-भाव>T6-नियतम्>T3

स्वस्य भावः = स्वभावः, स्वभावैः नियतम् = स्वभावनियतम्

विशेषणम् 8

-

स्वभाव_से_नियत_किये_हुए

prescribed_duties_according_to_one's_nature

-

-

LGLLLG

कर्म

कर्म

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 9

-

स्वधर्मरूप_कर्म_को

work

-

-

GL

कुर्वन्

कुर्वन्नाप्नोति

कुर्वत्{पुं}{1;एक}/कुर्वत्{पुं}{1;एक}

कृ{कृत्_प्रत्ययः:शतृ;डुकृञ्;तनादिः;पुं}{1;एक}

-

-

समानकालः 13

-

करता_हुआ

performing

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGGL

(मनुष्यः)

-

(मनुष्य{पुं}{1;एक})

(मनुष्य){पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 13

-

(मनुष्य)

man

किल्बिषम्

किल्बिषम्

किल्बिष{नपुं}{1;एक}/किल्बिष{नपुं}{2;एक}

किल्बिष{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 13

-

पाप_को

sinful_reactions

-

-

GLL

न

-

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 13

-

नहीं

never

आप्नोति

-

आप्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

आप्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

-

-

-

-

प्राप्त_होता

achieve

18.47.A	कौन्तेय
18.47.B	कौन्तेय
18.47.C	कौन्तेय{पुं}{8;एक}
18.47.D	कौन्तेय{पुं}{8;एक}
18.47.E	-
18.47.F	-
18.47.G	सम्बोध्यः 7
18.47.H	-
18.47.I	हे_कुन्तीपुत्र
18.47.J	O_son_of_Kunti
18.47.K	-
18.47.L	-
18.47.M	GGL

स-दोषम्

सदोषमपि

सदोष{पुं}{2;एक}/सदोष{नपुं}{1;एक}/सदोष{नपुं}{2;एक}

स-दोष{नपुं}{2;एक}

<स-दोषम्>BvS

दोषेण सहितम् = सदोषम्

विशेषणम् 5

-

दोषयुक्त_होनेपर

with_fault

-

-

LGGLL

अपि

-

अपि{अव्य}

अपि{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 2

-

भी

although

सहजम्

सहजं

सहज{पुं}{2;एक}/सहज{नपुं}{1;एक}/सहज{नपुं}{2;एक}

सहज{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 5

-

सहज

born_simultaneously

सह जायते इति सहजं

-

LLG

कर्म

कर्म

कर्मन्{नपुं}{1;एक}/कर्मन्{नपुं}{2;एक}

कर्मन्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 7

-

कर्म_को

work

-

-

GL

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 7

-

नहीं

never

-

-

L

त्यजेत्

त्यजेत्

त्यज्1{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;त्यजँ;भ्वादिः}

त्यज्{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;त्यजँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

त्यागना_चाहिये

to_be_given_up

-

-

LG

हि

हि

हि{अव्य}

हि{अव्य}

-

-

-

-

क्योंकि

certainly

-

-

L

धूमेन

धूमेनाग्निरिवावृताः

धूम{पुं}{3;एक}

धूम{पुं}{3;एक}

-

-

प्रतियोगी 10

-

धूएँ_के

smoke

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGLLGLG

(सह)

-

(सह{अव्य})

(सह){अव्य}

-

-

अनुयोगी 11

-

(साथ)

with

अग्निः

-

अग्नि{पुं}{1;एक}

अग्नि{पुं}{1;एक}

-

-

प्रतियोगी 12

-

अग्नि_की

fire

इव

-

इव{अव्य}

इव{अव्य}

-

-

अनुयोगी 13

-

भाँति

as

सर्व-आरम्भाः

सर्वारम्भा

सर्वारम्भ{पुं}{1;बहु}

सर्व-आरम्भ{पुं}{1;बहु}

<सर्व-आरम्भाः>K1

सर्वे ते आरम्भाः = सर्वारम्भाः

कर्ता 17

-

सभी_कर्म

any_venture

-

रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-हलि सर्वेषाम् (8।3।22))

GGGG

दोषेण

दोषेण

दोष{पुं}{3;एक}

दोष{पुं}{3;एक}

-

-

प्रतियोगी 15

-

दोष_के

fault

-

-

GGL

(सह)

-

(सह{अव्य})

(सह){अव्य}

-

-

अनुयोगी 16

-

(साथ)

with

आवृताः

-

आवृत{पुं}{1;बहु}/आवृता{स्त्री}{1;बहु}/आवृता{स्त्री}{2;बहु}

आङ्_वृ{कृत्_प्रत्ययः:क्त;आङ्_वृञ्;स्वादिः;स्त्री}{1;बहु}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 17

-

युक्त

covered

(सन्ति)

-

(सत्{नपुं}{1;बहु}/सत्{नपुं}{2;बहु}/अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;बहु;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(हैं)

are

18.48.A	सर्वत्र
18.48.B	सर्वत्र
18.48.C	सर्वत्र{अव्य}
18.48.D	सर्वत्र{अव्य}
18.48.E	-
18.48.F	-
18.48.G	अधिकरणम् 8
18.48.H	-
18.48.I	सर्वत्र
18.48.J	everywhere
18.48.K	-
18.48.L	-
18.48.M	GGL

अ-सक्त-बुद्धिः

असक्तबुद्धिः

अ-सक्त-बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

असक्त-बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

<<न-सक्त>Tn-बुद्धिः>Bs6

न सक्तः = असक्तः, असक्ता बुद्धिः यस्य सः = असक्तबुद्धिः

विशेषणम् 4

-

आसक्तिरहित_बुद्धिवाला

unattached_intelligence

-

-

LGLGG

विगत-स्पृहः

विगतस्पृहः

विगतस्पृह{पुं}{1;एक}

विगत-स्पृह{पुं}{1;एक}

<विगत-स्पृहः>Bs5

विगता स्पृहा यस्मात् सः = विगतस्पृहः

विशेषणम् 4

-

स्पृहारहित

without_material_desires

-

-

LLGLG

जित-आत्मा

जितात्मा

जितात्मन्{पुं}{1;एक}

जित-आत्मन्{पुं}{1;एक}

<जित-आत्मा>Bs6

जितः आत्मा यस्य सः = जितात्मा

कर्ता 8

-

जीते_हुए_अन्तःकरणवाला_पुरुष

control_of_the_mind

-

-

LGG

सन्न्यासेन

सन्न्यासेनाधिगच्छति

सन्न्यास{पुं}{3;एक}

सन्न्यास{पुं}{3;एक}

-

-

करणम् 8

-

सांख्ययोग_के_द्वारा

by_the_renounced_order_of_life

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGGLGLL

परमाम्

परमां

परमा{स्त्री}{2;एक}

परमा{स्त्री}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 7

-

उस_परम

supreme

-

-

LGG

नैष्कर्म्य-सिद्धिम्

नैष्कर्म्यसिद्धिं

नैष्कर्म्यसिद्धि{स्त्री}{2;एक}

नैष्कर्म्य-सिद्धि{स्त्री}{2;एक}

<नैष्कर्म्य-सिद्धिं>T6

नैष्कर्म्यस्य सिद्धिः = नैष्कर्म्यसिद्धिः तम् नैष्कर्म्यसिद्धिम्

कर्म 8

-

नैष्कर्म्य-सिद्धि_को

perfection_of_non-reaction

-

-

GGLGG

अधिगच्छति

-

अधि_गम्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;गमॢँ;भ्वादिः}

अधि_गम्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;अधि_गमॢँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

प्राप्त_होता_है

attains

18.49.A	या
18.49.B	या
18.49.C	यद्{स्त्री}{1;एक}
18.49.D	यद्{स्त्री}{1;एक}
18.49.E	-
18.49.F	-
18.49.G	कर्ता 5
18.49.H	-
18.49.I	जो
18.49.J	which
18.49.K	-
18.49.L	-
18.49.M	G

ज्ञानस्य

ज्ञानस्य

ज्ञान{नपुं}{6;एक}

ज्ञान{नपुं}{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 4

-

ज्ञानयोग_की

of_knowledge

-

-

GGL

परा

परा

परा{स्त्री}{1;एक}/परा{स्त्री}{1;एक}

परा{स्त्री}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 4

-

परा

transcendental

-

-

LG

निष्ठा

निष्ठा

निष्ठा{स्त्री}{1;एक}

निष्ठा{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 5

-

निष्ठा

stage

-

-

GG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

यथा

यथा

यथा{अव्य}

यथा{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 12

-

जिस_प्रकार_से

as

-

-

LG

सिद्धिम्

सिद्धिं

सिद्धि{स्त्री}{2;एक}

सिद्धि{स्त्री}{2;एक}

-

-

कर्म 8

-

उसको_(नैष्कर्म्य-सिद्धि_को)

perfection

-

-

GG

प्राप्तः

प्राप्तो

प्राप्त{पुं}{1;एक}

प्र_आप्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;प्र_आपॢँ;स्वादिः;पुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 9

-

प्राप्त_होकर

achieving

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GG

(मनुष्यः)

-

(मनुष्य{पुं}{1;एक})

(मनुष्य){पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 11

-

(मनुष्य)

man

ब्रह्म

ब्रह्म

ब्रह्मन्{नपुं}{2;एक}

ब्रह्मन्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 11

-

ब्रह्म_को

the_Supreme

-

-

GL

आप्नोति

-

आप्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

आप्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

-

-

प्रतियोगी 6

-

प्राप्त_होता_है

achieves

तथा

तथाप्नोति

तथा{अव्य}

तथा{अव्य}

-

-

अनुयोगी 17

-

उसको_(प्रकार_को)

so

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

LGGL

कौन्तेय

कौन्तेय

कौन्तेय{पुं}{8;एक}

कौन्तेय{पुं}{8;एक}

-

-

सम्बोध्यः 17

-

हे_कुन्तीपुत्र

O_son_of_Kunti

-

-

GGL

समासेन

समासेनैव

समास{पुं}{3;एक}

समास{पुं}{3;एक}

-

-

क्रियाविशेषणम् 17

-

संक्षेप_में

summarily

-

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

GGGGL

एव

-

एव{अव्य}

एव{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 14

-

ही

certainly

मे

मे

अस्मद्{6;एक}

अस्मद्{5;एक}

-

-

अपादानम् 17

-

मुझसे

from_Me

-

-

G

निबोध

निबोध

नि_बुध्2{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;बुधिँर्;भ्वादिः}

नि_बुध्{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;नि_बुधिँर्;भ्वादिः}

-

-

-

-

समझ

try_to_understand

-

-

LGL

18.50.A	विशुद्धया
18.50.B	विशुद्धया
18.50.C	विशुद्धा{स्त्री}{3;एक}
18.50.D	विशुद्धा{स्त्री}{3;एक}
18.50.E	-
18.50.F	-
18.50.G	विशेषणम् 2
18.50.H	-
18.50.I	विशुद्ध
18.50.J	fully_purified
18.50.K	-
18.50.L	-
18.50.M	LGLG

बुद्ध्या

बुद्ध्या

बुद्धि{स्त्री}{3;एक}

बुद्धि{स्त्री}{3;एक}

-

-

करणम् 3

-

बुद्धि_से

by_the_intelligence

-

-

GG

युक्तः

युक्तो

युक्त{पुं}{1;एक}

युज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;युजिँर्;रुधादिः;पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 17

-

युक्त

such_engagement

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GG

लघु-आशी

लघ्वाशी

लघ्वाशिन्{पुं}{1;एक}

लघ्वाशिन्{पुं}{1;एक}

<लघु-आशी>Bs6

लघु अशितुं शीलम् अस्य सः = लघ्वाशी

समुच्चितम् 17

-

हलका_सात्त्विक_और_नियमित_भोजन_करनेवाला

eating_a_small_quantity

-

-

GGG

शब्द-आदीन्

शब्दादीन्विषयांस्त्यक्त्वा

शब्दादि{पुं}{2;बहु}

शब्द-आदि{पुं}{2;बहु}

<शब्द-आदीन्>Bs6

शब्दः आदिः येषां ते = शब्दादयः तान् शब्दादीन्

विशेषणम् 6

-

शब्दादि

the_sense_objects_such_as_sound_etc

-

रुत्व-सन्धिः (नश्छव्यप्रशान् (8।3।7)-अनुनासिकात् परोऽनुस्वारः (8।3।4)-खरवसानयोर्विसर्जनीयः (8।3।15)-विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

GGGLLGGG

विषयान्

-

विषय{पुं}{2;बहु}

विषय{पुं}{2;बहु}

-

-

कर्म 7

-

विषयों_का

sense_objects

त्यक्त्वा

-

त्यज्1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;त्यजँ;भ्वादिः}

त्यज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;त्यजँ;भ्वादिः}

-

-

पूर्वकालः 32

-

त्याग_करके

giving_up

विविक्त-सेवी

विविक्तसेवी

विविक्तसेविन्{पुं}{1;एक}

विविक्त-सेविन्{पुं}{1;एक}

<विविक्त-सेवी>U

विविक्तान् सेवितुं शीलम् अस्य सः = विविक्तसेवी

समुच्चितम् 17

-

एकान्त_और_शुद्ध_देश_का_सेवन_करनेवाला

living_in_a_secluded_place

-

-

LGLGG

धृत्या

धृत्यात्मानं

धृति{स्त्री}{3;एक}

धृति{स्त्री}{3;एक}

-

-

करणम् 11

-

सात्त्विक_धारण-शक्ति_के_द्वारा

determination

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGG

आत्मानम्

-

आत्मन्{पुं}{2;एक}

आत्मन्{पुं}{2;एक}

-

-

कर्म 11

-

अन्तःकरण_और_इन्द्रियों_का

self

नियम्य

नियम्य

नि_यम्1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;यमोँ;भ्वादिः}/नि_यम्2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;यमँ;भ्वादिः}/नि_यम्3{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;यमँ;चुरादिः}

नि_यम्{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;नि_यमोँ;भ्वादिः}

-

-

पूर्वकालः 32

-

संयम_करके

regulated

-

-

LGL

यत-वाक्-काय-मानसः

यतवाक्कायमानसः

यत-वाक्-काय-मानस{पुं}{1;एक}

यत-वाच्-काय-मानस{पुं}{1;एक}

<यत-<वाक्-काय-मानसः>Di>Bs6

वाक् च कायम् च मानसः च = वाक्कायमानसाः, यतः वाक्कायमानसाः यस्य सः = यतवाक्कायमानसः

समुच्चितम् 17

-

मन_वाणी_और_शरीर_को_वश_में_कर_लेनेवाला

controller_of_speech,_body_and_mind

-

-

LLGGGGLG

राग-द्वेषौ

रागद्वेषौ

रागद्वेष{पुं}{1;द्वि}/रागद्वेष{पुं}{2;द्वि}

राग-द्वेष{पुं}{2;द्वि}

<राग-द्वेषौ>Di

रागः च द्वेषः च = रागद्वेषौ

कर्म 14

-

राग-द्वेष_को

attachment_and_hatred

-

-

GGGG

व्युदस्य

व्युदस्य

व्युद{पुं}{6;एक}/व्युद{नपुं}{6;एक}

वि_उत्_अस्{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वि_उत्_असँ;अदादिः}

-

-

पूर्वकालः 32

-

सर्वथा_नष्ट_करके

having_laid_aside

-

-

LGL

वैराग्यम्

वैराग्यं

वैराग्य{नपुं}{1;एक}/वैराग्य{नपुं}{2;एक}

वैराग्य{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 16

-

भलीभाँति_दृढ़_वैराग्य_का

detachment

विगतः रागः यस्मात् सः विरागः तस्य भावः वैराग्यम्

-

GGG

समुपाश्रितः

समुपाश्रितः

समुपाश्रित{पुं}{1;एक}

सम्_उप_आङ्_श्रि{कृत्_प्रत्ययः:क्त;सम्_उप_आङ्_श्रिञ्;भ्वादिः;पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 17

-

आश्रय_लेनेवाला

taken_shelter_of

सम्यक् उपाश्रितः समुपाश्रितः

-

GLGLG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

विशेषणम् 30

-

तथा

also

-

-

L

अहङ्कारम्

अहङ्कारं

अहङ्कार{पुं}{2;एक}

अहङ्कार{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 23

-

अहंकार

false_ego

-

-

LGGG

बलम्

बलं

बल{पुं}{2;एक}/बल{नपुं}{1;एक}/बल{नपुं}{2;एक}

बल{नपुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 23

-

बल

false_strength

-

-

LG

दर्पम्

दर्पं

दर्प{पुं}{2;एक}

दर्प{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 23

-

घमण्ड

false_pride

-

-

GG

कामम्

कामं

कामम्{अव्य}/काम{पुं}{2;एक}

काम{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 23

-

काम

lust

-

-

GG

क्रोधम्

क्रोधं

क्रोध{पुं}{2;एक}/क्रोध{नपुं}{1;एक}/क्रोध{नपुं}{2;एक}

क्रोध{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 23

-

क्रोध

anger

-

-

GG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्म 25

-

और

also

-

-

L

परिग्रहम्

परिग्रहम्

परिग्रह{पुं}{2;एक}

परिग्रह{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 23

-

परिग्रह_का

acceptance_of_material_things

-

-

LGLL

विमुच्य

विमुच्य

वि_मुच्1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;मुचॢँ;तुदादिः}/वि_मुच्2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;मुचँ;चुरादिः}

वि_मुच्{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वि_मुचॢँ;तुदादिः}

-

-

पूर्वकालः 32

-

त्याग_करके

being_delivered

-

-

GGL

नित्यम्

नित्यं

नित्य{पुं}{2;एक}/नित्य{नपुं}{1;एक}/नित्य{नपुं}{2;एक}

नित्य{नपुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 27

-

निरन्तर

always

-

-

GG

ध्यान-योग-परः

ध्यानयोगपरो

ध्यान-योग-पर{पुं}{1;एक}/पर{पुं}{1;एक}

ध्यान-योग-पर{पुं}{1;एक}

<<ध्यान-योग>Di-परः>Bs6

ध्यानं च योगश्च = ध्यानयोगौ, ध्यानयोगौ परः यस्य इति = ध्यानयोगपरः

समुच्चितम् 17

-

ध्यानयोग_के_परायण_रहनेवाला

absorbed_in_trance

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLGLLG

निर्-ममः

निर्ममः

निर्मम{पुं}{1;एक}

निर्-मम{पुं}{1;एक}

<निर्-ममः>Bvp

निर्गतः ममः यस्मात् = निर्ममः

समुच्चितम् 17

-

ममतारहित

without_proprietorship

-

-

GGG

शान्तः

शान्तो

शान्त{पुं}{1;एक}/शान्त{पुं}{1;एक}

शान्त{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 17

-

शान्तियुक्त

peaceful

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GG

(पुरुषः)

-

(पुरुष{पुं}{1;एक})

(पुरुष){पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 32

-

(पुरुष)

person

ब्रह्म-भूयाय

ब्रह्मभूयाय

ब्रह्मभूय{नपुं}{4;एक}

ब्रह्म-भूय{नपुं}{4;एक}

<ब्रह्म-भूयाय>T6

ब्रह्मणः भूयं = ब्रह्मभूयम् तस्मै ब्रह्मभूयाय

प्रयोजनम् 32

-

सच्चिदानन्दघन_ब्रह्म_में_अभिन्नभाव_से_स्थित_होने_का

to_become_self-realized

-

-

GLGGL

कल्पते

कल्पते

कल्पता{स्त्री}{1;द्वि}/कल्पता{स्त्री}{2;द्वि}/कृप्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;कृपूँ;भ्वादिः}

कृप्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;कृपूँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

पात्र_होता_है

is_understood

-

-

GLG

18.51.A	ब्रह्म-भूतः
18.51.B	ब्रह्मभूतः
18.51.C	ब्रह्मभूत{पुं}{1;एक}
18.51.D	ब्रह्म-भूत{पुं}{1;एक}
18.51.E	<ब्रह्म-भूतः>T7
18.51.F	ब्रह्मणि भूतः = ब्रह्मभूतः
18.51.G	विशेषणम् 2
18.51.H	-
18.51.I	सच्चिदानन्दघन_ब्रह्म_में_एकीभाव_से_स्थित
18.51.J	being_one_with_the_Absolute
18.51.K	-
18.51.L	-
18.51.M	GLGG

प्रसन्न-आत्मा

प्रसन्नात्मा

प्रसन्नात्मन्{पुं}{1;एक}

प्रसन्न-आत्मन्{पुं}{1;एक}

<प्रसन्ना-आत्मा>Bs6

प्रसन्नः आत्मा यस्य = प्रसन्नात्मा

कर्ता 4

-

प्रसन्न_मनवाला_योगी

fully_joyful

-

-

LGGG

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 4

-

न

never

-

-

L

शोचति

शोचति

शुच्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;शुचँ;भ्वादिः}

शुच्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;शुचँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

शोक_करता_है

laments

-

-

GLL

(सः)

-

(तद्{पुं}{1;एक})

(तद्){पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 7

-

(वह)

he

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 7

-

न

never

-

-

L

काङ्क्षति

काङ्क्षति

काङ्क्ष्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;काक्षिँ;भ्वादिः}

काङ्क्ष्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;काक्षिँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

आकांक्षा_ही_करता_है

desires

-

-

GLL

(सः)

-

(तद्{पुं}{1;एक})

(तद्){पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 14

-

(वह)

he

सर्वेषु

सर्वेषु

सर्व{पुं}{7;बहु}/सर्व{नपुं}{7;बहु}

सर्व{पुं}{7;बहु}

-

-

विशेषणम् 10

-

समस्त

all

-

-

GGL

भूतेषु

भूतेषु

भूत{पुं}{7;बहु}/भूत{नपुं}{7;बहु}

भूत{पुं}{7;बहु}

-

-

अधिकरणम् 14

-

प्राणियों_में

living_entities

-

-

GGL

समः

समः

सम{पुं}{1;एक}/सम{पुं}{1;एक}

सम{पुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 14

-

समभाववाला_योगी

equally_disposed

-

-

GG

पराम्

पराम्

परा{स्त्री}{2;एक}/परा{स्त्री}{2;एक}

परा{स्त्री}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 13

-

परा

transcendental

-

-

LG

मद्-भक्तिम्

मद्भक्तिं

अस्मद्-भक्ति{स्त्री}{2;एक}

अस्मद्-भक्ति{स्त्री}{2;एक}

<मत्-भक्तिम्>T7

मयि भक्तिः = मद्भक्तिः तां मद्भक्तिम्

कर्म 14

-

मेरी_भक्ति_को

My_devotional_service

-

-

GGG

लभते

लभते

लभ्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुलभँष्;भ्वादिः}

लभ्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुलभँष्;भ्वादिः}

-

-

-

-

प्राप्त_हो_जाता_है

gains

-

-

LLG

18.52.A	भक्त्या
18.52.B	भक्त्या
18.52.C	भक्ति{स्त्री}{3;एक}
18.52.D	भक्ति{स्त्री}{3;एक}
18.52.E	-
18.52.F	-
18.52.G	करणम् 11
18.52.H	-
18.52.I	पराभक्ति_के_द्वारा
18.52.J	by_pure_devotional_service
18.52.K	-
18.52.L	-
18.52.M	GG

(सः)

-

(तद्{पुं}{1;एक})

(तद्){पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 11

-

(वह)

he

माम्

मामभिजानाति

अस्मद्{2;एक}

अस्मद्{2;एक}

-

-

कर्म 11

-

मुझको_(परमात्मा_को)

me

-

-

GLLGGL

(अहम्)

-

(अस्मद्{1;एक})

(अस्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 8

-

(मैं)

I

यः

-

यद्{पुं}{1;एक}

यद्{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 6

-

जो

as

च

-

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 8

-

और

and

यावान्

यावान्यश्चास्मि

याव{पुं}{2;बहु}/यावत्{पुं}{1;एक}/यावत्{पुं}{1;एक}

यावत्{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 6

-

जितना

as_much_as

-

सत्व-श्चुत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGGL

अस्मि

-

अस्मि{अव्य}/अस्2{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

अस्{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

प्रतियोगी 9

-

हूँ

am

(इति)

-

(इति{अव्य})

(इति){अव्य}

-

-

अनुयोगी 15

-

(यह)

thus

तत्त्वतः

तत्त्वतः

तत्त्वतः{अव्य}

तत्त्वतः{अव्य}

-

-

क्रियाविशेषणम् 11

-

तत्त्व_से

in_truth

-

-

GLG

अभिजानाति

-

अभि_ज्ञा2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ज्ञा;क्र्यादिः}

अभि_ज्ञा{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;अभि_ज्ञा;क्र्यादिः}

-

-

-

-

जान_लेता_है

can_know

ततः

ततो

ततः{अव्य}

ततः{अव्य}

-

-

हेतुः 15

-

उस

thereafter

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

LG

माम्

मां

अस्मद्{2;एक}

अस्मद्{2;एक}

-

-

कर्म 15

-

मुझको

me

-

-

G

तत्त्वतः

तत्त्वतो

तत्त्वतः{अव्य}

तत्त्वतः{अव्य}

-

-

क्रियाविशेषणम् 15

-

तत्त्व_से

by_truth

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLG

ज्ञात्वा

ज्ञात्वा

ज्ञा1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ज्ञा;भ्वादिः}/ज्ञा2{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ज्ञा;क्र्यादिः}

ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ज्ञा;क्र्यादिः}

-

-

पूर्वकालः 17

-

जानकर

knowing

-

-

GG

तदनन्तरम्

तदनन्तरम्

तदनन्तरम्{अव्य}/तदनन्तर{पुं}{2;एक}/तदनन्तर{नपुं}{1;एक}/तदनन्तर{नपुं}{2;एक}

तदनन्तरम्{अव्य}

-

-

अधिकरणम् 17

-

तत्काल_ही

thereafter

-

-

LLGLL

विशते

विशते

विशत्{पुं}{4;एक}/विशत्{नपुं}{4;एक}/विशता{स्त्री}{1;द्वि}/विशता{स्त्री}{2;द्वि}

विश्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;विशँ;तुदादिः}

-

-

-

-

मुझमें_प्रविष्ट_हो_जाता_है

enters

-

-

LLG

18.53.A	मद्-व्यपाश्रयः
18.53.B	मद्व्यपाश्रयः
18.53.C	अस्मद्-व्यपाश्रय{पुं}{1;एक}
18.53.D	अस्मद्-व्यपाश्रय{पुं}{1;एक}
18.53.E	<अस्मत्-व्यपाश्रयः>Bs6
18.53.F	अहं व्यपाश्रयः यस्य सः = मद्व्यपाश्रयः
18.53.G	कर्ता 10
18.53.H	-
18.53.I	मेरे_परायण_हुआ_कर्मयोगी
18.53.J	under_my_protection
18.53.K	-
18.53.L	-
18.53.M	GLGLG

सर्व-कर्माणि

सर्वकर्माण्यपि

सर्वकर्मन्{नपुं}{1;बहु}/सर्वकर्मन्{नपुं}{2;बहु}

सर्व-कर्मन्{नपुं}{2;बहु}

<सर्व-कर्माणि>K1

सर्वं च तत् कर्म च = सर्वकर्म तानि सर्वकर्माणि

कर्म 4

-

सम्पूर्ण_कर्मों_को

all_activities

-

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GLGGLL

सदा

सदा

सदा{अव्य}

सदा{अव्य}

-

-

क्रियाविशेषणम् 4

-

सदा

always

-

-

LG

कुर्वाणः

कुर्वाणो

कुर्वाण{पुं}{1;एक}

कृ{कृत्_प्रत्ययः:शानच्;डुकृञ्;तनादिः;पुं}{1;एक}

-

-

समानकालः 10

-

करता_हुआ

performing

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GGG

अपि

-

अपि{अव्य}

अपि{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 4

-

भी

although

मत्-प्रसादात्

मत्प्रसादादवाप्नोति

अस्मद्-प्रसाद{पुं}{5;एक}

अस्मद्-प्रसाद{पुं}{5;एक}

<अस्मत्-प्रसादात्>T6

मम प्रसादः = मत्प्रसादः तस्मात् मत्प्रसादात्

हेतुः 10

-

मेरी_कृपा_से

through_my_mercy

-

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GLGGLGGL

शाश्वतम्

शाश्वतं

शाश्वत{पुं}{2;एक}/शाश्वत{नपुं}{1;एक}/शाश्वत{नपुं}{2;एक}

शाश्वत{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 9

-

सनातन

eternal

शश्वत् सदा भवं शाश्वतम्

-

GLG

अ-व्ययम्

-

अव्यय{पुं}{2;एक}/व्ये1{कर्तरि;लङ्;उ;एक;परस्मैपदी;व्येञ्;भ्वादिः}/व्यय्1{कर्तरि;लङ्;उ;एक;परस्मैपदी;व्ययँ;भ्वादिः}

अव्यय{नपुं}{2;एक}

<न-व्ययम्>Bsmn

न व्ययः यस्य सः = अव्ययः तम् अव्ययम्

विशेषणम् 9

-

अविनाशी

imperishable

पदम्

पदमव्ययम्

पद्{पुं}{2;एक}/पद{नपुं}{1;एक}/पद{नपुं}{2;एक}

पद{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 10

-

परम_पद_को

abode

पद्यते इति पदम्

-

LGGLL

अवाप्नोति

-

अव_आप्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

अव_आप्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;अव_आपॢँ;स्वादिः}

-

-

-

-

प्राप्त_हो_जाता_है

achieves

18.54.A	सर्व-कर्माणि
18.54.B	सर्वकर्माणि
18.54.C	सर्वकर्मन्{नपुं}{1;बहु}/सर्वकर्मन्{नपुं}{2;बहु}/सर्वकर्मन्{नपुं}{8;बहु}
18.54.D	सर्व-कर्मन्{नपुं}{2;बहु}
18.54.E	<सर्व-कर्माणि>K1
18.54.F	सर्वं च तत् कर्म च = सर्वकर्म तानि सर्वकर्माणि
18.54.G	कर्म 4
18.54.H	-
18.54.I	सब_कर्मों_को
18.54.J	all_kinds_of_activities
18.54.K	-
18.54.L	-
18.54.M	GLGGL

चेतसा

चेतसा

चेतस्{नपुं}{3;एक}

चेतस्{नपुं}{3;एक}

-

-

करणम् 4

-

मन_से

by_intelligence

-

-

GLG

मयि

मयि

अस्मद्{7;एक}

अस्मद्{7;एक}

-

-

अधिकरणम् 4

-

मुझमें

unto_Me

-

-

LL

सन्न्यस्य

सन्न्यस्य

सम्_नि_अस्3{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;असुँ;दिवादिः}

सम्_नि_अस्{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;सम्_नि_असँ;भ्वादिः}

-

-

पूर्वकालः 12

-

अर्पण_करके

giving_up

-

-

GGL

बुद्धि-योगम्

बुद्धियोगमुपाश्रित्य

बुद्धियोग{पुं}{2;एक}

बुद्धि-योग{पुं}{2;एक}

<बुद्धि-योगम्>T6

बुद्धेः योगः = बुद्धियोगः तम् बुद्धियोगम्

कर्म 6

-

समबुद्धिरूप_योग_को

devotional_activities

-

-

GLGGLGGL

उपाश्रित्य

-

उपा_श्रि1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;श्रिञ्;भ्वादिः}

उप_आङ्_श्रि{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;उप_आङ्_श्रिञ्;भ्वादिः}

-

-

पूर्वकालः 12

-

अवलम्बन_करके

taking_shelter_of

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 12

-

(तुम)

you

मत्-परः

मत्परः

मत्पर{पुं}{1;एक}

अस्मद्-पर{पुं}{1;एक}

<अस्मत्-परः>Bs6

अहं परः यस्य सः = मत्परः

समुच्चितम् 9

-

मेरे_परायण

My_protection

-

-

GLG

(च)

-

(च{अव्य})

(च){अव्य}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 12

-

(और)

also

सततम्

सततं

सततम्{अव्य}/सतत{पुं}{2;एक}/सतत{नपुं}{1;एक}/सतत{नपुं}{2;एक}

सततम्{अव्य}

-

-

विशेषणम् 11

-

निरन्तर

always

-

-

LLG

मत्-चित्तः

मच्चित्तः

मच्चित्त{पुं}{1;एक}

अस्मद्-चित्त{पुं}{1;एक}

<अस्मत्-चित्तः>Bs6

मयि चित्तम् यस्य सः = मच्चित्तः

समुच्चितम् 9

-

मुझमें_चित्तवाला

my_consciousness

-

-

GGG

भव

भव

भू1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

भू{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

-

-

-

-

हो

just_become

-

-

LL

18.55.A	मत्-चित्तः
18.55.B	मच्चित्तः
18.55.C	मच्चित्त{पुं}{1;एक}
18.55.D	अस्मद्-चित्त{पुं}{1;एक}
18.55.E	<अस्मत्-चित्तः>Bs6
18.55.F	मयि चित्तम् यस्य सः = मच्चित्तः
18.55.G	विशेषणम् 2
18.55.H	-
18.55.I	मुझमें_चित्तवाला_होकर
18.55.J	my_consciousness
18.55.K	-
18.55.L	-
18.55.M	GGG

त्वम्

त्वमहङ्कारान्न

युष्मद्{1;एक}

युष्मद्{1;एक}

-

-

कर्ता 5

-

तू

you

-

अनुनासिक-सन्धिः (यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (8।4।45))

GLGGGL

मत्-प्रसादात्

मत्प्रसादात्तरिष्यसि

अस्मद्-प्रसाद{पुं}{5;एक}

अस्मद्-प्रसाद{पुं}{5;एक}

<अस्मत्-प्रसादात्>T6

मम प्रसादः = मत्प्रसादः तस्मात् मत्प्रसादात्

हेतुः 5

-

मेरी_कृपा_से

My_mercy

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GLGGLGLL

सर्व-दुर्गाणि

सर्वदुर्गाणि

सर्व-दुर्ग{नपुं}{1;बहु}/दुर्ग{नपुं}{2;बहु}

सर्व-दुर्ग{पुं}{2;बहु}

<सर्व-दुर्गाणि>K1

सर्वं च तत् दुर्गं च = सर्वदुर्गं तानि सर्वदुर्गाणि

कर्म 5

-

समस्त_संकटों_को

all_impediments

-

-

GLGGL

तरिष्यसि

-

तॄ1{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;तॄ;भ्वादिः}

तॄ{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;तॄ;भ्वादिः}

-

-

-

-

पार_कर_जायगा

will_overcome

अथ_चेत्

अथ_चेत्

अथ{अव्य}_चेत्{अव्य}

अथ{अव्य}_चेत्{अव्य}

-

-

-

-

और_ यदि

therefore_if

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

LL

अहङ्कारात्

-

अहङ्कार{पुं}{5;एक}

अहङ्कार{पुं}{5;एक}

-

-

हेतुः 10

-

अहंकार_के_कारण

by_false_ego

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 10

-

(तुम)

you

न

-

न{अव्य}/नस्{स्त्री}{8;एक}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 10

-

न

not

श्रोष्यसि

श्रोष्यसि

श्रु1{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

श्रु{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

-

-

-

-

सुनोगे

hear

-

-

GLL

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 12

-

(तुम)

you

विनङ्क्ष्यसि

विनङ्क्ष्यसि

विनङ्क्ष्यसि

वि_नश्{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;वि_णशँ;दिवादिः}

-

-

-

-

नष्ट_हो_जाओगे_अर्थात्_परमार्थ_से_भ्रष्ट_हो_जाओगे

then_lose_yourself

-

-

LGLL

18.56.A	यत्
18.56.B	यदहङ्कारमाश्रित्य
18.56.C	यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}
18.56.D	यद्{नपुं}{2;एक}
18.56.E	-
18.56.F	-
18.56.G	विशेषणम् 3
18.56.H	-
18.56.I	जो
18.56.J	therefore
18.56.K	-
18.56.L	जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))
18.56.M	LLGGGGGL

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 6

-

(तू)

you

अहङ्कारम्

-

अहङ्कार{पुं}{2;एक}

अहङ्कार{पुं}{2;एक}

-

-

कर्म 4

-

अहंकार_का

false_ego

आश्रित्य

-

आङ्_श्रि1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;श्रिञ्;भ्वादिः}

आङ्_श्रि{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;आङ्_श्रिञ्;भ्वादिः}

-

-

पूर्वकालः 8

-

आश्रय_लेकर

taking_shelter

न

न

न{अव्य}/नस्{स्त्री}{8;एक}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 6

-

नहीं

not

-

-

L

योत्स्ये

योत्स्य

युध्1{कर्तरि;लृट्;उ;एक;आत्मनेपदी;युधँ;दिवादिः}/युध्1{भावे;लृट्;उ;एक;आत्मनेपदी;युधँ;दिवादिः}

युध्{कर्तरि;लृट्;उ;एक;आत्मनेपदी;युधँ;दिवादिः}

-

-

-

-

'युद्ध_करूँगा'

shall_fight

-

यान्तवान्त-लोप-सन्धिः (एचोऽयवायावः (6।1।78)-लोपः शाकल्यस्य (8।3।19))

GG

इति

इति

इति{अव्य}

इति{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 8

-

यह

thus

-

-

LL

मन्यसे

मन्यसे

मन्1{कर्मणि;लट्;म;एक;आत्मनेपदी;मनँ;दिवादिः}/मन्2{कर्मणि;लट्;म;एक;आत्मनेपदी;मनुँ;तनादिः}

मन्{कर्तरि;लट्;म;एक;आत्मनेपदी;मनँ;दिवादिः}

-

-

-

-

मान_रहा_है

think

-

-

GLG

ते

-

तद्{पुं}{1;बहु}/तद्{स्त्री}{1;द्वि}/तद्{स्त्री}{2;द्वि}/तद्{नपुं}{1;द्वि}/तद्{नपुं}{2;द्वि}/युष्मद्{4;एक}/युष्मद्{6;एक}

युष्मद्{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 11

-

तेरा

your

एषः

-

एतद्{पुं}{1;एक}

एतद्{पुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 11

-

यह

this

व्यवसायः

व्यवसायस्ते

व्यवसाय{पुं}{1;एक}

व्यवसाय{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 13

-

निश्चय

determination

-

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

LLGGG

मिथ्या

मिथ्यैष

मिथ्या{अव्य}

मिथ्या{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 13

-

मिथ्या

all_false

-

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88)) / विसर्गलोप-सन्धिः (एतत्तदोः सुलोपोऽकोरनञ्समासे हलि (6।1।132))

GGL

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

प्रकृतिः

प्रकृतिस्त्वां

प्रकृति{स्त्री}{1;एक}

प्रकृति{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्ता 16

-

स्वभाव

material_nature

-

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

LLGG

त्वाम्

-

युष्मद्{2;एक}

युष्मद्{2;एक}

-

-

कर्म 16

-

तुझे

you

नियोक्ष्यति

नियोक्ष्यति

नियोक्ष्यति

नि_युज्{कर्तरि;लृट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;नि_युजिँर्;रुधादिः}

-

-

-

-

जबरदस्ती_युद्ध_में_लगा_देगा

will_engage

-

-

LGLL

18.57.A	कौन्तेय
18.57.B	कौन्तेय
18.57.C	कौन्तेय{पुं}{8;एक}
18.57.D	कौन्तेय{पुं}{8;एक}
18.57.E	-
18.57.F	-
18.57.G	सम्बोध्यः 6
18.57.H	-
18.57.I	हे_कुन्तीपुत्र
18.57.J	O_son_of_Kunti
18.57.K	-
18.57.L	-
18.57.M	GGL

यत्

यन्मोहात्करिष्यस्यवशोऽपि

यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}

यत्{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 7

-

जिसको_(कर्म_को)

that

-

अनुनासिक-सन्धिः (यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (8।4।45)) / चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77)) / रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))

GGGLGGLLGL

मोहात्

-

मोह{पुं}{5;एक}

मोह{पुं}{5;एक}

-

-

हेतुः 4

-

मोह_के_कारण

by_illusion

कर्तुम्

कर्तुं

कृ1{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;कृञ्;भ्वादिः}/कृ2{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;कृञ्;स्वादिः}/कृ3{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;डुकृञ्;तनादिः}

कृ{कृत्_प्रत्ययः:तुमुन्;डुकृञ्;तनादिः}

-

-

प्रयोजनम् 6

-

करना

to_do

-

-

GG

न

नेच्छसि

न{अव्य}/नस्{स्त्री}{8;एक}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 6

-

नहीं

not

-

गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

GLL

इच्छसि

-

इष्2{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;इषुँ;तुदादिः}

इष्{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;इषुँ;तुदादिः}

-

-

प्रतियोगी 2

-

चाहता

like

तत्

तत्

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{1;एक}

-

-

अनुयोगी 15

-

उसको

that

-

-

L

अपि

-

अपि{अव्य}

अपि{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 7

-

भी

also

स्वेन

स्वेन

स्व{पुं}{3;एक}/स्व{नपुं}{3;एक}/स्व{पुं}{3;एक}/स्व{नपुं}{3;एक}

स्व{नपुं}{3;एक}

-

-

विशेषणम् 11

-

अपने

by_one's_own

-

-

GL

स्व-भाव-जेन

स्वभावजेन

स्वभावज{पुं}{3;एक}/स्वभावज{नपुं}{3;एक}

स्वभाव-ज{नपुं}{3;एक}

<<स्व-भाव>T6-जेन>U

स्वस्य भावम् = स्वभावम्, स्वभावात् जायते तत् = स्वभावजम् तेन स्वभावजेन

विशेषणम् 11

-

स्वाभाविक

by_one's_own_nature

-

-

LGLGL

कर्मणा

कर्मणा

कर्मन्{नपुं}{3;एक}

कर्मन्{नपुं}{3;एक}

-

-

करणम् 15

-

कर्म_से

activities

-

-

GLG

निबद्धः

निबद्धः

निबद्ध{पुं}{1;एक}

नि_बन्ध्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;नि_बन्धँ;क्र्यादिः;पुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 13

-

बँधा_हुआ

conditioned

-

-

LGG

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 15

-

(तुम)

you

अ-वशः

-

अवश{पुं}{1;एक}/अवशस्{स्त्री}{1;एक}

अवश{पुं}{1;एक}

<न-वशः>Tn

न वशः = अवशः

कर्तृसमानाधिकरणम् 15

-

परवश_होकर

imperceptibly

करिष्यसि

-

कृ2{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;कृञ्;स्वादिः}/कृ3{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}/कॄ1{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;कॄ;तुदादिः}/कॄ2{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;कॄञ्;क्र्यादिः}

कृ{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}

-

-

-

-

करोगे

will_act

18.58.A	अर्जुन
18.58.B	-
18.58.C	अर्जुन{पुं}{8;एक}
18.58.D	अर्जुन{पुं}{8;एक}
18.58.E	-
18.58.F	-
18.58.G	सम्बोध्यः 9
18.58.H	-
18.58.I	हे_अर्जुन
18.58.J	O_Arjuna

यन्त्र-आरूढानि

यन्त्रारूढानि

यन्त्र-आरूढ{नपुं}{1;बहु}/आरूढ{नपुं}{2;बहु}

यन्त्र-आङ्_रुह्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;आङ्_रुहँ;भ्वादिः}{2;बहु}

<यन्त्र-आरूढानि>T7

यन्त्रे आरूढानि = यन्त्रारूढानि

विशेषणम् 3

-

शरीररूप_यन्त्र_में_आरूढ़_हुए

being_so_placed_in_machine

-

-

GGGGL

सर्व-भूतानि

-

सर्वभूत{नपुं}{1;बहु}/सर्वभूत{नपुं}{2;बहु}

सर्वभूत{नपुं}{2;बहु}

<सर्व-भूतानि>K1

सर्वाणि च तानि भूतानि = सर्वभूतानि

कर्म 9

-

सम्पूर्ण_प्राणियों_को

all_living_entities

ईश्वरः

ईश्वरः

ईश्वर{पुं}{1;एक}

ईश्वर{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 9

-

अन्तर्यामी_परमेश्वर

the_Supreme_Lord

-

-

GLG

मायया

मायया

माया{स्त्री}{3;एक}

माया{स्त्री}{3;एक}

-

-

करणम् 6

-

अपनी_माया_से

under_the_spell_of_material_energy

-

-

GLG

भ्रामयन्

भ्रामयन्सर्वभूतानि

भ्रामयन्

भ्रम्_णिच्{कृत्_प्रत्ययः:शतृ;भ्रमुँ_णिच्;दिवादिः;पुं}{1;एक}

-

-

समानकालः 9

-

भ्रमण_कराता_हुआ

causing_to_travel

-

-

GLGGLGGL

सर्व-भूतानाम्

सर्वभूतानां

सर्वभूत{पुं}{6;बहु}/सर्वभूत{नपुं}{6;बहु}/सर्वभूता{स्त्री}{6;बहु}

सर्व-भूत{पुं}{6;बहु}

<सर्व-भूतानां>K1

सर्वाणि च तानि भूतानि = सर्वभूतानि तेषाम् सर्वभूतानाम्

षष्ठीसम्बन्धः 8

-

सब_प्राणियों_के

of_all_living_entities

-

-

GLGGG

हृद्-देशे

हृद्देशेऽर्जुन

हृद्देश{पुं}{7;एक}

हृद्-देश{पुं}{7;एक}

<हृत्-देशे>T6

हृदः देशः = हृद्देशः तस्मिन् हृद्देशे

अधिकरणम् 9

-

हृदय_में

in_the_location_of_the_heart

-

पूर्वरूप-सन्धिः (एङः पदान्तादति (6।1।109))

GGGLL

तिष्ठति

तिष्ठति

स्था1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ष्ठा;भ्वादिः}/तिष्ठत्{पुं}{7;एक}/तिष्ठत्{नपुं}{7;एक}

स्था{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ष्ठा;भ्वादिः}

-

-

-

-

स्थित_है

resides

-

-

GLL

18.59.A	भारत
18.59.B	भारत
18.59.C	भारत{नपुं}{8;एक}/भारत{पुं}{8;एक}
18.59.D	भारत{पुं}{8;एक}
18.59.E	-
18.59.F	-
18.59.G	सम्बोध्यः 6
18.59.H	-
18.59.I	हे_भारत
18.59.J	O_son_of_Bharata
18.59.K	-
18.59.L	-
18.59.M	GLL

सर्व-भावेन

सर्वभावेन

सर्व-भाव{पुं}{3;एक}

सर्व-भाव{पुं}{3;एक}

<सर्व-भावेन>K1

सर्वः च असौ भावः = सर्वभावः तेन सर्वभावेन

करणम् 6

-

सब_प्रकार_से

in_all_respects

-

-

GLGGL

तम्

तमेव

तद्{पुं}{2;एक}

तद्{पुं}{2;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 5

-

उसकी_(परमेश्वर_की)

unto_Him

-

-

GGL

एव

-

एव{अव्य}

एव{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 3

-

ही

certainly

शरणम्

शरणं

शरण{नपुं}{1;एक}/शरण{नपुं}{2;एक}

शरण{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 6

-

शरण_में

surrender

-

-

LLG

गच्छ

गच्छ

गम्1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;गमॢँ;भ्वादिः}

गम्{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;गमॢँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

जा

go

-

-

GL

तत्-प्रसादात्

तत्प्रसादात्परां

तद्-प्रसाद{पुं}{5;एक}

तद्-प्रसाद{पुं}{5;एक}

<तत्-प्रसादात्>T6

तस्य प्रसादः = तत्प्रसादः तस्मात् तत्प्रसादात्

हेतुः 13

-

उस_परमात्मा_की_कृपा_से

by_His_grace

-

जश्त्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-खरि च (8।4।55)) / जश्त्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-खरि च (8।4।55))

GLGGLG

पराम्

-

परा{स्त्री}{2;एक}/परा{स्त्री}{2;एक}

परा{स्त्री}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 9

-

परम

transcendental

शान्तिम्

शान्तिं

शान्ति{स्त्री}{2;एक}

शान्ति{स्त्री}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 10

-

शान्ति_को

peace

-

-

GG

(च)

-

(च{अव्य})

(च){अव्य}

-

-

कर्म 13

-

(तथा)

also

शाश्वतम्

शाश्वतम्

शाश्वत{पुं}{2;एक}/शाश्वत{नपुं}{1;एक}/शाश्वत{नपुं}{2;एक}

शाश्वत{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 12

-

सनातन

eternal

शश्वत् सदा भवं शाश्वतम्

-

GLL

स्थानम्

स्थानं

स्थान{नपुं}{1;एक}/स्थान{नपुं}{2;एक}

स्थान{नपुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 10

-

परम_धाम_को

abode

तिष्ठत्यास्मिन्निति स्थानम्

-

GG

प्राप्स्यसि

प्राप्स्यसि

प्र_आप्1{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

प्र_आप्{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;प्र_आपॢँ;स्वादिः}

-

-

-

-

प्राप्त_होगा

will_get

-

-

GLL

18.60.A	इति
18.60.B	इति
18.60.C	इति{अव्य}
18.60.D	इति{अव्य}
18.60.E	-
18.60.F	-
18.60.G	सम्बन्धः 7
18.60.H	-
18.60.I	इस_प्रकार
18.60.J	thus
18.60.K	-
18.60.L	-
18.60.M	LL

मया

मया

अस्मद्{3;एक}

अस्मद्{3;एक}

-

-

कर्ता 7

-

मैंने

by_Me

-

-

LG

ते

ते

तद्{पुं}{1;बहु}/तद्{स्त्री}{1;द्वि}/तद्{स्त्री}{2;द्वि}/तद्{नपुं}{1;द्वि}/तद्{नपुं}{2;द्वि}/युष्मद्{4;एक}/युष्मद्{6;एक}

युष्मद्{4;एक}

-

-

कर्म 7

-

तुझसे

unto_you

-

-

G

गुह्यात्

गुह्याद्गुह्यतरं

गुह्य{पुं}{5;एक}/गुह्य{नपुं}{5;एक}/गुह्1{कर्तरि;आशीर्लिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;गुहूँ;भ्वादिः}

गुह्य{नपुं}{5;एक}

-

-

विभक्तम् 5

-

गोपनीय_से_(भी)

confidential

गूहितुं योग्यं गुह्यं तस्मात्

जश्त्व-सन्धिः (झलां जश् झशि (8।4।53))

GGGLLG

गुह्यतरम्

-

गुह्यतर{पुं}{2;एक}/गुह्यतर{नपुं}{1;एक}/गुह्यतर{नपुं}{2;एक}

गुह्यतर{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 6

-

अति_गोपनीय

still_more_confidential

ज्ञानम्

ज्ञानमाख्यातं

ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}

ज्ञान{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 7

-

ज्ञान

knowledge

ज्ञायतेऽनेनेति ज्ञानम्

-

GGGGG

आख्यातम्

-

आख्यात{पुं}{2;एक}/आख्यात{नपुं}{1;एक}/आख्यात{नपुं}{2;एक}/आङ्_ख्या1{कर्तरि;लोट्;म;द्वि;परस्मैपदी;ख्या;अदादिः}/आङ्_ख्या1{कर्तरि;लङ्;म;द्वि;परस्मैपदी;ख्या;अदादिः}

आङ्_ख्या{कृत्_प्रत्ययः:क्त;आङ्_ख्या;अदादिः;नपुं}{1;एक}

-

-

-

-

कह_दिया

described

एतत्

-

एतद्{नपुं}{1;एक}/एतद्{नपुं}{2;एक}

एतद्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 10

-

इस_रहस्ययुक्त_ज्ञान_को

that

अ-शेषेण

-

अशेष{पुं}{3;एक}

अशेष{पुं}{3;एक}

<न-शेषेण>Tn

न शेषः = अशेषः तेन अशेषेण

क्रियाविशेषणम् 10

-

पूर्णतया

fully

विमृश्य

विमृश्यैतदशेषेण

वि_मृश्1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;मृशँ;तुदादिः}

वि_मृश्{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वि_मृशँ;तुदादिः}

-

-

पूर्वकालः 14

-

भलीभाँति_विचारकर

by_deliberation

-

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88)) / जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GGGLLGGL

यथा

यथेच्छसि

यथा{अव्य}

यथा{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 13

-

जैसे

as

-

गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

LGLL

इच्छसि

-

इष्2{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;इषुँ;तुदादिः}

इष्{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;इषुँ;तुदादिः}

-

-

प्रतियोगी 11

-

चाहता_है

like

तथा

तथा

तथा{अव्य}

तथा{अव्य}

-

-

अनुयोगी 14

-

वैसे_ही

that

-

-

LG

कुरु

कुरु

कृ3{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}

कृ{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;डुकृञ्;तनादिः}

-

-

-

-

कर

perform

-

-

LL

18.61.A	(त्वम्)
18.61.B	-
18.61.C	(युष्मद्{1;एक})
18.61.D	(युष्मद्){1;एक}
18.61.E	-
18.61.F	-
18.61.G	कर्ता 7
18.61.H	-
18.61.I	(तुम)
18.61.J	you

सर्व-गुह्यतमम्

सर्वगुह्यतमं

सर्व-गुह्य-तम{पुं}{2;एक}/तम{नपुं}{1;एक}/तम{नपुं}{2;एक}

सर्व-गुह्य-तम{नपुं}{2;एक}

<सर्व-गुह्यतमं>T6

सर्वस्य गुह्यतमम् = सर्वगुह्यतमम्

विशेषणम् 5

-

सम्पूर्ण_गोपनीयों_से_अति_गोपनीय

the_most_confidential_of_all

-

-

GLGLGG

मे

मे

अस्मद्{6;एक}

अस्मद्{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 5

-

मेरे

from_Me

-

-

G

परमम्

परमं

परमम्{अव्य}/परम{पुं}{2;एक}/परम{नपुं}{1;एक}/परम{नपुं}{2;एक}

परम{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 5

-

परम_रहस्ययुक्त

the_supreme

-

-

LGG

वचः

वचः

वच{पुं}{1;एक}/वचस्{नपुं}{1;एक}/वचस्{नपुं}{2;एक}/वचस्{नपुं}{8;एक}

वचस्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 7

-

वचन_को

instruction

-

-

LG

भूयः

भूयः

भूयः{अव्य}/भूयस्{नपुं}{1;एक}/भूयस्{नपुं}{2;एक}/भूयस्{नपुं}{8;एक}

भूयः{अव्य}

-

-

क्रियाविशेषणम् 7

-

फिर

again

-

-

GG

शृणु

शृणु

श्रु1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

श्रु{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

-

-

-

-

सुन

just_hear

-

-

LL

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 12

-

(तू)

you

मे

मे

अस्मद्{6;एक}

अस्मद्{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 11

-

मेरा

from_Me

-

-

G

दृढम्

दृढमिति

दृढ{पुं}{2;एक}/दृढ{नपुं}{1;एक}/दृढ{नपुं}{2;एक}

दृढ{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 11

-

अतिशय

very

-

-

LGLL

इष्टः

इष्टोऽसि

इष्ट{पुं}{1;एक}

इष्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;इषुँ;तुदादिः;पुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 12

-

प्रिय

dear

-

रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))

GGL

असि

-

अस्2{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

अस्{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

है

are

ततः

ततो

ततः{अव्य}

ततः{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 18

-

इससे

therefore

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

LG

इति

-

इति{अव्य}

इति{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 15

-

यह

thus

हितम्

हितम्

हित{पुं}{2;एक}/हित{नपुं}{1;एक}/हित{नपुं}{2;एक}

धा{कृत्_प्रत्ययः:क्त;डुधाञ्;जुहोत्यादिः;नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 18

-

परम_हितकारक_वचन

benefit

-

-

LL

(अहम्)

-

(अस्मद्{1;एक})

(अस्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 18

-

(मैं)

I

ते

ते

तद्{पुं}{1;बहु}/तद्{स्त्री}{1;द्वि}/तद्{स्त्री}{2;द्वि}/तद्{नपुं}{1;द्वि}/तद्{नपुं}{2;द्वि}/युष्मद्{4;एक}/युष्मद्{6;एक}

युष्मद्{4;एक}

-

-

कर्म 18

-

तुझसे

for_your

-

-

G

वक्ष्यामि

वक्ष्यामि

वच्1{कर्तरि;लृट्;उ;एक;परस्मैपदी;वचँ;अदादिः}/वह्1{कर्तरि;लृट्;उ;एक;परस्मैपदी;वहँ;भ्वादिः}/ब्रू1{कर्तरि;लृट्;उ;एक;परस्मैपदी;ब्रूञ्;अदादिः}

वच्{कर्तरि;लृट्;उ;एक;परस्मैपदी;वचँ;अदादिः}

-

-

-

-

कहूँगा

speaking

-

-

GGL

18.62.A	मत्-मनाः
18.62.B	मन्मना
18.62.C	मन्मन{पुं}{1;बहु}/मन्मन{पुं}{8;बहु}
18.62.D	मत्-मन{पुं}{1;बहु}
18.62.E	<अस्मत्-मनाः>Bs6
18.62.F	मयि मनः यस्य सः = मन्मनाः
18.62.G	समुच्चितम् 3
18.62.H	-
18.62.I	मुझमें_मनवाला
18.62.J	thinking_of_Me
18.62.K	-
18.62.L	रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-हलि सर्वेषाम् (8।3।22))
18.62.M	GLG

मद्-भक्तः

मद्भक्तो

मद्भक्त{पुं}{1;एक}

अस्मद्-भक्त{पुं}{1;एक}

<अस्मत्-भक्तः>T6

मम भक्तः = मद्भक्तः

समुच्चितम् 3

-

मेरा_भक्त

My_devotee

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GGG

(च)

-

(च{अव्य})

(च){अव्य}

-

-

विशेषणम् 5

-

(और)

also

मद्-याजी

मद्याजी

अस्मद्-याजि{पुं}{1;द्वि}/याजि{पुं}{2;द्वि}/याजि{स्त्री}{1;द्वि}/याजि{स्त्री}{2;द्वि}/याजी{स्त्री}{1;एक}/याजिन्{पुं}{1;एक}

अस्मद्-याजिन्{पुं}{1;एक}

<अस्मत्-याजी>U

माम् यजति = मद्याजी

समुच्चितम् 3

-

मेरा_पूजन_करनेवाला

My_worshiper

-

-

GGG

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 6

-

(तुम)

you

भव

भव

भू1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

भू{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

-

-

-

-

बनो

just_become

-

-

LL

माम्

मां

अस्मद्{2;एक}

अस्मद्{2;एक}

-

-

कर्म 8

-

मुझको

unto_Me

-

-

G

नमस्कुरु

नमस्कुरु

नमस्_कृ3{कर्तरि;लोट्;म;एक;उभयपदी;डुकृञ्;तनादिः}

नमस्_कृ{कर्तरि;लोट्;म;एक;उभयपदी;नमस्_डुकृञ्;तनादिः}

-

-

-

-

प्रणाम_कर

offer_your_obeisances

-

-

GGLL

माम्

मामेवैष्यसि

अस्मद्{2;एक}

अस्मद्{2;एक}

-

-

कर्म 11

-

मुझे

unto_Me

-

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

GGGLL

एव

-

एव{अव्य}

एव{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 9

-

ही

certainly

एष्यसि

-

इ1{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;इण्;अदादिः}

इ{कर्तरि;लृट्;म;एक;परस्मैपदी;इण्;अदादिः}

-

-

-

-

प्राप्त_होगा

come

(अहम्)

-

(अस्मद्{1;एक})

(अस्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 15

-

(मैं)

I

ते

ते

तद्{पुं}{1;बहु}/तद्{स्त्री}{1;द्वि}/तद्{स्त्री}{2;द्वि}/तद्{नपुं}{1;द्वि}/तद्{नपुं}{2;द्वि}/युष्मद्{4;एक}/युष्मद्{6;एक}

युष्मद्{4;एक}

-

-

प्रयोजनम् 15

-

तुझसे

to_you

-

-

G

सत्यम्

सत्यं

सत्यम्{अव्य}/सत्य{पुं}{2;एक}/सत्य{नपुं}{1;एक}/सत्य{नपुं}{2;एक}

सत्य{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 15

-

सत्य

truly

-

-

GG

प्रतिजाने

प्रतिजाने

प्रतिजाने

प्रति_ज्ञा{कर्तरि;लट्;उ;एक;आत्मनेपदी;प्रति_ज्ञा;क्र्यादिः}

-

-

-

-

प्रतिज्ञा_करता_हूँ

promise

-

-

LLGG

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 19

-

(तू)

you

मे

मे

अस्मद्{6;एक}

अस्मद्{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 18

-

मेरा

mine

-

-

G

प्रियः

प्रियोऽसि

प्री{नपुं}{5;एक}/प्री{नपुं}{6;एक}/प्रिय{पुं}{1;एक}

प्रिय{पुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 19

-

अत्यन्त_प्रिय

dear

-

रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))

LGL

असि

-

अस्2{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

अस्{कर्तरि;लट्;म;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

है

are

18.63.A	(त्वम्)
18.63.B	-
18.63.C	(युष्मद्{1;एक})
18.63.D	(युष्मद्){1;एक}
18.63.E	-
18.63.F	-
18.63.G	कर्ता 7
18.63.H	-
18.63.I	(तुम)
18.63.J	you

सर्व-धर्मान्

सर्वधर्मान्परित्यज्य

सर्व-धर्म{पुं}{2;बहु}

सर्व-धर्म{पुं}{2;बहु}

<सर्व-धर्मान्>K1

सर्वे च ते धर्माः च = सर्वधर्माः तान् सर्वधर्मान्

कर्म 3

-

सम्पूर्ण_धर्मों_को_अर्थात्_सम्पूर्ण_कर्तव्यकर्मों_को

all_varieties_of_religion

-

-

GLGGLGGL

परित्यज्य

-

परि_त्यज्1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;त्यजँ;भ्वादिः}

परि_त्यज्{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;परि_त्यजँ;भ्वादिः}

-

-

पूर्वकालः 7

-

त्यागकर

abandoning

एकम्

-

एक{पुं}{2;एक}/एक{नपुं}{1;एक}/एक{नपुं}{2;एक}

एक{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 5

-

एक

only

माम्

मामेकं

अस्मद्{2;एक}

अस्मद्{2;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 6

-

मुझ_सर्वशक्तिमान्_सर्वाधार_परमेश्वर_की

unto_Me

-

-

GGG

शरणम्

शरणं

शरण{नपुं}{1;एक}/शरण{नपुं}{2;एक}

शरण{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 7

-

शरण_में

surrender

-

-

LLG

व्रज

व्रज

व्रज्1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;व्रजँ;भ्वादिः}

व्रज्{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;व्रजँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

आ_जा

go

-

-

LL

अहम्

अहं

अस्मद्{1;एक}

अस्मद्{1;एक}

-

-

कर्ता 11

-

मैं

I

-

-

LG

त्वा

त्वा

युष्मद्{2;एक}

युष्मद्{2;एक}

-

-

कर्म 11

-

तुझे

you

-

-

G

सर्व-पापेभ्यः

सर्वपापेभ्यो

सर्व-पाप{पुं}{4;बहु}/पाप{पुं}{5;बहु}/पाप{नपुं}{4;बहु}/पाप{नपुं}{5;बहु}

सर्व-पाप{नपुं}{5;बहु}

<सर्व-पापेभ्यः>K1

सर्वं च तत् पापम् = सर्वपापम् तेभ्यः सर्वपापेभ्यः

अपादानम् 11

-

सम्पूर्ण_पापों_से

from_all_sinful_reactions

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLGGG

मोक्षयिष्यामि

मोक्षयिष्यामि

मोक्ष्1_णिच्{कर्तरि;लृट्;उ;एक;परस्मैपदी;मोक्षँ;चुरादिः}

मुच् _णिच्{कर्तरि;लृट्;उ;एक;परस्मैपदी;मुचॢँ_णिच्;तुदादिः}

-

-

-

-

मुक्त_कर_दूँगा

deliver

-

-

GLGGL

(त्वम्)

-

(युष्मद्{1;एक})

(युष्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 14

-

(तू)

you

मा

मा

मा{अव्य}/मा{स्त्री}{1;एक}/अस्मद्{2;एक}

मा{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 14

-

मत

not

-

-

G

शुचः

शुचः*

शुच्{स्त्री}{1;बहु}/शुच्{स्त्री}{2;बहु}/शुच्{स्त्री}{5;एक}/शुच्{स्त्री}{6;एक}/शुच्{स्त्री}{8;बहु}

शुच्{कर्तरि;लङ्;म;एक;परस्मैपदी;शुचँ;भ्वादिः}

-

-

-

-

शोक_कर

worry

-

-

LG

18.64.A	ते
18.64.B	ते
18.64.C	तद्{पुं}{1;बहु}/तद्{स्त्री}{1;द्वि}/तद्{स्त्री}{2;द्वि}/तद्{नपुं}{1;द्वि}/तद्{नपुं}{2;द्वि}/युष्मद्{4;एक}/युष्मद्{6;एक}
18.64.D	तद्{पुं}{1;बहु}
18.64.E	-
18.64.F	-
18.64.G	कर्ता 11
18.64.H	-
18.64.I	तुझे
18.64.J	you
18.64.K	-
18.64.L	-
18.64.M	G

इदम्

इदं

इदम्{नपुं}{1;एक}/इदम्{नपुं}{2;एक}

इदम्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 11

-

यह_गीतारूप_रहस्यमय_उपदेश

this

-

-

LG

कदाचन

कदाचन

कदाचन{अव्य}

कदाचन{अव्य}

-

-

अधिकरणम् 11

-

किसी_भी_काल_में

at_any_time

-

-

LGLL

न

नातपस्काय

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 11

-

न

never

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GLGGL

अ-तपस्काय

-

अतपस्क{पुं}{4;एक}/अतपस्क{नपुं}{4;एक}

अतपस्क{पुं}{4;एक}

<न-तपस्काय>Bsmn

न तपः यस्य सः = अतपस्कः तस्मै अतपस्काय

समुच्चितम् 8

-

तपरहित_मनुष्य_से

one_who_is_not_austere

न

नाभक्ताय

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

-

-

न

never

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGL

अ-भक्ताय

-

अभक्त{पुं}{4;एक}/अभक्त{नपुं}{4;एक}

न-भज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;भजँ;भ्वादिः;पुं}{4;एक}

<न-अभक्ताय>Tn

न भक्तः = अभक्तः तस्मै अभक्ताय

समुच्चितम् 8

-

भक्तिरहित_से

one_who_is_not_a_devotee

च

चाशुश्रूषवे

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्म 11

-

और

also

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGLG

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

-

-

न

never

-

-

L

अ-शुश्रूषवे

-

अशुश्रूषु{पुं}{4;एक}

न-शुश्रूषु{पुं}{4;एक}

<न-शुश्रूषवे>Tn

न शुश्रूषुः = अशुश्रूषुः तस्मै अशुश्रूषवे

समुच्चितम् 8

-

बिना_सुनने_की_इच्छावाले_से

one_who_is_not_engaged_in_devotional_service

वाच्यम्

वाच्यं

वाच्य{पुं}{2;एक}/वाच्य{नपुं}{1;एक}/वाच्य{नपुं}{2;एक}

वच्{कृत्_प्रत्ययः:ण्यत्;वचँ;अदादिः;नपुं}{1;एक}

-

-

-

-

कहना_चाहिये

to_be_spoken

-

-

GG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

और

also

-

-

L

यः

योऽभ्यसूयति

यद्{पुं}{1;एक}

यद्{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 15

-

जो

never

-

रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))

GLGLL

माम्

मां

अस्मद्{2;एक}

अस्मद्{2;एक}

-

-

कर्म 15

-

मुझमें

unto_Me

-

-

G

अभ्यसूयति

-

अभ्यसूयति

अभि_असूय{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असूय}

-

-

-

-

दोषदृष्टि_रखता_है

envious

(तस्मै)

-

(तद्{पुं}{4;एक}/तद्{नपुं}{4;एक})

(तद्){पुं}{4;एक}

-

-

कर्म 18

-

(उससे)

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 18

-

नहीं

not

-

-

L

(वाच्यम्)

-

(वाच्य{पुं}{2;एक}/वाच्य{नपुं}{1;एक}/वाच्य{नपुं}{2;एक})

(वच्){कृत्_प्रत्ययः:ण्यत्;वचँ;अदादिः;नपुं}{1;एक}

-

-

-

-

(कहना_चाहिये)

to_be_spoken

18.65.A	यः(i-)
18.65.B	य
18.65.C	यद्{पुं}{1;एक}
18.65.D	यद्{पुं}{1;एक}
18.65.E	-
18.65.F	-
18.65.G	कर्ता 10
18.65.H	-
18.65.I	जो_(पुरुष)
18.65.J	anyone
18.65.K	-
18.65.L	रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-लोपः शाकल्यस्य (8।3।19))
18.65.M	L

मयि

मयि

अस्मद्{7;एक}

अस्मद्{7;एक}

-

-

अधिकरणम् 5

-

मुझमें

unto_Me

-

-

LL

पराम्

परां

परा{स्त्री}{2;एक}/परा{स्त्री}{2;एक}

परा{स्त्री}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 4

-

परम

transcendental

-

-

LG

भक्तिम्

भक्तिं

भक्ति{स्त्री}{2;एक}

भक्ति{स्त्री}{2;एक}

-

-

कर्म 5

-

प्रेम

devotional_service

-

-

GG

कृत्वा

कृत्वा

कृ1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;कृञ्;भ्वादिः}/कृ2{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;कृञ्;स्वादिः}/कृ3{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;डुकृञ्;तनादिः}

कृ{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;डुकृञ्;तनादिः}

-

-

पूर्वकालः 10

-

करके

having_done

-

-

GG

इमम्

इमं

इदम्{पुं}{2;एक}

इदम्{पुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 7

-

इस

this

-

-

GG

परमम्

परमं

परमम्{अव्य}/परम{पुं}{2;एक}/परम{नपुं}{1;एक}/परम{नपुं}{2;एक}

परम{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 8

-

परम

most

-

-

LGG

गुह्यम्

गुह्यं

गुह्य{पुं}{2;एक}/गुह्य{नपुं}{1;एक}/गुह्य{नपुं}{2;एक}

गुह्य{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 10

-

रहस्ययुक्त_गीताशास्त्र_को

confidential

-

-

GG

मद्-भक्तेषु

मद्भक्तेष्वभिधास्यति

मद्भक्त{पुं}{7;बहु}/मद्भक्त{नपुं}{7;बहु}

अस्मद्-भक्त{पुं}{7;बहु}

<अस्मत्-भक्तेषु>T7

मयि भक्तः = मद्भक्तः तेषु मद्भक्तेषु

अधिकरणम् 10

-

मेरे_भक्तों_में

amongst_my_devotees_of

-

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGGLLGLL

अभिधास्यति

-

अभि_धा1{कर्तरि;लृट्;प्र;एक;उभयपदी;डुधाञ्;जुहोत्यादिः}

अभि_धा{कर्तरि;लृट्;प्र;एक;परस्मैपदी;अभि_डुधाञ्;जुहोत्यादिः}

-

-

-

-

कहेगा

explains

(सः)(i+)

-

(तद्{पुं}{1;एक})

(तद्){पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 14

-

(वह)

he

माम्

मामेवैष्यत्यसंशयः

अस्मद्{2;एक}

अस्मद्{2;एक}

-

-

कर्म 14

-

मुझको

unto_Me

-

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88)) / यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGGGLGLG

एव

-

एव{अव्य}

एव{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 12

-

ही

certainly

एष्यति

-

इ1{कर्तरि;लृट्;प्र;एक;परस्मैपदी;इण्;अदादिः}

इ{कर्तरि;लृट्;प्र;एक;परस्मैपदी;इण्;अदादिः}

-

-

-

-

प्राप्त_होगा

comes

(अत्र)

-

(अत्र{अव्य})

(अत्र){अव्य}

-

-

अधिकरणम् 17

-

(इसमें)

here

अ-संशयः

-

असंशय{पुं}{1;एक}

न-संशय{पुं}{1;एक}

<न-संशयः>Tn

न संशयः = असंशयः

कर्ता 17

-

कोई_संदेह_नहीं

without_doubt

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

18.66.A	तस्मात्
18.66.B	तस्मान्मनुष्येषु
18.66.C	तस्मात्{अव्य}/तद्{पुं}{5;एक}/तद्{नपुं}{5;एक}
18.66.D	तद्{पुं}{5;एक}
18.66.E	-
18.66.F	-
18.66.G	हेतुः 8
18.66.H	-
18.66.I	उससे_बढ़कर
18.66.J	therefore
18.66.K	-
18.66.L	अनुनासिक-सन्धिः (यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (8।4।45))
18.66.M	GGLGGL

मे

-

अस्मद्{6;एक}

अस्मद्{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 3

-

मेरा

my

प्रिय-कृत्तमः

प्रियकृत्तमः

प्रियकृत्तम{पुं}{1;एक}

प्रिय-कृत्तम{पुं}{1;एक}

<प्रिय-कृत्तमः>T7

प्रिये कृत्तमः = प्रियकृत्तमः

विशेषणम् 5

-

प्रिय_कार्य_करनेवाला

more_dear

-

-

LLGGG

मनुष्येषु

-

मनुष्य{पुं}{7;बहु}

मनुष्य{पुं}{7;बहु}

-

-

निर्धारणम् 5

-

मनुष्यों_में

among_mankind

कश्चित्

कश्चिन्मे

कश्चित्{अव्य}/किञ्चित्{पुं}{1;एक}

किञ्चित्{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 8

-

कोई

anyone

-

अनुनासिक-सन्धिः (यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (8।4।45))

GGG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

भी

and

-

-

L

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 8

-

नहीं

never

-

-

L

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

तथा

and

-

-

L

भुवि

भुवि

भू{स्त्री}{7;एक}

भू{स्त्री}{7;एक}

-

-

अधिकरणम् 16

-

पृथ्वीभर_में

in_this_world

-

-

LL

तस्मात्

तस्मादन्यः

तस्मात्{अव्य}/तद्{पुं}{5;एक}/तद्{नपुं}{5;एक}

तद्{नपुं}{5;एक}

-

-

हेतुः 16

-

उससे_बढ़कर

than_him

-

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GGGG

मे

मे

अस्मद्{6;एक}

अस्मद्{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 13

-

मेरा

my

-

-

G

प्रिय-तरः

प्रियतरो

प्रियतर{पुं}{1;एक}

प्रिय-तर{पुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 14

-

प्रिय

dearer

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

LLLG

अन्यः

-

अन्य{पुं}{1;एक}

अन्य{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 16

-

दूसरा_कोई

other

न

न

न{अव्य}

न{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 16

-

नहीं

nor

-

-

L

भविता

भविता

अस्2{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}/अस्2{भावे;लुट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;असँ;अदादिः}/भविता{स्त्री}{1;एक}/भू1{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

भू{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

-

-

-

-

भविष्य_में_होगा

will_become

-

-

LLG

18.67.A	यः
18.67.B	य
18.67.C	यद्{पुं}{1;एक}
18.67.D	यद्{पुं}{1;एक}
18.67.E	-
18.67.F	-
18.67.G	कर्ता 6
18.67.H	-
18.67.I	जो_(पुरुष)
18.67.J	he
18.67.K	-
18.67.L	रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-लोपः शाकल्यस्य (8।3।19))
18.67.M	L

इमम्

इमं

इदम्{पुं}{2;एक}

इदम्{पुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 3

-

इस

this

-

-

GG

धर्म्यम्

धर्म्यं

धर्म्य{पुं}{2;एक}/धर्म्य{नपुं}{1;एक}/धर्म्य{नपुं}{2;एक}

धर्म्य{पुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 5

-

धर्ममय

sacred

-

-

GG

आवयोः

-

अस्मद्{6;द्वि}/अस्मद्{7;द्वि}

अस्मद्{6;द्वि}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 5

-

हम_दोनों_के

of_ours

संवादम्

संवादमावयोः

संवाद{पुं}{2;एक}

संवाद{पुं}{2;एक}

-

-

कर्म 6

-

संवादरूप_गीताशास्त्र_को

conversation

-

-

GGGGLG

अध्येष्यते

अध्येष्यते

इ2{कर्तरि;लृट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;इङ्;अदादिः}/इ3{कर्मणि;लृट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;इक्;अदादिः}

अधि_इ{कर्तरि;लृट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;अधि_इङ्;अदादिः}

-

-

-

-

पढ़ेगा

will_study

-

-

GGLG

तेन

तेनाहमिष्टः

तद्{पुं}{3;एक}/तद्{नपुं}{3;एक}/तन्1{कर्तरि;लिट्;म;बहु;परस्मैपदी;तनुँ;तनादिः}

तद्{पुं}{3;एक}

-

-

कर्ता 11

-

उसके_द्वारा

by_him

-

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GGGGG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

भी

also

-

-

L

अहम्

-

अस्मद्{1;एक}

अस्मद्{1;एक}

-

-

कर्ता 12

-

मैं

I

ज्ञान-यज्ञेन

ज्ञानयज्ञेन

ज्ञानयज्ञ{पुं}{3;एक}

ज्ञान-यज्ञ{पुं}{3;एक}

<ज्ञान-यज्ञेन>K6

ज्ञानमेव यज्ञः = ज्ञानयज्ञः तेन ज्ञानयज्ञेन

करणम् 12

-

ज्ञानयज्ञ_से

by_knowledge_sacrifice

-

-

GLGGL

इष्टः

-

इष्ट{पुं}{1;एक}

इष्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;इषुँ;तुदादिः;पुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 12

-

पूजित

worshiped

स्याम्

स्यामिति

अस्2{कर्तरि;विधिलिङ्;उ;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

अस्{कर्तरि;विधिलिङ्;उ;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

होऊँगा

shallवbe

-

-

GLL

इति

-

इति{अव्य}

इति{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 15

-

ऐसा

thus

मे

मे

अस्मद्{6;एक}

अस्मद्{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 15

-

मेरा

My

-

-

G

मतिः

मतिः

मति{स्त्री}{1;एक}

मति{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्ता 16

-

मत

opinion

-

-

LG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

18.68.A	यः(i-)
18.68.B	यो
18.68.C	यद्{पुं}{1;एक}
18.68.D	यद्{पुं}{1;एक}
18.68.E	-
18.68.F	-
18.68.G	विशेषणम् 2
18.68.H	-
18.68.I	जो
18.68.J	one_who
18.68.K	-
18.68.L	रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))
18.68.M	G

नरः

नरः

नृ{पुं}{1;बहु}/नर{पुं}{1;एक}

नर{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 6

-

मनुष्य

man

-

-

LG

श्रद्धावान्

श्रद्धावाननसूयश्च

श्रद्धावत्{पुं}{1;एक}

श्रद्धावत्{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 4

-

श्रद्धायुक्त

faithful

श्रद्धा अस्यास्तीति

सत्व-श्चुत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))

GGGLLGGL

च

-

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 6

-

और

and

अन्-असूयः

-

अनसूय{पुं}{1;एक}

न-असूय{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;असूय1;नामधातु;पुं}{1;एक}

<न-असूयः>Bsmn

न असूया यस्य सः = अनसूयः

समुच्चितम् 4

-

दोष-दृष्टि_से_रहित_होकर

not_envious

शृणुयात्

शृणुयादपि

श्रु1{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

श्रु{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

-

-

-

-

श्रवण_करेगा

does_hear

-

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

LLGLL

अपि

-

अपि{अव्य}

अपि{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 6

-

भी

certainly

सः(i+)

सोऽपि

तद्{पुं}{1;एक}

तद्{पुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 10

-

वह

he

-

रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))

GL

अपि

-

अपि{अव्य}

अपि{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 8

-

भी_(पापों_से)

also

मुक्तः

मुक्तः

मुक्त{पुं}{1;एक}

मुच्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;मुचॢँ;तुदादिः;पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 14

-

मुक्त_होकर

being_liberated

-

-

GG

पुण्य-कर्मणाम्

-

पुण्यकर्मन्{नपुं}{6;बहु}

पुण्य-कर्मन्{नपुं}{6;बहु}

<पुण्य-कर्मणाम्>Bs6

पुण्यानि कर्माणि येषां ते = पुण्यकर्माणः तेषां पुण्यकर्मणाम्

षष्ठीसम्बन्धः 13

-

उत्तम_कर्म_करनेवालों_के

of_the_pious

शुभान्

शुभाँल्लोकान्प्राप्नुयात्पुण्यकर्मणाम्

शुभ{पुं}{2;बहु}

शुभ{पुं}{2;बहु}

-

-

विशेषणम् 13

-

श्रेष्ठ

auspicious

-

परसवर्ण-सन्धिः (तोर्लि (8।4।60)) / जश्त्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-खरि च (8।4।55))

LG

लोकान्

-

लोक{पुं}{2;बहु}

लोक{पुं}{2;बहु}

-

-

कर्म 14

-

लोकों_को

planets

प्राप्नुयात्

-

प्र_आप्1{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;आपॢँ;स्वादिः}

प्र_आप्{कर्तरि;विधिलिङ्;प्र;एक;परस्मैपदी;प्र_आपॢँ;स्वादिः}

-

-

-

-

प्राप्त_होगा

attains

18.69.A	पार्थ
18.69.B	पार्थ
18.69.C	पार्थ{पुं}{8;एक}
18.69.D	पार्थ{पुं}{8;एक}
18.69.E	-
18.69.F	-
18.69.G	सम्बोध्यः 7
18.69.H	-
18.69.I	हे_पार्थ
18.69.J	O_son_of_Prtha
18.69.K	-
18.69.L	-
18.69.M	GL

कच्चित्

कच्चिदेतच्छ्रुतं

कच्चित्{अव्य}

कच्चित्{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 7

-

क्या

whether

-

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)) / जश्त्व-श्चुत्व-चर्त्व-छत्व (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)-खरि च (8।4।55)-शश्छोऽटि (8।4।63))

GLGGLG

एतत्

-

एतद्{नपुं}{1;एक}/एतद्{नपुं}{2;एक}

एतद्{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 7

-

इस_गीताशास्त्र_को

this

त्वया

त्वयैकाग्रेण

युष्मद्{3;एक}

युष्मद्{3;एक}

-

-

कर्ता 7

-

तूने

by_you

-

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

LGGGL

एकाग्रेण

-

एकाग्र{पुं}{3;एक}/एकाग्र{नपुं}{3;एक}

एकाग्र{पुं}{3;एक}

-

-

विशेषणम् 6

-

एकाग्र

with_full_attention

एकं अग्रं विषयः यस्य तत् एकाग्रं तेन

चेतसा

चेतसा

चेतस्{नपुं}{3;एक}

चेतस्{नपुं}{3;एक}

-

-

करणम् 7

-

चित्त_से

by_the_mind

-

-

GLG

श्रुतम्

-

श्रुत{पुं}{2;एक}/श्रुत{नपुं}{1;एक}/श्रुत{नपुं}{2;एक}

श्रु{कृत्_प्रत्ययः:क्त;श्रु;भ्वादिः;नपुं}{1;एक}

-

-

-

-

श्रवण_किया

heard

धनञ्जय

धनञ्जय

धनञ्जय{पुं}{8;एक}

धनञ्जय{पुं}{8;एक}

-

-

सम्बोध्यः 12

-

हे_धनंजय

O_conqueror_of_wealth_(Arjuna)

-

-

LGLL

कच्चित्

कच्चिदज्ञानसम्मोहः

कच्चित्{अव्य}

कच्चित्{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 12

-

क्या

whether

-

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

GLGGLGGG

ते

-

तद्{पुं}{1;बहु}/तद्{स्त्री}{1;द्वि}/तद्{स्त्री}{2;द्वि}/तद्{नपुं}{1;द्वि}/तद्{नपुं}{2;द्वि}/युष्मद्{4;एक}/युष्मद्{6;एक}

युष्मद्{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 11

-

तेरा

of_you

अ-ज्ञान-सम्मोहः

-

अज्ञान-सम्मोह{पुं}{1;एक}

अज्ञान-सम्मोह{पुं}{1;एक}

<<न-ज्ञान>Tn-सम्मोहः>T5

न ज्ञानम् = अज्ञानम्, अज्ञानात् सम्मोहः = अज्ञानसम्मोहः

कर्ता 12

-

अज्ञानजनित_मोह

ignorant_illusion

प्रनष्टः

प्रनष्टस्ते

प्रनष्ट{पुं}{1;एक}

प्र_नश्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;प्र_णशँ;दिवादिः;पुं}{1;एक}

-

-

-

-

नष्ट_हो_गया

dispelled

-

सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

LGGG

18.70.A	अ-च्युत
18.70.B	-
18.70.C	अच्युत{पुं}{8;एक}
18.70.D	अच्युत{पुं}{8;एक}
18.70.E	<न-च्युत>Bsmn
18.70.F	न च्युत यस्य सः = अच्युतः सम्बोधने अच्युत
18.70.G	सम्बोध्यः 5
18.70.H	-
18.70.I	हे_अच्युत
18.70.J	O_infallible_Krsna

त्वत्-प्रसादात्

त्वत्प्रसादान्मयाच्युत

त्वत्-प्रसाद{पुं}{5;एक}

त्वत्-प्रसाद{पुं}{5;एक}

<युष्मत्-प्रसादात्>T6

तव प्रसादः = त्वत्प्रसादः तस्मात् त्वत्प्रसादात्

हेतुः 5

-

आपकी_कृपा_से

by_Your_mercy

-

जश्त्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-खरि च (8।4।55)) / अनुनासिक-सन्धिः (यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (8।4।45)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

GLGGLGLL

(मम)

-

(अस्मद्{6;एक})

(अस्मद्){6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 4

-

(मेरा)

My

मोहः

मोहः

मोह{पुं}{1;एक}

मोह{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 5

-

मोह

illusion

-

-

GG

नष्टः

नष्टो

नष्ट{पुं}{1;एक}

नश्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;णशँ;दिवादिः;पुं}{1;एक}

-

-

-

-

नष्ट_हो_गया

dispelled

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GG

मया

-

अस्मद्{3;एक}

अस्मद्{3;एक}

-

-

कर्ता 8

-

मैंने

by_me

स्मृतिः

स्मृतिर्लब्धा

स्मृति{स्त्री}{1;एक}

स्मृति{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्म 8

-

स्मृति

memory

-

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

LGGG

लब्धा

-

लब्धा{स्त्री}{1;एक}/लभ्1{कर्तरि;लुट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुलभँष्;भ्वादिः}/लभ्1{कर्मणि;लुट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुलभँष्;भ्वादिः}

लभ्{कर्मणि;लुट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;डुलभँष्;भ्वादिः}

-

-

-

-

प्राप्त_कर_ली_है

regained

(अहम्)

-

(अस्मद्{1;एक})

(अस्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 12

-

(मैं)

I

गत-सन्देहः

गतसन्देहः

गतसन्देह{पुं}{1;एक}

गत-सन्देह{पुं}{1;एक}

<गत-सन्देहः>Bs6

गतः सन्देहः यस्य सः = गतसन्देहः

विशेषणम् 11

-

संशयरहित_होकर

removed_all_doubts

-

-

LLGGG

स्थितः

स्थितोऽस्मि

स्थित{पुं}{1;एक}

स्था{कृत्_प्रत्ययः:क्त;ष्ठा;भ्वादिः;पुं}{1;एक}

-

-

कर्तृसमानाधिकरणम् 12

-

स्थित

situated

-

रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))

LGL

अस्मि

-

अस्मि{अव्य}/अस्2{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

अस्{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

हूँ

am

तव

तव

युष्मद्{6;एक}

युष्मद्{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 14

-

आपकी

your

-

-

LL

वचनम्

वचनं

वचन{नपुं}{1;एक}/वचन{नपुं}{2;एक}

वचन{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 15

-

आज्ञा_का

order

-

-

LLG

करिष्ये

करिष्ये

कृ2{कर्तरि;लृट्;उ;एक;आत्मनेपदी;कृञ्;स्वादिः}/कृ2{कर्मणि;लृट्;उ;एक;आत्मनेपदी;कृञ्;स्वादिः}/कृ3{कर्तरि;लृट्;उ;एक;आत्मनेपदी;डुकृञ्;तनादिः}/कृ3{कर्मणि;लृट्;उ;एक;आत्मनेपदी;डुकृञ्;तनादिः}/कॄ1{कर्मणि;लृट्;उ;एक;आत्मनेपदी;कॄ;तुदादिः}/कॄ2{कर्तरि;लृट्;उ;एक;आत्मनेपदी;कॄञ्;क्र्यादिः}

कृ{कर्तरि;लृट्;उ;एक;आत्मनेपदी;डुकृञ्;तनादिः}

-

-

-

-

पालन_करूँगा

shall_execute

-

-

LGG

18.71.A	इति
18.71.B	इत्यहं
18.71.C	इति{अव्य}
18.71.D	इति{अव्य}
18.71.E	-
18.71.F	-
18.71.G	सम्बन्धः 11
18.71.H	-
18.71.I	इस_प्रकार
18.71.J	thus
18.71.K	-
18.71.L	यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))
18.71.M	GLG

अहम्

-

अस्मद्{1;एक}

अस्मद्{1;एक}

-

-

कर्ता 11

-

मैंने

I

वासुदेवस्य

वासुदेवस्य

वासुदेव{पुं}{6;एक}

वासुदेव{पुं}{6;एक}

-

-

समुच्चितम् 4

-

श्रीवासुदेव_के

of_Krsna

वसुदेवस्यापत्यं पुमान् वासुदेवः तस्य / वससि अस्मिन्

-

GLGGL

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 10

-

और

also

-

-

L

महत्-आत्मनः

महात्मनः

महात्मन्{पुं}{2;बहु}/महात्मन्{पुं}{5;एक}/महात्मन्{पुं}{6;एक}

महात्मन्{पुं}{6;एक}

<महत्-आत्मनः>Bs6

महान् आत्मा यस्य सः = महात्मा ते महात्मानः

विशेषणम् 6

-

महात्मा

two_great_souls

-

-

LGLG

पार्थस्य

पार्थस्य

पार्थ{पुं}{6;एक}

पार्थ{पुं}{6;एक}

-

-

समुच्चितम् 4

-

अर्जुन_के

of_Arjuna

-

-

GGL

इमम्

-

इदम्{पुं}{2;एक}

इदम्{पुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 10

-

इस

this

अद्भुतम्

-

अद्भुत{पुं}{2;एक}/अद्भुत{नपुं}{1;एक}/अद्भुत{नपुं}{2;एक}

अद्भुत{पुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 10

-

अद्भुत_रहस्ययुक्त

wonder

रोम-हर्षणम्

रोमहर्षणम्

रोमहर्षण{पुं}{2;एक}/रोमहर्षण{नपुं}{1;एक}/रोमहर्षण{नपुं}{2;एक}

रोम-हर्षण{पुं}{2;एक}

<रोम-हर्षणम्>T6

रोम्णः हर्षणम् = रोमहर्षणम्

विशेषणम् 10

-

रोमांचकारक

hair_standing_on_end

-

-

GLGLL

संवादम्

संवादमिममश्रौषमद्भुतं

संवाद{पुं}{2;एक}

संवाद{पुं}{2;एक}

-

-

कर्म 11

-

संवाद_को

discussing

-

-

GGGGGGGGGLG

अश्रौषम्

-

श्रु1{कर्तरि;लुङ्;उ;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

श्रु{कर्तरि;लुङ्;उ;एक;परस्मैपदी;श्रु;भ्वादिः}

-

-

-

-

सुना

heard

18.72.A	व्यास-प्रसादात्
18.72.B	व्यासप्रसादाच्छ्रुतवानेतद्गुह्यमहं
18.72.C	व्यास-प्रसाद{पुं}{5;एक}
18.72.D	व्यास-प्रसाद{पुं}{5;एक}
18.72.E	<व्यास-प्रसादात्>T6
18.72.F	व्यासस्य प्रसादः = व्यासप्रसादः तस्मात् व्यासप्रसादात्
18.72.G	हेतुः 12
18.72.H	-
18.72.I	श्रीव्यासजी_की_कृपा_से
18.72.J	by_the_mercy_of_Vyasadeva
18.72.K	-
18.72.L	जश्त्व-श्चुत्व-चर्त्व-छत्व (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)-खरि च (8।4।55)-शश्छोऽटि (8।4।63)) / जश्त्व-सन्धिः (झलां जश् झशि (8।4।53))
18.72.M	GGLGGLLGGGGGLG

अहम्

-

अस्मद्{1;एक}

अस्मद्{1;एक}

-

-

कर्ता 12

-

मैंने

I

एतत्

-

एतद्{नपुं}{1;एक}/एतद्{नपुं}{2;एक}

एतद्{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 6

-

इस

this

परम्

परम्

परम्{अव्य}/पर{पुं}{2;एक}/पर{नपुं}{1;एक}/पर{नपुं}{2;एक}/पर{पुं}{2;एक}/पर{नपुं}{1;एक}/पर{नपुं}{2;एक}

पर{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 6

-

परम

the_supreme

-

-

LL

गुह्यम्

-

गुह्य{पुं}{2;एक}/गुह्य{नपुं}{1;एक}/गुह्य{नपुं}{2;एक}

गुह्य{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 6

-

गोपनीय

confidential

योगम्

योगं

योग{पुं}{2;एक}

योग{पुं}{2;एक}

-

-

कर्म 7

-

योग_को

mysticism

-

-

GG

कथयतः

-

कथयत्{पुं}{2;बहु}/कथयत्{पुं}{5;एक}/कथयत्{पुं}{6;एक}/कथयत्{नपुं}{5;एक}/कथयत्{नपुं}{6;एक}/कथ1{कर्तरि;लट्;प्र;द्वि;परस्मैपदी;कथ;चुरादिः}/कथ1_णिच्{कर्तरि;लट्;प्र;द्वि;परस्मैपदी;कथ;चुरादिः}

कथ{कृत्_प्रत्ययः:शतृ;कथ;चुरादिः;पुं}{1;एक}

-

-

समानकालः 12

-

कहते_हुए

speaking

स्वयम्

स्वयम्

स्वयम्{अव्य}

स्वयम्{अव्य}

-

-

विशेषणम् 10

-

स्वयं

personally

-

-

LL

योग-ईश्वरात्

योगेश्वरात्कृष्णात्साक्षात्कथयतः

योगेश्वर{पुं}{5;एक}

योगेश्वर{पुं}{5;एक}

<योग-ईश्वरात्>T6

योगस्य ईश्वरः = योगेश्वरः तस्मात् योगेश्वरात्

विशेषणम् 10

-

योगेश्वर

from_the_master_of_all_mysticism

-

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

GGLGGGGGLLLG

कृष्णात्

-

कृष्ण{पुं}{5;एक}/कृष्ण{नपुं}{5;एक}

कृष्ण{पुं}{5;एक}

-

-

अपादानम् 7

-

भगवान्_श्रीकृष्ण_से

from_Krsna

साक्षात्

-

साक्षात्{अव्य}

साक्षात्{अव्य}

-

-

क्रियाविशेषणम् 12

-

प्रत्यक्ष

directly

श्रुतवान्

-

श्रुतवत्{पुं}{1;एक}

श्रु{कृत्_प्रत्ययः:क्तवतु;श्रु;भ्वादिः;पुं}{1;एक}

-

-

-

-

सुना_है

heard

18.73.A	राजन्
18.73.B	राजन्संस्मृत्य
18.73.C	राजत्{पुं}{1;एक}
18.73.D	राजन्{पुं}{8;एक}
18.73.E	-
18.73.F	-
18.73.G	सम्बोध्यः 11
18.73.H	-
18.73.I	हे_राजन्
18.73.J	O_King
18.73.K	-
18.73.L	-
18.73.M	GGGGL

केशव-अर्जुनयोः

केशवार्जुनयोः

केशव-अर्जुन{पुं}{6;द्वि}/अर्जुन{पुं}{7;द्वि}/अर्जुना{स्त्री}{6;द्वि}/अर्जुना{स्त्री}{7;द्वि}

केशव-अर्जुन{पुं}{6;द्वि}

<केशव-अर्जुनयोः>Di

केशवः च अर्जुनः च = केशवार्जुनौ तयोः केशवार्जुनयोः

षष्ठीसम्बन्धः 7

-

भगवान्_श्रीकृष्ण_और_अर्जुन_के

Lord_Krsna_and_Arjuna

-

-

GLGLLG

इमम्

-

इदम्{पुं}{2;एक}

इदम्{पुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 4

-

इस_(रहस्ययुक्त)

this

पुण्यम्

पुण्यं

पुण्य{नपुं}{1;एक}/पुण्य{नपुं}{2;एक}

पुण्य{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

कल्याणकारक

pious

-

-

GG

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

विशेषणम् 7

-

और

also

-

-

L

अद्भुतम्

-

अद्भुत{पुं}{2;एक}/अद्भुत{नपुं}{1;एक}/अद्भुत{नपुं}{2;एक}

अद्भुत{पुं}{2;एक}

-

-

समुच्चितम् 5

-

अद्भुत

wonderful

संवादम्

संवादमिममद्भुतम्

संवाद{पुं}{2;एक}

संवाद{पुं}{2;एक}

-

-

कर्म 9

-

संवाद_को

message

-

-

GGGGGGLL

संस्मृत्य

-

सम्_स्मृ1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;स्मृ;भ्वादिः}/सम्_स्मृ2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;स्मृ;भ्वादिः}/सम्_स्मृ3{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;स्मृ;स्वादिः}

सम्_स्मृ{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;सम्_स्मृ;भ्वादिः}

-

-

वीप्सा 9

-

स्मरण

remembering

संस्मृत्य

संस्मृत्य

सम्_स्मृ1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;स्मृ;भ्वादिः}/सम्_स्मृ2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;स्मृ;भ्वादिः}/सम्_स्मृ3{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;स्मृ;स्वादिः}

सम्_स्मृ{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;सम्_स्मृ;भ्वादिः}

-

-

पूर्वकालः 11

-

स्मरण_करके

remembering

-

-

GGL

मुहुर्मुहुः

मुहुर्मुहुः

मुहुः-मुहुः{अव्य}

मुहुः-मुहुः{अव्य}

-

-

क्रियाविशेषणम् 11

-

बार_बार

always_repeatedly

-

-

LGLG

हृष्यामि

हृष्यामि

हृष्1{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;हृषँ;दिवादिः}

हृष्{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;हृषँ;दिवादिः}

-

-

-

-

हर्षित_हो_रहा_हूँ

take_pleasure

-

-

GGL

18.74.A	राजन्
18.74.B	राजन्हृष्यामि
18.74.C	राजन्{पुं}{8;एक}/राजत्{पुं}{1;एक}/राजत्{पुं}{8;एक}
18.74.D	राजन्{पुं}{8;एक}
18.74.E	-
18.74.F	-
18.74.G	सम्बोध्यः 12
18.74.H	-
18.74.I	हे_राजन्
18.74.J	O_King
18.74.K	-
18.74.L	-
18.74.M	GGGGL

हरेः

हरेः

हरि{पुं}{5;एक}/हरि{पुं}{6;एक}/हृ1{कर्तरि;विधिलिङ्;म;एक;परस्मैपदी;हृञ्;भ्वादिः}

हरि{पुं}{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 5

-

श्रीहरि_के

of_Lord_Krsna

-

-

LG

तत्

तच्च

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 5

-

उस

that

-

जश्त्व-श्चुत्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)-खरि च (8।4।55))

GL

अति-अद्भुतम्

-

अत्यद्भुत{पुं}{2;एक}/अत्यद्भुत{नपुं}{1;एक}/अत्यद्भुत{नपुं}{2;एक}

अति-अद्भुत{नपुं}{2;एक}

-

-

विशेषणम् 5

-

अत्यन्त_विलक्षण

much_wonderful

रूपम्

रूपमत्यद्भुतं

रूप{नपुं}{1;एक}/रूप{नपुं}{2;एक}

रूप{नपुं}{2;एक}

-

-

कर्म 8

-

रूप_को

form

-

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77))

GGGGLG

च

-

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

भी

also

संस्मृत्य

संस्मृत्य

सम्_स्मृ1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;स्मृ;भ्वादिः}/सम्_स्मृ2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;स्मृ;भ्वादिः}/सम्_स्मृ3{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;स्मृ;स्वादिः}

सम्_स्मृ{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;सम्_स्मृ;भ्वादिः}

-

-

वीप्सा 8

-

स्मरण

remembering

-

-

GGL

संस्मृत्य

संस्मृत्य

सम्_स्मृ1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;स्मृ;भ्वादिः}/सम्_स्मृ2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;स्मृ;भ्वादिः}/सम्_स्मृ3{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;स्मृ;स्वादिः}

सम्_स्मृ{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;सम्_स्मृ;भ्वादिः}

-

-

पूर्वकालः 12

-

स्मरण_करके

remembering

-

-

GGL

मे

मे

अस्मद्{6;एक}

अस्मद्{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 11

-

मेरे_(चित्त_में)

My

-

-

G

महान्

महान्

मह{पुं}{2;बहु}/महत्{पुं}{1;एक}

महत्{पुं}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 11

-

महान्

great

-

-

LG

विस्मयः

विस्मयो

विस्मय{पुं}{1;एक}

विस्मय{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 12

-

आश्चर्य

wonder

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLG

(भवति)

-

(भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}/भवत्{पुं}{7;एक})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

-

-

-

-

(होता_है)

becomes

च

च

च{अव्य}

च{अव्य}

-

-

-

-

और

and

-

-

L

(अहम्)

-

(अस्मद्{1;एक})

(अस्मद्){1;एक}

-

-

कर्ता 17

-

(मैं)

I

पुनः

पुनः

पुनः{अव्य}

पुनः{अव्य}

-

-

वीप्सा 16

-

बार

again

-

-

LG

पुनः

पुनः

पुनः{अव्य}

पुनः{अव्य}

-

-

क्रियाविशेषणम् 17

-

बार

and_again_repeatedly

-

-

LG

हृष्यामि

-

हृष्1{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;हृषँ;दिवादिः}

हृष्{कर्तरि;लट्;उ;एक;परस्मैपदी;हृषँ;दिवादिः}

-

-

-

-

हर्षित_हो_रहा_हूँ

enjoy

18.75.A	यत्र
18.75.B	यत्र
18.75.C	यत्र{अव्य}
18.75.D	यत्र{अव्य}
18.75.E	-
18.75.F	-
18.75.G	सम्बन्धः 9
18.75.H	-
18.75.I	जहाँ
18.75.J	where
18.75.K	-
18.75.L	-
18.75.M	GL

योग-ईश्वरः

योगेश्वरः

योगेश्वर{पुं}{1;एक}

योगेश्वर{पुं}{1;एक}

<योग-ईश्वरः>T6

योगानाम् ईश्वरः = योगेश्वरः

विशेषणम् 3

-

योगेश्वर

the_master_of_mysticism

-

-

GGLG

कृष्णः

कृष्णो

कृष्ण{पुं}{1;एक}

कृष्ण{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 4

-

भगवान्_श्रीकृष्ण

Lord_Krsna

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

प्रतियोगी 5

-

(हैं)

is

यत्र

यत्र

यत्र{अव्य}

यत्र{अव्य}

-

-

सम्बन्धः 10

-

जहाँ

where

-

-

GL

धनुष्-धरः

धनुर्धरः

धनुर्धर{पुं}{1;एक}

धनुर्धर{पुं}{1;एक}

<धनुष्-धरः>U

धनुः धरति = धनुर्धरः

विशेषणम् 7

-

गाण्डीव-धनुषधारी

the_carrier_of_the_bow_and_arrow

-

-

LGLG

पार्थः

पार्थो

पार्थ{पुं}{1;एक}

पार्थ{पुं}{1;एक}

-

-

कर्ता 8

-

अर्जुन

the_son_of_Prtha

-

रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GG

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

प्रतियोगी 5

-

(हैं)

is

तत्र

तत्र

तत्र{अव्य}

तत्र{अव्य}

-

-

अनुयोगी 16

-

वहीं_पर

there

-

-

GL

श्रीः

श्रीर्विजयो

श्री{स्त्री}{1;एक}

श्री{स्त्री}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 13

-

श्री

opulence

-

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GLLG

विजयः

-

विजय{पुं}{1;एक}

विजय{पुं}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 13

-

विजय

victory

भूतिः

भूतिर्ध्रुवा

भूति{स्त्री}{1;एक}

भूति{स्त्री}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 13

-

विभूति

exceptional_power

-

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GGLG

(च)

-

(च{अव्य})

(च){अव्य}

-

-

कर्ता 16

-

(और)

also

ध्रुवा

-

ध्रुवा{स्त्री}{1;एक}

ध्रुवा{स्त्री}{1;एक}

-

-

विशेषणम् 15

-

अचल

certain

नीतिः

नीतिर्मतिर्मम

नीति{स्त्री}{1;एक}

नीति{स्त्री}{1;एक}

-

-

समुच्चितम् 13

-

नीति

morality

-

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GGLGGL

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is

(इति)

-

(इति{अव्य})

(इति){अव्य}

-

-

सम्बन्धः 19

-

(ऐसा)

thus

मम

-

अस्मद्{6;एक}

अस्मद्{6;एक}

-

-

षष्ठीसम्बन्धः 19

-

मेरा

My

मतिः

-

मति{स्त्री}{1;एक}

मति{स्त्री}{1;एक}

-

-

कर्ता 20

-

मत

opinion

(अस्ति)

-

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

-

-

-

-

(है)

is