13.4.A(पञ्च)
13.4.B-
13.4.C(पञ्चन्{1;बहु}/पञ्चन्{2;बहु}/पञ्च्2{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;पचिँ;चुरादिः})
13.4.D(पञ्चन्){1;बहु}
13.4.E-
13.4.F-
13.4.Gविशेषणम् 2
13.4.H-
13.4.I(पाँच)
13.4.Jfive
महत्-भूतानि
महाभूतान्यहङ्कारो
महत्-भूत{नपुं}{1;बहु}/भूत{नपुं}{2;बहु}
महद्-भूत{नपुं}{1;बहु}
<महत्-भूतानि>K1
महत् तत् भूतम् = महाभूतम् तानि महाभूतानि
समुच्चितम् 5
-
महाभूत
great_elements
-
यण्-सन्धिः (इको यणचि (6।1।77)) / रुत्व-उत्व-गुण-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-हशि च (6।1।114)-आद्गुणः (6।1।87))
GGGGLGLG
अहङ्कारः
-
अहङ्कार{पुं}{1;एक}
अहङ्कार{पुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 5
-
अहंकार
false_ego
-
-
GLGLLGGL
बुद्धिः
बुद्धिरव्यक्तमेव
बुद्धि{स्त्री}{1;एक}
बुद्धि{स्त्री}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 5
-
बुद्धि
intelligence
-
रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
समुच्चितम् 23
-
और
also
अ-व्यक्तम्
-
अ-व्यक्त{पुं}{2;एक}/व्यक्त{नपुं}{1;एक}/व्यक्त{नपुं}{2;एक}
अव्यक्त{पुं}{1;एक}
<न-व्यक्तम्>Tn
न व्यक्तम् = अव्यक्तम्
समुच्चितम् 5
-
मूल_प्रकृति
the_unmanifested
एव
-
एव{अव्य}
एव{अव्य}
-
-
सम्बन्धः 6
-
भी
certainly
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
-
-
तथा
also
-
-
LGGGLGGG
दश
दशैकं
दशन्{1;बहु}/दशन्{2;बहु}/दंश्1{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;दंशँ;भ्वादिः}
दशन्{1;बहु}
-
-
विशेषणम् 10
-
दस
ten
-
वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))
इन्द्रियाणि
इन्द्रियाणि
इन्द्रिय{नपुं}{1;बहु}/इन्द्रिय{नपुं}{2;बहु}
इन्द्रिय{नपुं}{1;बहु}
-
-
समुच्चितम् 5
-
इन्द्रियाँ
senses
-
-
GLGGGGL
एकम्
-
एक{पुं}{2;एक}/एक{नपुं}{1;एक}/एक{नपुं}{2;एक}
एक{नपुं}{1;एक}
-
-
विशेषणम् 12
-
एक
one
-
-
L
(मनः)
-
(मनस्{नपुं}{1;एक}/मनस्{नपुं}{2;एक}/मनस्{नपुं}{8;एक})
(मनस्){नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 5
-
(मन)
mind
चेन्द्रियगोचराः
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
समुच्चितम् 23
-
और
also
-
गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))
पञ्च
पञ्च
पञ्चन्{1;बहु}/पञ्चन्{2;बहु}/पञ्च्2{कर्तरि;लोट्;म;एक;परस्मैपदी;पचिँ;चुरादिः}
पञ्चन्{1;बहु}
-
-
विशेषणम् 15
-
पाँच
five
-
-
L
इन्द्रिय-गोचराः
-
इन्द्रिय-गोचर{पुं}{1;बहु}
इन्द्रिय-गोचर{पुं}{1;बहु}
<इन्द्रिय-गोचराः>T6
इन्द्रियाणां गोचरः = इन्द्रियगोचरः ते इन्द्रियगोचराः
समुच्चितम् 5
-
इन्द्रियों_के_विषय
objects_of_the_senses
-
-
LGG
इच्छा
इच्छा
इच्छा{स्त्री}{1;एक}
इच्छा{स्त्री}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 13
-
इच्छा
desire
-
-
GLGL
द्वेषः
द्वेषः
द्वेष{पुं}{1;एक}
द्वेष{पुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 13
-
द्वेष
hatred
सुखम्
सुखं
सुखम्{अव्य}/सुख{पुं}{2;एक}/सुख{नपुं}{1;एक}/सुख{नपुं}{2;एक}
सुख{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 13
-
सुख
happiness
दुःखम्
दुःखं
दुःख{नपुं}{1;एक}/दुःख{नपुं}{2;एक}
दुःख{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 13
-
दुःख
distress
-
-
GLLGLG
सङ्घातः
सङ्घातश्चेतना
सङ्घात{पुं}{1;एक}
सङ्घात{पुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 13
-
स्थूल_देह_का_पिण्ड
the_aggregate
-
सत्व-श्चुत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))
GL
चेतना
-
चेतना{स्त्री}{1;एक}
चेतना{स्त्री}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 13
-
चेतना
living_symptoms
धृतिः
धृतिः
धृति{स्त्री}{1;एक}
धृति{स्त्री}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 13
-
धृति
conviction
-
-
GG
(इति)
-
(इति{अव्य})
(इति){अव्य}
-
-
सम्बन्धः 26
-
(ऐसा)
thus
-
-
GG
स-विकारम्
सविकारमुदाहृतम्
स-विकार{पुं}{2;एक}/विकार{नपुं}{1;एक}/विकार{नपुं}{2;एक}
-विकार{नपुं}{1;एक}
<स-विकारम्>BvS
विकारैः सहितम् = सविकारम्
विशेषणम् 26
-
विकारों_के_सहित
interaction
-
-
LG
एतत्
एतत्क्षेत्रं
एतद्{नपुं}{1;एक}/एतद्{नपुं}{2;एक}
एतद्{नपुं}{1;एक}
-
-
विशेषणम् 26
-
यह
all_this
-
चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))
GG
क्षेत्रम्
-
क्षेत्र{नपुं}{1;एक}/क्षेत्र{नपुं}{2;एक}
क्षेत्र{नपुं}{1;एक}
-
-
कर्म 28
-
क्षेत्र
the_field_of_activities
-
-
GGGGLG
समासेन
समासेन
समास{पुं}{3;एक}
समास{पुं}{3;एक}
-
-
क्रियाविशेषणम् 28
-
संक्षोप_में
in_summary
उदाहृतम्
-
उदाहृत{पुं}{2;एक}/उदाहृत{नपुं}{1;एक}/उदाहृत{नपुं}{2;एक}
उत्_आङ्_हृ{कृत्_प्रत्ययः:क्त;उत्_आङ्_हृञ्;भ्वादिः;नपुं}{1;एक}
-
-
-
-
कहा_गया_है
exemplified
-
-
LG
अ-मानित्वम्
अमानित्वमदम्भित्वमहिंसा
अ-मानित्व{पुं}{2;एक}/मानित्व{नपुं}{1;एक}/मानित्व{नपुं}{2;एक}
अमानित्व{नपुं}{1;एक}
<न-मानित्वम्>Tn
न मानित्वम् = अमानित्वम्
समुच्चितम् 40
-
श्रेष्ठता_के_अभिमान_का_अभाव
humility
अ-दम्भित्वम्
-
अ-दम्भित्वम्
अदम्भित्व{नपुं}{1;एक}
<न-दम्भित्वम्>Tn
न दम्भी = अदम्भी, अदम्भिनः भावः = अदम्भित्वम्
समुच्चितम् 40
-
दम्भाचरण_का_अभाव
pridelessness
-
-
LLGGLGLL
अ-हिंसा
-
अ-हिंसा{स्त्री}{1;एक}
अहिंसा{स्त्री}{1;एक}
<न-हिंसा>Tn
न हिंसा = अहिंसा
समुच्चितम् 40
-
किसी_भी_प्राणी_को_किसी_प्रकार_भी_न_सताना
nonviolence
-
-
GGGG
क्षान्तिः
क्षान्तिरार्जवम्
क्षान्ति{स्त्री}{1;एक}
क्षान्ति{स्त्री}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 40
-
क्षमाभाव
tolerance
-
रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))
आर्जवम्
-
आर्जव{नपुं}{1;एक}/आर्जव{नपुं}{2;एक}
आर्जव{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 40
-
मन-वाणी_आदि_की_सरलता
simplicity
ऋजोः भावः आर्जवम्
-
GGGL
आचार्य-उपासनम्
आचार्योपासनं
आचार्य-उपासन{नपुं}{1;एक}/उपासन{नपुं}{2;एक}
आचार्य-उपासन{नपुं}{1;एक}
<आचार्य-उपासनं>T6
आचार्यस्य उपासनम् = आचार्योपासनम्
समुच्चितम् 40
-
श्रद्धाभक्तिसहित_गुरु_की_सेवा
approaching_a_bona_fide_spiritual_master
शौचम्
शौचं
शौच{नपुं}{1;एक}/शौच{नपुं}{2;एक}
शौच{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 40
-
बाहर-भीतर_की_शुद्धि
cleanliness
शुचेः भावः शौचम्
-
GGGGLGGGLGG
स्थैर्यम्
स्थैर्यमात्मविनिग्रहः
स्थैर्य{नपुं}{1;एक}/स्थैर्य{नपुं}{2;एक}
स्थैर्य{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 40
-
अन्तःकरण_की_स्थिरता
steadfastness
स्थिरस्य भावः स्थैर्यम्
आत्म-विनिग्रहः
-
आत्मन्-विनिग्रह{पुं}{1;एक}
आत्मन्-विनिग्रह{पुं}{1;एक}
<आत्म-विनिग्रहः>T6
आत्मनः विनिग्रहः = आत्मविनिग्रहः
समुच्चितम् 40
-
मन-इन्द्रियोंसहित_शरीर_का_निग्रह
control
इन्द्रिय-अर्थेषु
इन्द्रियार्थेषु
इन्द्रियार्थ{पुं}{7;बहु}
इन्द्रियार्थ{पुं}{7;बहु}
<इन्द्रिय-अर्थेषु>T6
इन्द्रियाणां अर्थाः = इन्द्रियार्थाः तेषु इन्द्रियार्थेषु
अधिकरणम् 39
-
इस_लोक_और_परलोक_के_सम्पूर्ण_भोगों_में
in_the_matter_of_the_senses
-
-
GLGLL
वैराग्यम्
वैराग्यमनहङ्कार
वैराग्य{नपुं}{1;एक}/वैराग्य{नपुं}{2;एक}
वैराग्य{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 40
-
आसक्ति_का_अभाव
renunciation
विगतो रागो यस्मात् सः विरागः विरागस्य भावः
रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-लोपः शाकल्यस्य (8।3।19))
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
प्रतियोगी 63
-
और
also
-
-
GGGGLG
अन्-अहङ्कारः
-
अन्-{अव्य}-अहङ्कार{पुं}{1;एक}
-अहङ्कार{पुं}{1;एक}
<न-अहङ्कारः>Tn
न अहङ्कारः = अनहङ्कारः
समुच्चितम् 40
-
अहंकार_का_अभाव
being_without_false_egoism
-
-
GG
एव
एव
एव{अव्य}
एव{अव्य}
-
-
सम्बन्धः 41
-
भी
certainly
-
-
GGGLLGLG
जन्म-मृत्यु-जरा-व्याधि-दुःख-दोष-अनुदर्शनम्
जन्ममृत्युजराव्याधिदुःखदोषानुदर्शनम्
जन्मन्-मृत्यु-जरा-व्याधिन्-दुःख-दोषन्-अनुदर्शन{नपुं}{1;एक}/अनुदर्शन{नपुं}{2;एक}
जन्मन्-मृत्यु-जरा-व्याधि-दुःख-दोष-अनुदर्शन{नपुं}{1;एक}
<<<जन्म-मृत्यु-जरा-व्याधि-दुःख>Di-दोष>T7-अनुदर्शनम्>T6
जन्म च मृत्युः च जरा च व्याधिः च जन्ममृत्युजराव्याधयः, दुःखमेव दोषः = दुःखदोषः, दुःखदोषस्य अनुदर्शनं = दुःखदोषानुदर्शनम्, जन्ममृत्युजराव्याधिषु दुःखदोषानुदर्शनम् = जन्ममृत्युजराव्याधिदुःखदोषानुदर्शनम्
समुच्चितम् 40
-
जन्म_मृत्यु_जरा_और_रोग_आदि_में_दुःख_और_दोषों_का_बार-बार_विचार_करना
observing_distress_and_fault_in_birth_death_old_age_and_disease
पुत्र-दार-गृह-आदिषु
पुत्रदारगृहादिषु
पुत्र-दार-गृह-आदि{पुं}{7;बहु}/आदि{नपुं}{7;बहु}
पुत्र-दार-गृह-आदि{पुं}{7;बहु}
<<पुत्र-दार-गृह>Di-आदिषु>Bs6
पुत्रः च दाराः च गृहं च पुत्रदारगृहाणि, पुत्रदारगृहाणि येषां ते = पुत्रदारगृहादयः ते पुत्रदारगृहादिषु
अधिकरणम् 45
-
पुत्र_स्त्री_घर_और_धन_आदि_में
sons_wife_home_etc
-
-
GLGGL
अ-सक्तिः
असक्तिरनभिष्वङ्गः
अ-सक्ति{स्त्री}{1;एक}
असक्ति{स्त्री}{1;एक}
<न-सक्तिः>Tn
न सक्तिः = असक्तिः
समुच्चितम् 40
-
आसक्ति_का_अभाव
without_attachment
-
रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))
GGGLLGGL
अन्-अभिष्वङ्गः
-
अन्-{अव्य}-अभिष्वङ्ग{पुं}{1;एक}
न_अभिष्वङ्ग{पुं}{1;एक}
<न-अभिष्वङ्गः>Tn
न अभिष्वङ्गः = अनभिष्वङ्गः
समुच्चितम् 40
-
ममता_का_न_होना
without_association
-
-
L
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
-
-
तथा
also
इष्ट-अ-निष्ट-उपपत्तिषु
-
इष्ट-अ-निष्ट-उपपत्ति{स्त्री}{7;बहु}
इष्ट-अनिष्ट-उपपत्ति{स्त्री}{7;बहु}
<<इष्ट-<न-इष्ट>Tn>Di-उपपत्तिषु>T6
न इष्टः = अनिष्टः, इष्टः च अनिष्टः च = इष्टानिष्टौ, इष्टानिष्टयोः उपपत्तिः = इष्टानिष्टोपपत्तिः तासु इष्टानिष्टोपपत्तिषु
अधिकरणम् 50
-
प्रिय_और_अप्रिय_की_प्राप्ति_में
having_desirable_and_undesirable
-
-
GL
नित्यम्
नित्यं
नित्य{पुं}{2;एक}/नित्य{नपुं}{1;एक}/नित्य{नपुं}{2;एक}
नित्य{नपुं}{1;एक}
-
-
विशेषणम् 50
-
सदा_ही
eternal
-
-
GGGLLGGLGLGGLGLL
सम-चित्तत्वम्
समचित्तत्वमिष्टानिष्टोपपत्तिषु
सम-चित्तत्वम्
सम-चित्तत्व{नपुं}{1;एक}
<सम-चित्तत्वम्>Bs6
समं चित्तं यस्य सः = समचित्तः, तस्य भावः = समचित्तत्वम्
समुच्चितम् 40
-
चित्त_का_सम_रहना
equilibrium
-
-
GLGLLGLL
मयि
मयि
अस्मद्{7;एक}
अस्मद्{7;एक}
-
-
अधिकरणम् 54
-
मुझ_परमेश्वर_में
unto_Me
-
-
LGLLLGGG
अन्-अन्य-योगेन
-
अनन्य-योग{पुं}{3;एक}
अनन्य-योग{पुं}{3;एक}
<<न-अन्य>Bs7-योगेन>K6
न विद्यते अन्यः अन्यद्वा यस्मिन् सः = अनन्यः, अनन्यः एव योगः = अनन्ययोगः तेन अनन्ययोगेन
हेतुः 54
-
अनन्य_योग_के_द्वारा
by_devotional_service
अ-व्यभिचारिणी
-
अ-व्यभिचारिन्{नपुं}{1;द्वि}/व्यभिचारिन्{नपुं}{2;द्वि}/व्यभिचारिणी{स्त्री}{1;एक}
-व्यभिचारिणी{स्त्री}{1;एक}
<न-व्यभिचारिणी>Tn
न व्यभिचारिणी = अव्यभिचारिणी
विशेषणम् 54
-
अव्यभिचारिणी
constant_unalloyed
-
-
L
भक्तिः
भक्तिरव्यभिचारिणी
भक्ति{स्त्री}{1;एक}
भक्ति{स्त्री}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 40
-
भक्ति
devotion
-
रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))
चानन्ययोगेन
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
-
-
तथा
also
-
सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))
GG
विविक्त-देश-सेवित्वम्
विविक्तदेशसेवित्वमरतिर्जनसंसदि
विविक्त-देश-सेवित्व{पुं}{2;एक}/सेवित्व{नपुं}{1;एक}/सेवित्व{नपुं}{2;एक}
विविक्त-देश-सेवित्व{नपुं}{1;एक}
<<विविक्त-देश>K1-सेवित्वम्>U
विविक्तः च असौ देशः = विविक्तदेशः, विविक्तो देशस्तं सेवितुं शीलमस्येति = विविक्तदेशसेवित्वम्
समुच्चितम् 40
-
एकान्त_और_शुद्ध_देश_में_रहने_का_स्वभाव
aspiring_to_be_in_solitary_place
-
रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66))
GLGGGGGGGLGLL
जन-संसदि
-
जन-संसद्{स्त्री}{7;एक}
जन-संसद्{स्त्री}{7;एक}
<जन-संसदि>T6
जनानां संसद् = जनसंसद् तस्यां जनसंसदि
अधिकरणम् 58
-
विषयासक्त_मनुष्यों_के_समुदाय_में
to_mass_of_people_in_general
-
-
LL
अ-रतिः
-
अ-रति{स्त्री}{1;एक}
-रति{स्त्री}{1;एक}
<न-रतिः>Tn
न रतिः = अरतिः
समुच्चितम् 40
-
प्रेम_का_न_होना
without_attachment
अधि-आत्म-ज्ञान-नित्यत्वम्
अध्यात्मज्ञाननित्यत्वं
अधि-आत्मन्-ज्ञान-नित्यत्व{नपुं}{1;एक}/नित्यत्व{नपुं}{2;एक}
अध्यात्मन्-ज्ञान-नित्यत्व{नपुं}{1;एक}
<<<अधि-आत्म>A1-ज्ञान>K1-नित्यत्वं>T7
आत्मनि इति = अध्यात्मम्, अध्यात्मं तत् ज्ञानम् च = अध्यात्मज्ञानम्, अध्यात्मज्ञाने नित्यत्वम् = अध्यात्मज्ञाननित्यत्वम्
समुच्चितम् 40
-
अध्यात्मज्ञान_में_नित्य_स्थिति
eternal_knowledge_pertaining_to_the_self
तत्त्व-ज्ञान-अर्थ-दर्शनम्
तत्त्वज्ञानार्थदर्शनम्
तत्त्व-ज्ञान-अर्थ-दर्शन{पुं}{2;एक}/दर्शन{नपुं}{1;एक}/दर्शन{नपुं}{2;एक}
तत्त्व-ज्ञान-अर्थ-दर्शन{नपुं}{1;एक}
<<<तत्त्व-ज्ञान>T6-अर्थ>T6-दर्शनम्>T6
तत्त्वानां ज्ञानं = तत्त्वज्ञानम्, तत्त्वज्ञानस्य अर्थम् = तत्त्वज्ञानार्थम्, तत्त्वज्ञानार्थस्य दर्शनम् = तत्त्वज्ञानार्थदर्शनम्
समुच्चितम् 40
-
तत्त्वज्ञान_के_अर्थरूप_परमात्मा_को_ही_देखना
philosophy_of_the_knowledge_of_the_truth
-
-
GLGLLGLG
एतत्
एतज्ज्ञानमिति
एतद्{नपुं}{1;एक}/एतद्{नपुं}{2;एक}
एतद्{नपुं}{1;एक}
-
-
कर्म 64
-
यह
all_this
-
जश्त्व-श्चुत्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))
GGLGGL
ज्ञानम्
-
ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}
ज्ञान{नपुं}{1;एक}
-
-
कर्मसमानाधिकरणम् 64
-
ज्ञान
knowledge
-
-
LGLGLGGGLLGLLGLL
(इति)
-
(इति{अव्य})
(इति){अव्य}
-
-
अनुयोगी 61
-
(ऐसा)
thus
(प्रोक्तम्)
-
(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})
(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}
-
-
-
-
(है)
is
यत्
यदतोऽन्यथा
यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}
यद्{नपुं}{1;एक}
-
-
सम्बन्धः 69
-
जो
that_which
-
जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)) / रुत्व-उत्व-गुण-पूर्वरुप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-अतो रोरप्लुतादप्लुते (6।1।113)-आद्गुणः (6।1।87)-एङः पदान्तादति (6।1।109))
GGGGLGGG
अतः
-
अतः{अव्य}
अतः{अव्य}
-
-
अपादानम् 68
-
इससे
from_this
-
-
GGGGLGLL
अन्यथा
-
अन्यथा{अव्य}
अन्यथा{अव्य}
-
-
कर्ता 68
-
विपरीत
others
-
-
GGGGLL
(अस्ति)
-
(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})
(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}
-
-
प्रतियोगी 65
-
(है)
is
(तत्)
-
(तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक})
(तद्){नपुं}{1;एक}
-
-
अनुयोगी 72
-
(वह)
that
अ-ज्ञानम्
-
अ-ज्ञान{पुं}{2;एक}/ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}
अज्ञान{नपुं}{1;एक}
<न-ज्ञानम्>Tn
न ज्ञानम् = अज्ञानम्
प्रतियोगी 71
-
अज्ञान
ignorance
इति
-
इति{अव्य}
इति{अव्य}
-
-
अनुयोगी 72
-
ऐसा
thus
-
-
LLGLG
प्रोक्तम्
प्रोक्तमज्ञानं
प्रोक्त{पुं}{2;एक}/प्रोक्त{नपुं}{1;एक}/प्रोक्त{नपुं}{2;एक}
प्र_वच्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;प्र_वचँ;अदादिः;नपुं}{1;एक}
-
-
-
-
कहा_है
declared
यत्
यत्तत्प्रवक्ष्यामि
यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}
यद्{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 76
-
जो
that
-
चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / जश्त्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-खरि च (8।4।55))
ज्ञेयम्
ज्ञेयं
ज्ञेय{पुं}{2;एक}/ज्ञेय{नपुं}{1;एक}/ज्ञेय{नपुं}{2;एक}
ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:यत्;ज्ञा;क्र्यादिः;नपुं}{1;एक}
-
-
कर्ता 75
-
जानने_योग्य
knowable
(भवति)
-
(भवत्{पुं}{7;एक}/भू1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः})
(भू){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;भू;भ्वादिः}
-
-
प्रतियोगी 73
-
(है)
becomes
(च)
-
(च{अव्य})
(च){अव्य}
-
-
सम्बन्धः 81
-
(तथा)
also
यत्
यज्ज्ञात्वामृतमश्नुते
यत्{अव्य}/यद्{नपुं}{1;एक}/यद्{नपुं}{2;एक}/यत्{अव्य}
यद्{नपुं}{2;एक}
-
-
समुच्चितम् 76
-
जिसको
which
-
जश्त्व-श्चुत्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))
ज्ञात्वा
-
ज्ञा1{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ज्ञा;भ्वादिः}/ज्ञा2{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ज्ञा;क्र्यादिः}
ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:क्त्वा;ज्ञा;क्र्यादिः}
-
-
पूर्वकालः 80
-
जानकर
knowing
-
-
GGGGG
अमृतम्
-
अ-मृत{पुं}{2;एक}/मृत{नपुं}{1;एक}/मृत{नपुं}{2;एक}
अमृत{नपुं}{2;एक}
-
-
कर्म 80
-
परमानन्द_को
nectar
-
-
GGLGGL
अश्नुते
-
अश्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;अशूँ;स्वादिः}
अश्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;अशूँ;स्वादिः}
-
-
प्रतियोगी 77
-
प्राप्त_होता_है
taste
-
-
GG
तत्
-
तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}
तद्{नपुं}{2;एक}
-
-
अनुयोगी 83
-
उसको
that
(ब्रह्म)
-
(ब्रह्मन्{नपुं}{1;एक}/ब्रह्मन्{नपुं}{2;एक})
(ब्रह्मन्){नपुं}{2;एक}
-
-
कर्म 83
-
(ब्रह्म)
spirit
प्रवक्ष्यामि
-
प्र_वह्1{कर्तरि;लृट्;उ;एक;उभयपदी;वहँ;भ्वादिः}
प्र_वच्{कर्तरि;लृट्;उ;एक;परस्मैपदी;प्र_वचँ;अदादिः}
-
-
-
-
कहूँगा
shall_now_explain
-
-
GGGLGGLG
तत्
-
तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}
तद्{नपुं}{1;एक}
-
-
विशेषणम् 87
-
वह
that
अन्-आदिमत्
अनादिमत्परं
अन्-{अव्य}-आदिमत्{नपुं}/आदिमत्{पुं}/आदिमत्{नपुं}/आदिमत्{पुं}
-आदिमत्{नपुं}{1;एक}
<न-आदिमत्>Tn
न आदिमत् = अनादिमत्
विशेषणम् 87
-
अनादिवाला
beginningless
-
जश्त्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-खरि च (8।4।55))
परम्
-
परम्{अव्य}/पर{पुं}{2;एक}/पर{नपुं}{1;एक}/पर{नपुं}{2;एक}/पर{पुं}{2;एक}/पर{नपुं}{1;एक}/पर{नपुं}{2;एक}
पर{नपुं}{1;एक}
-
-
विशेषणम् 87
-
परम
supreme
ब्रह्म
ब्रह्म
ब्रह्मन्{नपुं}{1;एक}/ब्रह्मन्{नपुं}{2;एक}
ब्रह्मन्{नपुं}{1;एक}
-
-
कर्म 93
-
ब्रह्म
spirit
न{अव्य}
{अव्य}
-
-
सम्बन्धः 89
-
neither
सत्
सत्तन्नासदुच्यते
सत्{पुं}{1;एक}/सत्{स्त्री}{1;एक}/सत्{नपुं}{1;एक}/सत्{नपुं}{2;एक}
सत्{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 90
-
सत्
cause
-
चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / अनुनासिक-सन्धिः (यरोऽनुनासिकेऽनुनासिको वा (8।4।45)) / सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101)) / जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))
(च)
-
(च{अव्य})
(च){अव्य}
-
-
कर्मसमानाधिकरणम् 93
-
(और)
also
-
न{अव्य}
{अव्य}
-
-
सम्बन्धः 92
-
nor
-
-
LGGGLG
अ-सत्
-
अ-सत्{पुं}{1;एक}/सत्{स्त्री}{1;एक}/सत्{नपुं}{1;एक}/सत्{नपुं}{2;एक}
असत्{नपुं}{1;एक}
<न-सत्>Tn
न सत् = असत्
समुच्चितम् 90
-
असत्
effect
उच्यते
-
उच्यत्{पुं}{4;एक}/उच्यत्{नपुं}{4;एक}/उच्1{भावे;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उचँ;दिवादिः}/वच्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}/ब्रू1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;ब्रूञ्;अदादिः}
वच्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}
-
-
-
-
कहा_जाता_है
is_called
-
-
GL
तत्
तत्सर्वतोऽक्षिशिरोमुखम्
तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}
तद्{नपुं}{1;एक}
-
-
कर्ता 102
-
वह
that
-
चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55))
L
सर्वतः-पाणि-पादम्
सर्वतःपाणिपादं
सर्वतः-पाणिन्-पाद{पुं}{2;एक}
सर्वतः-पाणि-पाद{नपुं}{1;एक}
<सर्वतः-<पाणि-पादं>Ds>Bs6
पाणी च पादौ च = पाणिपादम्, सर्वतः पाणिपादम् यस्य तत् = सर्वतःपाणिपादम्
समुच्चितम् 97
-
सब_ओर_हाथ-पैरवाला
everywhere_hands_and_legs
-
-
GGGLGLG
सर्वतः-अक्षि-शिरः-मुखम्
-
सर्वतः-अक्षि-शिरस्-मुख{पुं}{2;एक}/मुख{नपुं}{1;एक}/मुख{नपुं}{2;एक}
सर्वतः-अक्षि-शिरस्-मुख{नपुं}{1;एक}
<सर्वतः-<अक्षि-शिरः-मुखम्>Ds>Bs6
अक्षिणी च शिरः च मुखम् च = अक्षिशिरःमुखम्, सर्वतः अक्षिशिरःमुखम् यस्य तत् = सर्वतोऽक्षिशिरोमुखम्
समुच्चितम् 97
-
सब_ओर_नेत्र_सिर_और_मुखवाला
everywhere_eyes_head_and_face
(च)
-
(च{अव्य})
(च){अव्य}
-
-
कर्तृसमानाधिकरणम् 102
-
(तथा)
also
सर्वतः-श्रुतिमत्
सर्वतःश्रुतिमल्लोके
सर्वतः-श्रुतिमत्{नपुं}/श्रुतिमत्{पुं}/श्रुतिमत्{नपुं}/श्रुतिमत्{पुं}
सर्वतः-श्रुतिमत्{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 97
-
सब_ओर_कानवाला
everywhere_hearing
-
जश्त्व-परसवर्ण-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-तोर्लि (8।4।60))
लोके
-
लोक{पुं}{7;एक}/लोक्1{कर्तरि;लट्;उ;एक;आत्मनेपदी;लोकृँ;भ्वादिः}
लोक{पुं}{7;एक}
-
-
अधिकरणम् 102
-
संसार_में
in_the_world
सर्वम्
सर्वमावृत्य
सर्व{पुं}{2;एक}/सर्व{नपुं}{1;एक}/सर्व{नपुं}{2;एक}
सर्व{पुं}{2;एक}
-
-
कर्म 101
-
सबको
everything
-
-
GGLGLLGLL
आवृत्य
-
आङ्_वृ1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वृ;भ्वादिः}/आङ्_वृ2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वृञ्;स्वादिः}/आङ्_वृ4{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वृञ्;चुरादिः}/आङ्_वृत्1{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वृतुँ;भ्वादिः}/आङ्_वृत्2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वृतुँ;दिवादिः}/आङ्_वृत्3{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वृतुँ;चुरादिः}
आङ्_वृ{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;आङ्_वृञ्;स्वादिः}
-
-
पूर्वकालः 102
-
व्याप्त_करके
covering
-
-
GLGGLGG
तिष्ठति
तिष्ठति
तिष्ठत्{पुं}{7;एक}/तिष्ठत्{नपुं}{7;एक}/स्था1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ष्ठा;भ्वादिः}
स्था{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;ष्ठा;भ्वादिः}
-
-
-
-
स्थित_है
exists
(तत्)
-
(तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक})
(तद्){नपुं}{1;एक}
-
-
कर्ता 113
-
(वह)
that
सर्व-इन्द्रिय-गुण-आभासम्
सर्वेन्द्रियगुणाभासं
सर्व-इन्द्रिय-गुण-आभास{पुं}{2;एक}
सर्व-इन्द्रिय-गुण-आभास{नपुं}{1;एक}
<<<सर्व-इन्द्रिय>K1-गुण>T6-आभासं>T6
सर्वं च तत् इन्द्रियं च = सर्वेन्द्रियं, सर्वेन्द्रियाणां गुणः = सर्वेन्द्रियगुणः, सर्वेन्द्रियगुणस्य आभासः = सर्वेन्द्रियगुणाभासः तम् सर्वेन्द्रियगुणाभासम्
समुच्चितम् 105
-
सम्पूर्ण_इन्द्रियों_के_विषयों_को_जाननेवाला
original_source_of_qualities_of_all_senses
-
-
GLGLGGGG
-
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
कर्तृसमानाधिकरणम् 113
-
तथा
also
सर्व-इन्द्रिय-विवर्जितम्
सर्वेन्द्रियविवर्जितम्
सर्व-इन्द्रिय-विवर्जित{पुं}{2;एक}/विवर्जित{नपुं}{1;एक}/विवर्जित{नपुं}{2;एक}
सर्व-इन्द्रिय-वि_वृज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;वि_वृजीँ;चुरादिः;नपुं}{1;एक}
<<सर्व-इन्द्रिय>K1-विवर्जितम्>T3
सर्वं च तत् इन्द्रियं च = सर्वेन्द्रियं, सर्वेन्द्रियैः विवर्जितम् = सर्वेन्द्रियविवर्जितम्
समुच्चितम् 105
-
सब_इन्द्रियों_से_रहित
being_without_all_senses
-
-
GGGGL
अ-सक्तम्
असक्तं
अ-सक्त{पुं}{2;एक}/सक्त{नपुं}{1;एक}/सक्त{नपुं}{2;एक}
असक्त{नपुं}{1;एक}
<न-सक्तं>Tn
न सक्तं = असक्तम्
समुच्चितम् 105
-
आसक्तिरहित
without_attachment
एव
-
एव{अव्य}
एव{अव्य}
-
-
सम्बन्धः 107
-
भी
certainly
-
-
GLL
सर्व-भृत्
सर्वभृच्चैव
सर्व-भृत्{नपुं}/भृत्{पुं}/भृत्{नपुं}/भृत्{पुं}
सर्व-भृत्{पुं}{1;एक}
<सर्व-भृत्>U
सर्वं बिभर्ति = सर्वभृत्
समुच्चितम् 105
-
सबका_धारण-पोषण_करनेवाला
maintainer_of_everyone
-
जश्त्व-श्चुत्व-चर्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)-खरि च (8।4।55)) / वृद्धि-सन्धिः (वृद्धिरेचि (6।1।88))
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
-
-
और
also
-
-
GGLLLGGG
निर्-गुणम्
निर्गुणं
निर्-{अव्य}-गुण{पुं}{2;एक}
निर्-गुण{पुं}{1;एक}
<निर्-गुणं>Bvp
निर्गतः गुणः यस्मात् = निर्गुणम्
समुच्चितम् 105
-
निर्गुण_होनेपर
without_material_qualities
गुण-भोक्तृ
गुणभोक्तृ
गुण-भोक्तृ{पुं}/भोक्तृ{पुं}
गुण-भोक्तृ{पुं}{1;एक}
<गुण-भोक्तृ>T6
गुणानां भोक्ता = गुणभोक्तृ
समुच्चितम् 105
-
गुणों_को_भोगनेवाला
simultaneously_master_of_the_gunas
-
-
GGLLLGLL
(अस्ति)
-
(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})
(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}
-
-
-
-
(है)
is
-
-
LGG
(तत्)
-
(तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक})
(तद्){नपुं}{1;एक}
-
-
कर्ता 119
-
(वह)
that
भूतानाम्
भूतानामचरं
भूत{पुं}{6;बहु}/भूत{नपुं}{6;बहु}/भूता{स्त्री}{6;बहु}/भूता{स्त्री}{6;बहु}
भूत{पुं}{6;बहु}
-
-
षष्ठीसम्बन्धः 118
-
चराचर_सब_भूतों_के
of_all_living_entities
-
-
GLGGL
बहिः
बहिरन्तश्च
बहिः{अव्य}
बहिः{अव्य}
-
-
समुच्चितम् 118
-
बाहर
outside
-
रेफ-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)) / सत्व-श्चुत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))
L
अन्तः
-
अन्तः{अव्य}/अन्त{पुं}{1;एक}
अन्तः{अव्य}
-
-
समुच्चितम् 118
-
भीतर
inside
-
-
GLG
-
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
कर्तृसमानाधिकरणम् 119
-
और
also
-
-
LLGL
(अस्ति)
-
(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})
(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}
-
-
-
-
(है)
is
(तत्)
-
(तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक})
(तद्){नपुं}{1;एक}
-
-
कर्ता 125
-
(वह)
that
चरम्
चरमेव
चर{पुं}{2;एक}/चर{नपुं}{1;एक}/चर{नपुं}{2;एक}
चर{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 124
-
चर
moving
-
-
GGGLLG
अ-चरम्
-
अ-चर{पुं}{2;एक}/चर{नपुं}{1;एक}/चर{नपुं}{2;एक}
अचर{नपुं}{1;एक}
<न-चरं>Tn
न चरम् = अचरम्
समुच्चितम् 124
-
अचररूप
not_moving
-
-
LLGGL
एव
-
एव{अव्य}
एव{अव्य}
-
-
सम्बन्धः 122
-
भी
also
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
कर्तृसमानाधिकरणम् 125
-
और
and
(अस्ति)
-
(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})
(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}
-
-
-
-
(है)
is
तत्
-
तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}
तद्{नपुं}{1;एक}
-
-
कर्ता 129
-
वह
that
सूक्ष्मत्वात्
सूक्ष्मत्वात्तदविज्ञेयं
सूक्ष्मत्व{नपुं}{5;एक}
सूक्ष्मत्व{नपुं}{5;एक}
-
-
हेतुः 128
-
सूक्ष्म_होने_से
on_account_of_being_subtle
सूक्ष्मस्य भावः सौक्ष्म्यं तस्मात् सूक्ष्मत्वात्
चर्त्व-सन्धिः (खरि च (8।4।55)) / जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))
LGGL
अ-विज्ञेयम्
-
अ-विज्ञेय{पुं}{2;एक}/विज्ञेय{नपुं}{1;एक}/विज्ञेय{नपुं}{2;एक}
-वि_ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:यत्;वि_ज्ञा;क्र्यादिः;नपुं}{1;एक}
<न-विज्ञेयम्>Tn
न विज्ञेयम् = अविज्ञेयम्
कर्तृसमानाधिकरणम् 129
-
अविज्ञेय
unknowable
(अस्ति)
-
(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})
(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}
-
-
-
-
(है)
is
चान्तिके
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
-
-
तथा
also
-
सवर्णदीर्घ-सन्धिः (अकः सवर्णे दीर्घः (6।1।101))
L
तत्
तत्
तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}
तद्{नपुं}{1;एक}
-
-
कर्ता 135
-
वह
that
अन्तिके
-
अन्तिके{अव्य}/अन्तिक{पुं}{7;एक}/अन्तिक{नपुं}{1;द्वि}/अन्तिक{नपुं}{2;द्वि}/अन्तिक{नपुं}{7;एक}/अन्तिका{स्त्री}{1;द्वि}/अन्तिका{स्त्री}{2;द्वि}
अन्तिक{नपुं}{7;एक}
-
-
समुच्चितम् 133
-
अति_समीप_में
near
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
कर्तृसमानाधिकरणम् 135
-
और
and
-
-
GGGLLGGG
दूर-स्थम्
दूरस्थं
दूर-स्थ{पुं}{2;एक}/स्थ{नपुं}{1;एक}/स्थ{नपुं}{2;एक}
दूर-स्थ{नपुं}{1;एक}
<दूर-स्थं>U
दूरे तिष्ठति = दूरस्थः तम् दूरस्थम्
समुच्चितम् 133
-
दूर_में_भी_स्थित
far_away
(अस्ति)
-
(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})
(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}
-
-
-
-
(है)
is
(तत्)
-
(तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक})
(तद्){नपुं}{1;एक}
-
-
कर्ता 143
-
(वही)
that
-
-
GLG
अ-विभक्तम्
अविभक्तं
अ-विभक्त{पुं}{2;एक}/विभक्त{नपुं}{1;एक}/विभक्त{नपुं}{2;एक}
-वि_भज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;वि_भजँ;भ्वादिः;नपुं}{1;एक}
<न-विभक्तं>Tn
न विभक्तम् = अविभक्तम्
समुच्चितम् 138
-
विभागरहित_एक_रूप_से_आकाश_के_सदृश_परिपूर्ण_होनेपर
without_division
-
-
L
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
कर्तृसमानाधिकरणम् 143
-
भी
also
भूतेषु
भूतेषु
भूत{पुं}{7;बहु}/भूत{नपुं}{7;बहु}
भूत{पुं}{7;बहु}
-
-
अधिकरणम् 140
-
चराचर_सम्पूर्ण_भूतों_में
in_every_living_being
-
-
L
विभक्तम्
विभक्तमिव
विभक्त{पुं}{2;एक}/विभक्त{नपुं}{1;एक}/विभक्त{नपुं}{2;एक}
वि_भज्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;वि_भजँ;भ्वादिः;नपुं}{2;एक}
-
-
प्रतियोगी 141
-
विभक्त
divided
-
-
GGG
इव
-
इव{अव्य}
इव{अव्य}
-
-
अनुयोगी 136
-
जैसा
as_if
स्थितम्
स्थितम्
स्थित{पुं}{2;एक}/स्थित{नपुं}{1;एक}/स्थित{नपुं}{2;एक}
स्था{कृत्_प्रत्ययः:क्त;ष्ठा;भ्वादिः;नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 138
-
स्थित
situated
(अस्ति)
-
(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})
(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}
-
-
-
-
(है)
is
-
-
LLGG
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
-
-
तथा
also
-
-
L
तत्
तज्ज्ञेयं
तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}
तद्{नपुं}{1;एक}
-
-
कर्ता 152
-
वह
that
-
जश्त्व-श्चुत्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40))
GGL
भूत-भर्तृ
भूतभर्तृ
भूत-भर्तृ{पुं}/भर्तृ{पुं}/भर्तृ{नपुं}{1;एक}/भर्तृ{नपुं}{2;एक}
भूत-भर्तृ{पुं}{1;एक}
<भूत-भर्तृ>T6
भूतानां भर्ता = भूतभर्तृ
समुच्चितम् 147
-
विष्णुरूप_से_भूतों_को_धारण-पोषण_करनेवाला
maintainer_of_all_living_entities
-
-
LGGLL
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
विशेषणम् 151
-
और
also
ग्रसिष्णु
ग्रसिष्णु
ग्रसिष्णु{नपुं}{1;एक}/ग्रसिष्णु{नपुं}{2;एक}
ग्रसिष्णु{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 147
-
रूद्ररूप_से_संहार_करनेवाला
devours
-
-
LL
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
-
-
और
also
प्रभविष्णु
प्रभविष्णु
प्रभविष्णु{नपुं}{1;एक}/प्रभविष्णु{नपुं}{2;एक}
प्रभविष्णु{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 147
-
ब्रह्मारूप_से_सबको_उत्पन्न_करनेवाला
develops
-
-
L
ज्ञेयम्
-
ज्ञेय{पुं}{2;एक}/ज्ञेय{नपुं}{1;एक}/ज्ञेय{नपुं}{2;एक}
ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:यत्;ज्ञा;क्र्यादिः;नपुं}{1;एक}
-
-
कर्तृसमानाधिकरणम् 152
-
जाननेयोग्य_परमात्मा
to_be_understood
-
-
GGG
(अस्ति)
-
(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})
(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}
-
-
-
-
(है)
is
-
-
GLGL
तत्
तज्ज्योतिस्तमसः
तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक}
तद्{नपुं}{1;एक}
-
-
विशेषणम् 156
-
वह_(परब्रह्म)
that
-
जश्त्व-श्चुत्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39)-स्तोः श्चुना श्चुः (8।4।40)) / सत्व-सन्धिः (विसर्जनीयस्य सः (8।3।34))
L
ज्योतिषाम्
ज्योतिषामपि
ज्योतिस्{पुं}{6;बहु}/ज्योतिस्{नपुं}{6;बहु}
ज्योतिस्{पुं}{6;बहु}
-
-
षष्ठीसम्बन्धः 156
-
ज्योतियों_का
in_all_luminous_objects
-
-
LGL
अपि
-
अपि{अव्य}
अपि{अव्य}
-
-
सम्बन्धः 154
-
भी
also
-
-
L
ज्योतिः
-
ज्योतिस्{नपुं}{1;एक}/ज्योतिस्{नपुं}{2;एक}
ज्योतिस्{नपुं}{1;एक}
-
-
कर्म 159
-
ज्योति
source_of_light
-
-
LLGL
तमसः
-
तमस्{नपुं}{5;एक}/तमस्{नपुं}{6;एक}/तमस{पुं}{1;एक}
तमस्{नपुं}{5;एक}
-
-
उपपदसम्बन्धः 158
-
माया_से
of_the_darkness
परम्
परमुच्यते
परम्{अव्य}/पर{पुं}{2;एक}/पर{नपुं}{1;एक}/पर{नपुं}{2;एक}/पर{पुं}{2;एक}/पर{नपुं}{1;एक}/पर{नपुं}{2;एक}
परम्{अव्य}
-
-
कालाधिकरणम् 159
-
अत्यन्त_परे
beyond
उच्यते
-
उच्यत्{पुं}{4;एक}/उच्यत्{नपुं}{4;एक}/उच्1{भावे;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उचँ;दिवादिः}/वच्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}/ब्रू1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;ब्रूञ्;अदादिः}
वच्{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;वचँ;अदादिः}
-
-
-
-
कहा_जाता_है
is_said
-
-
GGGGLG
(तत्)
-
(तद्{नपुं}{1;एक}/तद्{नपुं}{2;एक})
(तद्){नपुं}{1;एक}
-
-
कर्ता 168
-
(वह)
that
-
-
GLGLL
ज्ञानम्
ज्ञानं
ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}
ज्ञान{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 164
-
बोधस्वरूप
knowledge
ज्ञेयम्
ज्ञेयं
ज्ञेय{पुं}{2;एक}/ज्ञेय{नपुं}{1;एक}/ज्ञेय{नपुं}{2;एक}
ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:यत्;ज्ञा;क्र्यादिः;नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 164
-
जानने_के_योग्य
to_be_known
ज्ञानं ज्ञायते अनेनेति ज्ञानसाधनं च
ज्ञान-गम्यम्
ज्ञानगम्यं
ज्ञान-गम्यम्
ज्ञान-गम्य{नपुं}{1;एक}
<ज्ञान-गम्यं>T3
ज्ञानेन गम्यम् = ज्ञानगम्यम्
समुच्चितम् 164
-
तत्त्वज्ञान_से_प्राप्त_करनेयोग्य
to_be_approached_by_knowledge
(च)
-
(च{अव्य})
(च){अव्य}
-
-
कर्तृसमानाधिकरणम् 168
-
(और)
also
-
-
LGGLG
सर्वस्य
सर्वस्य
सर्व{पुं}{6;एक}/सर्व{नपुं}{6;एक}
सर्व{पुं}{6;एक}
-
-
षष्ठीसम्बन्धः 166
-
सबके
of_everyone
हृदि
हृदि
हृद्{नपुं}{7;एक}/हृदय{नपुं}{7;एक}
हृद्{नपुं}{7;एक}
-
-
अधिकरणम् 167
-
हृदय_में
in_the_heart
विष्ठितम्
विष्ठितम्
विष्ठित{पुं}{2;एक}/विष्ठित{नपुं}{1;एक}/विष्ठित{नपुं}{2;एक}
वि_स्था{कृत्_प्रत्ययः:क्त;वि_ष्ठा;भ्वादिः;नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 164
-
विशेषरूप_से_स्थित
situated
-
-
GG
(अस्ति)
-
(अस्2{कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः})
(अस्){कर्तरि;लट्;प्र;एक;परस्मैपदी;असँ;अदादिः}
-
-
-
-
(है)
is
-
-
GG
इति
इति
इति{अव्य}
इति{अव्य}
-
-
सम्बन्धः 176
-
इस_प्रकार
thus
-
-
GLGG
क्षेत्रम्
क्षेत्रं
क्षेत्र{नपुं}{1;एक}/क्षेत्र{नपुं}{2;एक}
क्षेत्र{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 173
-
क्षेत्र
the_field_of_activities_(the_body)
तथा
तथा
तथा{अव्य}
तथा{अव्य}
-
-
-
-
तथा
also
-
-
GGL
ज्ञानम्
ज्ञानं
ज्ञान{नपुं}{1;एक}/ज्ञान{नपुं}{2;एक}
ज्ञान{नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 173
-
ज्ञान
knowledge
-
-
LL
चोक्तं
च{अव्य}
{अव्य}
-
-
कर्म 176
-
और
also
-
गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))
GLL
ज्ञेयम्
ज्ञेयं
ज्ञेय{पुं}{2;एक}/ज्ञेय{नपुं}{1;एक}/ज्ञेय{नपुं}{2;एक}
ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:यत्;ज्ञा;क्र्यादिः;नपुं}{1;एक}
-
-
समुच्चितम् 173
-
जानने_योग्य_परमात्मा_का_स्वरूप
the_knowable
ज्ञानं ज्ञायते अनेनेति ज्ञानसाधनं च
समासतः
समासतः
समास{तसिल्}
समास{तसिल्}
-
-
क्रियाविशेषणम् 176
-
संक्षेप_से
in_summary
-
-
LL
उक्तम्
-
उक्त{पुं}{2;एक}/उक्त{नपुं}{1;एक}/उक्त{नपुं}{2;एक}
वच्{कृत्_प्रत्ययः:क्त;वचँ;अदादिः;नपुं}{1;एक}
-
-
-
-
कहा_गया
described
-
-
GG
मद्-भक्तः
मद्भक्त
अस्मद्-भक्त{पुं}{1;एक}
अस्मद्-भक्त{पुं}{1;एक}
<अस्मत्-भक्तः>T7
मयि भक्तः = मद्भक्तः
कर्ता 181
-
मेरा_भक्त
My_devotee
-
रुत्व-यत्व-लोप-सन्धिः (ससजुषो रुः (8।2।66)-भोभगोअघो अपूर्वस्य योऽशि (8।3।17)-लोपः शाकल्यस्य (8।3।19))
LG
एतत्
एतद्विज्ञाय
एतद्{नपुं}{1;एक}/एतद्{नपुं}{2;एक}
एतद्{नपुं}{1;एक}
-
-
कर्म 179
-
इसको
all_this
-
जश्त्व-सन्धिः (झलां जशोऽन्ते (8।2।39))
GG
विज्ञाय
-
विज्ञ{पुं}{4;एक}/विज्ञ{नपुं}{4;एक}/वि_ज्ञा2{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;ज्ञा;क्र्यादिः}/वि_ज्ञा3{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;ज्ञा;चुरादिः}
वि_ज्ञा{कृत्_प्रत्ययः:ल्यप्;वि_ज्ञा;क्र्यादिः}
-
-
पूर्वकालः 181
-
तत्त्व_से_जानकर
after_understanding
-
-
GG
मद्-भावाय
मद्भावायोपपद्यते
अस्मद्-भाव{पुं}{4;एक}
अस्मद्-भाव{पुं}{4;एक}
<अस्मत्-भावाय>T6
मम भावः = मद्भावः तस्मै मद्भावाय
कर्म 181
-
मेरे_स्वरूप_को
My_nature
-
गुण-सन्धिः (आद्गुणः (6।1।87))
GG
उपपद्यते
-
उप_पद्1{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;पदँ;दिवादिः}/उप_पद्1{कर्मणि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;पदँ;दिवादिः}
उप_पद्{कर्तरि;लट्;प्र;एक;आत्मनेपदी;उप_पदँ;दिवादिः}
-
-
-
-
प्राप्त_होता_है
attains
-
-
GGLG