13.4.A	(पञ्च)
13.4.B	-
13.4.C	(पञ्चन्{1;बहु}/पञ्चन्{2;बहु}/पञ्च्2{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;पचिँ;चुरादिः})
13.4.D	(पञ्चन्){1;बहु}
13.4.E	-
13.4.F	-
13.4.G	विशेषणम् 2
13.4.H	-
13.4.I	(पाँच)
13.4.J	five

महत्-भूतानि

महाभूतान्यहङ्कारो

महत्-भूत{नपुं}{1;बहु}/भूत{नपुं}{2;बहु}

महद्-भूत{नपुं}{1;बहु}

<महत्-भूतानि>K1

महत् तत् भूतम् = महाभूतम् तानि महाभूतानि

समुच्चितम् 5

महाभूत

great_elements

यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77)) / रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))

GGGGLGLG

अहङ्कारः

अहङ्कार{पुं}{1;एक}

समुच्चितम् 5

अहंकार

false_ego

GLGLLGGL

बुद्धिः

बुद्धिरव्यक्तमेव

बुद्धि{स्त्री}{1;एक}

समुच्चितम् 5

बुद्धि

intelligence

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

च

च{अव्य}

समुच्चितम् 23

और

also

अ-व्यक्तम्

अ-व्यक्त{पुं}{2;एक}/व्यक्त{नपुं}{1;एक}/व्यक्त{नपुं}{2;एक}

अव्यक्त{पुं}{1;एक}

<न-व्यक्तम्>Tn

न व्यक्तम् = अव्यक्तम्

समुच्चितम् 5

मूल_प्रकृति

the_unmanifested

एव

एव{अव्य}

सम्बन्धः 6

भी

certainly

च

च{अव्य}

तथा

also

LGGGLGGG

दश

दशैकं

दशन्{1;बहु}/दशन्{2;बहु}/दंश्1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;दंशँ;भ्वादिः}

दशन्{1;बहु}

विशेषणम् 10

दस

ten

वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

इन्द्रियाणि

इन्द्रिय{नपुं}{1;बहु}/इन्द्रिय{नपुं}{2;बहु}

इन्द्रिय{नपुं}{1;बहु}

समुच्चितम् 5

इन्द्रियाँ

senses

GLGGGGL

एकम्

एक{पुं}{2;एक}/एक{नपुं}{1;एक}/एक{नपुं}{2;एक}

एक{नपुं}{1;एक}

विशेषणम् 12

एक

one

(मनः)

(मनस्{नपुं}{1;एक}/मनस्{नपुं}{2;एक}/मनस्{नपुं}{8;एक})

(मनस्){नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 5

(मन)

mind

च

चेन्द्रियगोचराः

च{अव्य}

समुच्चितम् 23

और

also

गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

पञ्च

पञ्चन्{1;बहु}/पञ्चन्{2;बहु}/पञ्च्2{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;पचिँ;चुरादिः}

पञ्चन्{1;बहु}

विशेषणम् 15

पाँच

five

इन्द्रिय-गोचराः

इन्द्रिय-गोचर{पुं}{1;बहु}

<इन्द्रिय-गोचराः>T6

इन्द्रियाणां गोचरः = इन्द्रियगोचरः ते इन्द्रियगोचराः

समुच्चितम् 5

इन्द्रियों_के_विषय

objects_of_the_senses

LGG

इच्छा

इच्छा{स्त्री}{1;एक}

समुच्चितम् 13

इच्छा

desire

GLGL

द्वेषः

द्वेष{पुं}{1;एक}

समुच्चितम् 13

द्वेष

hatred

सुखम्

सुखं

सुखम्{अव्य}/सुख{पुं}{2;एक}/सुख{नपुं}{1;एक}/सुख{नपुं}{2;एक}

सुख{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 13

सुख

happiness

दुःखम्

दुःखं

दुःख{नपुं}{1;एक}/दुःख{नपुं}{2;एक}

दुःख{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 13

दुःख

distress

GLLGLG

सङ्घातः

सङ्घातश्चेतना

सङ्घात{पुं}{1;एक}

समुच्चितम् 13

स्थूल_देह_का_पिण्ड

the_aggregate

सत्व-श्चुत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))

चेतना

चेतना{स्त्री}{1;एक}

समुच्चितम् 13

चेतना

living_symptoms

धृतिः

धृति{स्त्री}{1;एक}

समुच्चितम् 13

धृति

conviction

(इति)

(इति{अव्य})

(इति){अव्य}

सम्बन्धः 26

(ऐसा)

thus

स-विकारम्

सविकारमुदाहृतम्

स-विकार{पुं}{2;एक}/विकार{नपुं}{1;एक}/विकार{नपुं}{2;एक}

स-विकार{नपुं}{1;एक}

<स-विकारम्>BvS

विकारैः सहितम् = सविकारम्

विशेषणम् 26

विकारों_के_सहित

interaction

एतत्

एतत्क्षेत्रं

एतद्{नपुं}{1;एक}/एतद्{नपुं}{2;एक}

एतद्{नपुं}{1;एक}

विशेषणम् 26

यह

all_this

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

क्षेत्रम्

क्षेत्र{नपुं}{1;एक}/क्षेत्र{नपुं}{2;एक}

क्षेत्र{नपुं}{1;एक}

कर्म 28

क्षेत्र

the_field_of_activities

GGGGLG

समासेन

समास{पुं}{3;एक}

क्रियाविशेषणम् 28

संक्षोप_में

in_summary

उदाहृतम्

उदाहृत{पुं}{2;एक}/उदाहृत{नपुं}{1;एक}/उदाहृत{नपुं}{2;एक}

उत्_आङ्_हृ{कृत्_प्रत्ययः:क्त;उत्_आङ्_हृञ्;भ्वादिः;नपुं}{1;एक}

कहा_गया_है

exemplified

अ-मानित्वम्

अमानित्वमदम्भित्वमहिंसा

अ-मानित्व{पुं}{2;एक}/मानित्व{नपुं}{1;एक}/मानित्व{नपुं}{2;एक}

अमानित्व{नपुं}{1;एक}

<न-मानित्वम्>Tn

न मानित्वम् = अमानित्वम्

समुच्चितम् 40

श्रेष्ठता_के_अभिमान_का_अभाव

humility

अ-दम्भित्वम्

अदम्भित्व{नपुं}{1;एक}

<न-दम्भित्वम्>Tn

न दम्भी = अदम्भी, अदम्भिनः भावः = अदम्भित्वम्

समुच्चितम् 40

दम्भाचरण_का_अभाव

pridelessness

LLGGLGLL

अ-हिंसा

अ-हिंसा{स्त्री}{1;एक}

अहिंसा{स्त्री}{1;एक}

<न-हिंसा>Tn

न हिंसा = अहिंसा

समुच्चितम् 40

किसी_भी_प्राणी_को_किसी_प्रकार_भी_न_सताना

nonviolence

GGGG

क्षान्तिः

क्षान्तिरार्जवम्

क्षान्ति{स्त्री}{1;एक}

समुच्चितम् 40

क्षमाभाव

tolerance

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

आर्जवम्

आर्जव{नपुं}{1;एक}/आर्जव{नपुं}{2;एक}

आर्जव{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 40

मन-वाणी_आदि_की_सरलता

simplicity

ऋजोः भावः आर्जवम्

GGGL

आचार्य-उपासनम्

आचार्योपासनं

आचार्य-उपासन{नपुं}{1;एक}/उपासन{नपुं}{2;एक}

आचार्य-उपासन{नपुं}{1;एक}

<आचार्य-उपासनं>T6

आचार्यस्य उपासनम् = आचार्योपासनम्

समुच्चितम् 40

श्रद्धाभक्तिसहित_गुरु_की_सेवा

approaching_a_bona_fide_spiritual_master

शौचम्

शौचं

शौच{नपुं}{1;एक}/शौच{नपुं}{2;एक}

शौच{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 40

बाहर-भीतर_की_शुद्धि

cleanliness

शुचेः भावः शौचम्

GGGGLGGGLGG

स्थैर्यम्

स्थैर्यमात्मविनिग्रहः

स्थैर्य{नपुं}{1;एक}/स्थैर्य{नपुं}{2;एक}

स्थैर्य{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 40

अन्तःकरण_की_स्थिरता

steadfastness

स्थिरस्य भावः स्थैर्यम्

आत्म-विनिग्रहः

आत्मन्-विनिग्रह{पुं}{1;एक}

<आत्म-विनिग्रहः>T6

आत्मनः विनिग्रहः = आत्मविनिग्रहः

समुच्चितम् 40

मन-इन्द्रियोंसहित_शरीर_का_निग्रह

control

इन्द्रिय-अर्थेषु

इन्द्रियार्थेषु

इन्द्रियार्थ{पुं}{7;बहु}

<इन्द्रिय-अर्थेषु>T6

इन्द्रियाणां अर्थाः = इन्द्रियार्थाः तेषु इन्द्रियार्थेषु

अधिकरणम् 39

इस_लोक_और_परलोक_के_सम्पूर्ण_भोगों_में

in_the_matter_of_the_senses

GLGLL

वैराग्यम्

वैराग्यमनहङ्कार

वैराग्य{नपुं}{1;एक}/वैराग्य{नपुं}{2;एक}

वैराग्य{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 40

आसक्ति_का_अभाव

renunciation

विगतो रागो यस्मात् सः विरागः विरागस्य भावः

रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-लोपः शाकल्यस्य (8।3।19))

च

च{अव्य}

प्रतियोगी 63

और

also

GGGGLG

अन्-अहङ्कारः

अन्-{अव्य}-अहङ्कार{पुं}{1;एक}

न-अहङ्कार{पुं}{1;एक}

<न-अहङ्कारः>Tn

न अहङ्कारः = अनहङ्कारः

समुच्चितम् 40

अहंकार_का_अभाव

being_without_false_egoism

एव

एव{अव्य}

सम्बन्धः 41

भी

certainly

GGGLLGLG

जन्म-मृत्यु-जरा-व्याधि-दुःख-दोष-अनुदर्शनम्

जन्ममृत्युजराव्याधिदुःखदोषानुदर्शनम्

जन्मन्-मृत्यु-जरा-व्याधिन्-दुःख-दोषन्-अनुदर्शन{नपुं}{1;एक}/अनुदर्शन{नपुं}{2;एक}

जन्मन्-मृत्यु-जरा-व्याधि-दुःख-दोष-अनुदर्शन{नपुं}{1;एक}

<<<जन्म-मृत्यु-जरा-व्याधि-दुःख>Di-दोष>T7-अनुदर्शनम्>T6

जन्म च मृत्युः च जरा च व्याधिः च जन्ममृत्युजराव्याधयः, दुःखमेव दोषः = दुःखदोषः, दुःखदोषस्य अनुदर्शनं = दुःखदोषानुदर्शनम्, जन्ममृत्युजराव्याधिषु दुःखदोषानुदर्शनम् = जन्ममृत्युजराव्याधिदुःखदोषानुदर्शनम्

समुच्चितम् 40

जन्म_मृत्यु_जरा_और_रोग_आदि_में_दुःख_और_दोषों_का_बार-बार_विचार_करना

observing_distress_and_fault_in_birth_death_old_age_and_disease

पुत्र-दार-गृह-आदिषु

पुत्रदारगृहादिषु

पुत्र-दार-गृह-आदि{पुं}{7;बहु}/आदि{नपुं}{7;बहु}

पुत्र-दार-गृह-आदि{पुं}{7;बहु}

<<पुत्र-दार-गृह>Di-आदिषु>Bs6

पुत्रः च दाराः च गृहं च पुत्रदारगृहाणि, पुत्रदारगृहाणि येषां ते = पुत्रदारगृहादयः ते पुत्रदारगृहादिषु

अधिकरणम् 45

पुत्र_स्त्री_घर_और_धन_आदि_में

sons_wife_home_etc

GLGGL

अ-सक्तिः

असक्तिरनभिष्वङ्गः

अ-सक्ति{स्त्री}{1;एक}

असक्ति{स्त्री}{1;एक}

<न-सक्तिः>Tn

न सक्तिः = असक्तिः

समुच्चितम् 40

आसक्ति_का_अभाव

without_attachment

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GGGLLGGL

अन्-अभिष्वङ्गः

अन्-{अव्य}-अभिष्वङ्ग{पुं}{1;एक}

न_अभिष्वङ्ग{पुं}{1;एक}

<न-अभिष्वङ्गः>Tn

न अभिष्वङ्गः = अनभिष्वङ्गः

समुच्चितम् 40

ममता_का_न_होना

without_association

च

च{अव्य}

तथा

also

इष्ट-अ-निष्ट-उपपत्तिषु

इष्ट-अ-निष्ट-उपपत्ति{स्त्री}{7;बहु}

इष्ट-अनिष्ट-उपपत्ति{स्त्री}{7;बहु}

<<इष्ट-<न-इष्ट>Tn>Di-उपपत्तिषु>T6

न इष्टः = अनिष्टः, इष्टः च अनिष्टः च = इष्टानिष्टौ, इष्टानिष्टयोः उपपत्तिः = इष्टानिष्टोपपत्तिः तासु इष्टानिष्टोपपत्तिषु

अधिकरणम् 50

प्रिय_और_अप्रिय_की_प्राप्ति_में

having_desirable_and_undesirable

नित्यम्

नित्यं

नित्य{पुं}{2;एक}/नित्य{नपुं}{1;एक}/नित्य{नपुं}{2;एक}

नित्य{नपुं}{1;एक}

विशेषणम् 50

सदा_ही

eternal

GGGLLGGLGLGGLGLL

सम-चित्तत्वम्

समचित्तत्वमिष्टानिष्टोपपत्तिषु

सम-चित्तत्वम्

सम-चित्तत्व{नपुं}{1;एक}

<सम-चित्तत्वम्>Bs6

समं चित्तं यस्य सः = समचित्तः, तस्य भावः = समचित्तत्वम्

समुच्चितम् 40

चित्त_का_सम_रहना

equilibrium

GLGLLGLL

मयि

अस्मद्{7;एक}

अधिकरणम् 54

मुझ_परमेश्वर_में

unto_Me

LGLLLGGG

अन्-अन्य-योगेन

अनन्य-योग{पुं}{3;एक}

<<न-अन्य>Bs7-योगेन>K6

न विद्यते अन्यः अन्यद्वा यस्मिन् सः = अनन्यः, अनन्यः एव योगः = अनन्ययोगः तेन अनन्ययोगेन

हेतुः 54

अनन्य_योग_के_द्वारा

by_devotional_service

अ-व्यभिचारिणी

अ-व्यभिचारिन्{नपुं}{1;द्वि}/व्यभिचारिन्{नपुं}{2;द्वि}/व्यभिचारिणी{स्त्री}{1;एक}

न-व्यभिचारिणी{स्त्री}{1;एक}

<न-व्यभिचारिणी>Tn

न व्यभिचारिणी = अव्यभिचारिणी

विशेषणम् 54

अव्यभिचारिणी

constant_unalloyed

भक्तिः

भक्तिरव्यभिचारिणी

भक्ति{स्त्री}{1;एक}

समुच्चितम् 40

भक्ति

devotion

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

च

चानन्ययोगेन

च{अव्य}

तथा

also

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

विविक्त-देश-सेवित्वम्

विविक्तदेशसेवित्वमरतिर्जनसंसदि

विविक्त-देश-सेवित्व{पुं}{2;एक}/सेवित्व{नपुं}{1;एक}/सेवित्व{नपुं}{2;एक}

विविक्त-देश-सेवित्व{नपुं}{1;एक}

<<विविक्त-देश>K1-सेवित्वम्>U

विविक्तः च असौ देशः = विविक्तदेशः, विविक्तो देशस्तं सेवितुं शीलमस्येति = विविक्तदेशसेवित्वम्

समुच्चितम् 40

एकान्त_और_शुद्ध_देश_में_रहने_का_स्वभाव

aspiring_to_be_in_solitary_place

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))

GLGGGGGGGLGLL

जन-संसदि

जन-संसद्{स्त्री}{7;एक}

<जन-संसदि>T6

जनानां संसद् = जनसंसद् तस्यां जनसंसदि

अधिकरणम् 58

विषयासक्त_मनुष्यों_के_समुदाय_में

to_mass_of_people_in_general

अ-रतिः

अ-रति{स्त्री}{1;एक}

न-रति{स्त्री}{1;एक}

<न-रतिः>Tn

न रतिः = अरतिः

समुच्चितम् 40

प्रेम_का_न_होना

without_attachment

अधि-आत्म-ज्ञान-नित्यत्वम्

अध्यात्मज्ञाननित्यत्वं

अधि-आत्मन्-ज्ञान-नित्यत्व{नपुं}{1;एक}/नित्यत्व{नपुं}{2;एक}

अध्यात्मन्-ज्ञान-नित्यत्व{नपुं}{1;एक}

<<<अधि-आत्म>A1-ज्ञान>K1-नित्यत्वं>T7

आत्मनि इति = अध्यात्मम्, अध्यात्मं तत् ज्ञानम् च = अध्यात्मज्ञानम्, अध्यात्मज्ञाने नित्यत्वम् = अध्यात्मज्ञाननित्यत्वम्

समुच्चितम् 40

अध्यात्मज्ञान_में_नित्य_स्थिति

eternal_knowledge_pertaining_to_the_self

तत्त्व-ज्ञान-अर्थ-दर्शनम्

तत्त्वज्ञानार्थदर्शनम्

तत्त्व-ज्ञान-अर्थ-दर्शन{पुं}{2;एक}/दर्शन{नपुं}{1;एक}/दर्शन{नपुं}{2;एक}

तत्त्व-ज्ञान-अर्थ-दर्शन{नपुं}{1;एक}

<<<तत्त्व-ज्ञान>T6-अर्थ>T6-दर्शनम्>T6

तत्त्वानां ज्ञानं = तत्त्वज्ञानम्, तत्त्वज्ञानस्य अर्थम् = तत्त्वज्ञानार्थम्, तत्त्वज्ञानार्थस्य दर्शनम् = तत्त्वज्ञानार्थदर्शनम्

समुच्चितम् 40

तत्त्वज्ञान_के_अर्थरूप_परमात्मा_को_ही_देखना

philosophy_of_the_knowledge_of_the_truth

GLGLLGLG

एतत्

एतज्ज्ञानमिति

एतद्{नपुं}{1;एक}/एतद्{नपुं}{2;एक}

एतद्{नपुं}{1;एक}

कर्म 64

यह

all_this

जश्त्व-श्चुत्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))

GGLGGL

ज्ञानम्

ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}

ज्ञान{नपुं}{1;एक}

कर्मसमानाधिकरणम् 64

ज्ञान

knowledge

LGLGLGGGLLGLLGLL

(इति)

(इति{अव्य})

(इति){अव्य}

अनुयोगी 61

(ऐसा)

thus

(प्रोक्तम्)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

यत्

यदतोऽन्यथा

यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}

यद्{नपुं}{1;एक}

सम्बन्धः 69

जो

that_which

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)) / रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))

GGGGLGGG

अतः

अतः{अव्य}

अपादानम् 68

इससे

from_this

GGGGLGLL

अन्यथा

अन्यथा{अव्य}

कर्ता 68

विपरीत

others

GGGGLL

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

प्रतियोगी 65

(है)

(तत्)

(तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक})

(तद्){नपुं}{1;एक}

अनुयोगी 72

(वह)

that

अ-ज्ञानम्

अ-ज्ञान{पुं}{2;एक}/ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}

अज्ञान{नपुं}{1;एक}

<न-ज्ञानम्>Tn

न ज्ञानम् = अज्ञानम्

प्रतियोगी 71

अज्ञान

ignorance

इति

इति{अव्य}

अनुयोगी 72

ऐसा

thus

LLGLG

प्रोक्तम्

प्रोक्तमज्ञानं

प्रोक्त{पुं}{2;एक}/प्रोक्त{नपुं}{1;एक}/प्रोक्त{नपुं}{2;एक}

प्र_वच्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;प्र_वचँ;अदादिः;नपुं}{1;एक}

कहा_है

declared

यत्

यत्तत्प्रवक्ष्यामि

यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}

यद्{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 76

जो

that

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / जश्त्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-खरि च (8।4।55))

ज्ञेयम्

ज्ञेयं

ज्ञेय{पुं}{2;एक}/ज्ञेय{नपुं}{1;एक}/ज्ञेय{नपुं}{2;एक}

ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:यत्;ज्ञा;क्र्यादिः;नपुं}{1;एक}

कर्ता 75

जानने_योग्य

knowable

(भवति)

(भवत्{पुं}{7;एक}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः})

(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}

प्रतियोगी 73

(है)

becomes

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

सम्बन्धः 81

(तथा)

also

यत्

यज्ज्ञात्वामृतमश्नुते

यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}

यद्{नपुं}{2;एक}

समुच्चितम् 76

जिसको

which

जश्त्व-श्चुत्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

ज्ञात्वा

ज्ञा1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ज्ञा;भ्वादिः}/ज्ञा2{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ज्ञा;क्र्यादिः}

ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ज्ञा;क्र्यादिः}

पूर्वकालः 80

जानकर

knowing

GGGGG

अमृतम्

अ-मृत{पुं}{2;एक}/मृत{नपुं}{1;एक}/मृत{नपुं}{2;एक}

अमृत{नपुं}{2;एक}

कर्म 80

परमानन्द_को

nectar

GGLGGL

अश्नुते

अश्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;अशूँ;स्वादिः}

अश्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;अशूँ;स्वादिः}

प्रतियोगी 77

प्राप्त_होता_है

taste

तत्

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{2;एक}

अनुयोगी 83

उसको

that

(ब्रह्म)

(ब्रह्मन्{नपुं}{1;एक}/ब्रह्मन्{नपुं}{2;एक})

(ब्रह्मन्){नपुं}{2;एक}

कर्म 83

(ब्रह्म)

spirit

प्रवक्ष्यामि

प्र_वह्1{कर्तरि;लृट्;उ;एक;उभयपदी;वहँ;भ्वादिः}

प्र_वच्{कर्तरि;लृट्;उ;एक;परस्मैपदी;प्र_वचँ;अदादिः}

कहूँगा

shall_now_explain

GGGLGGLG

तत्

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{1;एक}

विशेषणम् 87

वह

that

अन्-आदिमत्

अनादिमत्परं

अन्-{अव्य}-आदिमत्{नपुं}/आदिमत्{पुं}/आदिमत्{नपुं}/आदिमत्{पुं}

न-आदिमत्{नपुं}{1;एक}

<न-आदिमत्>Tn

न आदिमत् = अनादिमत्

विशेषणम् 87

अनादिवाला

beginningless

जश्त्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-खरि च (8।4।55))

परम्

परम्{अव्य}/पर{पुं}{2;एक}/पर{नपुं}{1;एक}/पर{नपुं}{2;एक}/पर{पुं}{2;एक}/पर{नपुं}{1;एक}/पर{नपुं}{2;एक}

पर{नपुं}{1;एक}

विशेषणम् 87

परम

supreme

ब्रह्म

ब्रह्मन्{नपुं}{1;एक}/ब्रह्मन्{नपुं}{2;एक}

ब्रह्मन्{नपुं}{1;एक}

कर्म 93

ब्रह्म

spirit

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 89

न

neither

सत्

सत्तन्नासदुच्यते

सत्{पुं}{1;एक}/सत्{स्त्री}{1;एक}/सत्{नपुं}{1;एक}/सत्{नपुं}{2;एक}

सत्{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 90

सत्

cause

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / अनुनासिक-सन्धिः (यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (8।4।45)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

कर्मसमानाधिकरणम् 93

(और)

also

न

न{अव्य}

सम्बन्धः 92

न

nor

LGGGLG

अ-सत्

अ-सत्{पुं}{1;एक}/सत्{स्त्री}{1;एक}/सत्{नपुं}{1;एक}/सत्{नपुं}{2;एक}

असत्{नपुं}{1;एक}

<न-सत्>Tn

न सत् = असत्

समुच्चितम् 90

असत्

effect

उच्यते

उच्यत्{पुं}{4;एक}/उच्यत्{नपुं}{4;एक}/उच्1{भावे;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उचँ;दिवादिः}/वच्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}/ब्रू1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;ब्रूञ्;अदादिः}

वच्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}

कहा_जाता_है

is_called

तत्

तत्सर्वतोऽक्षिशिरोमुखम्

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{1;एक}

कर्ता 102

वह

that

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))

सर्वतः-पाणि-पादम्

सर्वतःपाणिपादं

सर्वतः-पाणिन्-पाद{पुं}{2;एक}

सर्वतः-पाणि-पाद{नपुं}{1;एक}

<सर्वतः-<पाणि-पादं>Ds>Bs6

पाणी च पादौ च = पाणिपादम्, सर्वतः पाणिपादम् यस्य तत् = सर्वतःपाणिपादम्

समुच्चितम् 97

सब_ओर_हाथ-पैरवाला

everywhere_hands_and_legs

GGGLGLG

सर्वतः-अक्षि-शिरः-मुखम्

सर्वतः-अक्षि-शिरस्-मुख{पुं}{2;एक}/मुख{नपुं}{1;एक}/मुख{नपुं}{2;एक}

सर्वतः-अक्षि-शिरस्-मुख{नपुं}{1;एक}

<सर्वतः-<अक्षि-शिरः-मुखम्>Ds>Bs6

अक्षिणी च शिरः च मुखम् च = अक्षिशिरःमुखम्, सर्वतः अक्षिशिरःमुखम् यस्य तत् = सर्वतोऽक्षिशिरोमुखम्

समुच्चितम् 97

सब_ओर_नेत्र_सिर_और_मुखवाला

everywhere_eyes_head_and_face

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 102

(तथा)

also

सर्वतः-श्रुतिमत्

सर्वतःश्रुतिमल्लोके

सर्वतः-श्रुतिमत्{नपुं}/श्रुतिमत्{पुं}/श्रुतिमत्{नपुं}/श्रुतिमत्{पुं}

सर्वतः-श्रुतिमत्{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 97

सब_ओर_कानवाला

everywhere_hearing

जश्त्व-परसवर्ण-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-तोर्लि (8।4।60))

लोके

लोक{पुं}{7;एक}/लोक्1{कर्तरि;लट्;उ;एक;आत्मनेपदी;लोकृँ;भ्वादिः}

लोक{पुं}{7;एक}

अधिकरणम् 102

संसार_में

in_the_world

सर्वम्

सर्वमावृत्य

सर्व{पुं}{2;एक}/सर्व{नपुं}{1;एक}/सर्व{नपुं}{2;एक}

सर्व{पुं}{2;एक}

कर्म 101

सबको

everything

GGLGLLGLL

आवृत्य

आङ्_वृ1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वृ;भ्वादिः}/आङ्_वृ2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वृञ्;स्वादिः}/आङ्_वृ4{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वृञ्;चुरादिः}/आङ्_वृत्1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वृतुँ;भ्वादिः}/आङ्_वृत्2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वृतुँ;दिवादिः}/आङ्_वृत्3{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वृतुँ;चुरादिः}

आङ्_वृ{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;आङ्_वृञ्;स्वादिः}

पूर्वकालः 102

व्याप्त_करके

covering

GLGGLGG

तिष्ठति

तिष्ठत्{पुं}{7;एक}/तिष्ठत्{नपुं}{7;एक}/स्था1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ष्ठा;भ्वादिः}

स्था{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ष्ठा;भ्वादिः}

स्थित_है

exists

(तत्)

(तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक})

(तद्){नपुं}{1;एक}

कर्ता 113

(वह)

that

सर्व-इन्द्रिय-गुण-आभासम्

सर्वेन्द्रियगुणाभासं

सर्व-इन्द्रिय-गुण-आभास{पुं}{2;एक}

सर्व-इन्द्रिय-गुण-आभास{नपुं}{1;एक}

<<<सर्व-इन्द्रिय>K1-गुण>T6-आभासं>T6

सर्वं च तत् इन्द्रियं च = सर्वेन्द्रियं, सर्वेन्द्रियाणां गुणः = सर्वेन्द्रियगुणः, सर्वेन्द्रियगुणस्य आभासः = सर्वेन्द्रियगुणाभासः तम् सर्वेन्द्रियगुणाभासम्

समुच्चितम् 105

सम्पूर्ण_इन्द्रियों_के_विषयों_को_जाननेवाला

original_source_of_qualities_of_all_senses

GLGLGGGG

च

च{अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 113

तथा

also

सर्व-इन्द्रिय-विवर्जितम्

सर्वेन्द्रियविवर्जितम्

सर्व-इन्द्रिय-विवर्जित{पुं}{2;एक}/विवर्जित{नपुं}{1;एक}/विवर्जित{नपुं}{2;एक}

सर्व-इन्द्रिय-वि_वृज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;वि_वृजीँ;चुरादिः;नपुं}{1;एक}

<<सर्व-इन्द्रिय>K1-विवर्जितम्>T3

सर्वं च तत् इन्द्रियं च = सर्वेन्द्रियं, सर्वेन्द्रियैः विवर्जितम् = सर्वेन्द्रियविवर्जितम्

समुच्चितम् 105

सब_इन्द्रियों_से_रहित

being_without_all_senses

GGGGL

अ-सक्तम्

असक्तं

अ-सक्त{पुं}{2;एक}/सक्त{नपुं}{1;एक}/सक्त{नपुं}{2;एक}

असक्त{नपुं}{1;एक}

<न-सक्तं>Tn

न सक्तं = असक्तम्

समुच्चितम् 105

आसक्तिरहित

without_attachment

एव

एव{अव्य}

सम्बन्धः 107

भी

certainly

GLL

सर्व-भृत्

सर्वभृच्चैव

सर्व-भृत्{नपुं}/भृत्{पुं}/भृत्{नपुं}/भृत्{पुं}

सर्व-भृत्{पुं}{1;एक}

<सर्व-भृत्>U

सर्वं बिभर्ति = सर्वभृत्

समुच्चितम् 105

सबका_धारण-पोषण_करनेवाला

maintainer_of_everyone

जश्त्व-श्चुत्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)-खरि च (8।4।55)) / वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))

च

च{अव्य}

और

also

GGLLLGGG

निर्-गुणम्

निर्गुणं

निर्-{अव्य}-गुण{पुं}{2;एक}

निर्-गुण{पुं}{1;एक}

<निर्-गुणं>Bvp

निर्गतः गुणः यस्मात् = निर्गुणम्

समुच्चितम् 105

निर्गुण_होनेपर

without_material_qualities

गुण-भोक्तृ

गुणभोक्तृ

गुण-भोक्तृ{पुं}/भोक्तृ{पुं}

गुण-भोक्तृ{पुं}{1;एक}

<गुण-भोक्तृ>T6

गुणानां भोक्ता = गुणभोक्तृ

समुच्चितम् 105

गुणों_को_भोगनेवाला

simultaneously_master_of_the_gunas

GGLLLGLL

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

LGG

(तत्)

(तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक})

(तद्){नपुं}{1;एक}

कर्ता 119

(वह)

that

भूतानाम्

भूतानामचरं

भूत{पुं}{6;बहु}/भूत{नपुं}{6;बहु}/भूता{स्त्री}{6;बहु}/भूता{स्त्री}{6;बहु}

भूत{पुं}{6;बहु}

षष्ठीसम्बन्धः 118

चराचर_सब_भूतों_के

of_all_living_entities

GLGGL

बहिः

बहिरन्तश्च

बहिः{अव्य}

समुच्चितम् 118

बाहर

outside

रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / सत्व-श्चुत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))

अन्तः

अन्तः{अव्य}/अन्त{पुं}{1;एक}

अन्तः{अव्य}

समुच्चितम् 118

भीतर

inside

GLG

च

च{अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 119

और

also

LLGL

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

(तत्)

(तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक})

(तद्){नपुं}{1;एक}

कर्ता 125

(वह)

that

चरम्

चरमेव

चर{पुं}{2;एक}/चर{नपुं}{1;एक}/चर{नपुं}{2;एक}

चर{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 124

चर

moving

GGGLLG

अ-चरम्

अ-चर{पुं}{2;एक}/चर{नपुं}{1;एक}/चर{नपुं}{2;एक}

अचर{नपुं}{1;एक}

<न-चरं>Tn

न चरम् = अचरम्

समुच्चितम् 124

अचररूप

not_moving

LLGGL

एव

एव{अव्य}

सम्बन्धः 122

भी

also

च

च{अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 125

और

and

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

तत्

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{1;एक}

कर्ता 129

वह

that

सूक्ष्मत्वात्

सूक्ष्मत्वात्तदविज्ञेयं

सूक्ष्मत्व{नपुं}{5;एक}

हेतुः 128

सूक्ष्म_होने_से

on_account_of_being_subtle

सूक्ष्मस्य भावः सौक्ष्म्यं तस्मात् सूक्ष्मत्वात्

चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

LGGL

अ-विज्ञेयम्

अ-विज्ञेय{पुं}{2;एक}/विज्ञेय{नपुं}{1;एक}/विज्ञेय{नपुं}{2;एक}

न-वि_ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:यत्;वि_ज्ञा;क्र्यादिः;नपुं}{1;एक}

<न-विज्ञेयम्>Tn

न विज्ञेयम् = अविज्ञेयम्

कर्तृसमानाधिकरणम् 129

अविज्ञेय

unknowable

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

च

चान्तिके

च{अव्य}

तथा

also

सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))

तत्

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{1;एक}

कर्ता 135

वह

that

अन्तिके

अन्तिके{अव्य}/अन्तिक{पुं}{7;एक}/अन्तिक{नपुं}{1;द्वि}/अन्तिक{नपुं}{2;द्वि}/अन्तिक{नपुं}{7;एक}/अन्तिका{स्त्री}{1;द्वि}/अन्तिका{स्त्री}{2;द्वि}

अन्तिक{नपुं}{7;एक}

समुच्चितम् 133

अति_समीप_में

near

च

च{अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 135

और

and

GGGLLGGG

दूर-स्थम्

दूरस्थं

दूर-स्थ{पुं}{2;एक}/स्थ{नपुं}{1;एक}/स्थ{नपुं}{2;एक}

दूर-स्थ{नपुं}{1;एक}

<दूर-स्थं>U

दूरे तिष्ठति = दूरस्थः तम् दूरस्थम्

समुच्चितम् 133

दूर_में_भी_स्थित

far_away

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

(तत्)

(तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक})

(तद्){नपुं}{1;एक}

कर्ता 143

(वही)

that

GLG

अ-विभक्तम्

अविभक्तं

अ-विभक्त{पुं}{2;एक}/विभक्त{नपुं}{1;एक}/विभक्त{नपुं}{2;एक}

न-वि_भज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;वि_भजँ;भ्वादिः;नपुं}{1;एक}

<न-विभक्तं>Tn

न विभक्तम् = अविभक्तम्

समुच्चितम् 138

विभागरहित_एक_रूप_से_आकाश_के_सदृश_परिपूर्ण_होनेपर

without_division

च

च{अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 143

भी

also

भूतेषु

भूत{पुं}{7;बहु}/भूत{नपुं}{7;बहु}

भूत{पुं}{7;बहु}

अधिकरणम् 140

चराचर_सम्पूर्ण_भूतों_में

in_every_living_being

विभक्तम्

विभक्तमिव

विभक्त{पुं}{2;एक}/विभक्त{नपुं}{1;एक}/विभक्त{नपुं}{2;एक}

वि_भज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;वि_भजँ;भ्वादिः;नपुं}{2;एक}

प्रतियोगी 141

विभक्त

divided

GGG

इव

इव{अव्य}

अनुयोगी 136

जैसा

as_if

स्थितम्

स्थित{पुं}{2;एक}/स्थित{नपुं}{1;एक}/स्थित{नपुं}{2;एक}

स्था{कृत्_प्रत्ययः:क्त;ष्ठा;भ्वादिः;नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 138

स्थित

situated

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

LLGG

च

च{अव्य}

तथा

also

तत्

तज्ज्ञेयं

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{1;एक}

कर्ता 152

वह

that

जश्त्व-श्चुत्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))

GGL

भूत-भर्तृ

भूतभर्तृ

भूत-भर्तृ{पुं}/भर्तृ{पुं}/भर्तृ{नपुं}{1;एक}/भर्तृ{नपुं}{2;एक}

भूत-भर्तृ{पुं}{1;एक}

<भूत-भर्तृ>T6

भूतानां भर्ता = भूतभर्तृ

समुच्चितम् 147

विष्णुरूप_से_भूतों_को_धारण-पोषण_करनेवाला

maintainer_of_all_living_entities

LGGLL

च

च{अव्य}

विशेषणम् 151

और

also

ग्रसिष्णु

ग्रसिष्णु{नपुं}{1;एक}/ग्रसिष्णु{नपुं}{2;एक}

ग्रसिष्णु{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 147

रूद्ररूप_से_संहार_करनेवाला

devours

च

च{अव्य}

और

also

प्रभविष्णु

प्रभविष्णु{नपुं}{1;एक}/प्रभविष्णु{नपुं}{2;एक}

प्रभविष्णु{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 147

ब्रह्मारूप_से_सबको_उत्पन्न_करनेवाला

develops

ज्ञेयम्

ज्ञेय{पुं}{2;एक}/ज्ञेय{नपुं}{1;एक}/ज्ञेय{नपुं}{2;एक}

ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:यत्;ज्ञा;क्र्यादिः;नपुं}{1;एक}

कर्तृसमानाधिकरणम् 152

जाननेयोग्य_परमात्मा

to_be_understood

GGG

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

GLGL

तत्

तज्ज्योतिस्तमसः

तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}

तद्{नपुं}{1;एक}

विशेषणम् 156

वह_(परब्रह्म)

that

जश्त्व-श्चुत्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)) / सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))

ज्योतिषाम्

ज्योतिषामपि

ज्योतिस्{पुं}{6;बहु}/ज्योतिस्{नपुं}{6;बहु}

ज्योतिस्{पुं}{6;बहु}

षष्ठीसम्बन्धः 156

ज्योतियों_का

in_all_luminous_objects

LGL

अपि

अपि{अव्य}

सम्बन्धः 154

भी

also

ज्योतिः

ज्योतिस्{नपुं}{1;एक}/ज्योतिस्{नपुं}{2;एक}

ज्योतिस्{नपुं}{1;एक}

कर्म 159

ज्योति

source_of_light

LLGL

तमसः

तमस्{नपुं}{5;एक}/तमस्{नपुं}{6;एक}/तमस{पुं}{1;एक}

तमस्{नपुं}{5;एक}

उपपदसम्बन्धः 158

माया_से

of_the_darkness

परम्

परमुच्यते

परम्{अव्य}

कालाधिकरणम् 159

अत्यन्त_परे

beyond

उच्यते

वच्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}

कहा_जाता_है

is_said

GGGGLG

(तत्)

(तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक})

(तद्){नपुं}{1;एक}

कर्ता 168

(वह)

that

GLGLL

ज्ञानम्

ज्ञानं

ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}

ज्ञान{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 164

बोधस्वरूप

knowledge

ज्ञेयम्

ज्ञेयं

ज्ञेय{पुं}{2;एक}/ज्ञेय{नपुं}{1;एक}/ज्ञेय{नपुं}{2;एक}

ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:यत्;ज्ञा;क्र्यादिः;नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 164

जानने_के_योग्य

to_be_known

ज्ञानं ज्ञायते अनेनेति ज्ञानसाधनं च

ज्ञान-गम्यम्

ज्ञानगम्यं

ज्ञान-गम्यम्

ज्ञान-गम्य{नपुं}{1;एक}

<ज्ञान-गम्यं>T3

ज्ञानेन गम्यम् = ज्ञानगम्यम्

समुच्चितम् 164

तत्त्वज्ञान_से_प्राप्त_करनेयोग्य

to_be_approached_by_knowledge

(च)

(च{अव्य})

(च){अव्य}

कर्तृसमानाधिकरणम् 168

(और)

also

LGGLG

सर्वस्य

सर्व{पुं}{6;एक}/सर्व{नपुं}{6;एक}

सर्व{पुं}{6;एक}

षष्ठीसम्बन्धः 166

सबके

of_everyone

हृदि

हृद्{नपुं}{7;एक}/हृदय{नपुं}{7;एक}

हृद्{नपुं}{7;एक}

अधिकरणम् 167

हृदय_में

in_the_heart

विष्ठितम्

विष्ठित{पुं}{2;एक}/विष्ठित{नपुं}{1;एक}/विष्ठित{नपुं}{2;एक}

वि_स्था{कृत्_प्रत्ययः:क्त;वि_ष्ठा;भ्वादिः;नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 164

विशेषरूप_से_स्थित

situated

(अस्ति)

(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})

(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}

(है)

इति

इति{अव्य}

सम्बन्धः 176

इस_प्रकार

thus

GLGG

क्षेत्रम्

क्षेत्रं

क्षेत्र{नपुं}{1;एक}/क्षेत्र{नपुं}{2;एक}

क्षेत्र{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 173

क्षेत्र

the_field_of_activities_(the_body)

तथा

तथा{अव्य}

तथा

also

GGL

ज्ञानम्

ज्ञानं

ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}

ज्ञान{नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 173

ज्ञान

knowledge

च

चोक्तं

च{अव्य}

कर्म 176

और

also

गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

GLL

ज्ञेयम्

ज्ञेयं

ज्ञेय{पुं}{2;एक}/ज्ञेय{नपुं}{1;एक}/ज्ञेय{नपुं}{2;एक}

ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:यत्;ज्ञा;क्र्यादिः;नपुं}{1;एक}

समुच्चितम् 173

जानने_योग्य_परमात्मा_का_स्वरूप

the_knowable

ज्ञानं ज्ञायते अनेनेति ज्ञानसाधनं च

समासतः

समास{तसिल्}

क्रियाविशेषणम् 176

संक्षेप_से

in_summary

उक्तम्

उक्त{पुं}{2;एक}/उक्त{नपुं}{1;एक}/उक्त{नपुं}{2;एक}

वच्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;वचँ;अदादिः;नपुं}{1;एक}

कहा_गया

described

मद्-भक्तः

मद्भक्त

अस्मद्-भक्त{पुं}{1;एक}

<अस्मत्-भक्तः>T7

मयि भक्तः = मद्भक्तः

कर्ता 181

मेरा_भक्त

My_devotee

एतत्

एतद्विज्ञाय

एतद्{नपुं}{1;एक}/एतद्{नपुं}{2;एक}

एतद्{नपुं}{1;एक}

कर्म 179

इसको

all_this

जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))

विज्ञाय

विज्ञ{पुं}{4;एक}/विज्ञ{नपुं}{4;एक}/वि_ज्ञा2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;ज्ञा;क्र्यादिः}/वि_ज्ञा3{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;ज्ञा;चुरादिः}

वि_ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वि_ज्ञा;क्र्यादिः}

पूर्वकालः 181

तत्त्व_से_जानकर

after_understanding

मद्-भावाय

मद्भावायोपपद्यते

अस्मद्-भाव{पुं}{4;एक}

<अस्मत्-भावाय>T6

मम भावः = मद्भावः तस्मै मद्भावाय

कर्म 181

मेरे_स्वरूप_को

My_nature

गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))

उपपद्यते

उप_पद्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;पदँ;दिवादिः}/उप_पद्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;पदँ;दिवादिः}

उप_पद्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उप_पदँ;दिवादिः}

प्राप्त_होता_है

attains

GGLG