अग्निपुराणम्
प्रथमः+अध्यायः
ग्रन्थप्रस्तावना।
श्रियम्+ सरस्वतीम्+ गौरीम्+ गणेशम्+ स्कन्दम्+ईश्वरम्।
ब्रह्माणम् वह्निम्+इन्द्रादीन्+वासुदेवम्+ नमामि+अहम्॥1॥
नैमिषे हरिम्+ईजानाः+ ऋषयः शौनकादयः।
तीर्थयात्राप्रसङ्गेन स्वागतम्+ सूतम्+अब्रुवन्॥2॥
ऋषयः+ ऊचुः
सूत त्वम्+ पूजितः+अस्माभिः सारात्+सारम्+ वदस्व नः।
येन विज्ञानमात्रेण सर्व्वज्ञत्वम्+ प्रजायते॥3॥
सूतः+ उवाच
सारात्+सारः+ हि भगवान् विष्णुः सर्गादिकृत्+विभुः।
ब्रह्म+अहम्+अस्मि तम्+ ज्ञात्वा सर्व्वज्ञत्वम्+ प्रजायते॥4॥
द्वे ब्रह्मणी वेदितव्ये शब्दब्रह्म परम्+ च यत्।
द्वे विद्ये वेदितव्ये हि इति च+आथर्वणी श्रुतिः॥5॥
अहम्+ शुकः+च पैलाद्याः+ गत्वा बदरिकाश्रमम्।
व्यासम्+ नत्वा पृष्टवन्तः सः+अस्मान् सारम्+अथ+अब्रवीत्॥6॥
व्यासः उवाच
शुकाद्यैः शृणु सूत त्वम्+ वशिष्ठः+ माम्+ यथा+अब्रवीत्।
ब्रह्मसारम्+ हि पृच्छन्तम्+ मुनिभिः+च परात्+परम्॥7॥
वसिष्ठः+ उवाच
द्वैविध्यम्+ ब्रह्म वक्ष्यामि शृणु व्यास+अखिलानुगम्।
यथा+अग्निः+माम्+ पुरा प्राह मुनिभिः+दैवतैः सह॥8॥
पुराणम्+ परम्+आग्नेयम्+ ब्रह्मविद्या+अक्षरम्+ परम्।
ऋग्वेदाद्यपरम्+ ब्रह्म सर्वदेवसुखावहम्॥9॥
अग्निना+उक्तम्+ पुराणम्+ यत्+आग्नेयम् ब्रह्मसम्मितम्।
भुक्तिमुक्तिप्रदम्+ दिव्यम्+ पठताम्+ शृण्वताम्+ नृणाम्॥10॥
कालाग्निरूपिणम्+ विष्णुम्+ ज्योतिः+ब्रह्म परात्+परम्।
मुनिभिः पृष्टवान् देवम्+ पूजितम्+ ज्ञानकर्म्मभिः॥11॥
वसिष्ठः+ उवाच
संसारसागरोत्तारनावम्+ ब्रह्म+ईश्वरम्+ वद।
विद्यासारम्+ यत्+विदित्वा सर्वज्ञः+ जायते नरः॥12॥
अग्निः+उवाच
विष्णुः कालाग्निरुद्रः+अहम्+ विद्यासारम्+ वदामि ते।
विद्यासारम्+ पुराणम्+ यत्+सर्वम्+ सर्वस्य कारणम्॥13॥
सर्गस्य प्रतिसर्गस्य वंशमन्वन्तरस्य च।
वंशानुचरितादेः+च मत्स्यकूर्म्मादिरूपधृक्॥14॥
द्वे विद्ये भगवान् विष्णुः परा च+एव+अपरा च ह।
ऋग्यजुःसामाथर्वाख्याः+ वेदाङ्गानि च षट् द्विज॥15॥
शिक्षा कल्पः+ व्याकरणम्+ निरुक्तम्+ ज्योतिषाम्+गतिः।
छन्दोऽभिधानम्+ मीमांसा धर्म्मशास्त्रम्+ पुराणकम्॥16॥
न्यायवैद्यकगान्धर्वम्+ धनुर्वेदः+अर्थशास्त्रकम्।
अपरा+इयम्+ परा विद्या यया ब्रह्म+अभिगम्यते॥17॥
यत्+तत्+अदृश्यम्+अग्राह्यम्+अगोत्रचरणम्+ ध्रुवम्।
विष्णुना+उक्तम् यथा मह्यम्+ देवेभ्यः+ ब्रह्मणा पुरा॥18॥
तथा ते कथयिष्यामि हेतुम्+ मत्स्यादिरूपिणम्॥19॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये प्रश्नः+ नाम प्रथमः+अध्यायः॥1॥
------
द्वितीयः+अध्यायः
मत्स्यावतारवर्णनम्।
वसिष्ठः+ उवाच
मत्स्यादिरूपिणम्+ विष्णुम्+ ब्रूहि सर्गादिकारणम्।
पुराणम्+ ब्रह्म च+आग्नेयम्+ यथा विष्णोः पुरा श्रुतम्॥1॥
अग्निः+उवाच
मत्स्यावतारम्+ वक्ष्ये+अहम् वसिष्ठ शृणु वै हरेः।
अवतारक्रिया दुष्टनष्ट्यै सत्पालनाय हि॥2॥
आसीत्+अतीतकल्पान्ते ब्राह्मः+ नैमित्तिकः+ लयः।
समुद्रोपप्लुताः+तत्र लोकाः+ भूरादिकाः मुने॥3॥
मनुः+वैवस्वतः+तेपे तपः वै भुक्तिमुक्तये।
एकदा कृतमालायाम्+ कुर्वतः जलतर्पणम्॥4॥
तस्य+अञ्जल्युदके मत्स्यः स्वल्पः+ एकः+अभ्यपद्यत।
क्षेप्तुकामम्+ जले प्राह न माम्+ क्षिप नरोत्तम॥5॥
ग्राहादिभ्यः+ भयम्+ मे+अद्य तत्+श्रुत्वा कलशे+अक्षिपत्।
सः+ तु वृद्धः पुनः+मत्स्यः प्राह तम्+ देहि मे बृहत्॥6॥
स्थानम्+एतत्+वचः श्रुत्वा राजा+अथ+उदञ्चने+अक्षिपत्।
तत्र वृद्धः+अब्रवीत्+ भूपम्+ पृथु देहि पदम्+ मनो॥7॥
सरोवरे पुनः क्षिप्तः+ ववृधे तत्प्रमाणवान्।
ऊचे देहि बृहत् स्थानम्+ प्राक्षिपत्+च+अम्बुधौ ततः॥8॥
लक्षयोजनविस्तीर्णः क्षणमात्रेण सः+अभवत्।
मत्स्यम्+ तम्+अद्भुतम्+ दृष्ट्वा विस्मितः प्राब्रवीत्+मनुः॥9॥
कः+ भवान्+ननु वै विष्णुः+नारायण नमः+अस्तु ते।
मायया मोहयसि माम्+ किमर्थम्+ त्वम्+ जनार्दन॥10॥
मनुना+उक्तः+अब्रवीत्+मत्स्यः मनुम्+ वै पालने रतम्।
अवतीर्णः भवाय+अस्य जगतः दुष्टनष्टये॥11॥
सप्तमे दिवसे तु+अब्धिः प्लावयिष्यति वै जगत्।
उपस्थितायाम्+ नावि त्वम्+ बीजादीनि विधाय च॥12॥
सप्तर्षिभिः परिवृतः+ निशाम्+ ब्राह्मीम्+ चरिष्यसि।
उपस्थितस्य मे शृङ्गे निबध्नीहि महाहिना॥13॥
इति+उक्त्वा+अन्तर्दधे मत्स्यः+ मनुः कालप्रतीक्षकः।
स्थितः समुद्रे उद्वेले नावम्+आरुरुहे तदा॥14॥
एकशृङ्गधरः+ मत्स्यः+ हैमः+ नियुतयोजनः।
नावम्+बबन्ध तच्छृङ्गे मत्स्याख्यम्+ च पुराणकम्॥15॥
शुश्राव मत्स्यात्+पापघ्नम् संस्तुवन् स्तुतिभिः+च तम्।
ब्रह्मवेदप्रहर्त्तारम्+ हयग्रीवम्+च दानवम्॥16॥
अवधीत्+ वेदमन्त्राद्यान् पालयामास केशवः।
प्राप्ते कल्पे+अथ वाराहे कूर्म्मरूपः+अभवत्+हरिः॥17॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये मत्स्यावतारः+ नाम द्वितीयः+अध्यायः॥ 2॥
------
तृतीयः+अध्यायः
कूर्मावतारवर्णनम्।
अग्निः+उवाच
वक्ष्ये कूर्म्मावतारम्+च श्रुत्वा पापप्रणाशनम्।
पुरा देवासुरे युद्धे दैत्यैः+देवाः पराजिताः॥1॥
दुर्व्वाससः+च शापेन निःश्रीकाः+च+अभवन्+तदा।
स्तुत्वा क्षीराब्धिगम्+ विष्णुम्+ऊचुः पालय च+असुरात्॥2॥
ब्रह्मादिकान् हरिः प्राह सन्धिम्+ कुर्वन्तु च+असुरैः।
क्षीराब्धिमथनार्थम्+ हि अमृतार्थम्+ श्रिये+असुराः॥3॥
अरयः+अपि हि सन्धेयाः सति कार्यार्थगौरवे।
युष्मान्+अमृतभाजः+ हि कारयामि न दानवान्॥4॥
मन्थानम्+ मन्दरम्+ कृत्वा नेत्रम्+ कृत्वा तु वासुकिम्।
क्षीराब्धिम्+ मत्सहायेन निर्मथध्वम्+अतन्द्रिताः॥5॥
विष्णूक्ताम्+ संविदम्+ कृत्वा दैत्यैः क्षीराब्धिम्+आगताः।
ततः मथितुम्+आरब्धाः यतः पुच्छम्+ ततः सुराः॥6॥
फणिनिःश्वाससन्तप्ताः+ हरिणा+आप्यायिताः सुराः।
मथ्यमाने+अर्णवे सः+अद्रिः+अनाधारः+ हि+अपः+अविशत्॥7॥
कूर्म्मरूपम्+ समास्थाय दध्रे विष्णुः+च मन्दरम्।
क्षीराब्धेः+मथ्यमानात्+च विषम्+ हालाहलम्+ हि+अभूत्॥8॥
हरेण धारितम्+ कण्ठे नीलकण्ठः+ततः+अभवत्।
ततः+अभूत्+वारुणी देवी पारिजातः+तु कौस्तुभः॥9॥
गावः+च+अप्सरसः दिव्याः+ लक्ष्मीः+देवी हरिम्+गता।
पश्यन्तः सर्वदेवाः+ताम्+ स्तुवन्तः सश्रियः+अभवन्॥10॥
ततः+ धन्वन्तरिः+विष्णुः+आयुर्वेदप्रवर्त्तकः।
बिभ्रत् कमण्डलुम्+पूर्णम्+अमृतेन समुत्थितः॥11॥
अमृतम्+ तत्करात्+दैत्याः सुरेभ्यः+अर्द्धम् प्रदाय च।
गृहीत्वा जग्मुः+जम्भाद्याः+ विष्णुः स्त्रीरूपधृक् ततः॥12॥
ताम्+ दृष्ट्वा रूपसम्पन्नाम्+ दैत्याः प्रोचुः+विमोहिताः।
भव भार्या+अमृतम् गृह्य पायय+अस्मान् वरानने॥13॥
तथा+इति+उक्त्वा हरिः+तेभ्यः गृहीत्वा+अपाययत्+सुरान्।
चन्द्ररूपधरः+ राहुः पिबन्+च+अर्केन्दुना+अर्पितः॥14॥
हरिणा+अपि+अरिणा छिन्नम्+ सः+ राहुः+तच्छिरः पृथक्।
कृपया+अमरताम्+नीतम्+ वरदम्+ हरिम्+अब्रवीत्॥15॥
राहुः+मत्तः+तु चन्द्रार्कौ प्राप्स्येते ग्रहणम्+ ग्रहः।
तस्मिन् काले च यत्+दानम्+ दास्यन्ते स्यात्+तत्+अक्षयम्॥16॥
तथा+इति+आह+अथ तम्+ विष्णुः+ततः सर्वैः सह+अमरैः।
स्त्रीरूपम्+ सम्परित्यज्य हरेण+उक्तः प्रदर्शय॥17॥
दर्शयामास रुद्राय स्त्रीरूपम्+ भगवान्+हरिः।
मायया मोहितः शम्भुः+गौरीम्+ त्यक्त्वा स्त्रियम्+गतः॥18॥
नग्नः+ उन्मत्तरूपः+अभूत् स्त्रियः केशान्+अधारयत्।
अगात्+विमुच्य केशान् स्त्री अन्वधावत्+च ताम्+गताम्॥19॥
स्खलितम्+ तस्य वीर्यम्+ कौ यत्र यत्र हरस्य हि।
तत्र तत्र+अभवत् क्षेत्रम्+ लिङ्गानाम्+ कनकस्य च॥20॥
माया+इयम्+इति ताम्+ ज्ञात्वा स्वरूपस्थः+अभवत्+हरः।
शिवम्+आह हरिः+ रुद्र जिता माया त्वया हि मे॥21॥
न जेतुम्+एनाम्+ शक्तः+ मे त्वदृते+अन्यः पुमान् भुवि।
अप्राप्य+अथ+अमृतम्+ दैत्याः+ देवैः+युद्धे निपातिताः॥22॥
त्रिदिवस्थाः सुराः+च+आसन् यः पठेत् त्रिदिवम्+ व्रजेत्॥22॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये कूर्म्मावतारः+ नाम तृतीयः+अध्यायः॥3॥
--------
चतुर्थः+अध्यायः
वराहाद्यवतारवर्णनम्।
अग्निः+उवाच
अवतारम्+ वराहस्य वक्ष्ये+अहम् पापनाशनम्।
हिरण्याक्षः+असुरेशः+अभूत्+ देवान् जित्वा दिवि स्थितः॥1॥
देवैः+गत्वा स्तुतः+ विष्णुः+यज्ञरूपः+ वराहकः।
अभूत् तम्+ दानवम्+ हत्वा दैत्यैः साकम्+च कण्टकम्॥2॥
धर्मदेवादिरक्षाकृत् ततः सः+अन्तर्द्दधे हरिः।
हिरण्याक्षस्य वै भ्राता हिरण्यकशिपुः+तथा॥3॥
जितदेवयज्ञभागः सर्वदेवाधिकारकृत्।
नारसिंहवपुः कृत्वा तम्+ जघान सुरैः सह॥4॥
स्वपदस्थान् सुरान्+चक्रे नारसिंहः सुरैः स्तुतः।
देवासुरे पुरा युद्धे बलिप्रभृतिभिः सुराः॥5॥
जिताः स्वर्गात्+परिभ्रष्टाः हरिम्+ वै शरणम्+ गताः।
सुराणाम्+अभयम्+ दत्त्वा अदित्या कश्यपेन च॥6॥
स्तुतः+असौ वामनः भूत्वा हि+अदित्याम्+ सः+ क्रतुम्+ ययौ।
बलेः श्रीयजमानस्य राजद्वारे+अगृणात् श्रुतिम्॥7॥
वेदान् पठन्तम्+ तम्+ श्रुत्वा वामनम्+ वरदः+अब्रवीत्।
निवारितः+अपि शुक्रेण बलिः+ब्रूहि यत्+इच्छसि॥8॥
तत्+ते+अहम्+ सम्प्रदास्यामि वामनः+ बलिम्+अब्रवीत्।
पदत्रयम्+ हि गुर्वर्थम्+ देहि दास्ये तम्+अब्रवीत्॥9॥
तोये तु पतिते हस्ते वामनः+अभूत्+अवामनः।
भूर्लोकम्+ सः+ भुवर्लोकम्+ स्वर्लोकम्+च पदत्रयम्॥10॥
चक्रे बलिम्+च सुतलम्+ तत्+शक्राय ददौ हरिः।
शक्रः+ देवैः+हरिम्+ स्तुत्वा भुवनेशः सुखी+ तु+अभूत्॥11॥
वक्ष्ये परशुरामस्य च+अवतारम्+ शृणु द्विज।
उद्धतान् क्षत्रियान् मत्वा भूभारहरणाय सः॥12॥
अवतीर्णः+ हरिः शान्त्यै देवविप्रादिपालकः।
जमदग्नेः+ रेणुकायाम्+ भार्गवः शस्त्रपारगः॥13॥
दत्तात्रेयप्रसादेन कार्त्तवीर्यः+ नृपः+तु+अभूत्।
सहस्रबाहुः सर्वोर्वीपतिः सः+ मृगयाम्+ गतः॥14॥
श्रान्तः+ निमन्त्रितः+अरण्ये मुनिना जमदग्निना।
कामधेनुप्रभावेण भोजितः सबलः+ नृपः॥15॥
अप्रार्थयत् कामधेनुम्+ यदा सः+ न ददौ तदा।
हृतवान्+अथ रामेण शिरः+छित्त्वा निपातितः॥16॥
युद्धे परशुना राजा धेनुः स्वाश्रमम्+आययौ।
कार्त्तवीर्यस्य पुत्रैः+तु जमदग्निः+निपातितः॥17॥
रामे वनम्+ गते वैरात्+अथ रामः समागतः।
पितरम्+ निहतम्+ दृष्ट्वा पितृनाशाभिमर्षितः॥18॥
त्रिःसप्तकृत्वः पृथिवीम्+ निःक्षत्राम्+अकरोत्+विभुः।
कुरुक्षेत्रे पञ्च कुण्डान् कृत्वा सन्तर्प्य वै पितॄन्॥19॥
काश्यपाय महीम्+ दत्त्वा महेन्द्रे पर्वते स्थितः।
कूर्म्मस्य च वराहस्य नृसिंहस्य च वामनम्॥20॥
अवतारम्+ च रामस्य श्रुत्वा याति दिवम्+ नरः॥21॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये वराहनृसिंहाद्यवतारः+ नाम चतुर्थः+अध्यायः॥4॥
--------
पञ्चमः+अध्यायः
श्रीरामावतारवर्णनम्।
अग्निः+उवाच
रामायणम्+अहम्+ वक्ष्ये नारदेन+उदितम्+ पुरा।
वाल्मीकये यथा तद्वत् पठितम् भुक्तिमुक्तिदम्॥1॥
नारदः+ उवाच
विष्णुनाभ्यब्जजः+ ब्रह्मा मरीचिः+ब्रह्मणः सुतः।
मरीचेः कश्यपः+तस्मात् सूर्यः+ वैवस्वतः+ मनुः॥2॥
ततः+तस्मात्+तथा+इक्ष्वाकुः+तस्य वंशे ककुत्स्थकः।
ककुत्स्थस्य रघुः+तस्मात्+अजः+ दशरथः+ततः॥3॥
रावणादेः+वधार्थाय चतुर्द्धा+अभूत् स्वयम्+ हरिः।
राज्ञः+ दशरथात्+रामः कौशल्यायाम्+ बभूव ह॥4॥
कैकेय्याम्+ भरतः पुत्रः सुमित्रायाम्+च लक्ष्मणः।
शत्रुघ्नः+ ऋष्यशृङ्गेण तासु सन्दत्तपायसात्॥5॥
प्राशितात्+यज्ञसंसिद्धात्+रामाद्याः+च समाः पितुः।
यज्ञविघ्नविनाशाय विश्वामित्रार्थितः+ नृपः॥6॥
रामम्+ सम्प्रेषयामास लक्ष्मणम्+ मुनिना सह।
रामः गतः+अस्त्रशस्त्राणि शिक्षितः+ताडकान्तकृत्॥7॥
मारीचम्+ मानवास्त्रेण मोहितम्+ दूरतः+अनयत्।
सुबाहुम्+ यज्ञहन्तारम्+ सबलम्+च+अवधीत्+ बली॥8॥
सिद्धाश्रमनिवासी च विश्वामित्रादिभिः सह।
गतः क्रतुम्+ मैथिलस्य द्रष्टुम्+चापम्+ सह+अनुजः॥9॥
शतानन्दनिमित्तेन विश्वामित्रप्रभावतः।
रामाय कथितः+ राज्ञा समुनिः पूजितः क्रतौ॥10॥
धनुः+आपूरयामास लीलया सः+ बभञ्ज तत्।
वीर्यशुल्काम्+च जनकः सीताम्+ कन्याम्+तु+अयोनिजाम्॥11॥
ददौ रामाय रामः+अपि पित्रादौ हि समागते।
उपयेमे जानकीम्+ताम्+ऊर्मिलाम्+ लक्ष्मणः+तथा॥12॥
श्रुतकीर्त्तिम्+ माण्डवीम्+च कुशध्वजसुते तथा।
जनकस्य+अनुजस्य+एते शत्रुघ्नभरतौ+उभौ॥13॥
कन्ये द्वे उपयेमाते जनकेन सुपूजितः।
रामः+अगात्+सवशिष्ठाद्यैः+जामदग्न्यम्+ विजित्य च॥
अयोध्याम्+ भरतः+अभ्यागात् सशत्रुघ्नः+ युधाजितः॥14॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये रामायणे बालकाण्डवर्णनम्+ नाम पञ्चमः+अध्यायः॥5॥
-------
षष्ठः+अध्यायः
श्रीरामावतारवर्णनम्।
नारदः+ उवाच
भरते+अथ गते रामः पित्रादीन्+अभ्यपूजयत्।
राजा दशरथः+ रामम्+उवाच शृणु राघव॥1॥
गुणानुरागात्+राज्ये त्वम्+ प्रजाभिः+अभिषेचितः।
मनसा+अहम्+ प्रभाते ते यौवराज्यम्+ ददामि च॥2॥
रात्रौ त्वम्+ सीतया सार्धम्+ संयतः सुव्रतः+ भव।
राज्ञः+च मन्त्रिणः+च+अष्टौ सवसिष्ठाः+तथा+अब्रुवन्॥3॥
सृष्टिः+जयन्तः+ विजयः सिद्धार्थः+ राष्ट्रवर्धनः।
अशोकः+ धर्मपालः+च सुमन्त्रः सवसिष्ठकः॥4॥
पित्रादिवचनम्+ श्रुत्वा तथा+इति+उक्त्वा सः+ राघवः।
स्थितः+ देवार्चनम्+ कृत्वा कौशल्यायै निवेद्य तत्॥5॥
राजा+उवाच वसिष्ठादीन् रामराज्याभिषेचने।
सम्भारान् सम्भरन्तु स्म इति+उक्त्वा कैकयीम्+गतः॥6॥
अयोध्यालङ्कृतिम्+ दृष्ट्वा ज्ञात्वा रामाभिषेचनम्।
भविष्यति+इति+आचचक्षे कैकेयीम्+ मन्थरा सखी॥7॥
पादौ गृहीत्वा रामेण कर्षिता सापराधतः।
तेन वैरेण सा रामवनवासम्+च काङ्क्षती॥8॥
कैकयि त्वम्+ समुत्तिष्ठ रामराज्याभिषेचनम्।
मरणम्+ तव पुत्रस्य मम ते न+अत्र संशयः॥9॥
कुब्जया+उक्तम्+च तत्+श्रुत्वा एकम्+आभरणम् ददौ।
उवाच मे यथा रामः+तथा मे भरतः सुतः॥10॥
उपायन्तु न पश्यामि भरतः+ येन राज्यभाक्।
कैकेयीम्+अब्रवीत् क्रुद्धा हारम्+ त्यक्त्वा+अथ मन्थरा॥11॥
बालिशे रक्ष भरतम्+आत्मानम्+ माम्+च राघवात्।
भविता राघवः+ राजा राघवस्य ततः सुतः॥12॥
राजवंशः+तु कैकेयि भरतात् परिहास्यते।
देवासुरे पुरा युद्धे शम्बरेण हताः सुराः॥13॥
रात्रौ भर्त्ता गतः+तत्र रक्षितः+ विद्यया त्वया।
वरद्वयम्+तदा प्रादात्+याच+इदानीम्+ नृपम्+च तत्॥14॥
रामस्य च वने वासम्+ नव वर्षाणि पञ्च च।
यौवराज्यम्+च भरते तत्+इदानीम् प्रदास्यति॥15॥
प्रोत्साहिता कुब्जया सा अनर्थे च+अर्थदर्शिनी।
उवाच सदुपायम्+ मे कच्चित्+तम्+ कारयिष्यति॥16॥
क्रोधागारम्+ प्रविष्टा+अथ पतिता भुवि मूर्च्छिता।
द्विजादीन्+अर्च्चयित्वा+अथ राजा दशरथः+तदा॥17॥
ददर्श केकयीम्+ रुष्टाम्+उवाच कथम्+ईदृशी।
रोगार्त्ता किम्+ भयोद्विग्ना किम्+इच्छसि करोमि तत्॥18॥
येन रामेण हि विना न जीवामि मुहूर्त्तकम्।
शपामि तेन कुर्याम्+ वै वाञ्छितम्+ तव सुन्दरि॥19॥
सत्यम्+ ब्रूहि+इति सा+उवाच नृपम्+ मह्यम्+ ददासि चेत्।
वरद्वयम्+ पूर्वदत्तम्+ सत्यात् त्वम्+ देहि मे नृप॥20॥
चतुर्द्दशसमाः+ रामः+ वने वसतु संयतः।
सम्भारैः+एभिः+अद्य+एव भरतः+अत्र+अभिषेच्यताम्॥21॥
विषम्+ पीत्वा मरिष्यामि दास्यसि त्वम्+ न चेत्+नृप।
तत्+श्रुत्वा मूर्च्छितः+ भूमौ वज्राहतः+ इव+अपतत्॥22॥
मुहूर्त्तात्+चेतनाम् प्राप्य कैकेयीम्+इदम्+अब्रवीत्।
किम्+ कृतम्+ तव रामेण मया वा पापनिश्चये॥23॥
यत्+माम्+एवम्+ ब्रवीषि त्वम्+ सर्वलोकाप्रियङ्करि।
केवलम्+ त्वत्प्रियम्+ कृत्वा भविष्यामि सुनिन्दितः॥24॥
या त्वम्+ भार्या कालरात्री भरतः+ न+ईदृशः सुतः।
प्रशाधि विधवा राज्यम्+ मृते मयि गते सुते॥25॥
सत्यपाशनिबद्धः+तु रामम्+आहूय च+अब्रवीत्।
कैकय्या वञ्चितः+ राम राज्यम्+ कुरु निगृह्य माम्॥26॥
त्वया वने तु वस्तव्यम्+ कैकेयी भरतः+ नृपः।
पितरम्+च+एव कैकेयीम्+ नमस्कृत्य प्रदक्षिणम्॥27॥
कृत्वा नत्वा च कौशल्याम्+ समाश्वास्य सलक्ष्मणः।
सीतया भार्यया सार्द्धम्+ सरथः ससुमन्त्रकः॥28॥
दत्त्वा दानानि विप्रेभ्यः+ दीनानाथेभ्यः+ एव सः।
मातृभिः+च+एव विप्राद्यैः शोकार्त्तैः+निर्गतः पुरात्॥29॥
उषित्वा तमसातीरे रात्रौ पौरान् विहाय च।
प्रभाते तम्+अपश्यन्तः+अयोध्याम्+ ते पुनः+आगताः॥30॥
रुदन् राजा+अपि कौशल्यागृहम्+आगात् सुदुःखितः।
पौराः+ जनाः+ स्त्रियः सर्वाः+ रुरुदुः राजयोषितः॥31॥
रामः+ रथस्थः+चीराढ्यः शृङ्गवेरपुरम्+ ययौ।
गुहेन पूजितः+तत्र इङ्गुदीमूलम्+आश्रितः॥32॥
लक्ष्मणः सः+ गुहः+ रात्रौ, चक्रतुः+जागरम्+ हि तौ।
सुमन्त्रम्+ सरथम्+ त्यक्त्वा प्रातः+नावा+अथ जाह्नवीम्॥33॥
रामलक्ष्मणसीताः+च तीर्णाः+ आपुः प्रयागकम्।
भरद्वाजम्+ नमस्कृत्य चित्रकूटम्+ गिरिम्+ ययुः॥34॥
वास्तुपूजाम्+ततः कृत्वा स्थिताः+ मन्दाकिनीतटे।
सीतायै दर्शयामास चित्रकूटम्+च राघवः॥35॥
नखैः+विदारयन्तम्+ताम् काकम्+तच्छक्षुः+आक्षिपत्।
ऐषिकास्त्रेण शरणम्+ प्राप्तः+ देवान् विहाय सः॥36॥
रामे वनम्+ गते राजा षष्ठे+अह्नि निशि च+अब्रवीत्।
कौशल्याम्+ सः+ कथाम्+ पौर्वाम्+ यत्+अज्ञानात्+हतः पुरा॥37॥
कौमारे सरयूतीरे यज्ञदत्तकुमारकः।
शब्दभेदात्+च कुम्भेन शब्दम्+ कुर्वन्+च तत्पिता॥38॥
शशाप विलपन्+मात्रा शोकम्+ कृत्वा रुदन्+मुहुः।
पुत्रम्+ विना मरिष्यावः+त्वम्+ च शोकात्+मरिष्यसि॥39॥
पुत्रम्+ विना स्मरन् शोकात् कौशल्ये मरणम्+ मम।
कथाम्+उक्त्वा+अथ हा रामम्+उक्त्वा राजा दिवम्+गतः॥40॥
सुप्तम्+ मत्वा+अथ कौशल्या सुप्ता शोकार्त्तम्+एव सा।
सुप्रभाते गायनाः+च सूतमागधवन्दिनः॥41॥
प्रबोधकाः+ बोधयन्ति न च बुध्यति+असौ मृतः।
कौशल्या तम्+ मृतम्+ ज्ञात्वा हा हता+अस्मि+इति च+अब्रवीत्॥42॥
नराः+ नार्यः+अथ रुरुदुः+आनीतः+ भरतः+तदा।
वशिष्ठाद्यैः सशत्रुघ्नः शीघ्रम्+ राजगृहात्+पुरीम्॥43॥
दृष्ट्वा सशोकाम्+ कैकेयीम्+ निन्दयामास दुःखितः।
अकीर्त्तिः पातिता मूर्ध्नि कौशल्याम्+ सः+ प्रशस्य च॥44॥
पितरम्+तैलद्रोणिस्थम्+ संस्कृत्य सरयूतटे।
वशिष्ठाद्यैः+जनैः+उक्तः+ राज्यम्+ कुरु+इति सः+अब्रवीत्॥45॥
व्रजामि रामम्+आनेतुम्+ रामः+ राजा मतः+ बली। 
शृङ्गवेरम्+ प्रयागम्+च भरद्वाजेन भोजितः॥46॥
नमस्कृत्य भरद्वाजम्+ रामम्+ लक्ष्मणम्+आगतः।
पिता स्वर्गम्+ गतः+ राम अयोध्यायाम्+ नृपः+ भव॥47॥
अहम्+ वनम्+ प्रयास्यामि त्वदादेशप्रतीक्षकः।
रामः श्रुत्वा जलम्+ दत्त्वा गृहीत्वा पादुके व्रज॥48॥
राज्याय+अहम्+ न यास्यामि सत्यात्+चीरजटाधरः।
रामोक्तः भरतः+च+आयात्+नन्दिग्रामे स्थितः+ बली 
त्यक्त्वा+अयोध्याम्+ पादुके ते पूज्य राज्यम्+अपालयत्॥49॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये रामायणे+अयोध्याकाण्डवर्णनम्+ नाम षष्ठः+अध्यायः॥6॥
-----
सप्तमः+अध्यायः
रामायणवर्णनम्।
नारदः+ उवाच
रामः+ वशिष्ठम्+ मातॄः+च नत्वा+अत्रिम्+च प्रणम्य सः।
अनसूयाम्+च तत्पत्नीम्+ शरभङ्गम्+ सुतीक्ष्णकम्॥1॥
अगस्त्यभ्रातरम्+ नत्वा अगस्त्यम्+तत्प्रसादतः।
धनुःखड्गम्+च सम्प्राप्य दण्डकारण्यम्+आगतः॥2॥
जनस्थाने पञ्चवट्याम्+ स्थितः+ गोदावरीतटे।
तत्र शूर्पणखा+आयाता भक्षितुम्+ तान् भयङ्करी॥3॥
रामम्+ सुरूपम्+ दृष्ट्वा सा कामिनी वाक्यम्+अब्रवीत्।
कः+त्वम्+ कस्मात्+समायातः+ भर्त्ता मे भव च+अर्थितः॥4॥
एतौ च भक्षयिष्यामि इति+उक्त्वा तम्+ समुद्यता।
तस्याः+ नासाम्+च कर्णौ च रामोक्तः+ लक्ष्मणः+अच्छिनत्॥5॥
रक्तम्+ क्षरन्ती प्रययौ खरम्+ भ्रातरम्+अब्रवीत्।
मरिष्यामि विनासा+अहम्+ खर जीवामि वै तदा॥6॥
रामस्य भार्य्या सीता+असौ तस्य+आसीत्+लक्ष्मणः+अनुजः।
तेषाम्+ यत्+रुधिरम्+ सोष्णम्+ पाययिष्यसि माम्+ यदि॥7॥
खरः+तथा+इति ताम्+उक्त्वा चतुर्दशसहस्रकैः।
रक्षसाम्+ दूषणेन+अगात्+योद्धुम्+ त्रिशिरसा सह॥8॥
रामम्+ रामः+अपि युयुधे शरैः+विव्याध राक्षसान्।
हस्त्यश्वरथपादातम्+ बलम्+ निन्ये यमक्षयम्॥9॥
त्रिशीर्षाणम्+ खरम्+ रौद्रम्+ युध्यन्तम्+च+एव दूषणम्।
ययौ शूर्पणखा लङ्काम्+ रावणाग्रे+अपतत्+ भुवि॥10॥
अब्रवीत्+रावणम्+ क्रुद्धा न त्वम्+ राजा न रक्षकः।
खरादिहन्तुः+ रामस्य सीताम्+ भार्याम्+ हरस्व च॥11॥
रामलक्ष्मणरक्तस्य पानात्+जीवामि न+अन्यथा।
तथा+इति+आह च तत्+श्रुत्वा मारीचम्+ प्राह वै व्रज॥12॥
स्वर्णचित्रमृगः+ भूत्वा रामलक्ष्मणकर्षकः।
सीताग्रे ताम्+ हरिष्यामि अन्यथा मरणम्+ तव॥13॥
मारीचः+ रावणम्+ प्राह रामः+ मृत्युः+धनुर्धरः।
रावणात्+अपि मर्त्तव्यम्+ मर्त्तव्यम्+ राघवात्+अपि॥14॥
अवश्यम्+ यदि मर्त्तव्यम्+ वरम्+ रामः+ न रावणः।
इति मत्वा मृगः+ भूत्वा सीताग्रे व्यचरत्+मुहुः॥15॥
सीतया प्रेरितः+ रामः शरेण+अथ+अवधीत्+च तम्।
म्रियमाणः+ मृगः प्राह हा सीते लक्ष्मण+इति च॥16॥
सौमित्रिः सीतया+उक्तः+अथ विरुद्धम्+ रामम्+आगतः।
रावणः+अपि+अहरत् सीताम्+ हत्वा गृध्रम्+ जटायुषम्॥17॥
जटायुषा सः+ भिन्नाङ्गः अङ्केन+आदाय जानकीम्।
गतः+ लङ्काम्+अशोकाख्ये धारयामास च+अब्रवीत्॥18॥
भव भार्य्या मम+अग्र्या त्वम्+ राक्षस्यः+ रक्ष्यताम्+इयम्।
रामः+ हत्वा तु मारीचम्+ दृष्ट्वा लक्ष्मणम्+अब्रवीत्॥19॥
मायामृगः+असौ सौमित्रे यथा त्वम्+इह च+आगतः।
तथा सीता हृता नूनम्+ न+अपश्यत् सः+ गतः+अथ ताम्॥20॥
शुशोच विललापार्त्तः+ माम्+ त्यक्त्वा क्व+ गता+असि वै।
लक्ष्मणाश्वासितः+ रामः+ मार्गयामास जानकीम्॥21॥
दृष्ट्वा जटायुः+तम्+ प्राह रावणः+ हृतवान्+च ताम्।
मृतः+अथ संस्कृतः+तेन कबन्धम्+च+अवधीत्+ततः॥
शापमुक्तः+अब्रवीत्+रामम्+ सः+ त्वम्+ सुग्रीवम्+आव्रज॥22॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये रामायणे अरण्यकाण्डवर्णनम्+ नाम सप्तमः+अध्यायः॥7॥
------
अष्टमः+अध्यायः
श्रीरामावतारकथनम्।
नारदः+ उवाच
रामः पम्पासरः+ गत्वा शोचन् सः+ शर्वरीम्+ ततः।
हनूमता सः+ सुग्रीवम्+ नीतः+ मित्रम्+चकार ह॥1॥
सप्त तालान् विनिर्भिद्य शरेण+एकेन पश्यतः।
पादेन दुन्दुभेः कायम्+चिक्षेप दशयोजनम्॥2॥
तद्रिपुम्+ वालिनम्+ हत्वा भ्रातरम्+ वैरकारिणम्।
किष्किन्धाम्+ कपिराज्यम्+च रुमाम्+ताराम्+ समर्पयत्॥3॥
ऋष्यमूके हरीशाय किष्किन्धेशः+अब्रवीत्+सः+ च।
सीताम्+ त्वम्+ प्राप्स्यसे यद्वत् तथा राम करोमि ते॥4॥
तत्+श्रुत्वा माल्यवत्पृष्ठे चातुर्मास्यम्+ चकार सः।
किष्किन्धायाम्+च सुग्रीवः+ यदा न+आयाति दर्शनम्॥5॥
तदा+अब्रवीत्+तम्+ रामोक्तम्+ लक्ष्मणः+ व्रज राघवम्।
न सः+ सङ्कुचितः पन्थाः+ येन वाली हतः+ गतः॥6॥
समये तिष्ठ सुग्रीव मा वालिपथम्+अन्वगाः।
सुग्रीवः+ आह संसक्तः+ गतम्+ कालम्+ न बुद्धवान्॥7॥
इति+उक्त्वा सः+ गतः+ रामम्+ नत्वा+उवाच हरीश्वरः।
आनीताः वानराः सर्वे सीतायाः+च गवेषणे॥8॥
त्वन्मतात् प्रेषयिष्यामि विचिन्वन्तु च जानकीम्।
पूर्वादौ मासम्+आयान्तु मासात्+ऊर्ध्वम्+ निहन्मि तान्॥9॥
इति+उक्ताः+ वानराः पूर्वपश्चिमोत्तरमार्गगाः।
जग्मुः+ रामम्+ ससुग्रीवम्+अपश्यन्तः+तु जानकीम्॥10॥
रामाङ्गुलीयम्+ संगृह्य हनूमान् वानरैः सह।
दक्षिणे मार्गयामास सुप्रभायाः+ गुहान्तिके॥11॥
मासात्+ऊर्ध्वम्+च विन्यस्ताः+ अपश्यन्तः+तु जानकीम्।
ऊचुः+वृथा मरिष्यामः+ जटायुः+धन्यः+ एव सः॥12॥
सीतार्थे यः+अत्यजत् प्राणान्+रावणेन हतः+ रणे।
तत्+श्रुत्वा प्राह सम्पातिः+विहाय कपिभक्षणम्॥13॥
भ्राता+असौ मे जटायुः+वै मया+उड्डीनः+अर्कमण्डलम्।
अर्कतापात्+रक्षितः+अगात्+ दग्धपक्षः+अहम्+अभ्रगः॥14॥
रामवार्त्ताश्रवात् पक्षौ जातौ भूयः+अथ जानकीम्।
पश्यामि+अशोकवनिकागताम्+ लङ्कागताम्+ किल॥15॥
शतयोजनविस्तीर्णे लवणाब्धौ त्रिकूटके।
ज्ञात्वा रामम्+ ससुग्रीवम्+ वानराः कथयन्तु वै॥16॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये रामायणे किष्किन्धाकाण्डवर्णनम्+ नाम अष्टमः+अध्यायः॥8॥
----
नवमः+अध्यायः
श्रीरामावतारकथनम्।
नारदः+ उवाच
सम्पातिवचनम्+ श्रुत्वा हनुमान्+अङ्गदादयः।
अब्धिम्+ दृष्ट्वा+अब्रुवन्+ते+अब्धिम्+ लङ्घयेत् कः+ नु जीवयेत्॥1॥
कपीनाम्+ जीवनार्थाय रामकार्य्यप्रसिद्धये।
शतयोजनविस्तीर्णम्+ पुप्लुवे+अब्धिम्+ सः+ मारुतिः॥2॥
दृष्ट्वा+उत्थितम्+च मैनाकम्+ सिंहिकाम्+ विनिपात्य च।
लङ्काम्+ दृष्ट्वा राक्षसानाम्+ गृहाणि वनितागृहे॥3॥
दशग्रीवस्य कुम्भस्य कुम्भकर्णस्य रक्षसः।
विभीषणस्य+इन्द्रजितः+ गृहे+अन्येषाम् च रक्षसाम्॥4॥
न+अपश्यत् पानभूम्यादौ सीताम्+ चिन्तापरायणः।
अशोकवनिकाम्+ गत्वा दृष्टवान्+शिंशपातले॥5॥
राक्षसीरक्षिताम्+ सीताम्+ भव भार्या+इति वादिनम्।
रावणम्+ शिंशपास्थः+अथ न+इति सीताम्+तु वादिनीम्॥6॥
भव भार्या रावणस्य राक्षसीः+वादिनीः कपिः।
गते तु रावणे प्राह राजा दशरथः+अभवत्॥7॥
रामः+अस्य लक्ष्मणः पुत्रौ वनवासम्+गतौ वरौ।
रामपत्नी जानकी त्वम्+ रावणेन हृता बलात्॥8॥
रामः सुग्रीवमित्रः+त्वाम्+ मार्गयन् प्रैषयत्+च माम्।
साभिज्ञानम्+च+अङ्गुलीयम्+ रामदत्तम्+ गृहाण वै॥9॥
सीता+अङ्गुलीयम्+ जग्राह सा+अपश्यत्+मारुतिम्+तरौ।
भूयः+अग्रे च+उपविष्टम्+ तम्+उवाच यदि जीवति॥10॥
रामः कथम्+ न नयति शङ्किताम्+अब्रवीत् कपिः।
रामः सीते न जानीते ज्ञात्वा त्वाम्+ सः+ नयिष्यति॥11॥
रावणम्+ राक्षसम्+ हत्वा सबलम्+ देवि मा शुच।
साभिज्ञानम्+ देहि मे त्वम्+ मणिम्+ सीता+अददत्+कपौ॥12॥
उवाच माम्+ यथा रामः+ नयेत्+शीघ्रम्+ तथा कुरु।
काकाक्षिपातनकथाम्+प्रतियाहि हि शोकह॥13॥
मणिम्+ कथाम्+ गृहीत्वा+आह हनूमान्+नेष्यते पतिः।
अथवा ते त्वरा काचित् पृष्ठम्+आरुह मे शुभे॥14॥
अद्य त्वाम्+ दर्शयिष्यामि ससुग्रीवम्+च राघवम्।
सीता+अब्रवीत्+हनूमन्तम्+ नयताम्+ माम्+ हि राघवः॥15॥
हनूमान् सः+ दशग्रीवदर्शनोपायम्+आकरोत्।
वनम्+ बभञ्ज तत्पालान् हत्वा दन्तनखादिभिः॥16॥
हत्वा तु किङ्करान् सर्वान् सप्त मन्त्रिसुतान्+अपि।
पुत्रम्+अक्षम्+ कुमारम्+च शक्रजित्+च बबन्ध तम्॥17॥
नागपाशेन पिङ्गाक्षम्+ दर्शयामास रावणम्।
उवाच रावणः कः+त्वम्+ मारुतिः प्राह रावणम्॥18॥
रामदूतः+ राघवाय सीताम्+ देहि मरिष्यसि।
रामबाणैः+हतः सार्द्धम्+ लङ्कास्थैः+ राक्षसैः+ध्रुवम्॥19॥
रावणः+ हन्तुम्+उद्युक्तः+ विभीषणनिवारितः।
दीपयामास लाङ्गूलम्+ दीप्तपुच्छः सः+ मारुतिः॥20॥
दग्ध्वा लङ्काम्+ राक्षसाः+च दृष्ट्वा सीताम्+ प्रणम्य ताम्।
समुद्रपारम्+आगम्य दृष्टा सीता+इति च+अब्रवीत्॥21॥
अङ्गदादीन्+अङ्गदाद्यैः पीत्वा मधुवने मधु।
जित्वा दधिमुखादीन्+च दृष्ट्वा रामम्+च ते+अब्रुवन्॥22॥
दृष्टा सीता+इति रामः+अपि हृष्टः पप्रच्छ मारुतिम्।
कथम्+ दृष्टा त्वया सीता किम्+उवाच च माम्+प्रति॥23॥
सीताकथामृतेन+एव सिञ्च माम्+ कामवह्निगम्।
हनूमान्+अब्रवीत्+रामम्+ लङ्घयित्वा+अब्धिम्+आगतः॥24॥
सीताम्+ दृष्ट्वा पुरीम्+ दग्ध्वा सीतामणिम्+ गृहाण वै।
हत्वा त्वम्+ रावणम्+ सीताम्+ प्राप्स्यसे राम मा शुचः॥25॥
गृहीत्वा तम्+ मणिम्+ रामः+ रुरोद विरहातुरः।
मणिम्+ दृष्ट्वा जानकी मे दृष्टा सीता नयस्व माम्॥26॥
तया विना न जीवामि सुग्रीवाद्यैः प्रबोधितः।
समुद्रतीरम्+ गतवान् तत्र रामम्+ विभीषणः॥27॥
गतः+तिरस्कृतः+ भ्रात्रा रावणेन दुरात्मना।
रामाय देहि सीताम्+ त्वम्+इति+उक्तेन+असहायवान्॥28॥
रामः+ विभीषणम्+ मित्रम्+ लङ्कैश्वर्ये+अभ्यषेचयत्।
समुद्रम्+ प्रार्थयत्+मार्गम्+ यदा न+आयात्+तदा शरैः॥29॥
भेदयामास रामम्+च उवाच+अब्धिः समागतः।
नलेन सेतुम्+ बद्ध्वा+अब्धौ लङ्काम्+ व्रज गभीरकः॥30॥
अहम्+ त्वया कृतः पूर्वम्+ रामः+अपि नलसेतुना।
कृतेन तरुशैलाद्यैः+गतः पारम्+ महोदधेः॥
वानरैः सः+ सुवेलस्थः सह लङ्काम्+ ददर्श वै॥31॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये रामायणे सुन्दरकाण्डवर्णनम्+ नाम नवमः+अध्यायः॥9॥
-------
दशमः+अध्यायः
श्रीरामावतारवर्णनम्।
नारदः+ उवाच
रामोक्तम्+च+अङ्गदः+ गत्वा रावणम्+ प्राह जानकी।
दीयताम्+ राघवाय+आशु अन्यथा त्वम्+ मरिष्यसि॥1॥
रावणः+ हन्तुम्+उद्युक्तः सङ्ग्रामोद्धतराक्षसः।
रामाय+आह दशग्रीवः+ युद्धम्+एकम्+ तु मन्यते॥2॥
रामः+ युद्धाय तत्+श्रुत्वा लङ्काम्+ सकपिः+आययौ।
वानरः+ हनुमान् मैन्दः+ द्विविदः+ जाम्बवान्+नलः॥3॥
नीलः+तारः+अङ्गदः+ धूम्रः सुषेणः केसरी गयः।
पनसः+ विनतः+ रम्भः शरभः कथनः+ बली॥4॥
गवाक्षः+ दधिवक्त्रः+च गवयः+ गन्धमादनः।
एते च+अन्ये च सुग्रीवः एतैः+युक्तः+ हि+असङ्ख्यकैः॥5॥
रक्षसाम्+ वानराणाम्+च युद्धम्+ सङ्कुलम्+आबभौ।
राक्षसाः+ वानरान्+जघ्नुः शरशक्तिगदादिभिः॥6॥
वानराः+ राक्षसान्+जघ्नुः+नखदन्तशिलादिभिः।
हस्त्यश्वरथपादातम्+ राक्षसानाम्+ बलम्+ हतम्॥7॥
हनूमान् गिरिशृङ्गेण धूम्राक्षम्+अवधीत्+रिपुम्।
अकम्पनम्+ प्रहस्तम्+च युध्यन्तम्+ नीलः+ आवधीत्॥8॥
इन्द्रजिच्छरबन्धात्+च विमुक्तौ रामलक्ष्मणौ।
तार्क्ष्यसन्दर्शनात्+ बाणैः+जघ्ननुः+ राक्षसम्+ बलम्॥9॥
रामः शरैः+जर्जरितम्+ रावणम्+च+अकरोत्+रणे।
रावणः कुम्भकर्णम्+च बोधयामास दुःखितः॥10॥
कुम्भकर्णः प्रबुद्धः+अथ पीत्वा घटसहस्रकम्।
मद्यस्य महिषादीनाम्+ भक्षयित्वा+आह रावणम्॥11॥
सीतायाः हरणम्+ पापम्+ कृतम्+त्वम्+ हि गुरुः+यतः।
अतः+ गच्छामि युद्धाय रामम्+ हन्मि सवानरम्॥12॥
इति+उक्त्वा वानरान् सर्वान् कुम्भकर्णः+ ममर्द्द ह।
गृहीतः+तेन सुग्रीवः कर्णनासम्+ चकर्त्त सः॥13॥
कर्णनासाविहीनः+असौ भक्षयामास वानरान्।
रामः+अथ कुम्भकर्णस्य बाहू चिच्छेद सायकैः॥14॥
ततः पादौ ततः+छित्त्वा शिरः भूमौ व्यपातयत्।
अथ कुम्भः+ निकुम्भः+च मकराक्षः+च राक्षसः॥15॥
महोदरः+ महापार्श्वः+ मत्तः+ उन्मत्तराक्षसः।
प्रघसः+ भासकर्णः+च विरूपाक्षः+च संयुगे॥16॥
देवान्तकः नरान्तः+च त्रिशिराः+च+अतिकायकः।
रामेण लक्ष्मणेन+एते वानरैः सविभीषणैः॥17॥
युध्यमानाः+तथा हि+अन्ये राक्षसाः+ भुवि पातिताः।
इन्द्रजित्+मायया युध्यन् रामादीन् सम्बबन्ध ह॥18॥
वरदत्तैः+नागबाणैः+ओषध्या तौ विशल्यकौ।
विशल्यया+अव्रणौ कृत्वा मारुत्यानीतपर्वते॥19॥
हनूमान् धारयामास तत्र+अगम्+ यत्र संस्थितः।
निकुम्भिलायाम्+ होमादिम्+ कुर्वन्तम्+ तम्+ हि लक्ष्मणः॥20॥
शरैः+इन्द्रजितम्+ वीरम्+ युद्धे तम्+ तु व्यशातयत्।
रावणः शोकसन्तप्तः सीताम्+ हन्तुम्+ समुद्यतः॥21॥
अविन्ध्यवारितः+ राजा रथस्थः सबलः+ ययौ।
इन्द्रोक्तः+ मातलिः रामम्+ रथस्थम्+ प्रचकार तम्॥22॥
रामरावणयोः+युद्धम्+ रामरावणयोः+इव।
रावणः+ वानरान् हन्ति मारुत्याद्याः+च रावणम्॥23॥
रामः शस्त्रैः+तम्+अस्त्रैः+च ववर्ष जलदः यथा।
तस्य ध्वजम्+ सः+ चिच्छेद रथम्+अश्वान्+च सारथिम्॥24॥
धनुः+बाहून्+शिरांसि+एव उत्तिष्ठन्ति शिरांसि हि।
पैतामहेन हृदयम्+ भित्त्वा रामेण रावणः॥25॥
भूतले पातितः सर्वैः+ राक्षसैः+ रुरुदुः स्त्रियः।
आश्वास्य तम्+च संस्कृत्य रामाज्ञप्तः+ विभीषणः॥26॥
हनूमता+आनयत्+रामः सीताम्+ शुद्धाम्+ गृहीतवान्।
रामः+ वह्नौ प्रविष्टाम्+ताम् शुद्धाम्+इन्द्रादिभिः स्तुतः॥27॥
ब्रह्मणा दशरथेन त्वम्+ विष्णुः+ राक्षसमर्द्दनः।
इन्द्रः+अर्च्चितः+अमृतवृष्ट्या जीवयामास वानरान्॥28॥
रामेण पूजिताः+ जग्मुः+युद्धम्+ दृष्ट्वा दिवम्+च ते।
रामः+ विभीषणाय+अदात्+लङ्काम्+अभ्यर्च्य वानरान्॥29॥
ससीतः पुष्पके स्थित्वा गतमार्गेण वै गतः।
दर्शयन् वनदुर्गाणि सीतायै हृष्टमानसः॥30॥
भरद्वाजम्+ नमस्कृत्य नन्दिग्रामम्+ समागतः।
भरतेन नतः+च+अगात्+अयोध्याम्+तत्र संस्थितः॥31॥
वसिष्ठादीन्+नमस्कृत्य कौशल्याम्+च+एव केकयीम्।
सुमित्राम्+ प्राप्तराज्यः+अथ द्विजादीन् सः+अभ्यपूजयत्॥32॥
वासुदेवम्+ स्वम्+आत्मानम्+अश्वमेधैः+अथ+अयजत्।
सर्वदानानि सः+ ददौ पालयामास सः+ प्रजाः॥33॥
पुत्रवत्+धर्म्मकामादीन् दुष्टनिग्रहणे रतः।
सर्वधर्म्मपरः+ लोकः सर्वसस्या च मेदिनी॥
न+अकालमरणम्+च+आसीत्+रामे राज्यम्+ प्रशासति॥34॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये रामायणे युद्धकाण्डवर्णनम्+ नाम दशमः+अध्यायः॥10॥
------
एकादशः+अध्यायः
श्रीरामावतारकथनम्।
नारदः+ उवाच
राज्यस्थम्+ राघवम्+ जग्मुः+अगस्त्याद्याः सुपूजिताः।
धन्यः+त्वम्+ विजयी यस्मात्+इन्द्रजित्+विनिपातितः॥1॥
ब्रह्मात्मजः पुलस्त्यः+अभूत्+ विश्रवाः+तस्य नैकषी।
पुष्पोत्कटा+अभूत् प्रथमा तत्पुत्रः+अभूत्+धनेश्वरः॥2॥
नैकष्याम्+ रावणः+ जज्ञे विंशद्बाहुः+दशाननः।
तपसा ब्रह्मदत्तेन वरेण जितदैवतः॥3॥
कुम्भकर्णः सनिद्रः+अभूत्+धर्म्मिष्ठः+अभूत्+विभीषणः।
स्वसा शूर्पणखा तेषाम्+ रावणात्+मेघनादकः॥4॥
इन्द्रम्+ जित्वा+इन्द्रजित्+च+अभूत्+रावणात्+अधिकः+ बली।
हतः+त्वया लक्ष्मणेन देवादेः क्षेमम्+इच्छता॥5॥
इति+उक्त्वा ते गताः+ विप्राः+ अगस्त्याद्याः+ नमस्कृताः।
देवप्रार्थितरामोक्तः शत्रुघ्नः+ लवणार्द्दनः॥6॥
अभूत् पूः+मथुरा काचित्+ रामोक्तः+ भरतः+अवधीत्।
कोटित्रयम्+च शैलूषपुत्राणाम्+ निशितैः शरैः॥7॥
शैलूषम्+ दुष्टगन्धर्वम्+ सिन्धुतीरनिवासिनम्।
तक्षम्+च पुष्करम्+ पुत्रम्+ स्थापयित्वा+अथ देशयोः॥8॥
भरतः+अगात्+सशत्रुघ्नः+ राघवम्+ पूजयन् स्थितः।
रामः+ दुष्टान्+निहत्य+आजौ शिष्टान् सम्पाल्य मानवः॥9॥
पुत्रौ कुशलवौ जातौ वाल्मीकेः+आश्रमे वरौ।
लोकापवादात्+त्यक्तायाम्+ ज्ञातौ सुचरितश्रवात्॥10॥
राज्ये+अभिषिच्य ब्रह्म+अहम्+अस्मि+इति ध्यानतत्परः।
दशवर्षसहस्राणि दशवर्षशतानि च॥11॥
राज्यम्+ कृत्वा क्रतून् कृत्वा स्वर्गम्+ देवार्च्चितः+ ययौ।
सपौरः सानुजः सीतापुत्रः जनपदान्वितः॥12॥
अग्निः+उवाच
वाल्मीकिः+नारदात्+श्रुत्वा रामायणम्+अकारयत्।
सविस्तरम्+ यत्+एतत्+च शृणुयात्+सः+ दिवम्+ व्रजेत्॥13॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये रामायणे उत्तरकाण्डवर्णनम्+ नाम एकादशः+अध्यायः॥11॥
-----
द्वादशः+अध्यायः
श्रीहरिवंशवर्णनम्।
अग्निः+उवाच
हरिवंशम्+प्रवक्ष्यामि विष्णुनाभ्यम्बुजात्+अजः।
ब्रह्मणः+अत्रिः+ततः सोमः सोमात्+जातः पुरूरवाः॥1॥
तस्मात्+आयुः+अभूत्+तस्मात्+नहुषः+अतः+ ययातिकः।
यदुम्+च तुर्वसुम्+तस्मात्+देवयानी व्यजायत॥2॥
द्रुह्यम्+च+अनुम्+च पूरुम्+च शर्म्मिष्ठा वार्षपर्वणी।
यदोः कुले यादवाः+च वसुदेवः+तदुत्तमः॥3॥
भुवः+ भारावतारार्थम्+ देवक्याम्+ वसुदेवतः।
हिरण्यकशिपोः पुत्राः षड्गर्भाः+ योगनिद्रया॥4॥
विष्णुप्रयुक्तया नीताः+ देवकीजठरम्+ पुरा।
अभूत्+च सप्तमः+ गर्भः+ देवक्याः+ जठरात्+ बलः॥5॥
सङ्क्रामितः+अभूत्+रोहिण्याम्+ रौहिणेयः+ततः+ हरिः।
कृष्णाष्टम्याम्+च नभसि अर्द्धरात्रे चतुर्भुजः॥6॥
देवक्या वसुदेवेन स्तुतः+ बालः+ द्विबाहुकः।
वसुदेवः कंसभयात्+यशोदाशयने+अनयत्॥7॥
यशोदाबालिकाम्+ गृह्य देवकीशयने+अनयत्।
कंसः+ बालध्वनिम्+ श्रुत्वा ताम्+चिक्षेप शिलातले॥8॥
वारितः+अपि सः+ देवक्या मृत्युः+गर्भः+अष्टमः+ मम।
श्रुत्वा+अशरीरिणीम्+ वाचम्+ मत्तः+ गर्भाः+तु मारिताः॥9॥
समर्पिताः+तु देवक्या विवाहसमयेरिताः।
सा क्षिप्ता बालिका कंसम्+आकाशस्था+अब्रवीत्+इदम्॥10॥
किम्+ मया क्षिप्तया कंस जातः+ यः+त्वाम्+ वधिष्यति।
सर्वस्वभूतः+ देवानाम्+ भूभारहरणाय सः॥11॥
इति+उक्त्वा सा च शुम्भादीन् हत्वा+इन्द्रेण च संस्तुता।
आर्या दुर्गा वेदगर्भा अम्बिका भद्रकाली+अपि॥12॥
भद्रा क्षेम्या क्षेमकरी नैकबाहुः+नमामि ताम्।
त्रिसन्ध्यम्+ यः पठेत्+नाम सर्वान् कामान्+अवाप्नुयात्॥13॥
कंसः+अपि पूतनादीन्+च प्रैषयत् बालनाशने।
यशोदापतिनन्दाय वसुदेवेन च+अर्पितौ॥14॥
रक्षणाय च कंसादेः+भीतेन+एव हि गोकुले।
रामकृष्णौ चेरतुः+तौ गोभिः+गोपालकैः सह॥15॥
सर्वस्य जगतः पालौ गोपालौ तौ बभूवतुः।
कृष्णः+च+उलूखले बद्धः+ दाम्ना व्यग्रयशोदया॥16॥
यमलार्जुनमध्ये+अगात्+ भग्नौ च यमलार्जुनौ।
परिवृत्तः+च शकटः पादक्षेपात् स्तनार्थिना॥17॥
पूतना स्तनपानेन सा हता हन्तुम्+उद्यता।
वृन्दावनगतः कृष्णः कालियम्+ यमुनाह्रदात्॥18॥
जित्वा निःसार्यः+ च+अब्धिस्थम्+चकार बलसंस्तुतः।
क्षेमम्+ तालवनम्+ चक्रे हत्वा धेनुकगर्द्दभम्॥19॥
अरिष्टवृषभम्+ हत्वा केशिनम्+ हयरूपिणम्।
शक्रोत्सवम्+ परित्यज्य कारितः+ गोत्रयज्ञकः॥20॥
पर्वतम्+ धारयित्वा च शक्रात्+ वृष्टिः+निवारिता।
नमस्कृतः+ महेन्द्रेण गोविन्दः+अथ+अर्जुनः+अर्पितः॥21॥
इन्द्रोत्सवः+तु तुष्टेन भूयः कृष्णेन कारितः।
रथस्थः+ मथुराम्+च+अगात् कंसोक्ताक्रूरसंस्तुतः॥22॥
गोपीभिः+अनुरक्ताभिः क्रीडिताभिः+निरीक्षितः।
रजकम्+ च+अप्रयच्छन्तम्+ हत्वा वस्त्राणि च+अग्रहीत्॥23॥
सह रामेण मालाभृत्+मालाकारे वरम्+ददौ।
दत्तानुलेपनाम्+ कुब्जाम्+ऋजुम्+ चक्रे+अहनत् गजम्॥24॥
मत्तम्+ कुवलयापीडम्+ द्वारि रङ्गम्+ प्रविश्य च।
कंसादीनाम्+ पश्यताम्+ च मञ्चस्थानाम्+ नियुद्धकम्॥25॥
चक्रे चाणूरमल्लेन मुष्टिकेन बलः+अकरोत्।
चाणूरमुष्टिकौ ताभ्याम्+ हतौ मल्लौ तथा+अपरे॥26॥
मथुराधिपतिम्+ कंसम्+ हत्वा तत्पितरम्+ हरिः।
चक्रे यादवराजानम्+अस्तिप्राप्ती च कंसगे॥27॥
जरासन्धस्य ते पुत्र्यौ जरासन्धः+तदीरितः।
चक्रे सः+ मथुरारोधम्+ यादवैः+युयुधे शरैः॥28॥
रामकृष्णौ च मथुराम्+ त्यक्त्वा गोमन्तम्+आगतौ।
जरासन्धम्+ विजित्य+आजौ पौण्ड्रकम्+ वासुदेवकम्॥29॥
पुरीम्+ च द्वारकाम्+ कृत्वा न्यवसत् यादवैः+वृतः।
भौमम्+ तु नरकम्+ हत्वा तेन+आनीताः+च कन्यकाः॥30॥
देवगन्धर्वयक्षाणाम्+ ताः+ उवाह जनार्द्दनः।
षोडशस्त्रीसहस्राणि रुक्मिण्याद्याः+तथा+अष्ट च॥31॥
सत्यभामासमायुक्तः+ गरुडे नरकार्दनः।
मणिशैलम्+ सरत्नः+च इन्द्रम्+ जित्वा हरिः+दिवि॥32॥
पारिजातम्+ समानीय सत्यभामागृहे+अकरोत्।
सान्दीपनेः+च शस्त्रास्त्रम्+ ज्ञात्वा तद्बालकम्+ ददौ॥33॥
जित्वा पञ्चजनम्+ दैत्यम्+ यमेन च सुपूजितः।
अवधीत् कालयवनम्+ मुचुकुन्देन पूजितः॥34॥
वसुदेवम्+ देवकीम्+च भक्तविप्रान्+च सः+अर्च्चयत्।
रेवत्याम्+ बलभद्रात्+च जज्ञाते निशठोन्मुकौ॥35॥
कृष्णात् साम्बः+ जाम्बवत्याम्+अन्यासु+अन्ये+अभवन् सुताः।
प्रद्युम्नः+अभूत्+च रुक्मिण्याम्+ षष्ठे+अह्नि सः+ हृतः+ बलात्॥36॥
शम्बरेण+अम्बुधौ क्षिप्तः+ मत्स्यः+ जग्राह धीवरः।
तम्+ मत्स्यम्+ शम्बराय+अदात्+मायावत्यै च शम्बरः॥37॥
मायावती मत्स्यमध्ये दृष्ट्वा स्वम्+ पतिम्+आदरात्।
पुपोष सा तम्+ च+उवाच रतिः+ते+अहम्+ पतिः+मम॥38॥
कामः+त्वम्+ शम्भुना+अनङ्गः कृतः+अहम्+ शम्बरेण च।
हृता न तस्य पत्नी त्वम्+ मायाज्ञः शम्बरम्+ जहि॥39॥
तत्+श्रुत्वा शम्बरम्+ हत्वा प्रद्युम्नः सह भार्यया।
मायावत्या ययौ कृष्णम्+ कृष्णः+ हृष्टः+अथ रुक्मिणी॥40॥
प्रद्युम्नात्+अनिरुद्धः+अभूत्+उषापतिः+उदारधीः।
बाणः+ बलिसुतः+तस्य सुता+उषा शोणितम्+ पुरम्॥41॥
तपसा शिवपुत्रः+अभूत्+ मयूरध्वजपाततः।
युद्धम्+ प्राप्स्यसि बाण त्वम्+ बाणम्+ तुष्टः शिवः+अभ्यधात्॥42॥
शिवेन क्रीडतीम्+ गौरीम्+ दृष्ट्वा+उषा सस्पृहा पतौ।
ताम्+आह गौरी भर्त्ता ते निशि सुप्ता+इति दर्शनात्॥43॥
वैशाखमासद्वादश्याम्+ पुंसः+ भर्त्ता भविष्यति।
गौर्य्युक्ता हर्षिता च+उषा गृहे सुप्ता ददर्श तम्॥44॥
आत्मना सङ्गतम्+ ज्ञात्वा तत्सख्या चित्रलेखया।
लिखितात्+वै चित्रपटात्+अनिरुद्धम्+ समानयत्॥45॥
कृष्णपौत्रम्+ द्वारकातः+ दुहिता बाणमन्त्रिणः।
कुम्भाण्डस्य+अनिरुद्धः+अगात्+रराम हि+उषया सह॥46॥
बाणध्वजस्य सम्पातैः+ रक्षिभिः सः+ निवेदितः।
अनिरुद्धस्य बाणेन युद्धम्+आसीत्+सुदारुणम्॥47॥
श्रुत्वा तु नारदात् कृष्णः प्रद्युम्नबलभद्रवान्।
गरुडस्थः+अथ जित्वा+अग्नीन्+ज्वरम्+ माहेश्वरम्+तथा॥48॥
हरिशङ्करयोः+युद्धम्+ बभूव+अथ शराशरि।
नन्दिविनायकस्कन्दमुखाः+तार्क्ष्यादिभिः+जिताः॥49॥
जृम्भिते शङ्करे नष्टे जृम्भणास्त्रेण विष्णुना।
छिन्नम्+ सहस्रम्+ बाहूनाम्+ रुद्रेण+अभयम्+अर्थितम्॥50॥
विष्णुना जीवितः+ बाणः+ द्विबाहुः प्राब्रवीत्+शिवम्।
त्वया यत्+अभयम्+ दत्तम्+ बाणस्य+अस्य मया च तत्॥51॥
आवयोः+न+अस्ति भेदः+ वै भेदी नरकम्+आप्नुयात्।
शिवाद्यैः पूजितः+ विष्णुः सः+अनिरुद्धः+ उषादियुक्॥52॥
द्वारकाम्+तु गतः+ रेमे उग्रसेनादियादवैः।
अनिरुद्धात्मजः+ वज्रः+ मार्कण्डेयात्+तु सर्ववित्॥53॥
बलभद्रः प्रलम्बघ्नः+ यमुनाकर्षणः+अभवत्।
द्विविदस्य कपेः+भेत्ता कौरवोन्मादनाशनः॥54॥
हरिः+ रेमे+अनेकमूर्त्तिः+ रुक्मिण्यादिभिः+ईश्वरः।
पुत्रान्+उत्पादयामास तु+असङ्ख्यातान् सः+ यादवान्॥
हरिवंशम्+ पठेत्+ यः सः+ प्राप्तकामः+ हरिम्+ व्रजेत्॥55॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये हरिवंशवर्णनम्+ नाम द्वादशः+अध्यायः॥12॥
-----
त्रयोदशः+अध्यायः
कुरुपाण्डवोत्पत्त्यादिकथनम्।
अग्निः+उवाच
भारतम्+ सम्प्रवक्ष्यामि कृष्णमाहात्म्यलक्षणम्।
भूभारम्+अहरत्+विष्णुः+निमित्तीकृत्य पाण्डवान्॥1॥
विष्णुनाभ्यब्जजः+ ब्रह्मा ब्रह्मपुत्रः+अत्रिः+अत्रितः।
सोमः सोमात्+ बुधः+तस्मात्+ऐलः+ आसीत् पुरूरवाः॥2॥
तस्मात्+आयुः+ततः+ राजा नहुषः+अतः+ ययातिकः।
ततः पुरुः+तस्य वंशे भरतः+अथ नृपः कुरुः॥3॥
तद्वंशे शान्तनुः+तस्मात्+भीष्मः+ गङ्गासुतः+अनुजौ।
चित्राङ्गदः+ विचित्रः+च सत्यवत्याम्+च शान्तनोः॥4॥
स्वर्गम्+ गते शान्तनौ च भीष्मः+ भार्य्याविवर्ज्जितः।
अपालयत् भ्रातृराज्यम्+ बालः+चित्राङ्गदः+ हतः॥5॥
चित्राङ्गदेन द्वे कन्ये काशिराजस्य च+अम्बिका।
अम्बालिका च भीष्मेण आनीते विजितारिणा॥6॥
भार्ये विचित्रवीर्यस्य यक्ष्मणा सः+ दिवङ्गतः।
सत्यवत्याः+ हि+अनुमतात्+अम्बिकायाम्+ नृपः+अभवत्॥7॥
धृतराष्ट्रः+अम्बालिकायाम्+ पाण्डुः+च व्यासतः सुतः।
गान्धार्य्याम्+ धृतराष्ट्रात्+च दुर्योधनमुखम्+ शतम्॥8॥
शतशृङ्गाश्रमपदे भार्यायोगात्+ यतः+ मृतिः।
ऋषिशापात्+ततः+ धर्म्मात् कुन्त्याम्+ पाण्डोः+युधिष्ठिरः॥9॥
वातात्+भीमः+अर्जुनः शक्रात्+माद्र्याम्+अश्विकुमारतः।
नकुलः सहदेवः+च पाण्डुः+माद्रीयुतः+ मृतः॥10॥
कर्णः कुन्त्याम्+ हि कन्यायाम्+ जातः+ दुर्योधनाश्रितः।
कुरुपाण्डवयोः+वैरम्+दैवयोगात्+ बभूव ह॥11॥
दुर्योधनः+ जतुगृहे पाण्डवान्+अदहत् कुधीः।
दग्धागारात्+विनिष्क्रान्ताः+ मातृषष्ठाः+तु पाण्डवाः॥12॥
ततः+तु एकचक्रायाम्+ ब्राह्मणस्य निवेशने।
मुनिवेषाः स्थिताः सर्वे निहत्य बकराक्षसम्॥13॥
ययुः पाञ्चालविषयम्+ द्रौपद्याः+ते स्वयंवरे।
सम्प्राप्ता बाहुवेधेन द्रौपदी पञ्चपाण्डवैः॥14॥
अर्द्धराज्यम्+ ततः प्राप्ताः+ ज्ञाताः+ दुर्योधनादिभिः।
गाण्डीवम्+च धनुः+दिव्यम्+ पावकात्+रथम्+उत्तमम्॥15॥
सारथिम्+च+अर्जुनः सङ्ख्ये कृष्णम्+अक्षय्यसायकान्।
ब्रह्मास्त्रादीन्+तथा द्रोणात्+सर्वे शस्त्रविशारदाः॥16॥
कृष्णेन सः+अर्जुनः+ वह्निम्+ खाण्डवे समतर्पयत्।
इन्द्रवृष्टिम्+ वारयन्+च शरवर्षेण पाण्डवः॥17॥
जिताः दिशः पाण्डवैः+च राज्यम्+चक्रे युधिष्ठिरः।
बहुस्वर्णम्+ राजसूयम्+ न सेहे तम्+ सुयोधनः॥18॥
भ्रात्रा दुःशासनेन+उक्तः कर्णेन प्राप्तभूतिना।
द्यूतकार्ये शकुनिना द्यूतेन सः+ युधिष्ठिरम्॥19॥
अजयत्+तस्य राज्यम्+च सभास्थः+ मायया+अहसत्।
जितः+ युधिष्ठिरः+ भ्रातृयुक्तः+च+अरण्यकम्+ ययौ॥20॥
वने द्वादशवर्षाणि प्रतिज्ञातानि सः+अनयत्।
अष्टाशीतिसहस्राणि भोजयन् पूर्ववत्+ द्विजान्॥21॥
सधौम्यः+ द्रौपदीषष्ठः+ततः प्रायात्+विराटकम्।
कङ्कः+ द्विजः+ हि+अविज्ञातः+ राजा भीमः+अथ सूपकृत्॥22॥
बृहन्नला+अर्जुनः+ भार्या सैरिन्ध्री यमजौ तथा।
अन्यनाम्ना भीमसेनः कीचकम्+च+अवधीत्+निशि॥23॥
द्रौपदीम्+ हर्त्तुकामम्+ तम्+अर्जुनः+च+अजयत् कुरून्।
कुर्वतः+ गोग्रहादीन्+च तैः+ज्ञाताः पाण्डवाः अथ॥24॥
सुभद्रा कृष्णभगिनी अर्जुनात्+समजीजनत्।
अभिमन्युम्+ददौ तस्मै विराटः+च+उत्तराम्+ सुताम्॥25॥
सप्ताक्षौहिणीशः+ आसीत्+धर्म्मराजः+ रणाय सः।
कृष्णः+ दूतः+अब्रवीत्+ गत्वा दुर्योधनम्+अमर्षणम्॥26॥
एकादशाक्षौहिणीशम्+ नृपम्+ दुर्योधनम्+ तदा।
युधिष्ठिराय+अर्द्धराज्यम्+ देहि ग्रामान्+च पञ्च वा॥27॥
युध्यस्व वा वचः श्रुत्वा कृष्णम्+आह सुयोधनः।
भूसूच्यग्रम्+ न दास्यामि योत्स्ये सङ्ग्रहणोद्यतः॥28॥
विश्वरूपम्+दर्शयित्वा अधृष्यम्+ विदुरार्च्चितः।
प्रागात्+युधिष्ठिरम्+ प्राह योधय+एनम्+ सुयोधनम्॥29॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये आदिपर्वादिवर्णनम्+ नाम त्रयोदशः+अध्यायः॥13॥
----
चतुर्दशः+अध्यायः
कुरुपाण्डवसङ्ग्रामवर्णनम्।
अग्निः+उवाच
यौधिष्ठिरी दौर्योधनी कुरुक्षेत्रम्+ ययौ चमूः।
भीष्मद्रोणादिकान् दृष्ट्वा न+अयुध्यत गुरून्+इति॥1॥
पार्थम्+ हि+उवाच भगवान्+अशोच्याः+ भीष्ममुख्यकाः।
शरीराणि विनाशीनि न शरीरी विनश्यति॥2॥
अयम्+आत्मा परम्+ ब्रह्म अहम्+ ब्रह्म+अस्मि विद्धि तम्।
सिद्ध्यसिद्ध्योः समः+ योगी+ राजधर्म्मम्+ प्रपालय॥3॥
कृष्णोक्तः+अथ+अर्जुनः+अयुध्यत्+रथस्थः+ वाद्यशब्दवान्।
भीष्मः सेनापतिः+अभूत्+आदौ दौर्योधने बले॥4॥
पाण्डवानाम्+ शिखण्डी च तयोः+युद्धम्+ बभूव ह।
धार्त्तराष्ट्राः पाण्डवान्+च जघ्नुः+युद्धे सभीष्मकाः॥5॥
धार्त्तराष्ट्रान् शिखण्ड्याद्याः पाण्डवाः+ जघ्नुः+आहवे।
देवासुरसमम्+ युद्धम्+ कुरुपाण्डवसेनयोः॥6॥
बभूव स्वःस्थदेवानाम्+ पश्यताम्+ प्रीतिवर्द्धनम्।
भीष्मः+अस्त्रैः पाण्डवम्+ सैन्यम्+ दशाहोभिः+न्यपातयत्॥7॥
दशमे हि+अर्जुनः+ बाणैः+भीष्मम्+ वीरम्+ ववर्ष ह।
शिखण्डी द्रुपदोक्तः+अस्त्रैः+ववर्ष जलदः+ यथा॥8॥
हस्त्यश्वरथपादातम्+अन्योन्यास्त्रनिपातितम्।
भीष्मः स्वच्छन्दमृत्युः+च युद्धमार्गम्+ प्रदर्श्य च॥9॥
वसूक्तः+ वसुलोकाय शरशय्यागतः स्थितः।
उत्तरायणम्+ईक्षन्+च ध्यायन् विष्णुम्+स्तुवन् स्थितः॥10॥
दुर्योधने तु शोकार्त्ते द्रोणः सेनापतिः+तु+अभूत्।
पाण्डवे हर्षिते सैन्ये धृष्टद्युम्नः+चमूपतिः॥11॥
तयोः+युद्धम्+ बभूव+उग्रम्+ यमराष्ट्रविवर्धनम्।
विराटद्रुपदाद्याः+च निमग्नाः+ द्रोणसागरे॥12॥
दौर्योधनी महासेना हस्त्यश्वरथपत्तिनी।
धृष्टद्युम्नाधिपतिता द्रोणः कालः+ इव+आबभौ॥13॥
हतः+अश्वत्थामा च+इति+उक्ते द्रोणः शस्त्राणि च+अत्यजत्।
धृष्टद्युम्नशराक्रान्तः पतितः सः+ महीतले॥14॥
पञ्चमे+अहनि दुर्द्धर्षः सर्वक्षत्रम्+ प्रमथ्य च।
दुर्योधने तु शोकार्ते कर्णः सेनापतिः+तु+अभूत्॥15॥
अर्जुनः पाण्डवानाम्+च तयोः+युद्धम्+ बभूव ह।
शस्त्राशस्त्रि महारौद्रम्+ देवासुररणोपमम्॥16॥
कर्णार्जुनाख्ये सङ्ग्रामे कर्णः+अरीन्+अवधीत्+शरैः।
द्वितीये+अहनि कर्णः+तु अर्जुनेन निपातितः॥17॥
शल्यः+ दिनार्द्धम्+ युयुधे हि+अवधीत्+तम्+ युधिष्ठिरः।
युयुधे भीमसेनेन हतसैन्यः सुयोधनः॥18॥
बहून् हत्वा नरादीन्+च भीमसेनम्+अथ+अद्रवत्।
गदया प्रहरन्तम्+ तु भीमः+तम्+तु न्यपातयत्॥19॥
गदया+अन्यानुजान्+तस्य तस्मिन्+अष्टादशे+अहनि।
रात्रौ सुषुप्तम्+च बलम्+ पाण्डवानाम्+ न्यपातयत्॥20॥
अक्षौहिणीप्रमाणम्+तु अश्वत्थामा महाबलः।
द्रौपदेयान् सपञ्चालान् धृष्टद्युम्नम्+च सः+अवधीत्॥21॥
पुत्रहीनाम्+ द्रौपदीम्+ ताम्+ रुदन्तीम्+अर्जुनः+ततः।
शिरोमणिम्+ तु जग्राह ऐषिकास्त्रेण तस्य च॥22॥
अश्वत्थामास्त्रनिर्द्दग्धम्+ जीवयामास वै हरिः।
उत्तरायाः+ततः+ गर्भम्+ सः+ परीक्षित्+अभूत्+नृपः॥23॥
कृतवर्म्मा कृपः+ द्रौणिः+त्रयः+ मुक्ताः+ततः+ रणात्।
पाण्डवाः सात्यकिः कृष्णः सप्त मुक्ताः+ न च+अपरे॥24॥
स्त्रियः+चः+आर्त्ताः समाश्वास्य भीमाद्यैः सः+ युधिष्ठिरः।
संस्कृत्य प्रहतान् वीरान् दत्तोदकधनादिकः॥25॥
भीष्मात्+शान्तनवात्+श्रुत्वा धर्म्मान् सर्वान्+च शान्तिदान्।
राजधर्म्मान्+मोक्षधर्मान्+दानधर्म्मान् नृपः+अभवत्॥26॥
अश्वमेधे ददौ दानम्+ ब्राह्मणेभ्यः+अरिमर्द्दनः।
श्रुत्वा+अर्जुनात्+मौसलेयम्+ यादवानाम्+च सङ्क्षयम्॥
राज्ये परीक्षितम्+ स्थाप्य सानुजः स्वर्गम्+आप्तवान्॥27॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये महाभारतवर्णनम्+ नाम चतुर्दशः+अध्यायः॥14॥
----- 
पञ्चदशः+अध्यायः
पाण्डवचरितवर्णनम्।
अग्निः+उवाच
युधिष्ठिरे तु राज्यस्थे आश्रमात्+आश्रमान्तरम्।
धृतराष्ट्रः+ वनम्+अगात्+ गान्धारी च पृथा द्विज॥1॥
विदुरः+तु+अग्निना दग्धः+ वनजेन दिवङ्गतः।
एवम्+ विष्णुः+भुवः+ भारम्+अहरत्+दानवादिकम्॥2॥
धर्म्माय+अधर्म्मनाशाय निमित्तीकृत्य पाण्डवान्।
सः+ विप्रशापव्याजेन मुषलेन+अहरत् कुलम्॥3॥
यादवानाम्+ भारकरम्+ वज्रम्+ राज्ये+अभ्यषेचयत्।
देवादेशात् प्रभासे सः+ देहम्+ त्यक्त्वा स्वयम्+ हरिः॥4॥
इन्द्रलोके ब्रह्मलोके पूज्यते स्वर्गवासिभिः।
बलभद्रः+अनन्तमूर्त्तिः पातालस्वर्गम्+ईयिवान्॥5॥
अविनाशी हरिः+देवः+ ध्यानिभिः+ध्येयः+ एव सः।
विना तम्+ द्वारकास्थानम्+ प्लावयामास सागरः॥6॥
संस्कृत्य यादवान् पार्थः+ दत्तोदकधनादिकः।
स्त्रियः+अष्टावक्रशापेन भार्य्याः+ विष्णोः+च याः स्थिताः॥7॥
पुनः+तच्छापतः+ नीताः गोपालैः+लगुडायुधैः।
अर्जुनम्+ हि तिरस्कृत्य पार्थः शोकम्+चकार ह॥8॥
व्यासेन+आश्वासितः+ मेने बलम्+ मे कृष्णसन्निधौ।
हस्तिनापुरम्+आगत्य पार्थः सर्वम्+ न्यवेदयत्॥9॥
युधिष्ठिराय सः+ भ्रात्रे पालकाय नृणाम्+तदा।
तद्धनुः+तानि च+अस्त्राणि सः+ रथः+ते च वाजिनः॥10॥
विना कृष्णेन तत्+नष्टम्+ दानम्+च+अश्रोत्रिये यथा।
तत्+श्रुत्वा धर्म्मराजः+तु राज्ये स्थाप्य परीक्षितम्॥11॥
प्रस्थानम्+ प्रस्थितः+ धीमान् द्रौपद्या भ्रातृभिः सह।
संसारानित्यताम्+ ज्ञात्वा जपन्+अष्टशतम्+ हरेः॥12॥
महापथे तु पतिताः+ द्रौपदी सहदेवकः।
नकुलः फाल्गुनः+ भीमः+ राजा शोकपरायणः॥13॥
इन्द्रानीतरथारूढः सानुजः स्वर्गम्+आप्तवान्।
दृष्ट्वा दुर्योधनादीन्+च वासुदेवम्+ च हर्षितः॥
एतत्+ते भारतम्+ प्रोक्तम्+ यः पठेत्+सः+ दिवम्+ व्रजेत्॥14॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये महाभारतवर्णनम्+ नाम पञ्चदशः+अध्यायः॥15॥
------
षोडशः+अध्यायः
बुद्धाद्यवतारकथनम्।
अग्निः+उवाच
वक्ष्ये बुद्धावतारम्+च पठतः शृण्वतः+अर्थदम्।
पुरा देवासुरे युद्धे देत्यैः+देवाः पराजिताः॥1॥
रक्ष रक्ष+इति शरणम्+ वदन्तः+ जग्मुः+ईश्वरम्।
मायामोहस्वरूपः+असौ शुद्धोदनसुतः+अभवत्॥2॥
मोहयामास दैत्यान्+तान्+त्याजिता वेदधर्मकम्।
ते च बौद्धाः+ बभूवुः+हि तेभ्यः+अन्ये वेदवर्जिताः॥3॥
आर्हतः सः+अभवत् पश्चात्+आर्हतान्+अकरोत् परान्।
एवम्+ पाषण्डिनः+ जाताः+ वेदधर्म्मादिवर्जिताः॥4॥
नारकार्हम्+ कर्म चक्रुः+ग्रहीष्यन्ति+अधमात्+अपि।
सर्वे कलियुगान्ते तु भविष्यन्ति च सङ्कराः॥5॥
दस्यवः शीलहीनाः+च वेदः+ वाजसनेयकः।
दश पञ्च च शाखाः+ वै प्रमाणेन भविष्यति॥6॥
धर्म्मकञ्चुकसंवीताः+ अधर्मरुचयः+तथा।
मानुषान् भक्षयिष्यन्ति म्लेच्छाः पार्थिवरूपिणः॥7॥
कल्की विष्णुयशःपुत्रः+ याज्ञवल्क्यपुरोहितः।
उत्सादयिष्यति म्लेच्छान् गृहीतास्त्रः कृतायुधः॥8॥
स्थापयिष्यति मर्यादाम्+ चातुर्वर्ण्ये यथा+उचिताम्।
आश्रमेषु च सर्वेषु प्रजाः सद्धर्म्मवर्त्मनि॥9॥
कल्किरूपम्+ परित्यज्य हरिः स्वर्गम्+ गमिष्यति।
ततः कृतयुगम्+नाम पुरावत् सम्भविष्यति॥10॥
वर्णाश्रमाः+च धर्मेषु स्वेषु स्थास्यन्ति सत्तम।
एवम्+ सर्वेषु कल्पेषु सर्वमन्वन्तरेषु च॥11॥
अवताराः+ असङ्ख्याताः+ अतीतानागतादयः।
विष्णोः+दशावताराख्यान् यः पठेत् शृणुयात्+नरः॥12॥
सः+अवाप्तकामः+ विमलः सकुलः स्वर्गम्+आप्नुयात्।
धर्म्माधर्म्मव्यवस्थानम्+एवम्+ वै कुरुते हरिः॥
अवतीर्णः सः+ जगतः सर्गादेः कारणम्+ हरिः॥13॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये बुद्धकल्क्यवतारवर्णनम्+ नाम षोडशः+अध्यायः॥16॥
----
सप्तदशः+अध्यायः
सृष्टिविषयकवर्णनम्।
अग्निः+उवाच
जगत्सर्गादिकाम्+ क्रीडाम्+ विष्णोः+वक्ष्ये+अधुना शृणु।
स्वर्गादिकृत् सः+ सर्गादिः सृष्ट्यादिः सगुणः+अगुणः॥1॥
ब्रह्म+अव्यक्तम्+ सदा+अग्रे+अभूत् न खम्+ रात्रिदिनादिकम्।
प्रकृतिम्+ पुरुषम्+ विष्णुः प्रविश्य+अक्षोभयत्+ततः॥2॥
सर्गकाले महत्तत्त्वम्+अहङ्कारः+ततः+अभवत्।
वैकारिकः+तैजसः+च भूतादिः+च+एव तामसः॥3॥
अहङ्कारात्+शब्दमात्रम्+आकाशम्+अभवत्+ततः।
स्पर्शमात्रः+अनिलः+तस्मात्+रूपमात्रः+अनलः+ततः॥4॥
रसमात्राः+ आपः+ इतः+ गन्धमात्रा मही स्मृता।
अहङ्कारात्+तामसात्+तु तैजसानि+इन्द्रियाणि च॥5॥
वैकारिकाः+ दश देवाः+ मनः+ एकादशेन्द्रियम्।
ततः स्वयम्भूः+भगवान् सिसृक्षुः+विविधाः प्रजाः॥6॥
अपः+ एव ससर्ज+आदौ तासु वीर्यम्+अवासृजत्।
आपः+ नाराः+ इति प्रोक्ताः+ आपः+ वै नरसूनवः॥7॥
अयनम्+तस्य ताः पूर्वम्+तेन नारायणः स्मृतः।
हिरण्यवर्णम्+अभवत् तदण्डम्+उदकेशयम्॥8॥
तस्मिन् जज्ञे स्वयम्+ ब्रह्मा स्वयम्भूः+इति नः श्रुतम्।
हिरण्यगर्भः+ भगवान्+उषित्वा परिवत्सरम्॥9॥
तदण्डम्+अकरोत्+ द्वैधम्+दिवम्+ भुवम्+अथ+अपि च।
तयोः शकलयोः+मध्ये आकाशम्+असृजत् प्रभुः॥10॥
अप्सु पारिप्लवाम्+ पृथ्वीम्+ दिशः+च दशधा दधे।
तत्र कालम् मनः+वाचम्+ कामम्+ क्रोधमयः+ रतिम्॥11॥
ससर्ज सृष्टिम्+तद्रूपाम्+ स्रष्टुम्+इच्छन् प्रजापतिः।
विद्युतः+अशनिमेघान्+च रोहितेन्द्रधनूंषि च॥12॥
वयांसि च ससर्ज+आदौ पर्जन्यम्+च+अथ वक्त्रतः।
ऋचः+ यजूंषि सामानि निर्ममे यज्ञसिद्धये॥13॥
साध्याः+तैः+अयजन्+देवान् भूतम्+उच्चावचम्+ भुजात्।
सनत्कुमारम्+ रुद्रम्+च ससर्ज्ज क्रोधसम्भवम्॥14॥
मरीचिम्+अत्र्यङ्गिरसम्+ पुलस्त्यम्+ पुलहम्+ क्रतुम्।
वसिष्ठम्+ मानसाः सप्त ब्रह्माणः इति निश्चिताः॥15॥
सप्त+एते जनयन्ति स्म प्रजाः+ रुद्रः+च सत्तम।
द्विधा कृत्वा+आत्मनः+ देहम्+अर्द्धेन पुरुषः+अभवत्॥
अर्द्धेन नारी तस्याम्+ सः+ ब्रह्मा वै च+असृजत् प्रजाः॥16॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये जगत्सर्गवर्णनम्+ नाम सप्तदशः+अध्यायः॥17॥
-----
अष्टादशः+अध्यायः
स्वायम्भुववंशवर्णनम्।
अग्निः+उवाच
प्रियव्रतोत्तानपादौ मनोः स्वायम्भुवात् सुतौ।
अजीजनत्+सः ताम्+ कन्याम्+ शतरूपाम्+ तपोन्विताम्॥1॥
काम्याम्+ कर्द्दमभार्यातः सम्राट् कुक्षिः+विराट् प्रभुः।
सुरुच्याम्+उत्तमः+ जज्ञे पुत्रः उत्तानपादतः॥2॥
सुनीत्याम्+तु ध्रुवः पुत्रः+तपः+तेपे सः+ कीर्तये।
ध्रुवः+ वर्षसहस्राणि त्रीणि दिव्यानि हे मुने॥3॥
तस्मै प्रीतः+ हरिः प्रादात्+मुन्यग्रे स्थानकम्+ स्थिरम्।
श्लोकम्+ पपाठ हि+उशनाः+ वृद्धिम्+ दृष्ट्वा सः+ तस्य च॥4॥
अहो+अस्य तपसः+ वीर्यम्+अहो श्रुतम्+अहो+अद्भुतम्।
यम्+अद्य पुरतः कृत्वा ध्रुवम्+ सप्तर्षयः स्थिताः॥5॥
तस्मात् शिष्टिम्+च भव्यम्+च ध्रुवात्+शम्भुः+व्यजायत।
शिष्टेः+आधत्त सुच्छाया पञ्च पुत्रान्+अकल्मषान्॥6॥
रिपुम्+ रिपुञ्जयम्+ रिप्रम्+ वृकलम्+ वृकतेजसम्।
रिपोः+आधत्त बृहती चाक्षुषम्+ सर्वतेजसम्॥7॥
अजीजनत् पुष्करिण्याम्+ वीरिण्याम्+ चाक्षुषः+ मनुम्।
मनोः+अजायन्त दश नड्वलायाम्+ सुतोत्तमाः॥8॥
ऊरूः पुरुः शतद्युम्नः+तपस्वी सत्यवाक्+कविः।
अग्निष्टुः+अतिरात्रः+च सुद्युम्नः+च+अभिमन्युकः॥9॥
ऊरोः+अजनयत् पुत्रान् षट्+आग्नेयी महाप्रभान्।
अङ्गम्+ सुमनसम्+ स्वातिम्+ क्रतुम्+अङ्गिरसम्+गयम्॥10॥
अङ्गात् सुनीथा+अपत्यम्+ वै वेणम्+एकम्+ व्यजायत्।
अरक्षकः पापरतः सः+ हतः+ मुनिभिः कुशैः॥11॥
प्रजार्थम्+ऋषयः+अथ+अस्य ममन्थुः+दक्षिणम्+ करम्।
वेणस्य मथिते पाणौ सम्बभूव पृथुः+नृपः॥12॥
तम्+ दृष्ट्वा मुनयः प्राहुः+एषः वै मुदिताः प्रजाः।
करिष्यति महातेजाः+ यशः+च प्राप्स्यते महत्॥13॥
सः+ धन्वी कवची जातः+तेजसा निर्द्दहन्+इव।
पृथुः+वैण्यः प्रजाः सर्वाः+ ररक्ष क्षत्रपूर्वजः॥14॥
राजसूयाभिषिक्तानाम्+आद्यः सः+ पृथिवीपतिः।
तस्मात्+च+एव समुत्पन्नौ निपुणौ सूतमागधौ॥15॥
तत्स्तोत्रम्+चक्रतुः+वीरौ राजा+अभूत्+जनरञ्जनात्।
दुग्धा गौः+तेन सस्यार्थम्+ प्रजानाम्+ जीवनाय च॥16॥
सह देवैः+मुनिगणैः+गन्धर्वैः साप्सरोगणैः।
पितृभिः+दानवैः सर्पैः+वीरुद्भिः पर्वतैः+जनैः॥17॥
तेषु तेषु च पात्रेषु दुह्यमाना वसुन्धरा।
प्रादात्+यथेप्सितम्+ क्षीरम्+तेन प्राणान्+अधारयत्॥18॥
पृथोः पुत्रौ तु धर्म्मज्ञौ जज्ञाते+अन्तर्द्धिपालिनौ।
शिखण्डिनी हविर्द्धानम्+अन्तर्द्धानात् व्यजायत॥19॥
हविर्द्धानात् षट्+आग्नेयी धिषणा अजनयत् सुतान्।
प्राचीनबर्हिषम्+ शुक्रम्+ गयम्+ कृष्णम्+ व्रजाजिनौ॥20॥
प्राचीनाग्राः कुशाः+तस्य पृथिव्याम्+ यजतः+ यतः।
प्राचीनबर्हिः+भगवान् महान्+आसीत्+प्रजापतिः॥21॥
सवर्णा+अधत्त सामुद्री दश प्राचीनबर्हिषः।
सर्वे प्रचेतसः+ नाम धनुर्वेदस्य पारगाः॥22॥
अपृथग्धर्म्मचरणाः+ते+अतप्यन्त महत्तपः।
दशवर्षसहस्राणि समुद्रसलिलेशयाः॥23॥
प्रजापतित्वम्+ सम्प्राप्य तुष्टाः विष्णोः+च निर्गताः।
भूः खम्+ व्याप्तम्+ हि तरुभिः+तान्+तरून्+अदहन्+च ते॥24॥
मुखजाग्निमरुद्भ्याम्+ च दृष्ट्वा च+अथ द्रुमक्षयम्।
उपगम्य+अब्रवीत्+एतान् राजा सोमः प्रजापतीन्॥25॥
कोपम्+ यच्छत दास्यन्ति कन्याम्+ वः+ मारिषाम्+ वराम्।
तपस्विनः+ मुनेः कण्डोः प्रम्लोचायाम्+ मम+एव च॥26॥
भविष्यम्+ जानता सृष्टा भार्या वः+अस्तु कुलङ्करी।
अस्याम्+उत्पत्स्यते दक्षः प्रजाः संवर्द्धयिष्यति॥27॥
प्रचेतसः+ताम्+ जगृहुः+दक्षः+अस्याम्+च ततः+अभवत्।
अचरान्+च चरान्+च+एव द्विपदः+अथ चतुष्पदः॥28॥
सः+ सृष्ट्वा मनसा दक्षः पश्चात्+असृजत स्त्रियः।
ददौ सः+ दश धर्म्माय कश्यपाय त्रयोदश॥29॥
सप्तविंशति सोमाय चतस्रः+अरिष्टनेमिने।
द्वे च+एव बहुपुत्राय द्वे च+एव+अङ्गिरसे अदात्॥30॥
तासु देवाः+च नागाद्याः मैथुनात्+मनसा पुरा।
धर्म्मसर्गम्+प्रवक्ष्यामि दशपत्नीषु धर्मतः॥31॥
विश्वेदेवाः+तु विश्वायाः साध्यान् साध्या व्यजायत।
मरुत्त्वत्या मरुत्त्वन्तः+ वसोः+तु वसवः+अभवन्॥32॥
भानोः+तु भानवः पुत्राः+ मुहूर्त्ताः+तु मुहूर्त्तजाः।
सम्बायाः+ धर्मतः+ घोषः+ नागवीथी च यामिजा॥33॥
पृथिवीविषयम्+ सर्वम्+अरुन्धत्याम्+ व्यजायत।
सङ्कल्पायाः+तु सङ्कल्पाः+ इन्दोः+नक्षत्रतः सुताः॥34॥
आपः+ ध्रुवम्+च सोमम्+च धरः+च+एव+अनिलः+अनलः। 
प्रत्यूषः+च प्रभासः+च वसवः+अष्टौ च नामतः॥35॥
आपस्य पुत्रः+ वैतण्ड्यः श्रमः शान्तः+ मुनिः+तथा।
ध्रुवस्य कालः+ लोकान्तः+ वर्च्चाः सोमस्य वै सुतः॥36॥
धरस्य पुत्रः+ द्रविणः+ हुतहव्यवहः+तथा।
मनोहरायाः शिशिरः प्राणः+अथ रमणः+तथा॥36॥
पुरोजवः+अनिलस्य+आसीत्+अविज्ञातः+अनलस्य च।
अग्निपुत्रः कुमारः+च शरस्तम्बे व्यजायत॥37॥
तस्य शाखः+ विशाखः+च नैगमेयः+च पृष्ठतः।
कृत्तिकातः कार्त्तिकेयः+ यतिः सनत्कुमारकः॥39॥
प्रत्यूषात्+देवलः+ जज्ञे विश्वकर्मा प्रभासतः।
कर्त्ता शिल्पसहस्राणाम्+ त्रिदशानाम्+च वर्द्धकिः॥40॥
मनुष्याः+च+उपजीवन्ति शिल्पम्+ वै भूषणादिकम्।
सुरभी कश्यपात्+रुद्रान्+एकादश विजज्ञुषी॥41॥
महादेवप्रसादेन तपसा भाविता सती।
अजैकपात्+अहिर्ब्रुध्नः+त्वष्टा रुद्राः+च सत्तम॥42॥
त्वष्टुः+च+एव+आत्मजः श्रीमान्+विश्वरूपः+ महायशाः।
हरः+च बहुरूपः+च त्र्यम्बकः+च+अपराजितः॥43॥
वृषाकपिः+च शम्भुः+च कपर्द्दी रैवतः+तथा।
मृगव्याधः+च सर्पः+च कपाली दश च+एककः॥
रुद्राणाम्+ च शतम्+ लक्षम्+ यैः+व्याप्तम्+ सचराचरम्॥44॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये जगत्सर्गवर्णनम्+ नाम अष्टादशः+अध्यायः॥18॥
-------
ऊनविंशतितमः+अध्यायः
कश्यपवंशवर्णनम्।
अग्निः+उवाच
कश्यपस्य वदे सर्गम्+अदित्यादिषु हे मुने।
चाक्षुषे तुषिता देवाः+ते+अदित्याम्+ कश्यपात्+पुनः॥1॥
आसन् विष्णुः+च शक्रः+च त्वष्टा धाता तथा+अर्य्यमा।
पूषा विवस्वान् सविता मित्रः+अथ वरुणः+ भगः॥2॥
अंशुः+च द्वादशादित्याः आसन् वैवस्वते+अन्तरे।
अरिष्टनेमिपत्नीनाम्+अपत्यानि+इह षोडश॥3॥
बहुपुत्रस्य विदुषः+चतस्रः+ विद्युतः सुताः।
प्रत्यङ्गिरसजाः श्रेष्ठाः कृशाश्वस्य सुरायुधाः॥4॥
उदयास्तमने सूर्ये तद्वत्+एते युगे युगे।
हिरण्यकशिपुः+दित्याम्+ हिरण्याक्षः+च कश्यपात्॥5॥
सिंहिका च+अभवत् कन्या विप्रचित्तेः परिग्रहः।
राहुप्रभृतयः+तस्याम्+ सैंहिकेयाः+ इति श्रुताः॥6॥
हिरण्यकशिपोः पुत्राः+चत्वारः प्रथितौजसः।
अनुह्रादः+च ह्रादः+च प्रह्रादः+च+अतिवैष्णवः॥7॥
संह्रादः+च चतुर्थः+अभूत् ह्रादपुत्रः+ ह्रदः+तथा।
ह्रदस्य पुत्रः+ आयुष्मान् शिबिः+वास्कलः+ एव च॥8॥
विरोचनः+तु प्राह्रादिः+बलिः+जज्ञे विरोचनात्।
बलेः पुत्रशतम्+ तु+आसीत्+बाणश्रेष्ठम्+ महामुने॥9॥
पुरा कल्पे हि बाणेन प्रसाद्य+उमापतिम्+ वरः।
पार्श्वतः+ विहरिष्यामि+इति+एवम्+ प्राप्तः+च ईश्वरात्॥10॥
हिरण्याक्षसुताः पञ्च शम्बरः शकुनिः+तु+इति।
द्विमूर्द्धा शङ्कुः+आर्यः+च शतम्+आसन् दनोः सुताः॥11॥
स्वर्भानोः+तु प्रभा कन्या पुलोम्नः+तु शची स्मृता।
उपदानवी हयशिरा शर्मिष्ठा वार्षपर्वणी॥12॥
पुलोमा कालका च+एव वैश्वानरसुते उभे।
कश्यपस्प तु भार्ये द्वे तयोः पुत्राः+च कोटयः॥13॥
प्रह्रादस्य चतुष्कोट्यः+ निवातकवचाः कुले।
ताम्रायाः षट् सुताः स्युः+च काकी श्वेनी च भासी+अपि॥14॥
गृध्रिका श्रुचि सुग्रीवा ताभ्यः काकादयः+अभवन्।
अश्वाः+च+उष्ट्राः+च ताम्रायाः+ अरुणः+ गरुडः+तथा॥15॥
विनतायाः सहस्रम्+तु सर्पाः+च सुरसाभवाः।
काद्रवेयाः सहस्रम्+तु शेषवासुकितक्षकाः॥16॥
दंष्ट्रिणः क्रोधवशगाः धरोत्थाः पक्षिणः+ जले।
सुरभ्याम्+ गोमहिष्यादि धरोत्पन्नाः+तृणादयः॥17॥
खसायाम्+ यक्षरक्षांसि मुनेः+अप्सरसः+अभवन्।
अरिष्टायाम्+तु गन्धर्वाः कश्यपात्+हि स्थिरम्+चरम्॥18॥
एषाम्+ पुत्रादयः+असङ्ख्याः+ देवैः+वै दानवाः+ जिताः।
दितिः+विनष्टपुत्रा वै तोषयामास कश्यपम्॥19॥
पुत्रम्+इन्द्रप्रहर्त्तारम्+इच्छती प्राप कश्यपात्।
पादाप्रक्षालनात् सुप्ता तस्याः+ गर्भम्+ जघान ह॥20॥
छिद्रम्+अन्विष्य च+इन्द्रः+तु ते देवाः+ मरुतः+अभवन्।
शक्रस्य+एकोनपञ्चाशत्+सहायाः+ दीप्ततेजसः॥21॥
एतत् सर्वम्+ हरिः+ब्रह्मा अभिषिच्य पृथुम्+ नृपम्।
ददौ क्रमेण राज्यानि अन्येषाम्+अधिपः+ हरिः॥22॥
द्विजौषधीनाम्+ चन्द्रः+च अपाम्+तु वरुणः+ नृपः।
राज्ञाम्+ वैश्रवणः+ राजा सूर्याणाम्+ विष्णुः+ईश्वरः॥23॥
वसूनाम्+ पावकः+ राजा मरुताम्+ वासवः प्रभुः।
प्रजापतीनाम्+ दक्षः+अथ प्रह्लादः+ दानवाधिपः॥24॥
पितॄणाम्+ च यमः+ राजा भूतादीनाम्+ हरः प्रभुः।
हिमवान्+च+एव शैलानाम्+ नदीनाम्+ सागरः प्रभुः॥25॥
गन्धर्वाणाम्+ चित्ररथः+ नागानाम्+अथ वासुकिः।
सर्पाणाम्+ तक्षकः+ राजा गरुडः पक्षिणाम्+अथ॥26॥
ऐरावतः+ गजेन्द्राणाम्+ गोवृषः+अथ गवाम्+अपि।
मृगाणाम्+अथ शार्दूलः प्लक्षः+ वनस्पतीश्वरः॥27॥
उच्चैःश्रवाः+तथा+अश्वानाम्+ सुधन्वा पूर्वपालकः।
दक्षिणस्याम्+ शङ्खपदः केतुमान् पालकः+ जले॥
हिरण्यरोमकः सौम्ये प्रतिसर्गः+अयम्+ईरितः॥28॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये प्रतिसर्गवर्णनम्+ नाम ऊनविंशतितमः+अध्यायः॥19॥
------ 
विंशतितमः+अध्यायः
सर्गविषयकवर्णनम्।
अग्निः+उवाच
प्रथमः+ महतः सर्गः+ विज्ञेयः+ ब्रह्मणः+तु सः।
तन्मात्राणाम्+ द्वितीयः+तु भूतसर्गः+ हि सः+ स्मृतः॥1॥
वैकारिकः+तृतीयः+तु सर्गः+ ऐन्द्रियकः स्मृतः।
इति+एषः+ प्राकृतः सर्गः सम्भूतः+ बुद्धिपूर्वकः॥2॥
मुख्यः सर्गः+चतुर्थः+तु मुख्याः+ वै स्थावराः स्मृताः।
तिर्यक्स्रोताः+तु यः प्रोक्तः+तैर्य्यग्योन्यः+ततः स्मृतः॥3॥
तथा+ऊर्ध्वस्रोतसाम्+ षष्ठः+ देवसर्गः+तु सः+ स्मृतः।
ततः+अर्वाक्स्रोतसाम्+ सर्गः सप्तमः सः+ तु मानुषः॥4॥
अष्टमः+अनुग्रहः सर्गः सात्त्विकः+तामसः+च यः।
पञ्च+एते वैकृताः सर्गाः प्राकृताः+च त्रयः स्मृताः॥5॥
प्राकृतः+ वैकृतः+च+एव कौमारः+ नवमः+तथा।
ब्रह्मतः+ नव सर्गाः+तु जगतः+ मूलहेतवः॥6॥ 
ख्यात्याद्याः+ दक्षकन्याः+तु भृग्वाद्याः+ उपयेमिरे।
नित्यः+ नैमित्तिकः सर्गः+त्रिधा प्रकथितः+ जनैः॥7॥
प्राकृतः दैनन्दिनीयात्+आन्तरप्रलयात्+अनु।
जायते यत्र+अनुदिनम्+ नित्यसर्गः+ हि सम्मतः॥8॥
देवौ धाताविधातारौ भृगोः ख्यातिः+असूयत।
श्रियम्+च पत्नी विष्णोः+या स्तुता शक्रेण वृद्धये॥9॥
धातुः+विधातुः+द्वौ पुत्रौ क्रमात् प्राणः+ मृकण्डुकः।
मार्कण्डेयः+ मृकण्डोः+च जज्ञे वेदशिराः+ततः॥10॥
पौर्णमासः+च सम्भूत्याम्+ मरीचेः+अभवत् सुतः।
स्मृत्याम्+अङ्गिरसः पुत्राः सिनीवाली कुहूः+तथा॥11॥
राकाः+च+अनुमतिः+च+अत्रेः+अनसूया+अपि+अजीजनत्।
सोमम्+ दुर्वाससम्+ पुत्रम्+ दत्तात्रेयम्+च योगिनम्॥12॥
प्रीत्याम्+ पुलस्त्यभार्यायाम्+ दत्तोलिः+तत्सुतः+अभवत्।
क्षमायाम्+ पुलहात्+जाताः सहिष्णुः कर्मपादिकाः॥13॥
सन्नत्याम्+च क्रतोः+आसन् बालखिल्याः+ महौजसः।
अङ्गुष्ठपर्वमात्राः+ते ये हि षष्टिसहस्रिणः॥14॥
ऊर्ज्जायाम्+च वशिष्ठात्+च राजा गात्रोर्ध्वबाहुकः।
सवनः+च+अलघुः शुक्रः सुतपाः सप्त च+ऋषयः॥15॥
पावकः पवमानः+अभूत्+शुचिः स्वाहाग्निजः+अभवत्।
अग्निस्वात्ता बर्हिषदः+अनग्नयः साग्नयः+ हि+अजात्॥16॥
पितृभ्यः+च स्वधायाम्+च मेना वैधारिणी सुते।
हिंसा भार्या तु+अधर्मस्य तयोः+जज्ञे तथा+अनृतम्॥17॥
कन्या च निकृतिः+ताभ्याम्+ भयम्+नरकम्+एव च।
माया च वेदना च+एव मिथुनम्+तु+इदम्+एतयोः॥18॥
तयोः+जज्ञे+अथ वै मायाम्+ मृत्युम्+ भूतापहारिणम्।
वेदना च सुतम्+ च+अपि दुःखम्+ जज्ञे+अथ रौरवात्॥19॥
मृत्योः+व्याधिजराशोकतृष्णाक्रोधाः+च जज्ञिरे।
ब्रह्मणः+च रुदन् जातः+ रोदनात्+रुद्रनामकः॥20॥
भवम्+ शर्वम्+अथ+ईशानम्+ तथा पशुपतिम्+ द्विज।
भीमम्+उग्रम्+ महादेवम्+उवाच सः+ पितामहः॥21॥
दक्षकोपात्+च तद्भार्या देहम्+तत्याज सा सती।
हिमवद्दुहिता भूत्वा पत्नी शम्भोः+अभूत् पुनः॥22॥
ऋषिभ्यः+ नारदाद्युक्ताः पूजाः स्नानादिपूर्विकाः।
स्वायम्भुवाद्याः+ताः कृत्वा विष्ण्वादेः+भुक्तिमुक्तिदाः॥23॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये जगत्सर्गवर्णनम्+ नाम विंशतितमः+अध्यायः॥20॥
--------
एकविंशः+अध्यायः
सामान्यपूजाकथनम्।
नारदः+ उवाच
सामान्यपूजाम्+ विष्ण्वादेः+वक्ष्ये मन्त्रान्+च सर्वदान्।
समस्तपरिवाराय अच्युताय नमः+ यजेत्॥1॥
धात्रे विधात्रे गङ्गायै यमुनायै निधी तथा।
द्वारश्रियम्+ वास्तुनरम्+ शक्तिम्+ कूर्म्मम्+अनन्तकम्॥2॥
पृथिवीम्+ धर्म्मकम्+ ज्ञानम्+ वैराग्यैश्वर्यम्+एव च।
अधर्मादीन् कन्दनालपद्मकेशरकर्णिकाः॥3॥
ऋग्वेदाद्यम्+ कृताद्यम्+च सत्त्वाद्यर्क्कादिमण्डलम्।
विमला+उत्कर्षिणी ज्ञाना क्रिया योगा च ताः यजेत्॥4॥
प्रह्वीम्+ सत्याम्+ तथा+ईशानानुग्रहासनमूर्त्तिकाम्।
दुर्गाम्+ गिरम्+गणम्+ क्षेत्रम्+ वासुदेवादिकम्+ यजेत्॥5॥
हृदयम्+च शिरः शूलम्+ वर्मनेत्रम्+अथ+अस्त्रकम्।
शङ्खम्+ चक्रम्+ गदाम्+ पद्मम्+ श्रीवत्सम्+ कौस्तुभम्+ यजेत्॥6॥
वनमालाम्+ श्रियम्+ पुष्टिम्+ गरुडम्+ गुरुम्+अर्चयेत्।
इन्द्रम्+अग्निम्+ यमम्+ रक्षः+ जलम्+ वायुम्+ धनेश्वरम्॥7॥
ईशानम्+तम्+अजम्+ च+अस्त्रम्+ वाहनम्+ कुमुदादिकम्।
विष्वक्सेनम्+ मण्डलादौ सिद्धिः पूजादिना भवेत्॥8॥
शिवपूजा+अथ सामान्या पूर्वम्+ नन्दिनम्+अर्च्चयेत्।
महाकालम्+ यजेत्+गङ्गाम्+ यमुनाम्+च गणादिकम्॥9॥
गिरम्+ श्रियम्+ गुरुम्+ वास्तुम्+ शक्त्यादीन् धर्मकादिकम्।
वामा ज्येष्ठा तथा रौद्री काली कलविकारिणी॥10॥
बलविकरिणी च+अपि बलप्रमथिनी क्रमात्।
सर्वभूतदमनी च मदनोन्मादिनी शिवा॥11॥
हाम्+ हुम्+ हाम्+ शिवमूर्त्तये साङ्गवक्त्रम्+ शिवम्+ यजेत्।
हौम्+ शिवाय हाम्+इत्यादि हाम्+ईशानादिवक्त्रकम्॥12॥
ह्रीम्+ गौरीम्+ गम्+ गणः शक्रमुखाः+चण्डः+ हृदादिकाः।
क्रमात्+सूर्य्यार्च्यने मन्त्राः+ दण्डी पूज्यः+च पिङ्गलः॥13॥
उच्चैःश्रवाः+च+अरुणः+च प्रभूतम्+ विमलम्+ यजेत्।
साराध्योपरमसुखम्+ स्कन्दाद्यम्+ मध्यतः+ यजेत्॥14॥
दीप्ता सूक्ष्मा जया भद्रा विभूतिः+विमला तथा।
अमोघा विद्युता च+एव पूज्या+अथ सर्वतोमुखी॥15॥
अर्क्कासनम्+ हि हम्+ खम्+ खम् सोल्काय+इति च मूर्तिकाम्।
ह्राम्+ ह्रीम्+ सः+ सूर्य्याय नमः+ आम्+ नमः+ ह्रदयाय च॥16॥
अर्क्काय शिरसे तद्वत्+अग्नीशासुरवायुगान्।
भूर्भुवःस्वरे ज्वालिनि शिखा हुम्+ कवचम्+ स्मृतम्॥17॥
माम्+ नेत्रम्+ वः+तथा+अर्क्कास्त्रम्+ राज्ञी शक्तिः+च निष्कुभा।
सोमः+अङ्गारकः+अथ बुधः+ जीवः शुक्रः शनिः क्रमात्॥18॥
राहुः केतुः+तेजः+चण्डः सङ्क्षेपात्+अथ पूजनम्।
आसनम्+ मूर्त्तये मूलम्+ हृदाद्यम्+ परिचारकः॥19॥
विष्ण्वासनम्+ विष्णुमूर्त्ते राम्+ श्रीम्+ श्रीम्+ श्रीधरः+ हरिः।
ह्रीम्+ सर्वमूर्त्तिमन्त्रः+अयम्+इति त्रैलोक्यमोहनः॥20॥
ह्रीम्+ हृषीकेशः क्लीम्+ विष्णुः स्वरैः+दीर्घैः+हृदादिकम्।
समस्तैः पञ्चमी पूजा सङ्ग्रामादौ जयादिदा॥21॥
चक्रम्+ गदाम्+ क्रमात्+शङ्खम्+ मुसलम्+ खड्गशार्ङ्गकम्।
पाशाङ्कुशौ च श्रीवत्सम्+ कौस्तुभम्+ वनमालया॥22॥
श्रीम्+ श्रीः+महालक्ष्मीः+तार्क्ष्यः+ गुरुः+इन्द्रादयः+अर्च्चनम्।
सरस्वत्यासनम्+ मूर्त्तिः+ओम्+ ह्रीम्+ देवी सरस्वती॥23॥
हृदाद्या लक्ष्मीः+मेधा च कला तुष्टिः+च पुष्टिका।
गौरी प्रभामती दुर्गा गणः+ गुरुः+च क्षेत्रपः॥24॥
तथा गम्+ गणपतये च ह्रीम्+ गौर्यै च श्रीम्+ श्रियै।
ह्रीम्+ त्वरितायै ह्रीम्+ सौम् त्रिपुरा चतुर्थ्यन्तनमोन्तकाः॥25॥
प्रणवाद्याम्+च नामाद्यम्+अक्षरम्+ बिन्दुसंयुतम्।
ओम्+ युतम्+ वा सर्वमन्त्रपूजनात्+जपतः स्मृताः॥26॥
होमात्+तिलघृताद्यैः+च धर्म्मकामार्थमोक्षदाः।
पूजामन्त्रान् पठेत्+यः+तु भुक्तभोगः+ दिवम्+ व्रजेत्॥27॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये वासुदेवादिपूजाकथनम्+ नाम एकविंशतितमः+अध्यायः॥21॥
----
द्वाविंशः+अध्यायः
स्नानविधिकथनम्।
नारदः+ उवाच
वक्ष्ये स्नानम्+ क्रियाद्यर्थम्+ नृसिंहेन तु मृत्तिकाम्।
गृहीत्वा ताम्+ द्विधा कृत्वा मनःस्नानम्+अथ+एकया॥1॥
निमज्ज्य+आचम्य विन्यस्य सिंहेन कृतरक्षकः।
विधिस्नानम्+ ततः कुर्य्यात् प्राणायामपुरःसरम्॥2॥
हृदि ध्यायन् हरिज्ञानम्+ मन्त्रेण+अष्टाक्षरेण हि।
त्रिधा पाणितले मृत्स्नाम्+ दिग्बन्धम्+ सिंहजप्ततः॥3॥
वासुदेवप्रजप्तेन तीर्थम्+ सङ्कल्प्य च+आलभेत्।
गात्रम्+ वेदादिना मन्त्रैः सम्मार्ज्य+आराध्य मूर्त्तिना॥4॥
कृत्वा+अघमर्षणम्+ वस्त्रम्+ परिधाय समाचरेत्।
विन्यस्य मन्त्रैः+द्विः+मार्ज्य पाणिस्थम्+ जलम्+एव च॥5॥
नारायणेन संयम्य वायुम्+आघ्राय च+उत्सृजेत्।
जलम्+ ध्यायन् हरिम्+ पश्चात्+दत्त्वा+अर्घ्यम्+ द्वादशाक्षरम्॥6॥
जप्त्वा+अन्यान्+शतशः+तस्य योगपीठादितः क्रमात्।
मन्त्रान् दिक्पालपर्यन्तान्+ऋषीन् पितृगणान्+अपि॥7॥
मनुष्यान् सर्वभूतानि स्थावरान्तानि+अथ+आवसेत्।
न्यस्य च+अङ्गानि संहृत्य मन्त्रान्+यागगृहम्+ व्रजेत्॥8॥
एवम्+अन्यासु पूजासु मूलाद्यैः स्नानम्+आचरेत्॥9॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये स्नानविधिकथनम्+ नाम द्वाविंशः+अध्यायः॥22॥
-------
त्रयोविंशः+अध्यायः
पूजाविधिकथनम्।
नारदः+ उवाच
वक्ष्ये पूजाविधिम्+ विप्राः+ यत् कृत्वा सर्वम्+आप्नुयात्।
प्रक्षालिताङ्घ्रिः+आचम्य वाग्यतः कृतरक्षकः॥1॥
प्राङ्मुखः स्वस्तिकम्+ बद्ध्वा पद्मादि+अपरम्+एव च।
यम्+ बीजम्+ नाभिमध्यस्थम्+ धूम्रम्+ चण्डानिलात्मकम्॥2॥
विशेषयेत्+अशेषम्+तु ध्यायेत् कायात्+तु कल्मषम्।
क्षौम्+ हृत्पङ्कजमध्यस्थम्+ बीजम्+ तेजोनिधिम्+ स्मरन्॥3॥
अधोर्द्ध्वतिर्यग्गाभिः+तु ज्वालाभिः कल्मषम्+ दहेत्।
शशाङ्काकृतिवत्+ध्यायेत्+अम्बरस्थम्+ सुधाम्बुभिः॥4॥
हृत्पद्मव्यापिभिः+देहम्+ स्वकम्+आप्लावयेत्+सुधीः।
सुषुम्नायोनिमार्गेण सर्वनाडीविसर्प्पिभिः॥5॥
शोधयित्वा न्यसेत्+तत्त्वम्+ करशुद्धिः+अथ+अस्त्रकम्।
व्यापकम्+ हस्तयोः+आदौ दक्षिणाङ्गुष्ठतः+अङ्गकम्॥6॥
मूलम्+ देहे द्वादशाङ्गम्+ न्यसेत्+मन्त्रैः+द्विषट्ककैः।
हृदयम्+ च शिरः+च+एव शिखा वर्म्मास्त्रलोचने॥7॥
उदरम्+ च तथा पृष्ठम्+ बाहूरुजानुपादकम्।
मुद्राम्+ दत्त्वा स्मरेत्+ विष्णुम्+ जप्त्वा+अष्टशतम्+अर्च्चयेत्॥8॥
वामे तु वर्द्धनीम्+ न्यस्य पूजाद्रव्यम्+ तु दक्षिणे।
प्रक्षाल्य+अस्त्रेण च+अर्घ्येण गन्धपुष्पान्विते न्यसेत्॥9॥
चैतन्यम्+ सर्व्वगम्+ ज्योतिः+अष्टजप्तेन वारिणा।
फडन्तेन तु संसिच्य हस्ते ध्यात्वा हरिम्+ परे॥10॥
धर्मम्+ ज्ञानम्+ च वैराग्यम्+ऐश्वर्य्यम्+ वह्निदिङ्मुखाः।
अधर्मादीनि गात्राणि पूर्वादौ योगपीठके॥11॥
कूर्मम्+ पीठे हि+अनन्तम्+च यमम्+ सूर्य्यादिमण्डलम्।
विमलाद्याः केशरस्थानुग्रहाः कर्णिकास्थिताः॥12॥
पूर्वम्+ स्वहृदये ध्यात्वा आवाह्य+अर्च्चेत्+च मण्डले।
अर्घ्यम्+ पाद्यम्+ तथा+आचामम्+ मधुपर्क्कम्+ पुनः+च तत्॥13॥
स्नानम्+ वस्त्रोपवीतम्+च भूषणम्+ गन्धपुष्पकम्।
धूपदीपनैवेद्यानि पुण्डरीकाक्षविद्यया॥14॥
यजेत्+अङ्गानि पूर्वादौ द्वारि पूर्वे परे+अण्डजम्।
दक्षे चक्रम्+ गदाम्+ सौम्ये कोणे शङ्खम्+ धनुः+न्यसेत्॥15॥
देवस्य वामतः+ दक्षे च+इषुधी खड्गम्+एव च।
वामे चर्म्म श्रियम्+ पुष्टिम्+ वामे+अग्रतः+ न्यसेत्॥16॥
वनमालाम्+च श्रीवत्सकौस्तुभौ दिक्पतीन् बहिः।
स्वमन्त्रैः पूजयेत् सर्वान् विष्णुः+अर्घः+अवसानतः॥17॥
व्यस्तेन च समस्तेन अङ्गैः+बीजेन वै यजेत्।
जप्त्वा प्रदक्षिणीकृत्य स्तुत्वा+अर्घ्यम्+च समर्प्य च॥18॥
हृदये विन्यसेत्+ध्यात्वा अहम्+ ब्रह्म हरिः+तु+इति।
आगच्छ+आवाहने योज्यम्+ क्षमस्व+इति विसर्ज्जने॥19॥
एवम्+अष्टाक्षराद्यैः+च पूजाम्+ कृत्वा विमुक्तिभाक्।
एकमूर्त्त्यर्च्चनम्+ प्रोक्तम्+ नवव्यूहार्च्चनम्+ शृणु॥20॥
अङ्गुष्ठकद्वये न्यस्य वासुदेवम्+ बलादिकान्।
तर्ज्जन्यादौ शरीरे+अथ शिरोललाटवक्त्रके॥21॥
हृन्नाभिगुह्यजान्वङ्घ्रौ मध्ये पूर्वादिकम्+ यजेत्।
एकपीठम्+ नवव्यूहम्+ नवपीठम्+च पूर्ववत्॥22॥
नवाब्जे नवमूर्त्त्या च नवव्यूहम्+च पूर्ववत्।
इष्टम्+ मध्ये ततः स्थाने वासुदेवम्+च पूजयेत्॥23॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये आदिमूर्त्यादिपूजाविधिः+नाम त्रयोविंशः+अध्यायः॥23॥
------ 
चतुर्विंशः+अध्यायः
कुण्डनिर्माणादिविधिः।
नारदः+ उवाच
अग्निकार्य्यम्+ प्रवक्ष्यामि येन स्यात्+सर्वकामभाक्।
चतुरभ्यधिकम्+ विंशम्+अङ्गुलम्+ चतुरस्रकम्॥1॥
सूत्रेण सूत्रयित्वा तु क्षेत्रम्+ तावत् खनेत्+समम्।
खातस्य मेखला कार्य्या त्यक्त्वा च+एव+अङ्गुलद्वयम्॥2॥
सत्त्वादिसञ्ज्ञा पूर्वाशा द्वादशाङ्गुलम्+उच्छ्रिता।
अष्टाङ्गुला द्व्यङ्गुला+अथ चतुरङ्गुलविस्तृता॥3॥
योनिः+दशाङ्गुला रम्या षट्चतुर्द्व्यङ्गुलाग्रगा।
क्रमात्+निम्ना तु कर्त्तव्या पश्चिमाशाव्यवस्थिता॥4॥
अश्वत्थपत्रसदृशी किञ्चित् कुण्डे निवेशिता।
तुर्य्याङ्गुलायता नालम्+ पञ्चदशाङ्गुलायतम्॥5॥
मूलम्+तु त्र्यङ्गुलम्+ योन्याः+ अग्रम्+ तस्याः षडङ्गुलम्।
लक्षणम्+च+एकहस्तस्य द्विगुणम्+ द्विकरादिषु॥6॥
एकत्रिमेखलम्+ कुण्डम्+ वर्तुलादि वदामि+अहम्।
कुण्डार्द्धे तु स्थितम्+ सूत्रम्+ कोणे यत्+अतिरिच्यते॥7॥
तदर्द्धम्+ दिशि संस्थाप्य भ्रामितम्+ वर्त्तुलम्+ भवेत्।
कुण्डार्द्धम्+ कोणभागार्द्धम्+ दिशाः+च+उत्तरतः+ बहिः॥8॥
पूर्वपश्चिमतः+ यत्नात्+लाञ्छयित्वा तु मध्यतः।
संस्थाप्य भ्रामितम्+ कुण्डम्+अर्द्धचन्द्रम्+ भवेत् शुभम्॥9॥
पद्माकारे दलानि स्युः+मेखलानाम्+तु वर्त्तुले।
बाहुदण्डप्रमाणम्+तु होमार्थम्+ कारयेत् स्रुचम्॥10॥
सप्तपञ्चाङ्गुलम्+ वा+अपि चतुरस्रम्+तु कारयेत्।
त्रिभागेन भवेत्+गर्त्तम्+ मध्ये वृत्तम्+ सुशोभनम्॥11॥
तिर्य्यक्+ऊर्ध्वम्+ समम्+ खातात्+बहिः+अर्द्धम्+तु शोधयेत्।
अङ्गुलस्य चतुर्थांशम्+ शेषार्द्धार्द्धम्+ तथा+अन्ततः॥12॥
खातस्य मेखलाम्+ रम्याम्+ शेषार्द्धेन तु कारयेत्।
कण्ठम्+ त्रिभागविस्तारम् अङ्गुष्ठकसमायतम्॥13॥
सार्द्धम्+अङ्गुष्ठकम्+ वा स्यात्+तदग्रे तु मुखम्+ भवेत्।
चतुरङ्गुलविस्तारम्+ पञ्चाङ्गुलम्+अथ+अपि वा॥14॥
त्रिकम्+ द्व्यङ्गुलकम्+ तत् स्यात्+मध्यम्+तस्य सुशोभनम्।
आयामः+तत्समः+तस्य मध्यनिम्नः सुशोभनः॥15॥
सुषिरम्+ कण्ठदेशे स्यात्+विशेत्+ यावत् कनीयसी।
शेषकुण्डम्+तु कर्त्तव्यम्+ यथारुचि विचित्रितम्॥16॥
स्रुवम्+तु हस्तमात्रम्+ स्यात्+दण्डकेन समन्वितम्।
वटुकम्+ द्व्यङ्गुलम्+ वृत्तम्+ कर्त्तव्यम्+तु सुशोभनम्॥17॥
गोपदम्+तु यथा मग्नम्+अल्पपङ्के तथा भवेत्।
उपलिप्य लिखेत्+रेखाम्+अङ्गुलाम्+ वज्रनासिकाम्॥18॥
सौम्याग्रा प्रथमा तस्याम्+ रेखे पूर्वमुखे तयोः।
मध्ये तिस्रः+तथा कुर्य्यात्+दक्षिणादिक्रमेण तु॥19॥
एवम्+उल्लिख्य च+अभ्युक्ष्य प्रणवेन तु मन्त्रवित्।
विष्टरम्+ कल्पयेत्+तेन तस्मिन् शक्तिम्+तु वैष्णवीम्॥20॥
अलङ्कृत्वा मूर्तिमतीम्+ क्षिपेत्+अग्निम्+ हरिम्+ स्मरन्।
प्रादेशमात्राः समिधः+ दत्त्वा परिसमुह्य तम्॥21॥
दर्ब्भैः+त्रिधा परिस्तीर्य पूर्वादौ तत्र पात्रकम्।
आसादयेत्+इध्मवह्नी भूमौ च स्रुक्स्रुवद्वयम्॥22॥
आज्यस्थाली चरुस्थाली कुशाज्यम्+च प्रणीतया।
प्रोक्षयित्वा प्रोक्षणीम्+च गृहीत्वा+आपूर्य्य वारिणा॥23॥
पवित्रान्तर्हिते हस्ते परिश्राव्य च तज्जलम्।
प्राक्+नीत्वा प्रोक्षणीपात्रम्+ ज्योतिरग्रे निधाय च॥24॥
तदद्भिः+त्रिः+च सम्प्रोक्ष्य इध्मम्+ विन्यस्य च+अग्रतः।
प्रणीतायाम्+ सपुष्पायाम्+ विष्णुम्+ ध्यात्वा+उत्तरेण च॥25॥
आज्यस्थालीम्+अथ+आज्येन सम्पूर्य+अग्रे निधाय च।
सम्प्लवोत्पवनाभ्याम्+तु कुर्य्यात्+आज्यस्य संस्कृतिम्॥26॥
अखण्डिताग्रौ निर्गर्भौ कुशौ प्रादेशमात्रकौ।
ताभ्याम्+उत्तानपाणिभ्याम्+अङ्गुष्ठानामिकेन तु॥27॥
आज्यम्+ तयोः+तु सङ्गृह्य द्विः+नीत्वा त्रिः+अवाङ्+क्षिपेत्।
स्रुक्स्रुवौ च+अपि सङ्गृह्य ताभ्याम्+ प्रक्षिप्य वारिणा॥28॥
प्रतप्य दर्भैः सम्मृज्य पुनः प्रक्ष्याल्य च+एव हि।
निष्टप्य स्थापयित्वा तु प्रणवेन+एव साधकः॥29॥
प्रणवादिनमोन्तेन पश्चात्+होमम्+ समाचरेत्।
गर्भाधानादिकर्म्माणि यावदंशव्यवस्थया॥30॥
नामान्तम्+ व्रतबन्धान्तम्+ समावर्त्तावसानकम्।
अधिकारावसानम्+ वा कुर्य्यात्+अङ्गानुसारतः॥31॥
प्रणवेन+उपचारम्+तु कुर्यात्+सर्वत्र साधकः।
अङ्गैः+होमः+तु कर्त्तव्यः+ यथावित्तानुसारतः॥32॥
गर्भाधानम्+तु प्रथमम्+ ततः पुंसवनम्+ स्मृतम्।
सीमन्तोन्नयनम्+ जातकर्म्म नाम+अन्नप्राशनम्॥33॥
चूडाकृतिम्+ व्रतबन्धम्+ वेदव्रतानि+अशेषतः।
समावर्त्तनम्+ पत्न्या च योगः+च+अथ+अधिकारकः॥34॥
हृदादिक्रमतः+ ध्यात्वा एकैकम्+ कर्म्म पूज्य च।
अष्टौ+अष्टौ तु जहुयात् प्रतिकर्म्माहुतीः पुनः॥35॥
पूर्णाहुतिम्+ ततः+ दद्यात् स्रुचा मूलेन साधकः।
वौषडन्तेन मन्त्रेण प्लुतम्+ सुस्वरम्+उच्चरन्॥36॥
विष्णोः+वह्निम्+तु संस्कृत्य श्रपयेत्+वैष्णवम्+चरुम्।
आराध्य स्थण्डिले विष्णुम्+ मन्त्रान् संस्मृत्य संश्रपेत्॥37॥
आसनादिक्रमेण+एव साङ्गावरणम्+उत्तमम्।
गन्धपुष्पैः समभ्यर्च्य ध्यात्वा देवम्+ सुरोत्तमम्॥38॥
आधाय+इध्मम्+अथ+आघारौ+आज्यौ+अग्नीशसंस्थितौ।
वायव्यनैर्ऋताशादिप्रवृत्तौ तु यथाक्रमम्॥39॥
आज्यभागौ ततः+ हुत्वा चक्षुषी दक्षिणोत्तरे।
मध्ये+अथ जुहुयात्+सर्वम्+ मन्त्रान्+अर्च्याक्रमेण तु॥40॥
आज्येन तर्पयेत्+मूर्त्तेः+दशांशेन+अङ्गहोमकम्।
शतम्+ सहस्रम्+ वा+आज्याद्यैः समिद्भिः+वा तिलैः सह॥41॥
समाप्य+अर्च्चाम्+तु होमान्ताम्+ शुचीन् शिष्यान्+उपोषितान्।
आहूय+अग्रे निवेश्य+अथ हि+अस्त्रेण प्रोक्षयेत् पशून्॥42॥
शिष्यान्+आत्मनि संयोज्य अविद्याकर्म्मबन्धनैः।
लिङ्गानुवृत्तम्+चैतन्यम्+ सह लिङ्गेन पाशितम्॥43॥
ध्यानमार्गेण सम्प्रोक्ष्य वायुबीजेन शोधयेत्।
ततः+ दहनबीजेन सृष्टिम्+ ब्रह्माण्डसञ्ज्ञिकाम्॥44॥
निर्द्दग्धाम्+ सकलाम्+ ध्यायेत्+भस्मकूटनिभस्थिताम्।
प्लावयेत्+वारिणा भस्म संसारम्+ वाङ्मयम्+ स्मरेत्॥45॥
तत्र शक्तिम्+ न्यसेत् पश्चात् पार्थिवीम्+ बीजसञ्ज्ञिकाम्।
तन्मात्राभिः समस्ताभिः संवृतम्+ पार्थिवम्+ शुभम्॥46॥
अण्डम्+तदुद्भवम्+ध्यायेत्+तदाधारम्+तदात्मकम्।
तन्मध्ये चिन्तयेत्+मूर्तिम्+ पौरुषीम्+ प्रणवात्मिकाम्॥47॥
लिङ्गम्+ सङ्क्रामयेत् पश्चात्+आत्मस्थम्+ पूर्वसंस्कृतम्।
विभक्तेन्द्रियसंस्थानम्+ क्रमात्+ वृद्धम्+ विचिन्तयेत्॥48॥
ततः+अण्डम्+अब्दम्+एकम्+ तु स्थित्वा द्विशकलीकृतम्।
द्यावापृथिव्यौ शकले तयोः+मध्ये प्रजापतिम्॥49॥
जातम्+ ध्यात्वा पुनः प्रोक्ष्य प्रणवेन तु संश्रितम्।
मन्त्रात्मकतनुम्+ कृत्वा यथान्यासम्+ पुरा+उदितम्॥50॥
विष्णुहस्तम्+ ततः+ मूर्ध्नि दत्त्वा ध्यात्वा तु वैष्णवम्।
एवम्+एकम्+ बहून् वा+अपि जनित्वा ध्यानयोगतः॥51॥
करौ सङ्गृह्य मूलेन नेत्रे बद्ध्वा तु वाससा।
नेत्रमन्त्रेण मन्त्री तान् सदनेन+आहतेन तु॥52॥
कृतपूजः+ गुरुः सम्यक् देवदेवस्य तत्त्ववान्।
शिष्यान् पुष्पाञ्जलिभृतः प्राङ्मुखान्+उपवेशयेत्॥53॥
अर्च्चयेयुः+च तेषु+एवम्+प्रसूता गुरुणा हरिम्।
क्षिप्त्वा पुष्पाञ्जलिम्+ तत्र पुष्पादिभिः+अनन्तरम्॥54॥
अमन्त्रम्+अर्च्चनम्+ कृत्वा गुरोः पादार्च्चनम्+ततः।
विधाय दक्षिणाम्+ दद्यात् सर्वस्वम्+ च+अर्द्धम्+एव वा॥55॥
गुरुः संशिक्षयेत्+शिष्यान् तैः पूज्यः+ नामभिः+हरिः।
विष्वक्सेनम्+ यजेत्+ईशम्+ शङ्खचक्रगदाधरम्॥56॥
तज्जपन्तम्+च तर्ज्जन्या मण्डलस्थम्+ विसर्जयेत्॥57॥
विष्णुनिर्म्माल्यम्+अखिलम्+ विष्वक्सेनाय च+अर्पयेत्।
प्रणीताभिः+तथा+आत्मानम्+अभिषिच्य च कुण्डगम्॥58॥
वह्निम्+आत्मनि संयोज्य विष्वक्सेनम्+ विसर्जयेत्।
बुभुक्षुः सर्वम्+आप्नोति मुमुक्षुः+लीयते हरौ॥59॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये अग्निकार्य्यादिकथनम्+ नाम चतुर्विंशः+अध्यायः॥24॥
-----
पञ्चविंशः+अध्यायः
वासुदेवादिमन्त्रनिरूपणम्।
नारदः+ उवाच
वासुदेवादिमन्त्राणाम्+ पूज्यानाम्+ लक्षणम्+ वदे।
वासुदेवः सङ्कर्षणः प्रद्युम्नः+च+अनिरुद्धकः॥1॥
नमः+ भगवते च+आदौ अ आ अम्+ अः स्वबीजकाः।
ओङ्काराद्याः+ नमोन्ताः+च नमः+ नारायणः+ततः॥2॥
ओम्+ तत् सत्+ ब्रह्मणे च+एव ओम्+ नमः+ विष्णवे नमः।
ओम्+ क्षौः ओम्+ नमः+ भगवते नरसिंहाय वै नमः॥3॥
ओम्+ भूः+नमः+ भगवते वराहाय नराधिपाः।
जपारुणहरिद्राभाः+ नीलश्यामललोहिताः॥4॥
मेघाग्निमधुपिङ्गाभाः+ वल्लभाः+ नव नायकाः।
अङ्गानि स्वरबीजानाम्+ स्वनामान्तैः+यथाक्रमम्॥5॥
हृदयादीनि कल्पेत विभक्तैः+तन्त्रवेदिभिः।
व्यञ्जनादीनि बीजानि तेषाम्+ लक्षणम्+अन्यथा॥6॥
दीर्घस्वरैः+तु भिन्नानि नमोन्तान्तस्थितानि तु।
अङ्गानि ह्रस्वयुक्तानि उपाङ्गानि+इति वर्ण्यते॥7॥
विभक्तनामवर्णान्तस्थितानि बीजम्+उत्तमम्।
दीर्घैः+ह्रस्वैः+च संयुक्तम्+ साङ्गोपाङ्गम्+ स्वरैः क्रमात्॥8॥
व्यञ्जनानाम्+ क्रमः+ हि+एषः+ हृदयादिप्रक्लृप्तये।
स्वबीजेन स्वनामान्तैः+विभक्तानि+अङ्गनामभिः॥9॥
युक्तानि हृदयादीनि द्वादशान्तादि पञ्चतः।
आरभ्य कल्पयित्वा तु जपेत् सिद्ध्यनुरूपतः॥10॥
हृदयम्+च शिरः+चूडा कवचम्+ नेत्रमस्तकम्।
षडङ्गानि तु बीजानाम्+ मूलस्य द्वादशाङ्गकम्॥11॥
हृत्+शिरः+च शिखा च+एव हस्तौ नेत्रे तथा+उदरम्।
पृष्ठबाहूरुजानून्+च जङ्घा पादौ क्रमात्+न्यसेत्॥12॥
कम्+ टम्+ पम्+ शम्+ वैनतेयः खम्+ ठम्+ फम्+ षम्+ गदाम्+अनुः।
गम्+ डम्+ बम्+ सम्+ पुष्टिमन्त्रः+ घम्+ ढम्+ भम्+ हम्+ श्रियै नमः॥13॥
वम्+ शम्+ मम्+ क्षम्+ पाञ्चजन्यम्+ छम्+ तम्+ पम्+ कौस्तुभाय च।
जम्+ खम्+ वम्+ सुदर्शनाय श्रीवत्साय सम्+ वम्+ दम्+ चम्+ लम्॥14॥
ओम्+ धम्+ वम्+ वनमालायै महानन्ताय वै नमः।
निर्बीजपदमन्त्राणाम्+ पदैः+अङ्गानि कल्पयेत्॥15॥
जात्यन्तैः+नामसंयुक्तैः+हृदयादीनि पञ्चधा।
प्रणवम्+ हृदयादीनि ततः प्रोक्तानि पञ्चधा॥16॥
प्रणवम्+ हृदयम्+ पूर्वम्+ पराय+इति शिरः शिखा।
नाम्ना+आत्मना तु कवचम् अस्त्रम्+ नामान्तकम्+ भवेत्॥17॥
ओम्+ परास्त्रादिस्वनामात्मा चतुर्थ्यन्तः+ नमोन्तकः।
एकव्यूहादिषड्विंशव्यूहात्+तस्य+आत्मनः+ मनुः॥18॥
कनिष्ठादिकराग्रेषु प्रकृतिम्+ देहके+अर्च्चयेत्।
पराय पुरुषात्मा स्यात् प्रकृत्यात्मा द्विरूपकः॥19॥
ओम्+ पराय+अग्न्यात्मने च+एव वाय्वर्क्कौ च द्विरूपकः।
अग्निम्+ त्रिमूर्त्तौ विन्यस्य व्यापकम्+ करदेहयोः॥20॥
वाय्वर्क्कौ करशाखासु सव्येतरकरद्वये।
हृदि मूर्त्तौ तनौ+एषः+ त्रिव्यूहे तुर्य्यरूपके॥21॥
ऋग्वेदम्+ व्यापकम्+ हस्ते अङ्गुलीषु यजुः+न्यसेत्।
तलद्वये+अथर्वरूपम्+ शिरोहृच्चरणान्तकः॥22॥
आकाशम्+ व्यापकम्+ न्यस्य करे देहे तु पूर्ववत्।
अङ्गुलीषु च वाय्वादि शिरोहृद्गुह्यपादके॥23॥
वायुः+ज्योतिः+जलम्+ पृथ्वी पञ्चव्यूहः समीरितः।
मनः श्रोत्रम्+त्वक्+दृक्+जिह्वा घ्राणम्+ षड्व्यूहः+ ईरितः॥24॥
व्यापकम्+ मानसम्+ न्यस्य ततः+अङ्गुष्ठादितः क्रमात्।
मूर्द्धास्यहृद्गुह्यपत्सु कथितः करुणात्मकः॥25॥
आदिमूर्त्तिः+तु सर्वत्र व्यापकः+ जीवसञ्ज्ञितः।
भूः+भुवः+स्वः+महः+जनः+तपः सत्यम्+च सप्तधा॥26॥
करे देहे न्यसेत्+आद्यम्+अङ्गुष्ठादिक्रमेण तु।
तलसंस्थः सप्तमः+च लोकेशः+ देहके क्रमात्॥27॥
देहे शिरोललाटास्यहृद्गुह्याङ्घ्रिषु संस्थितः।
अग्निष्टोमः+तथा+उक्तः+तु षोडशी वाजपेयकः॥28॥
अतिरात्राप्तोर्यामः+च यज्ञात्मा सप्तरूपकः।
धीः+अहम्+ मनः शब्दः+च स्पर्शरूपरसाः+तत॥29॥
गन्धः+ बुद्धिः+व्यापकम्+ तु करे देहे न्यसेत् क्रमात्।
न्यसेत्+अन्त्यौ च तलयोः के ललाटे मुखे हृदि॥30॥
नाभौ गुह्ये च पादे च अष्टव्यूहः पुमान् स्मृतः।
जीवः+ बुद्धिः+अहङ्कारः+ मनः शब्दः+ गुणः+अनिलः॥31॥
रूपम्+ रसः+ नवात्मा+अयम्+ जीवः अङ्गुष्ठकद्वये।
तर्जन्यादिक्रमात्+शेषम्+ यावत्+वामप्रदेशिनीम्॥32॥
देहे शिरोललाटास्यहृन्नाभिगुह्यजानुषु।
पादयोः+च दशात्मा+अयम् इन्द्रः+ व्यापी समास्थितः॥33॥
अङ्गुष्ठकद्वये वह्निः+तर्जन्यादौ परेषु च।
शिरोललाटवक्त्रेषु हृन्नाभिगुह्यजानुषु॥34॥
पादयोः+एकादशात्मा मनः श्रोत्रम्+ त्वक्+एव च।
चक्षुः+जिह्वा तथा घ्राणम्+ वाक्पाण्यङ्घ्रिः+च पायुकः॥35॥
उपस्थम्+ मानसः+ व्यापी श्रोत्रम्+अङ्गुष्ठकद्वये।
तर्जन्यादिक्रमात्+अष्टौ अतिरिक्तम्+ तलद्वये॥36॥
उत्तमाङ्गललाटास्यहृन्नाभौ+अथ गुह्यके।
ऊरुयुग्मे तथा जङ्घे गुल्फपादेषु च क्रमात्॥37
विष्णुः+मधुहरः+च+एव त्रिविक्रमकवामनौ।
श्रीधरः+अथ हृषीकेशः पद्मनाभः+तथा+एव च॥38॥
दामोदरः केशवः+च नारायणः+ततः परः।
माधवः+च+अथ गोविन्दः+ विष्णुम्+ वै व्यापकम्+ न्यसेत्॥39॥
अङ्गुष्ठादौ तले द्वौ च पादे जानुनि वै कटौ।
शिरः शिखरकट्याम्+च जानुपादादिषु न्यसेत्॥40॥
द्वादशात्मा पञ्चविंशः षड्विंशव्यूहकः+तथा।
पुरुषः+ धीः+अहङ्कारः+ मनः+चित्तम्+च शब्दकः॥41॥
तथा स्पर्शः+ रसः+ रूपम्+ गन्धः श्रोत्रम्+ त्वचः+तथा।
चक्षुः+जिह्वा नासिका च वाक्पाण्यङ्घ्रिः+च पायवः॥42॥
उपस्थः+ भूः+जलम्+तेजः+ वायुः+आकाशम्+एव च।
पुरुषम्+ व्यापकम्+ न्यस्य अङ्गुष्ठादौ दश न्यसेत्॥43॥
शेषान् हस्ततले न्यस्य शिरसि+अथ ललाटके।
मुखहृन्नाभिगुह्योरुजान्वङ्घ्रौ करणोद्गतौ॥44॥
पादे जान्वोः+उपस्थे च हृदये मूर्द्ध्नि च क्रमात्।
परः+च पुरुषात्मादौ षड्विंशे पूर्ववत्+परम्॥45॥
सञ्चिन्त्य मण्डले+अब्जे तु प्रकृतिम्+ पूजयेत्+बुधः।
पूर्वयाम्याप्यसौम्येषु हृदयादीनि पूजयेत्॥46॥
अस्त्रम्+अग्न्यादिकोणेषु वैनतेयादि पूर्ववत्।
दिक्पालान्+च विधिः+तु+अन्यः त्रिव्यूहे+अग्निः+च मध्यतः॥47॥
पूर्वादिदिग्बलावासः+ राज्यादिभिः+अलङ्कृतः।
कर्णिकायाम्+ नाभसः+च मानसः कर्णिकास्थितः॥48॥
विश्वरूपम्+ सर्वस्थित्यै यजेत्+राज्यजयाय च।
सर्वव्यूहैः समायुक्तम्+अङ्गैः+अपि च पञ्चभिः॥49॥
गरुडाद्यैः+तथा+इन्द्राद्यैः सर्वान् कामान्+अवाप्नुयात्।
विष्वक्सेनम्+ यजेत्+नाम्ना वै बीजम्+ व्योमसंस्थितम्॥50॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये मन्त्रप्रदर्शनम्+ नाम पञ्चविंशः+अध्यायः॥25॥
-------
षड्विंशः+अध्यायः
मुद्रालक्षणकथनम्।
नारदः+ उवाच
मुद्राणाम्+ लक्षणम्+ वक्ष्ये सान्निध्यादिप्रकारकम्।
अञ्जलिः प्रथमा मुद्रा वन्दनी हृदयानुगा॥1॥
ऊर्द्ध्वाङ्गुष्ठः+ वाममुष्टिः+दक्षिणाङ्गुष्ठबन्धनम्।
सव्यस्य तस्य च+अङ्गुष्ठः+ यस्य च+ऊर्द्ध्वे प्रकीर्त्तितः॥2॥
तिस्रः साधारणाः+ व्यूहे अथ+असाधारणाः+ इमाः।
कनिष्ठादिविमोकेन अष्टौ मुद्राः+ यथाक्रमम्॥3॥
अष्टानाम्+ पूर्व्वबीजानाम्+ क्रमशः+तु+अवधारयेत्।
अङ्गुष्ठेन कनिष्ठान्तम्+ नामयित्वा+अङ्गुलित्रयम्॥4॥
ऊर्द्ध्वम्+ कृत्वा सम्मुखम्+च बीजाय नवमाय वै।
वामहस्तम्+अथ+उत्तानम्+ कृत्वा+अर्द्धम्+ नामयेत्+शनैः॥5॥
वराहस्य स्मृता मुद्रा अङ्गानाम्+च क्रमात्+इमाः।
एकैकाम्+ मोचयेत्+ बद्ध्वा वाममुष्टौ तथा+अङ्गुलीम्॥6॥
आकुञ्चयेत् पूर्वमुद्राम्+ दक्षिणे+अपि+एवम्+एव च।
ऊर्ध्वाङ्गुष्ठः+ वाममुष्टिः+मुद्रासिद्धिः+ततः+ भवेत्॥7॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये मुद्राप्रदर्शनम्+ नाम षड्विंशः+अध्यायः॥26॥
-------
सप्तविंशः+अध्यायः
दीक्षाविधिकथनम्।
नारदः+ उवाच
वक्ष्ये दीक्षाम्+ सर्वदाम्+च मण्डले+अब्जे हरिम्+ यजेत्।
दशम्याम्+उपसंहृत्य यागद्रव्यम्+ समस्तकम्॥1॥
विन्यस्य नारसिंहेन सम्मन्त्र्य शतवारकम्।
सर्षपान्+तु फडन्तेन रक्षोघ्नान् सर्व्वतः क्षिपेत्॥2॥
शक्तिम्+ सर्वात्मिकाम्+ तत्र न्यसेत् प्रासादरूपिणीम्।
सर्व्वौषधिम्+ समाहृत्य विकिरान्+अभिमन्त्रयेत्॥3॥
शतवारम्+ शुभे पात्रे वासुदेवेन साधकः।
संसाध्य पञ्चगव्यम्+तु पञ्चभिः+मूलमूर्तिभिः॥4॥
नारायणान्तैः सम्प्रोक्ष्य कुशाग्रैः+तेन ताम्+ भुवम्।
विकिरान्+वासुदेवेन क्षिपेत्+उत्तानपाणिना॥5॥
त्रिधा पूर्वमुखः+तिष्ठन् ध्यायेत् विष्णुम्+ तथा हृदि।
वर्द्धन्या सहिते कुम्भे साङ्गम्+ विष्णुम्+ प्रपूजयेत्॥6॥
शतवारम्+ मन्त्रयित्वा तु+अस्त्रेण+एव च वर्द्धनीम्।
अच्छिन्नधारया सिञ्चन् ईशानान्तम्+ नयेत्+च तम्॥7॥
कलशम्+ पृष्ठतः+ नीत्वा स्थापयेत्+विकिरोपरि।
संहृत्य विकिरान् दर्ब्भैः कुम्भेशम्+ कर्करीम्+ यजेत्॥8॥
सवस्त्रम्+ पञ्चरत्नाढ्यम्+ स्थण्डिले पूजयेत्+हरिम्।
अग्नौ+अपि समभ्यर्च्च्य मन्त्रान् सञ्जप्य पूर्ववत्॥9॥
प्रक्षाल्य पुण्डरीकेण विलिप्य+अन्तः सुगन्धिना।
उखाम्+आज्येन सम्पूर्य्य गोक्षीरेण तु साधकः॥10॥
आलोक्य वासुदेवेन ततः सङ्कर्षणेन च।
तण्डुलान्+आज्यसंसृष्टान् क्षिपेत् क्षीरे सुसंस्कृते॥11॥
प्रद्युम्नेन समालोड्य दर्व्या सङ्घट्टयेत्+शनैः।
पक्वम्+उत्तारयेत् पश्चात्+अनिरुद्धेन देशिकः॥12॥
प्रक्ष्याल्य+आलिप्य तत् कुर्य्यात्+ऊर्ध्वपुण्ड्रम्+ तु भस्मना।
नारायणेन पार्श्वेषु चरुम्+एवम्+ सुसंस्कृतम्॥13॥
भागम्+एकम्+ तु देवाय कलशाय द्वितीयकम्।
तृतीयेन तु भागेन प्रदद्यात्+आहुतित्रयम्॥14॥
शिष्यैः सह चतुर्थम्+ तु गुरुः+अद्यात्+विशुद्धये।
नारायणेन सम्मन्त्र्य सप्तधा क्षीरवृक्षजम्॥15॥
दन्तकाष्ठम्+ भक्षयित्वा त्यक्त्वा ज्ञात्वा स्वपातकम्।
ऐन्द्राग्न्युत्तरकेशानी मुखम्+ पतितम्+उत्तमम्॥16॥
शुभम्+ सिंहशतम्+ हुत्वा आचम्य+अथ प्रविश्य च।
पूजागारम्+ न्यसेत्+मन्त्री प्राच्याम्+ विष्णुम्+ प्रदक्षिणम्॥17॥
संसारार्णवमग्नानाम्+ पशूनाम्+ पाशमुक्तये।
त्वम्+एव शरणम्+ देव सदा त्वम्+ भक्तवत्सल॥18॥
देवदेव+अनुजानीहि प्राकृतैः पाशबन्धनैः।
पाशितान्+मोचयिष्यामि त्वत्प्रसादात् पशून्+इमान्॥19॥
इति विज्ञाप्य देवेशम्+ सम्प्रविश्य पशून्+ततः।
धारणाभिः+तु संशोध्य पूर्व्ववत्+ज्वलनादिना॥20॥
संस्कृत्य मूर्त्त्या संयोज्य नेत्रे बद्ध्वा प्रदर्शयेत्।
पुष्पपूर्णाञ्जलीन्+तत्र क्षिपेत्+तत्+नाम योजयेत्॥21॥
अमन्त्रम्+अर्च्चनम्+ तत्र पूर्व्ववत् कारयेत् क्रमात्।
यस्याम्+ मूर्त्तौ पतेत् पुष्पम्+ तस्य तत्+नाम निर्द्दिशेत्॥22॥
शिखान्तसम्मितम्+ सूत्रम्+ पादाङ्गुष्ठादि षड्गुणम्।
कन्यासु कर्त्तितम्+ रक्तम्+ पुनः+तत्+त्रिगुणीकृतम्॥23॥
यस्याम्+ संलीयते विश्वम्+ यतः+ विश्वम्+ प्रसूयते।
प्रकृतिम्+ प्रक्रियाभेदैः संस्थिताम्+ तत्र चिन्तयेत्॥24॥
तेन प्राकृतिकान् पाशान् ग्रथित्वा तत्त्वसङ्ख्यया।
कृत्वा शरावे तत् सूत्रम्+ कुण्डपार्श्वे निधाय तु॥25॥
ततः+तत्त्वानि सर्वाणि ध्यात्वा शिष्यतनौ न्यसेत्।
सृष्टिक्रमात् प्रकृत्यादिपृथिव्यन्तानि देशिकः॥26॥
तत्र+एकधा पञ्चधा स्यात्+दशद्वादशधा+अपि वा।
ज्ञातव्यः सर्व्वभेदेन ग्रथितः+तत्त्वचिन्तकैः॥27॥
अङ्गैः पञ्चभिः+अध्वानम्+ निखिलम्+ विकृतिक्रमात्।
तन्मात्रात्मनि संहृत्य मायासूत्रे पशोः+तनौ॥28॥
प्रकृतिः+लिङ्गशक्तिः+च कर्त्ता बुद्धिः+तथा मनः।
पञ्चतन्मात्रबुद्ध्याख्यम्+ कर्म्माख्यम्+ भूतपञ्चकम्॥29॥
ध्यायेत्+च द्वादशात्मानम्+ सूत्रे देहे तथा+इच्छया।
हुत्वा सम्पातविधिना सृष्टेः सृष्टिक्रमेण तु॥30॥
एकैकम्+ शतहोमेन दत्त्वा पूर्णाहुतिम्+ ततः।
शरावे सम्पुटीकृत्य कुम्भेशाय निवेदयेत्॥31॥
अधिवास्य यथान्यायम्+ भक्तम्+ शिष्यम्+ तु दीक्षयेत्।
करणीम्+ कर्त्तरीम्+ वा+अपि रजांसि खटिकाम्+अपि॥32॥
अन्यत्+अपि+उपयोगि स्यात् सर्वम्+ तत्+वायुगोचरे।
संस्थाप्य मूलमन्त्रेण परामृष्य+अधिवासयेत्॥33॥
नमः+ भूतेभ्यः+च बलिः कुशे शेते स्मरन् हरिम्।
मण्डपम्+ भूषयित्वा+अथ वितानघटलड्डुकैः॥34॥
मण्डले+अथ यजेत्+विष्णुम्+ ततः सन्तर्प्य पावकम्।
आहूय दीक्षयेत्+शिष्यान् बद्धपद्मासनस्थितान्॥35॥
सम्प्रोक्ष्य विष्णुम्+ हस्तेन मूर्द्धानम्+ स्पृश्य वै क्रमात्।
प्रकृत्यादिविकृत्यन्ताम्+ साधिभूताधिदैवताम्॥36॥
सृष्टिम्+आध्यात्मिकीम्+ कृत्वा हृदि ताम्+ संहरेत् क्रमात्।
तन्मात्रभूताम्+ सकलाम्+ जीवेन समताम्+ गताम्॥37॥
ततः सम्प्रार्थ्य कुम्भेशम्+ सूत्रम्+ संहृत्य देशिकः।
अग्नेः समीपम्+आगत्य पार्श्वे तम्+ सन्निवेश्य तु॥38॥
मूलमन्त्रेण सृष्टीशम्+आहुतीनाम्+ शतेन तम्।
उदासीनम्+अथ+असाद्य पूर्णाहुत्या च देशिकः॥39॥
शुक्लम्+ रजः समादाय मूलेन शतमन्त्रितम्।
सन्ताड्य हृदयम्+तेन हुंफट्कारान्तसंयुतैः॥40॥
वियोगपदसंयुक्तैः+बीजैः पादादिभिः क्रमात्।
पृथिव्यादीनि तत्त्वानि विश्लिष्य जुहुयात्+ततः॥41॥
वह्नौ+अखिलतत्त्वानाम्+आलये व्याहृते हरौ।
नीयमानम्+ क्रमात्+सर्वम्+ तत्र+अध्वानम्+ स्मरेत्+ बुधः॥42॥
ताडनेन वियोज्य+एवम्+ आदाय+आपाद्य शाम्यताम्।
प्रकृत्या+आहृत्य जुहुयात्+यथा+उक्ते जातवेदसि॥43॥
गर्भाधानम्+ जातकर्म भोगम्+च+एव लयम्+तथा।
हुत्वा+अष्टौ तत्र तत्र+एव ततः शुद्धिम्+तु होमयेत्॥44॥
शुद्धम्+ तत्त्वम्+ समुद्धृत्य पूर्णाहुत्या तु देशिकः।
सन्नयेत्+हि+ परे तत्त्वे यावत्+अव्याहृतम्+ क्रमात्॥45॥
तत् परम्+ ज्ञानयोगेन विलाप्य परमात्मनि।
विमुक्तबन्धनम्+ जीवम्+ परस्मिन्+अव्यये पदे॥46॥
निवृत्तम्+ परमानन्दे शुद्धे बुद्धे स्मरेत्+बुधः।
दद्यात् पूर्णाहुतिम्+ पश्चात्+एवम्+ दीक्षा समाप्यते॥47॥
प्रयोगमन्त्रान् वक्ष्यामि यैः+दीक्षा होमसंलयः।
ओम्+ यम्+ भूतानि विशुद्धम्+ हुम्+ फट्। अनेन ताडनम्+ कुर्यात्+वियोजनम्+इह द्वयम्॥48॥
ओम्+ यम्+ भूतानि+आपातये+अहम्। आदानम्+ कृत्वा च+अनेन प्रकृत्या योजनम्+ शृणु।
ओम्+ यम्+ भूतानि पुंश्चाहो। होममन्त्रम्+ प्रवक्ष्यामि ततः पूर्णाहुतेः+मनुम्॥49॥
ओम्+ भूतानि संहर स्वाहा। ओम्+ अम्+ ओम्+ नमः+ भगवते वासुदेवाय वौषट्।
पूर्णाहुत्यनन्तरे तु तत्+वै शिष्यम्+तु साधयेत्। एवम्+ तत्त्वानि सर्वाणि क्रमात् संशोधयेत्+ बुधः॥50॥
नमः+अन्तेन स्वबीजेन ताडनादिपुरःसरम्। ओम्+ राम्+ कर्म्मेन्द्रियाणि।
ओम्+ देम्+ बुद्धीन्द्रियाणि। यम्+ बीजेन समानम्+तु ताडनादिप्रयोगकम्॥51॥
ओम्+ सुम्+ गन्धतन्मात्रे वियुङ्क्ष्व हुम्+ फट्। ओम्+ सम्+पाहि+ हाम् ओम्+ खम्+ खम्+ क्षम् प्रकृत्या॥
ओम्+ सुम्+ हुम्+ गन्धतन्मात्रे संहर स्वाहा। ततः पूर्णाहुतिः+च+एवम्+उत्तरेषु प्रयुज्यते।
ओम्+ राम्+ रसतन्मात्रे। ओम्+ भेम्+ रूपतन्मात्रे।
ओम्+ रम्+ स्पर्शतन्मात्रे। ओम् एम्+ शब्दतन्मात्रे।
ओम्+ भम्+ नमः। ओम्+ सोम् अहङ्कारः।
ओम्+ नम्+ बुद्धौ। ओम् ओम्+ ओम्+ प्रकृतौ।
एकमूर्त्तौ+अयम्+ प्रोक्तः+ दीक्षायोगः समासतः।
एवम्+एव प्रयोगः+तु नवव्यूहादिके स्मृतः॥52॥
दग्ध्वा परस्मिन् सन्दध्यात्+निर्वाणे प्रकृतिम्+नरः।
अविकारे समादध्यात्+ईश्वरे प्रकृतिम्+नरः॥53॥
शोधयित्वा+अथ भूतानि कर्म्माङ्गानि विशोधयेत्।
बुद्ध्याख्यानि+अथ तन्मात्रमनोज्ञानम्+अहङ्कृतिम्॥54॥
लिङ्गात्मानम्+ विशोध्य+अन्ते प्रकृतिम्+ शोधयेत् पुनः।
पुरुषम्+ प्राकृतम्+ शुद्धम्+ईश्वरे धाम्नि संस्थितम्॥55॥
स्वगोचरीकृताशेषभोगमुक्तौ कृतास्पदम्।
ध्यायन् पूर्णाहुतिम्+ दद्यात्+दीक्षा+इयम्+ तु+अधिकारिणी॥56॥
अङ्गैः+आराध्य मन्त्रस्य नीत्वा तत्त्वगणम्+ समम्।
क्रमात्+एवम्+ विशोध्य+अन्ते सर्वसिद्धिसमन्वितम्॥57॥
ध्यायन् पूर्णाहुतिम्+ दद्यात्+दीक्षा+इयम्+ साधके स्मृता।
द्रव्यस्य वा न सम्पत्तिः+अशक्तिः+वा+आत्मनः+ यदि॥58॥
इष्ट्वा देवम्+ यथा पूर्वम्+ सर्वोपकरणान्वितम्।
सद्यः+अधिवास्य द्वादश्याम्+ दीक्षयेत्+देशिकोत्तमः॥59॥
भक्तः+ विनीतः शारीरैः+गुणैः सर्वैः समन्वितः।
शिष्यः+ न+अतिधनी यः+तु स्थण्डिले+अभ्यर्च्च्य दीक्षयेत्॥60॥
अध्वानम्+ निखिलम्+ दैवम्+ भौतम्+ वा+आध्यात्मिकीकृतम्।
सृष्टिक्रमेण शिष्यस्य देहे ध्यात्वा तु देशिकः॥61॥
अष्टाष्टाहुतिभिः पूर्वम्+ क्रमात् सन्तर्प्य सृष्टिमान्।
स्वमन्त्रैः+वासुदेवादीन् जननादीन् विसर्जयेत्॥62॥
होमेन शोधयेत् पश्चात्+संहारक्रमयोगतः।
यानि सूत्राणि बद्धानि मुक्त्वा कर्माणि देशिकः॥63॥
शिष्यदेहात्+समाहृत्य क्रमात्+तत्त्वानि शोधयेत्।
अग्नौ प्राकृतिके विष्णौ लयम्+ नीत्वा+आधिदैविके॥64॥
शुद्धम्+ तत्त्वम्+अशुद्धेन पूर्णाहुत्या तु साधयेत्। 
शिष्ये प्रकृतिम्+आपन्ने दग्ध्वा प्राकृतिकान् गुणान्॥65॥
मोचयेत्+अधिकारे वा नियुञ्ज्यात्+देशिकः शिशून्।
अथ+अन्याम्+ शक्तिदीक्षाम्+ वा कुर्य्यात् भावे स्थितः+ गुरुः॥66॥
भक्त्या सम्प्रतिपन्नानाम्+ यतीनाम्+ निर्द्धनस्य च।
सम्पूज्य स्थण्डिले विष्णुम्+ पार्श्वस्थम्+ स्थाप्य पुत्रकम्॥67॥
देवताभिमुखः शिष्यः+तिर्यगास्यः स्वयम्+ स्थितः।
अध्वानम्+ निखिलम्+ ध्यात्वा पर्वभिः स्वैः+विकल्पितम्॥68॥
शिष्यदेहे तथा देवम्+आधिदैविकयाचनम्।
ध्यानयोगेन सञ्चिन्त्य पूर्ववत्+ताडनादिना॥69॥
क्रमात्+तत्त्वानि सर्वाणि शोधयेत् स्थण्डिले हरौ।
ताडनेन वियोज्य+अथ गृहीत्वा+आत्मनि तत्परः॥70॥
देवे संयोज्य संशोध्य गृहीत्वा तत् स्वभावतः।
आनीय शुद्धभावेन सन्धयित्वा क्रमेण तु॥71॥
शोधयेत्+ध्यानयोगेन सर्वतः+ ज्ञानमुद्रया।
शुद्धेषु सर्वतत्त्वेषु प्रधाने च+ईश्वरे स्थिते॥72॥
दग्ध्वा निर्वापयेत्+शिष्यान् पदे च+ऐशे नियोजयेत्।
निनयेत् सिद्धिमार्गे वा साधकम्+ देशिकोत्तमः॥73॥
एवम्+एव+अधिकारस्थः+ गृही कर्म्मणि+अतन्द्रितः।
आत्मानम्+ शोधयन्+तिष्ठेत्+यावत्+रागक्षयः+ भवेत्॥74॥
क्षीणरागम्+अथ+आत्मानम्+ ज्ञात्वा संशुद्धकिल्विषः।
आरोप्य पुत्रे शिष्ये वा हि+अधिकारम्+तु संयमी॥75॥
दग्ध्वा मायामयम्+ पाशम्+ प्रव्रज्य स्वात्मनि स्थितः।
शरीरपातम्+आकाङ्क्षन्+आसीत+अव्यक्तलिङ्गवान्॥76॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये सर्वदीक्षाकथनम्+ नाम सप्तविंशः+अध्यायः॥27॥
----
अष्टाविंशः+अध्यायः
अभिषेकविधानम्।
नारदः+ उवाच
अभिषेकम्+ प्रवक्ष्यामि यथा+आचार्य्यः+तु पुत्रकः।
सिद्धिभाक् साधकः+ येन रोगी रोगात्+विमुच्यते॥1॥
राज्यम्+ राजा सुतम्+ स्त्रीम्+च प्राप्नुयात्+मलनाशनम्।
मूर्त्तिकुम्भान् सुरत्नाढ्यः मध्यपूर्वादितः+ न्यसेत्॥2॥
सहस्रावर्त्तितान् कुर्य्यात्+अथवा शतवर्त्तितान्।
मण्डपे मण्डले विष्णुम्+ प्राच्यैशान्योः+च पीठके॥3॥
निवेश्य शकलीकृत्य पुत्रकम्+ साधकादिकम्।
अभिषेकम्+ समभ्यर्च्च्य कुर्य्यात्+गीतादिपूर्वकम्॥4॥
दद्यात्+च योगपीठादीन्+तु+अनुग्राह्याः+त्वया नराः।
गुरुः+च समयान् ब्रूयात्+ गुरुः शिष्यः+अथ सर्वभाक्॥5॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये आचार्य्याभिषेकः+ नाम अष्टाविंशः+अध्यायः॥28॥
--------
ऊनत्रिंशः+अध्यायः
सर्वतोभद्रमण्डलकथनम्।
नारदः+ उवाच
साधकः साधयेत्+मन्त्रम्+ देवतायतनादिके।
शुद्धभूमौ गृहे प्रार्च्च्य मण्डले हरिम्+ईश्वरम्॥1॥
चतुरस्रीकृते क्षेत्रे मण्डलादीनि वै लिखेत्।
रसबाणाक्षिकोष्ठेषु सर्व्वतोभद्रम्+आलिखेत्॥2॥
षट्त्रिंशत्कोष्ठकैः पद्मम्+ पीठम्+ पङ्क्त्या बहिः+भवेत्।
द्वाभ्याम्+तु वीथिका तस्मात्+ द्वाभ्याम्+ द्वाराणि दिक्षु च॥3॥
वर्त्तुलम्+ भ्रामयित्वा तु पद्मक्षेत्रम्+ पुरा+उदितम्।
पद्मार्द्धे भ्रामयित्वा तु भागम्+ द्वादशमम्+ बहिः॥4॥
विभज्य भ्रामयेत्+शेषम्+ चतुःक्षेत्रम्+तु वर्त्तुलम्।
प्रथमम्+ कर्णिकाक्षेत्रम्+ केशराणाम्+ द्वितीयकम्॥5॥
तृतीयम्+ दलसन्धीनाम्+ दलाग्राणाम्+ चतुर्थकम्।
प्रसार्य कोणसूत्राणि कोणदिक्+मध्यमम्+ततः॥6॥
निधाय केशराग्रे तु दलसन्धीन्+तु लाञ्छयेत्।
पातयित्वा+अथ सूत्राणि तत्र पत्राष्टकम्+ लिखेत्॥7॥
दलसन्ध्यन्तरालम्+तु मानम्+ मध्ये निधाय तु।
दलाग्रम्+ भ्रामयेत्+तेन तदग्रम्+ तदनन्तरम्॥8॥
तदन्तरालम्+ तत्पार्श्वे कृत्वा बाह्यक्रमेण च।
केशरे तु लिखेत् द्वौ द्वौ दलमध्ये ततः पुनः॥9॥
पद्मलक्ष्म+एतत् सामान्यम्+ द्विषट्कदलम्+उच्यते।
कर्णिकार्द्धेन मानेन प्राक्संस्थम्+ भ्रामयेत् क्रमात्॥10॥
तत्पार्श्वे भ्रमयोगेन कुण्डल्यः षट्+ भवन्ति हि।
एवम्+ द्वादश मत्स्याः स्युः+द्विषट्कदलकम्+च तैः॥11॥
पञ्चपत्राभिसिद्ध्यर्थम्+ मत्स्यम्+ कृत्वा+एवम्+अब्जकम्।
व्योमरेखाबहिः पीठम्+तत्र कोष्ठानि मार्जयेत्॥12॥
त्रीणि कोणेषु पादार्थम्+ द्विद्विकानि+अपराणि तु।
चतुर्दिक्षु विलिप्तानि गात्रकाणि भवन्ति+उत॥13॥
ततः पङ्क्तिद्वयम्+ दिक्षु वीथ्यर्थम्+तु विलोपयेत्।
द्वाराणि+आशासु कुर्वीत चत्वारि चतसृषु+अपि॥14॥
द्वाराणाम्+ पार्श्वतः शोभा अष्टौ कुर्यात्+विचक्षणः।
तत्पार्श्वे+ उपशोभाः+तु तावत्यः परिकीर्त्तिताः॥15॥
समीपे+ उपशोभानाम्+ कोणाः+तु परिकीर्त्तिताः।
चतुर्दिक्षु ततः+ द्वे द्वे चिन्तयेत्+मध्यकोष्ठकैः॥16॥
चत्वारि बाह्यतः+ मृज्यात्+एकैकम्+ पार्श्वयोः+अपि।
शोभार्थम्+ पार्श्वयोः+त्रीणि त्रीणि लुम्पेत्+दलस्य तु॥17॥
तद्वत्+विपर्यये कुर्य्यात्+उपशोभाम्+ ततः परम्।
कोणस्य+अन्तः+बहिः+त्रीणि चिन्तयेत्+द्विः+विभेदतः॥18॥
एवम्+ षोडशकोष्ठम्+ स्यात्+एवम्+अन्यत्+तु मण्डलम्।
द्विषट्कभागे षट्त्रिंशत्+पदम्+ पद्मम्+तु वीथिका॥19॥
एका पङ्क्तिः पराभ्याम्+ तु द्वारशोभादि पूर्ववत्।
द्वादशाङ्गुलिभिः पद्मम्+एकहस्ते तु मण्डले॥20॥
द्विहस्ते हस्तमात्रम्+ स्यात्+वृद्ध्या द्वारेण वा+आचरेत्।
अपीठम्+चतुरस्रम्+ स्यात्+विकरम्+चक्रपङ्कजम्॥21॥
पद्मार्द्धम्+ नवभिः प्रोक्तम्+ नाभिः+तु तिसृभिः स्मृता।
अष्टाभिः+द्वारकान् कुर्य्यात्+नेमिम्+तु चतुरङ्गुलैः॥22॥
त्रिधा विभज्य च क्षेत्रम्+अन्तः+द्वाभ्याम्+अथ+अङ्कयेत्।
पञ्चान्तस्वरसिद्ध्यर्थम्+ तेषु+आस्फाल्य लिखेत्+अरान्॥23॥
इन्दीवरदलाकारान्+अथवा मातुलुङ्गवत्।
पद्मपत्रायतान्+वा+अपि लिखेत्+इच्छानुरूपतः॥24॥
भ्रामयित्वा बहिः+नेमौ+अरसन्ध्यन्तरे स्थितः।
भ्रामयेत्+अरमूलम्+तु सन्धिमध्ये व्यवस्थितः॥25॥
अरमध्ये स्थितः+ मध्यम्+अरणिम्+ भ्रामयेत् समम्।
एवम्+ सिद्ध्यन्ति+अराः सम्यक् मातुलिङ्गनिभाः समाः॥26॥
विभज्य सप्तधा क्षेत्रम्+ चतुर्द्दशकरम्+ समम्।
द्विधा कृते शतम्+ हि+अत्र षण्नवत्यधिकानि तु॥27॥
कोष्ठकानि चतुर्भिः+तैः+मध्ये भद्रम्+ समालिखेत्।
परितः+ विसृजेत्+वीथ्यै तथा दिक्षु समालिखेत्॥28॥
कमलानि पुनः+वीथ्यै परितः परिमृज्य तु।
द्वे द्वे मध्यमकोष्ठे तु ग्रीवार्थम्+ दिक्षु लोपयेत्॥29॥
चत्वारि बाह्यतः पश्चात्+त्रीणि त्रीणि तु लोपयेत्।
ग्रीवापार्श्वे बहिः+तु+एका शोभा सा परिकीर्त्तिता॥30॥
विभज्य बाह्यकोणेषु सप्तान्तः+त्रीणि मार्जयेत्।
मण्डलम्+ नवभागम्+ स्यात्+नवव्यूहम्+ हरिम्+ यजेत्॥31॥
पञ्चविंशतिकव्यूहम्+ मण्डलम्+ विश्वरूपगम्।
द्वात्रिंशद्धस्तकम्+ क्षेत्रम्+ भक्तम्+ द्वात्रिंशता समम्॥32॥
एवम्+ कृते चतुर्विंशत्यधिकम्+तु सहस्रकम्।
कोष्ठकानाम्+ समुद्दिष्टम्+ मध्ये षोडशकोष्ठकैः॥33॥
भद्रकम्+ परिलिख्य+अथ पार्श्वे पङ्क्तिम्+ विमृज्य तु।
ततः षोडशभिः कोष्ठैः+दिक्षु भद्राष्टकम्+ लिखेत्॥34॥
ततः+अपि पङ्क्तिम्+ सम्मृज्य तद्वत् षोडशभद्रकम्।
लिखित्वा परितः पङ्क्तिम्+ विमृज्य+अथ प्रकल्पयेत्॥35॥
द्वारद्वादशकम्+ दिक्षु त्रीणि त्रीणि यथाक्रमम्।
षड्भिः परिलुप्य+अन्तः+मध्ये चत्वारि पार्श्वयोः॥36॥
चत्वारि+अन्तः+बहिः+द्वे तु शोभार्थम्+ परिमृज्य तु।
उपद्वारप्रसिद्ध्यर्थम्+ त्रीणि+अन्तः पञ्च बाह्यतः॥37॥
परिमृज्य तथा शोभाम्+ पूर्ववत् परिकल्पयेत्।
बहिः कोणेषु सप्त+अन्तः+त्रीणि कोष्ठानि मार्जयेत्॥38॥
पञ्चविंशतिकव्यूहे परम्+ ब्रह्म यजेत् कजे।
मध्ये पूर्वादितः पद्मे वासुदेवादयः क्रमात्॥39॥
वराहम्+ पूजयित्वा च पूर्वपद्मे ततः क्रमात्।
व्यूहान् सम्पूजयेत्+तावत् यावत् षड्विंशमः+ भवेत्॥40॥
यथा+उक्तम्+ व्यूहम्+अखिलम्+एकस्मिन् पङ्कजे क्रमात्।
यष्टव्यम्+इति यत्नेन प्रचेताः+ मन्यते+अध्वरम्॥41॥
सत्यः+तु मूर्त्तिभेदेन विभक्तम्+ मन्यते+अच्युतम्।
चत्वारिंशत् करम्+ क्षेत्रम्+ हि+उत्तरम्+ विभजेत् क्रमात्॥42॥
एकैकम्+ सप्तधा भूयः+तथा+एव+एकम्+ द्विधा पुनः।
चतुःषष्ट्युत्तरम्+ सप्तशतानि+एकम्+ सहस्रकम्॥43॥
कोष्ठकानाम्+ भद्रकम्+च मध्ये षोडशकोष्ठकैः।
पार्श्वे वीथीम्+ ततः+च+अष्टभद्राणि+अथ च वीथिका॥44॥
षोडशाब्जानि+अथो वीथी चतुर्विंशतिपङ्कजम्।
वीथीपद्मानि द्वात्रिंशत् पङ्क्तिवीथिकजानि+अथ॥45॥
चत्वारिंशत्+ततः+ वीथी शेषपङ्क्तित्रयेण च।
द्वारशोभोपशोभाः स्युः+दिक्षु मध्ये विलोप्य च॥46॥
द्विचतुः षड्द्वारसिद्ध्यै चतुर्द्दिक्षु विलोपयेत्।
पञ्च त्रीणि+एककम्+ बाह्ये शोभा+उपद्वारसिद्धये॥47॥
द्वाराणाम्+ पार्श्वयोः+अन्तः षट्+ वा चत्वारि मध्यतः।
द्वे द्वे लुम्पेत्+एवम्+एव षट्+ भवन्ति+उपशोभिकाः॥48॥
एकस्याम्+ दिशि सङ्ख्याः स्युः चतस्रः परिसङ्ख्यया॥49॥
एकैकस्याम्+ दिशि त्रीणि द्वाराणि+अपि भवन्ति+उत।
पञ्च पञ्च तु कोणेषु पङ्क्तौ पङ्क्तौ क्रमात् सृजेत्।
कोष्ठकानि भवेत्+एवम्+ मर्त्येष्ट्यम्+ मण्डलम्+ शुभम्॥50॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये मण्डलादिलक्षणम्+ नाम ऊनत्रिंशः+अध्यायः॥29॥
------
त्रिंशः+अध्यायः
मण्डलविधिः।
नारदः+ उवाच
मध्ये पद्मे यजेत्+ब्रह्म साङ्गम्+ पूर्वे+अब्जनाभकम्।
आग्नेये+अब्जे च प्रकृतिम्+ याम्ये+अब्जे पुरुषम्+ यजेत्॥1॥
पुरुषात्+दक्षिणे वह्निम्+ नैर्ऋते वारुणे+अनिलम्।
आदित्यम्+ऐन्दवे पद्मे ऋग्यजुः+च+ऐशपद्मके॥2॥
इन्द्रादीन्+च द्वितीयायाम्+ पद्मे षोडशके तथा।
सामाथर्वाणम्+आकाशम्+ वायुम्+ तेजः+तथा जलम्॥3॥
पृथिवीम्+च मनः+च+एव श्रोत्रम्+ त्वक् चक्षुः+अर्च्चयेत्।
रसनाम्+च तथा घ्राणम्+ भूः+भुवः+च+एव षोडशम्॥4॥
महः+जनः+तपः सत्यम्+ तथा+अग्निष्टोमम्+एव च।
अत्यग्निष्टोमकम्+ च+उक्थम्+ षोडशीम्+ वाजपेयकम्॥5॥
अतिरात्रम्+च सम्पूज्य तथा+आप्तोर्यामम्+अर्च्चयेत्।
मनः+ बुद्धिम्+अहङ्कारम्+ शब्दम्+ स्पर्शम्+च रूपकम्॥6॥
रसम्+ गन्धम्+च पद्मेषु चतुर्विंशतिषु क्रमात्।
जीवम्+ मनोधिपम्+च+अहम्+ प्रकृतिम्+ शब्दमात्रकम्॥7॥
वासुदेवादिमूर्त्तीः+च तथा च+एव दशात्मकम्।
मनः श्रोत्रम्+ त्वचम्+ प्रार्च्च्य चक्षुः+च रसनम्+ तथा॥8॥
घ्राणम्+ वाक्पाणिपादम्+च द्वात्रिंशद्वारिजेषु+इमान्।
चतुर्थावरणे पूज्याः साङ्गाः सपरिवारकाः॥9॥
पायूपस्थौ च सम्पूज्य मासानाम्+ द्वादशाधिपान्।
पुरुषोत्तमादिषड्विंशान् बाह्यावरणके यजेत्॥10॥
चक्राब्जे तेषु सम्पूज्याः+ मासानाम्+ पतयः क्रमात्।
अष्टौ प्रकृतयः षट्+ वा पञ्च+अथ चतुरः+अपरे॥11॥
रजः पातम्+ ततः कुर्य्यात्+लिखिते मण्डले शृणु।
कर्णिका पीतवर्णा स्यात्+रेखाः सर्वाः सिताः समाः॥12॥
द्विहस्ते+अङ्गुष्ठमात्राः स्युः+हस्ते च+अर्द्धसमाः सिताः।
पद्मम्+ शुक्लेन सन्धीन्+तु कृष्णेन श्यामतः+अथवा॥13॥
केशराः+ रक्तपीताः स्युः कोणान् रक्तेन पूरयेत्।
भूषयेत्+योगपीठम्+तु यथा+इष्टम्+ सार्ववर्णिकैः॥14॥
लतावितानपत्राद्यैः+वीथिकाम्+उपशोभयेत्।
पीठद्वारे तु शुक्लेन शोभारक्तेन पीततः॥15॥
उपशोभाम्+च नीलेन कोणशङ्खान्+च वै सितान्।
भद्रके पूरणम्+ प्रोक्तम्+एवम्+अन्येषु पूरणम्॥17॥
त्रिकोणम्+ सितरक्तेन कृष्णेन च विभूषयेत्।
द्विकोणम्+ रक्तपीताभ्याम्+ नाभिम्+ कृष्णेन चक्रके॥17॥
अरकान् पीतरक्ताभिः श्यामान् नेमिम्+तु रक्ततः।
सितश्यामारुणाः कृष्णाः पीताः रेखाः+तु बाह्यतः॥18॥
शालिपिष्टादि शुक्लम्+ स्यात्+रक्तम्+ कौसुम्भकादिकम्।
हरिद्रया च हारिद्रम्+ कृष्णम्+ स्यात्+दग्धधान्यतः॥19॥
शमीपत्रादिकैः श्यामम्+ बीजानाम्+ लक्षजाप्यतः।
चतुर्लक्षैः+तु मन्त्राणाम्+ विद्यानाम्+ लक्षसाधनम्॥20॥
अयुतम्+ बुद्धविद्यानाम्+ स्तोत्राणाम्+च सहस्रकम्।
पूर्वम्+एव+अथ लक्षेण मन्त्रशुद्धिः+तथा+आत्मनः॥21॥
तथा+अपरेण लक्षेण मन्त्रः क्षेत्रीकृतः+ भवेत्।
पूर्वम्+एव+असमः+ होमः+ बीजानाम्+ सम्प्रकीर्तितः॥22॥
पूर्वसेवा दशांशेन मन्त्रादीनाम्+ प्रकीर्त्तिता।
पुरश्चर्य्या तु मन्त्रेण मासिकम्+ व्रतम्+आचरेत्॥23॥
भुवि न्यसेत्+वामपादम्+ न गृह्णीयात् प्रतिग्रहम्।
एवम्+ द्वित्रिगुणेन+एव मध्यमोत्तमसिद्धयः॥24॥
मन्त्रध्यानम्+ प्रवक्ष्यामि येन स्यात्+मन्त्रजम्+ फलम्।
स्थूलम्+ शब्दमयम्+ रूपम्+ विग्रहम्+ बाह्यम्+इष्यते॥25॥
सूक्ष्मम्+ ज्योतिर्म्मयम्+ रूपम्+ हार्द्दम्+ चिन्तामयम्+ भवेत्।
चिन्तया रहितम्+ यत्+तु तत् परम्+ परिकीर्त्तितम्॥27॥
वराहसिंहशक्तीनाम्+ स्थूलरूपम्+ प्रधानतः।
चिन्तया रहितम्+ रूपम्+ वासुदेवस्य कीर्त्तितम्॥27॥
इतरेषाम्+ स्मृतम्+ रूपम्+ हार्द्दम्+ चिन्तामयम्+ सदा।
स्थूलम्+ वैराजम्+आख्यातम्+ सूक्ष्मम्+ वै लिङ्गितम्+ भवेत्॥28॥
चिन्तया रहितम्+ रूपम्+ऐश्वरम्+ परिकीर्त्तितम्।
हृत्पुण्डरीकनिलयम्+चैतन्यम्+ ज्योतिः+अव्ययम्॥29॥
बीजम्+ बीजात्मकम्+ ध्यायेत् कदम्बकुसुमाकृतिम्।
कुम्भान्तरगतः+ दीपः+ निरुद्धप्रसवः+ यथा॥30॥
संहतः केवलः+तिष्ठेत्+एवम्+ मन्त्रेश्वरः+ हृदि।
अनेकशुषिरे कुम्भे तावन्मात्राः+ गभस्तयः॥31॥
प्रसरन्ति बहिः+तद्वत्+नाडीभिः+बीजरश्मयः।
अथ+अवभासतः+ दैवीम्+आत्मीकृत्य तनुम्+ स्थिताः॥32॥
हृदयात् प्रस्थिताः+ नाड्यः+ दर्शनेन्द्रियगोचराः।
अग्नीषोमात्मके तासाम्+ नाड्यौ नासाग्रसंस्थिते॥33॥
सम्यक्+गुह्येन योगेन जित्वा देहसमीरणम्।
जपध्यानरतः+ मन्त्री मन्त्रलक्षणम्+अश्नुते॥34॥
संशुद्धभूततन्मात्रः सकामः+ योगम्+अभ्यसन्।
अणिमादिम्+अवाप्नोति विरक्तः प्रविलङ्घ्य च।
देवात्मके भूतमात्रान्+मुच्यते+ च+इन्द्रियग्रहात्॥35॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये मण्डलादिवर्णनम्+ नाम त्रिंशः+अध्यायः॥30॥
---- 
एकत्रिंशः+अध्यायः
मार्जनविधानम्।
अग्निः+उवाच
रक्षाम्+ स्वस्य परेषाम्+च वक्ष्ये ताम्+ मार्जनाह्वयाम्।
यया विमुच्यते दुःखैः सुखम्+च प्राप्नुयात्+नरः॥1॥
ओम्+ नमः परमार्थाय पुरुषाय महात्मने।
अरूपबहुरूपाय व्यापिने परमात्मने॥2॥
निष्कल्मषाय शुद्धाय ध्यानयोगरताय च।
नमस्कृत्य प्रवक्ष्यामि यत् तत्+सिध्यतु मे वचः॥3॥
वराहाय नृसिंहाय वामनाय महामुने।
नमस्कृत्य प्रवक्ष्यामि यत्+तत्+सिध्यतु मे वचः॥4॥
त्रिविक्रमाय रामाय वैकुण्ठाय नराय च।
नमस्कृत्य प्रवक्ष्यामि यत्+तत् सिध्यतु मे वचः॥5॥
वराह नरसिंहेश वामनेश त्रिविक्रम।
हयग्रीवेश सर्वेश हृषीकेश हर+अशुभम्॥6॥
अपराजितचक्राद्यैः+चतुर्भिः परमायुधैः।
अखण्डितानुभावैः+त्वम्+ सर्वदुष्टहरः+ भव॥7॥
हर+अमुकस्य दुरितम्+ सर्वम्+च कुशलम्+ कुरु।
मृत्युबन्धार्त्तिभयदम्+ दुरितस्य च यत् फलम्॥8॥
पराभिध्यानसहितैः प्रयुक्तम्+च+आभिचारकम्।
गदस्पर्शमहारोगप्रयोगम्+ जरया जर॥9॥
ओम्+ नमः+ वासुदेवाय नमः कृष्णाय खड्गिने।
नमः पुष्करनेत्राय केशवाय+आदिचक्रिणे॥10॥
नमः कमलकिञ्जल्कपीतनिर्म्मलवाससे।
महाहररिपुस्कन्धसृष्टचक्राय चक्रिणे॥11॥
दंष्ट्रोद्धृतक्षितिभृते त्रयीमूर्त्तिमते नमः।
महायज्ञवराहाय शेषभोगाङ्कशायिने॥12॥
तप्तहाटककेशाग्र ज्वलत्पावकलोचन।
वज्राधिकनखस्पर्श दिव्यसिंह नमः+अस्तु ते॥13॥
काश्यपाय+अतिह्रस्वाय ऋग्यजुःसामभूषित।
तुभ्यम्+ वामनरूपाय+आक्रमते गाम्+ नमः+ नमः॥14॥
वराह+अशेषदुष्टानि सर्वपापफलानि वै।
मर्द्द मर्द्द महादंष्ट्र मर्द मर्द च यत्+फलम्॥15॥
नरसिंह करालास्य दन्तप्रान्तानलोज्ज्वल।
भञ्ज भञ्ज निनादेन दुष्टानि+अस्य+आर्तिनाशन॥16॥
ऋग्यजुःसामगर्भाभिः+वाग्भिः+वामनरूपधृक्।
प्रशमम्+ सर्वदुःखानि नयतु+अस्य जनार्द्दनः॥17॥
ऐकाहिकम्+ द्व्याहिकम्+च तथा त्रिदिवसम्+ ज्वरम्।
चातुर्थकम्+तथा+अत्युग्रम्+तथा+एव सततज्वरम्॥18॥
दोषोत्थम्+ सन्निपातोत्थम्+ तथा+एव+आगन्तुकम्+ ज्वरम्।
शमम्+ नय+आशु गोविन्द छिन्धि छिन्धि+अस्य वेदनाम्॥19॥
नेत्रदुःखम्+ शिरोदुःखम्+ दुःखम्+च+उदरसम्भवम्।
अन्तःश्वासम्+अतिश्वासम्+ परितापम्+ सवेपथुम्॥20॥
गुदघ्राणाङ्घ्रिरोगान्+च कुष्ठरोगान्+तथा क्षयम्।
कामलादीन्+तथा रोगान् प्रमेहान्+च+अतिदारुणान्॥21॥
भगन्दरातिसारान्+च मुखरोगान्+च वल्गुलीम्।
अश्मरीम्+ मूत्रकृच्छ्रान्+च रोगान्+अन्यान्+च दारुणान्॥22॥
ये वातप्रभवाः+ रोगाः+ ये च पित्तसमुद्भवाः।
कफोद्भवाः+च ये केचित् ये च+अन्ये सान्निपातिकाः॥23॥
आगन्तुकाः+च ये रोगाः+ लूताः+ विस्फोटकादयः।
ते सर्वे प्रशमम्+ यान्तु वासुदेवापमार्जिताः॥24॥
विलयम्+ यान्तु ते सर्वे विष्णोः+उच्चारणेन च।
क्षयम्+ गच्छन्तु च+अशेषाः+ते चक्राभिहताः हरेः॥25॥
अच्युतानन्तगोविन्दनामोच्चारणभीषिताः।
नश्यन्ति सकलाः+ रोगाः सत्यम्+ सत्यम्+ वदामि+अहम्॥26॥
स्थावरम्+ जङ्गमम्+ वा+अपि कृत्रिमम्+ च+अपि यत्+विषम्।
दन्तोद्भवम्+ नखभवम्+आकाशप्रभवम्+ विषम्॥27॥
लूतादिप्रभवम्+ यत्+च विषम्+अन्यत्+तु दुःखदम्।
शमम्+ नयतु तत् सर्वम्+ कीर्त्तितः+अस्य जनार्द्दनः॥28॥
ग्रहान् प्रेतग्रहान्+च+अपि तथा वै डाकिनीग्रहान्।
वेतालान्+च पिशाचान्+च गन्धर्वान् यक्षराक्षसान्॥29॥
शकुनीपूतनाद्याः+च तथा वैनायकान् ग्रहन्।
मुखमण्डीम्+ तथा क्रूराम्+ रेवतीम्+ वृद्धरेवतीम्॥30॥
वृद्धकाख्यान् ग्रहान्+च+उग्रान्+तथा मातृग्रहान्+अपि।
बालस्य विष्णोः+चरितम्+ हन्तु बालग्रहान्‌+इमान्॥31॥
वृद्धाः+च ये ग्रहाः केचित्+ये च बालग्रहाः क्वचित्।
नरसिंहस्य ते दृष्ट्या दग्धा ये च+अपि यौवने॥32॥
सदा करालवदनः+ नरसिंहः+ महाबलः।
ग्रहान्+अशेषान्+निःशेषान् करोतु जगतः+ हितः॥33॥
नरसिंह महासिंह ज्वालामालोज्ज्वलानन।
ग्रहान्+अशेषान् सर्वेश खाद खाद+अग्निलोचन॥34॥
ये रोगाः+ ये महोत्पाताः+ यत्+विषम्+ ये महाग्रहाः।
यानि च क्रूरभूतानि ग्रहपीडाः+च दारुणाः॥35॥
शस्त्रक्षतेषु ये दोषाः+ ज्वालागर्द्दभकादयः।
तानि सर्वाणि सर्वात्मा परमात्मा जनार्द्दनः॥36॥
किञ्चित्+रूपम्+ समास्थाय वासुदेव+अस्य नाशय॥37॥
क्षिप्त्वा सुदर्शनम्+चक्रम्+ ज्वालामालातिभीषणम्।
सर्वदुष्टोपशमनम्+ कुरु देववर+अच्युत॥38॥
सुदर्शन महाज्वाल छिन्धि छिन्धि महारव।
सर्व्वदुष्टानि रक्षांसि क्षयम्+ यान्तु विभीषण॥39॥
प्राच्याम्+ प्रतीच्याम्+ च दिशि दक्षिणोत्तरतः+तथा।
रक्षाम्+करोत् सर्वात्मा नरसिंहः सुगर्ज्जितः॥40॥
दिवि भुवि+अन्तरीक्षे च पृष्ठतः पार्श्वतः+अग्रतः।
रक्षाम्+करोतु भगवान् बहुरूपी जनार्द्दनः॥41॥
यथा विष्णुः+जगत्+सर्वम्+ सदेवासुरमानुषम्।
तेन सत्येन दुष्टानि समम्+अस्य व्रजन्तु वै॥42॥
यथा विष्णौ स्मृते सद्यः सङ्क्षयम्+ यान्ति पातकाः।
सत्येन तेन सकलम्+ दुष्टम्+अस्य प्रशाम्यतु॥43॥
परमात्मा यथा विष्णुः+वेदान्तेषु च गीयते।
तेन सत्येन सकलम्+ दुष्टम्+अस्य प्रशाम्यतु॥44॥
यथा यज्ञेश्वरः+ विष्णुः+देवेषु+अपि हि गीयते।
सत्येन तेन सकलम्+ यत्+मया+उक्तम्+ तथा+अस्तु तत्॥45॥
शान्तिः+अस्तु शिवम्+च+अस्तु दुष्टम्+अस्य प्रशाम्यतु।
वासुदेवशरीरोत्थैः कुशैः+निर्म्मथितम्+ मया॥46॥
अपमार्जतु गोविन्दः+ नरः+ नारायणः+तथा।
तथा+अस्तु सर्वदुःखानाम्+ प्रशमः+ जपनात्+हरेः॥47।
अपमार्जनकम्+ शस्त्रम्+ सर्वरोगादिवारणम्।
अहम्+ हरिः कुशः+ विष्णुः+हताः+ रोगाः+ मया तव॥48॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये कुशापमार्जनम्+ नाम एकत्रिंशः+अध्यायः॥31॥
-------
द्वात्रिंशः+अध्यायः
संस्कारकथनम्।
अग्निः+उवाच
निर्वाणादिषु दीक्षासु चत्त्वारिंशत्+तथा+अष्ट च।
संस्कारान् कारयेत्+धीमान् शृणु तान् यैः सुरः+ भवेत्॥1॥
गर्भाधानम्+तु योन्याम्+ वै ततः पुंसवनम्+चरेत्।
सीमन्तोन्नयनम्+च+एव जातकर्म्म च नाम च॥2॥
अन्नाशनम्+ ततः+चूडा ब्रह्मचर्यव्रतानि च।
चत्वारि वैष्णवी पार्थी भौतिकी श्रोत्रिकी तथा॥3॥
गोदानम्+ स्नातकत्वम्+च पाकयज्ञाः+च सप्त ते।
अष्टका पार्वणश्राद्धम्+ श्रावणी+आग्रायणी+इति च॥4॥
चैत्री च+अश्वयुजी सप्त हविः+यज्ञान्+च तान् शृणु।
आधानम्+च+अग्निहोत्रम्+च दर्शः+ वै पौर्णमासकः॥5॥
चातुर्मास्यम्+ पशुबन्धः सौत्रामणिः+अथ+अपरः।
सोमसंस्थाः सप्त शृणु अग्निष्टोमः क्रतूत्तमः॥6॥
अत्यग्निष्टोमः+ उक्थः+च षोडशी वाजपेयकः।
अतिरात्रः+आप्तोर्य्यामः+च सहस्रेशाः सवाः+ इमे॥7॥
हिरण्याङ्घ्रिः+हिरण्याक्षी हिरण्यमित्रः+ इति+अतः।
हिरण्यपाणिः+हेमाक्षः+ हेमाङ्गः+ हेमसूत्रकः॥8॥
हिरण्यास्यः+ हिरण्याङ्गः+ हेमजिह्वः+ हिरण्यवान्।
अश्वमेधः+ हि सर्वेशः+ गुणाः+च+अष्ट+अथ तान् शृणु॥9॥
दया च सर्वभूतेषु क्षान्तिः+च+एव तथा+आर्ज्जवम्।
शौचम्+ च+एवम्+अनायासः+ मङ्गलम्+ च+अपरः+ गुणः॥10॥
अकार्पण्यम्+च+अस्पृहा च मूलेन जुहुयात्+शतम्।
सौरशाक्तेयविष्ण्वीशदीक्षाः+तु+एते समाः स्मृताः॥11॥
संस्कारैः संस्कृतः+च+एतैः+भुक्तिमुक्तिम्+अवाप्नुयात्।
सर्वरोगात्+ विनिर्मुक्तः+ देववत्+वर्त्तते नरः॥
जप्यात्+होमात् पूजनात्+च ध्यानात्+देवस्य च+इष्टभाक्॥12॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये अष्टचत्वारिशत्संस्कारकथनम्+ नाम द्वात्रिंशः+अध्यायः॥32॥
---
त्रयस्त्रिंशः+अध्यायः
पवित्रारोहणविधानम्।
अग्निः+उवाच
पवित्रारोहणम्+ वक्ष्ये वर्षपूजाकलम्+ हरेः।
आषाढादौ कार्तिकान्ते प्रतिपद्वनदा तिथिः॥1॥
श्रियाः+ गौर्याः+ गणेशस्य सरस्वत्याः+ गुहस्य च।
मार्त्तण्डमातृदुर्गाणाम्+ नागर्षिहरिमन्मथैः॥2॥
शिवस्य ब्रह्मणः+तद्वत्+द्वितीयादितिथेः+ क्रमात्।
यस्य देवस्य यः+ भक्तः पवित्रा तस्य सा तिथिः॥3॥
आरोहणे तुल्यविधिः पृथक् मन्त्रादिकम्+ यदि।
सौवर्णम्+ राजतम्+ ताम्रम्+ नेत्रकार्प्पासिकादिकम्॥4॥
ब्राह्मण्या कर्त्तितम्+ सूत्रम्+ तदलाभे तु संस्कृतम्।
त्रिगुणम्+ त्रिगुणीकृत्य तेन कुर्य्यात् पवित्रकम्॥5॥
अष्टोत्तरशतात्+ऊर्द्ध्वम्+ च+उत्तमादिकम्।
क्रियालोपविधानार्थम्+ यत्+त्वया+अभिहितम्+ प्रभो॥6॥
मया तत् क्रियते देव यथा यत्र पवित्रकम्।
अविघ्नम्+ तु भवेत्+अत्र कुरु नाथ जय+अव्यय॥7॥
प्रार्थ्य तत्+मण्डलाय+आदौ गायत्र्या बन्धयेत्+नरः।
ओम्+ नारायणाय विद्महे वासुदेवाय धीमहि॥8॥
तत्‌+नः+ विष्णुः प्रचोदयात् देवदेवानुरूपतः।
जानूरुनाभिनामान्तम्+ प्रतिमासु पवित्रकम्॥9॥
पादान्ता वनमाला स्यात्+अष्टोत्तरसहस्रतः।
माला तु कल्पसाध्यम्+ वा द्विगुणम्+ षोडशाङ्गुलात्॥10॥
कर्णिका केशरम्+ पत्रम्+ मन्त्राद्यम्+ मण्डलान्तकम्।
मण्डलाङ्गुलमात्रैकचक्राब्जाद्यौ पवित्रकम्॥11॥
स्थण्डिले+अङ्गुलमानेन आत्मनः सप्तविंशतिः।
आचार्य्याणाम्+ च सूत्राणि पितृमात्रादिपुस्तके॥12॥
नाभ्यन्तम्+ द्वादशग्रन्थिम्+ तथा गन्धपवित्रके।
द्व्यङ्गुलात् कल्पनादौ द्विः+माला च+अष्टोत्तरम्+ शतम्॥13॥
अथवा+अर्कचतुर्विंशषट्त्रिंशन्मालिका द्विजः।
अनामामध्यमाङ्गुष्ठैः+मन्दाद्यैः मालिकार्थिभिः॥14॥
कनिष्ठादौ द्वादश वा ग्रन्थयः स्युः पवित्रके।
रवेः कुम्भहुताशादेः सम्भवे विष्णुवत्+मतम्॥15॥
पीठस्य पीठमानम्+ स्यात्+मेखलान्ते च कुण्डके।
यथाशक्ति सूत्रग्रन्थिपरिचारे+अथ वैष्णवे॥16॥
सूत्राणि वा सप्तदश सूत्रेण त्रिविभक्तके।
रोचनागुरुकर्पूरहरिद्राकुङ्कुमादिभिः॥17॥
रञ्जयेत्+चन्दनाद्यैः+वा स्नानसन्ध्यादिकृत्+नरः।
एकादश्याम्+ यागगृहे भगवन्तम्+ हरिम्+ यजेत्॥18॥
समस्तपरिवाराय बलिम्+ पीठे समर्चयेत्।
क्षौम्+ क्षेत्रपालाय द्वारान्ते द्वारोपरि तथा श्रियम्॥19॥
धात्रे दक्षे विधात्रे च गङ्गाम्+च यमुनाम्+ तथा।
शङ्खपद्मनिधी पूज्य मध्ये वा+अस्तु+अपसारणम्॥20॥
सारङ्गाय+इति भूतानाम्+ भूतशुद्धिम्+ स्थितः+चरेत्॥20॥
ओम्+ ह्रूम्+ हः फट् ह्रूम्+ गन्धतन्मात्रम्+ संहरामि नमः॥
ओम्+ ह्रूम्+ हः फट् ह्रूम्+ रसतन्मात्रम्+ संहरामि नमः।
ओम्+ ह्रूम्+ हः फट् ह्रूम्+ रूपतन्मात्रम्+ संहरामि नमः॥
ओम्+ ह्रूम्+ हः फट् ह्रूम्+ स्पर्शतन्मात्रम्+ संहरामि नमः।
ओम्+ ह्रूम्+ हः फट् ह्रूम्+ शब्दतन्मात्रम्+ संहरामि नमः॥
पञ्चोद्घातैः+गन्धतन्मात्ररूपम्+ भूमिमण्डलम्।
चतुरस्रम्+च पीतम्+च कठिनम्+ वज्रलाञ्छितम्॥21॥
इन्द्रादिदैवतम्+ पादयुग्ममध्यगतम्+ स्मरेत्।
शुद्धम्+च रसतन्मात्रम्+ प्रविलिप्य+अथ संहरेत्॥
रसमात्ररूपमात्रे क्रमेण+अनेन पूजकः॥22॥
ओम्+ ह्रीम्+ हः फट् ह्रूम्+ रसतन्मात्रम्+ संहरामि नमः॥
ओम्+ ह्रीम्+ हः फट् ह्रूम्+ रूपतन्मात्रम्+ संहरामि नमः।
ओम्+ ह्रीम्+ हः फट् ह्रूम्+ स्पर्शतन्मात्रम्+ संहरामि नमः॥
ओम्+ ह्रीम्+ हः फट् ह्रूम्+ शब्दतन्मात्रम्+ संहरामि नमः।
जानुनाभिमध्यगतम्+ श्वेतम्+ वै पद्मलाञ्छितम्।
शुक्लवर्णम्+ च+अर्द्धचन्द्रम्+ ध्यायेत्+वरुणदैवतम्॥23॥
चतुर्भिः+च तत्+उद्घातैः शुद्धम्+ तत्+रसमात्रकम्।
संहरेत्+रूपतन्मात्रम् रूपमात्रे च संहरेत्॥24॥
ओम्+ ह्रूम्+ हः फट् ह्रूम्+ रूपतन्मात्रम्+ संहरामि नमः।
ओम्+ ह्रूम्+ हः फट् ह्रूम्+ स्पर्शतन्मात्रम्+ संहरामि नमः।
ओम्+ ह्रूम्+ हः फट् ह्रूम्+ शब्दतन्मात्रम्+ संहरामि नमः।
इति त्रिभिः+तत्+उद्घातैः+त्रिकोणम्+ वह्निमण्डलम्।
नाभिकण्ठमध्यगतम्+ रक्तम्+ स्वस्तिकलाञ्छितम्॥25॥
ध्यात्वा+अनलाधिदैवम्+तत्+शुद्धम्+ स्पर्शे लयम्+ नयेत्।
ओम्+ ह्रौम्+ हः फट् ह्रूम्+ स्पर्शतन्मात्रम्+ संहरामि नमः।
ओम्+ ह्रौम्+ हः फट् ह्रूम्+ शब्दतन्मात्रम्+ संहरामि नमः॥
कण्ठनासामध्यगतम्+ वृत्तम्+ वै वायुमण्डलम्॥26॥
द्विः+उद्घातैः+धूम्रवर्णम्+ ध्यायेत्+शुद्धेन्दुलाञ्छितम्।
स्पर्शमात्रम्+ शब्दमात्रैः संहरेत्+ध्यानयोगतः॥27॥
ओम्+ ह्रौम्+ हः फट् ह्रूम्+ शब्दतन्मात्रम्+ संहरामि नमः।
एकोद्घातेन च+आकाशम्+ शुद्धस्फटिकसन्निभम्।
नासापुटशिखान्तस्थम्+आकाशम्+उपसंहरेत्॥28॥
शोषणाद्यैः+देहशुद्धिम्+ कुर्यात्+एवम्+ क्रमात्+ततः।
शुष्कम्+ कलेवरम्+ ध्यायेत् पादाद्यम्+च शिखान्तकम्॥29॥
यम्+ बीजेन वम्+ बीजेन ज्वालामालासमायुतम्।
देहम्+ रम्+इति+अनेन+एव ब्रह्मरन्ध्रात्+विनिर्गतम्॥30॥
बिन्दुम्+ध्यात्वा च+अमृतस्य तेन भस्मकलेवरम्।
सम्प्लावयेत्+लम्+इति+अस्मात् देहम्+ सम्पाद्य दिव्यकम्॥31॥
न्यासम्+ कृत्वा करे देहे मानसम्+ यागम्+आचरेत्।
विष्णुम्+ साङ्गम्+ हृदि पद्मे मानसैः कुसुमादिभिः॥32॥
मूलमन्त्रेण देवेशम्+प्रार्च्चयेत्+भुक्तिमुक्तिदम्।
स्वागतम्+ देवदेवेश सन्निधौ भव केशव॥33॥
गृहाण मानसीम्+ पूजाम्+ यथार्थम्+ परिभाविताम्।
आधारशक्तिः कूर्मः+अथ पूज्यः+अनन्तः+ मही ततः॥34॥
मध्ये+अग्न्यादौ च धर्माद्याः+ अधर्माद्याः+च मुख्यगाः।
सत्त्वादि मध्ये पद्मम्+च मायाविद्याख्यतत्त्वके॥35॥
कालतत्त्वम्+च सूर्यादिमण्डलम्+ पक्षिराजकः।
मध्ये ततः+च वायव्यात्‌+ईशान्ताः+ गुरुपङ्क्तिकाः॥36॥
गणः सरस्वती पूज्या नारदः+ नलकूबरः।
गुरुः+गुरुपादुका च परः+ गुरुः+च पादुका॥37॥
पूर्वसिद्धाः परसिद्धाः केशरेषु च शक्तयः।
लक्ष्मीः सरस्वती प्रीतिः कीर्त्तिः शान्तिः+च कान्तिका॥38॥
पुष्टिः+तुष्टिः++महेन्द्राद्याः+ मध्ये च+अवाहितः+ हरिः।
धृतिः श्रीरतिकान्त्याद्याः+ मूलेन स्थापितः+अच्युतः॥39॥
ओम् अभिमुखः+ भव+इति प्रार्थ्य सन्निहितः+ भव।
विन्यस्य+अर्घ्यादिकम्+ दत्त्वा गन्धाद्यैः+मूलतः+ यजेत्॥40॥
ओम्+ भीषय भीषय हृत् शिरः+त्रासय वै नमः।
मर्द्दय मर्द्दय शिखा अग्न्यादौ शस्त्रतः+अस्त्रकम्‌॥41॥
रक्ष रक्ष प्रध्वंसय प्रध्वंसय कवचाय नमः+ततः।
ओम्+ ह्रूम्+ फट् अस्त्राय नमः+ मूलबीजेन च+अङ्गकम्॥42॥
पूर्व्वदक्षाप्यसौम्येषु मूर्त्त्यावरणम्+अर्च्चयेत्।
वासुदेवः सङ्कर्षणः प्रद्युम्नः+च+अनिरुद्धकः॥43॥
अग्न्यादौ श्रीधृतिरतिकान्तयः+ मूर्त्तयः+ हरेः।
शङ्खचक्रगदापद्मम्+अग्न्यादौ पूर्व्वकादिकम्॥44॥
शार्ङ्गम्+च मुसलम्+ खड्गम्+ वनमालाम्+च तद्बहिः।
इन्द्राद्याः+च तथा+अनन्तः+ नैर्ऋत्याम्+ वरुणः+ततः॥45॥
ब्रह्मा+ईन्द्रेशानयोः+मध्ये अस्त्रावरणकम्+ बहिः।
ऐरावतः+ततः+छागः+ महिषः+ वानरः+ झषः॥46॥
मृगः शशः+अथ वृषभः कूर्म्मः+ हंसः+ततः+ बहिः।
पृश्निगर्भः कुमुदाद्याः+ द्वारपालाः+ द्वयम्+ द्वयम्॥47॥
पूर्व्वात्+उत्तरद्वारान्तम्+ हरिम्+ नत्वा बलिम्+ बहिः।
विष्णुपार्षदेभ्यः+ नमः+ बलिपीठे बलिम्+ ददेत्॥48॥
विश्वाय विश्वक्सेनात्मने ईशानके यजेत्।
देवस्य दक्षिणे हस्ते रक्षासूत्रम्+च बन्धयेत्॥49॥
संवत्सरकृतार्चायाः सम्पूर्णफलदायिने।
पवित्रारोहणाय+इदम्+ कौतुकम्+ धारय ओम्+ नमः॥50॥
उपवासादिनियमम्+ कुर्यात्+वै देवसन्निधौ।
उपवासादिनियतः+ देवम्+ सन्तोषयामि+अहम्॥51॥
कामक्रोधादयः सर्वे मा मे तिष्ठन्तु सर्वथा।
अद्यप्रभृति देवेश यावत्+वैशेषिकम्+ दिनम्॥52॥
यजमानः+ हि+अशक्तः+चेत् कुर्य्यात्+नक्तादिकम्+ व्रती।
हुत्वा विसर्जयेत् स्तुत्वा श्रीकरम्‌+नित्यपूजनम्॥
ओम्+ ह्रीम्+ श्रीम्+ श्रीधराय त्रैलोक्यमोहनाय नमः॥53॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये पवित्रारोहणे श्रीधरनित्यपूजाकथनम्+ नाम त्रयर्स्त्रिंशः+अध्यायः॥33॥
------
चतुस्त्रिंशः+अध्यायः
होमादिविधिः।
अग्निः+उवाच
विशेत्+अनेन मन्त्रेण यागस्थानम्+च भूषयेत्।
नमः+ ब्रह्मण्यदेवाय श्रीधराय+अव्ययात्मने॥1॥
ऋग्यजुःसामरूपाय शब्ददेहाय विष्णवे।
विलिख्य मण्डलम्+ सायम्+ यागद्रव्यादि च+आहरेत्॥2॥
प्रक्षालितकराङ्घ्रिः सन् विन्यस्य+अर्घ्यकरः+ नरः।
अर्घ्याद्भिः+तु शिरः प्रोक्ष्य द्वारदेशादिकम्+ तथा॥3॥
आरभेत्+ द्वारयागम्+च तोरणेशान् प्रपूजयेत्।
अश्वत्थोदुम्बरवटप्लक्षाः पूर्वादिगाः+ नगाः॥4॥
ऋक्+इन्द्रशोभनम्+ प्राच्याम्+ यजुः+यमसुभद्रकम्।
सामापः+च सुधन्वाख्यम्+ सोमाथर्वसुहोत्रकम्॥5॥
तोरणान्ताः पताकाः+च कुमुदाद्याः+ घटद्वयम्।
द्वारि द्वारि स्वनाम्ना+अर्च्याः पूर्वे पूर्णः+च पुष्करः॥6॥
आनन्दनन्दनौ दक्षः+ वीरसेनः सुषेणकः।
सम्भवप्रभवौ सौम्ये द्वारपान्+च+एव पूजयेत्॥7॥
अस्त्रजप्तपुष्पक्षेपात्+विघ्नान्+उत्सार्य संविशेत्।
भूतशुद्धिम्+ विधाय+अथ विन्यस्य कृतमुद्रकः॥8॥
फट्कारान्ताम्+ शिखाम्+ जप्त्वा सर्षपान् दिक्षु निक्षिपेत्।
वासुदेवेन गोमूत्रम्+ सङ्कर्षणेन गोमयम्॥9॥
प्रद्युम्नेन पयः+तज्जात्+ दधि नारायणात्+ घृतम्।
एकद्वित्र्यादिवाराणि घृतात्+वै भागतः+अधिकम्॥10॥
घृतपात्रे तत्+एकत्र पञ्चगव्यम्+उदाहृतम्।
मण्डपप्रोक्षणाय+एकम्+च+अपरम्+प्राशनाय च॥11॥
स्नानाय दशकुम्भेषु इन्द्राद्यान् लोकपान् यजेत्।
पूज्य+आज्ञाम्+ श्रावयेत्+तान्+च स्थातव्यम्+ च+आज्ञया हरेः॥12॥
यागद्रव्यादि संरक्ष्य विकिरान् विकिरेत्+ततः।
मूलाष्टशतसञ्जप्तान् कुशकूर्चान् हरेत्+च तान्॥13॥
ऐशान्याम्+ दिशि तत्रस्थम्+ स्थाप्य कुम्भम्+च वर्द्धनीम्।
कुम्भे साङ्गम्+ हरिम्+ प्रार्च्य वर्द्धन्याम्+अस्त्रम्+अर्चयेत्॥14॥
प्रदक्षिणम्+ यागगृहम्+ वर्द्धन्या+अछिन्नदारया।
सिञ्चन्+नयेत्+ततः कुम्भम्+ पूजयेत्+च स्थिरासने॥15॥
सपञ्चरत्नवस्त्राढ्यकुम्भे गन्धादिभिः+हरिम्।
वर्द्धन्याम्+ हेमगर्भायाम्+ यजेत्+अस्त्रम्+च वामतः॥16॥
तत्समीपे वास्तुलक्ष्मीम्+ भूविनायकम्+अर्च्चयेत्।
स्नपनम्+ कल्पयेत्+विष्णोः सङ्क्रान्त्यादौ तथा+एव च॥17॥
पूर्णकुम्भान् नव स्थाप्य नवकोणेषु निर्व्रणान्।
पाद्यम्‌+अर्घ्यम्+आचमनीयम्+ पञ्चगव्यम्+च निःक्षिपेत्॥18॥
पूर्वादिकलशे+अग्न्यादौ पञ्चामृतजलादिकम्।
दधि क्षीरम्+ मधु+उष्णोदम्+ पाद्यम्+ स्यात्+चतुरङ्गकम्॥19॥
पद्मश्यामाकदूर्वाः+च विष्णुपत्नी च पाद्यकम्।
तथा+अष्टाङ्गार्घ्यम्+आख्यातम्+ यवगन्धफलाक्षतम्॥20॥
कुशाः सिद्धार्थपुष्पाणि तिलाः+ द्रव्याणि च+अर्हणम्। 
लवङ्गकक्कोलयुतम्+ दद्यात्+आचमनीयकम्॥21॥
स्नापयेत्+मूलमन्त्रेण देवम्+ पञ्चामृतैः+अपि।
शुद्धोदम्+ मध्यकुम्भेन देवमूर्द्ध्नि विनिःक्षिपेत्॥22॥
कलशात्+निःसृतम्+ तोयम्+ कूर्चाग्रम्+ संस्पृशेत्+नरः।
शुद्धोदकेन पाद्यम्+च अर्घ्यम्+आचमनम्+ददेत्॥23॥
परिमृज्य पटेन+अङ्गम्+ सवस्त्रम्+ मण्डलम्+ नयेत्।
तत्र+अभ्यर्च्य+आचरेत्+होमम्+ कुण्डादौ प्राणसंयमी॥24॥
प्रक्षाल्य हस्तौ रेखाः+च तिस्त्रः पूर्वाग्रगामिनीः।
दक्षिणात्+उत्तरान्ताः+च तिस्रः+च+एव+उत्तराग्रगाः॥25॥
अर्घ्योदकेन सम्प्रोक्ष्य योनिमुद्राम्+प्रदर्शयेत्।
ध्यात्वा+अग्निरूपम्+च+अग्निम्+तु योन्याम्+ कुण्डे क्षिपेत्+नरः॥26॥
पात्राणि+आसादयेत् पश्चात्+दर्भस्रुक्स्रुवकादिभिः।
बाहुमात्राः परिधयः+ इध्मव्रश्चनम्+एव च॥27॥
प्रणीता प्रोक्षणीपात्रम्+आज्यस्थाली घृतादिकम्।
प्रस्थद्वयम्+ तण्डुलानाम्+ युग्मम्+ युग्मम्+अधोमुखम्॥28॥
प्रणीताप्रोक्षणीपात्रे न्यसेत् प्रागग्रगम्+ कुशम्।
अद्भिः पूर्य्य प्रणीताम्+तु ध्यात्वा देवम्+ प्रपूज्य च॥29॥
प्रणीताम्+ स्थापयेत्+अग्रे द्रव्याणाम्+च+एव मध्यतः।
प्रोक्षणीम्+अद्भिः सम्पूर्य्य प्रार्च्य दक्षे तु विन्यसेत्॥30॥
चरुम्+च श्रपयेत्+अग्नौ ब्रह्माणम्+ दक्षिणे न्यसेत्।
कुशान्‌+आस्तीर्य्य पूर्वादौ परिधीन् स्थापयेत्+ततः॥31॥
वैष्णवीकरणम्+ कुर्य्यात्+ गर्भाधानादिना नरः।
गर्भाधानम्+ पुंसवनम्+ सीमन्तोन्नयनम्+जनिः॥32॥
नामादिसमावर्त्तनान्तम्+ जुहुयात्+अष्ट च+आहुतीः।
पूर्णाहुतीः प्रतिकर्म्म स्रुचा स्रुवसुयुक्तया॥33॥
कुण्डमध्ये ऋतुमतीम्+ लक्ष्मीम्+ सञ्चिन्त्य होमयेत्।
कुण्डलक्ष्मीः समाख्याता प्रकृतिः+त्रिगुणात्मिका॥34॥
सा योनिः सर्वभूतानाम्+ विद्यामन्त्रगणस्य च।
विमुक्तेः कारणम्+ वह्निः परमात्मा च मुक्तिदः॥35॥
प्राच्याम्+ शिरः समाख्यातम्+ बाहू कोणे व्यवस्थितौ।
ईशानाग्नेयकोणे तु जङ्घे वायव्यनैर्ऋते॥36॥
उदरम्+ कुण्डम्+इति+उक्तम्+ योनिः+योनिः+विधीयते।
गुणत्रयम्+ मेखलाः स्युः+ध्यात्वा+एवम्+ समिधः+ दश॥37॥
पञ्चाधिकान्+तु जुहुयात् प्रणवान्+मुष्टिमुद्रया।
पुनः+आधारौ जुहुयात्+वाय्वग्न्यन्तम्+ ततः श्रपेत्॥38॥
ईशान्तम्+ मूलमन्त्रेण आज्यभागौ तु होमयेत्।
उत्तरे द्वादशान्तेन दक्षिणे तेन मध्यतः॥39॥
व्याहृत्या पद्ममध्यस्थम्+ ध्यायेत्+वह्निम्+तु संस्कृतम्।
वैष्णवम्+ सप्तजिह्वम्+ च सूर्यकोटिसमप्रभम्॥40॥
चन्द्रवक्त्रम्+च सूर्याक्षम्+ जुहुयात्+शतम्+अष्ट च।
तदर्द्धम्+च+अष्ट मूलेन अङ्गानाम्+च दशांशतः॥41॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये अग्निकार्यकथनम्+ नाम चतुस्त्रिंशः+अध्यायः॥34॥
----- 
पञ्चत्रिंशः+अध्यायः 
पवित्राधिवासनादिविधिः।
अग्निः+उवाच
सम्पाताहुतिना+आसिच्य पवित्राणि+अधिवासयेत्।
नृसिंहमन्त्रजप्तानि गुप्तानि+अस्त्रेण तानि तु॥1॥
वस्त्रसंवेष्टितानि+एव पात्रस्थानि+अभिमन्त्रयेत्।
बिल्वाद्यद्भिः प्रोक्षितानि मन्त्रेण च+एकधा द्विधा॥2॥
कुम्भपार्श्वे तु संस्थाप्य रक्षाम्+ विज्ञाप्य देशिकः।
दन्तकाष्ठम्+च+आमलकम्+ पूर्वे सङ्कर्षणेन तु॥3॥
प्रद्युम्नेन भस्मतिलान् दक्षे गोमयमृत्तिकाम्।
वारुणे च+अनिरुद्धेन सौम्ये नारायणेन च॥4॥
दर्भोदकम्+च+अथ हृदा अग्नौ कुङ्कुमरोचनम्।
ऐशान्याम्+ शिरसा धूपम्+ शिखया नैर्ऋते+अपि+अथ॥5॥
मूलपुष्पाणि दिव्यानि कवचेन+अथ वायवे।
चन्दनाम्ब्वक्षतदधिदूर्वाः+च पुटिकास्थिताः॥6॥
गृहम्+ त्रिसूत्रेण+आवेष्ट्य पुनः सिद्धार्थकान् क्षिपेत्।
दद्यात् पूजाक्रमेण+अथ स्वैः स्वैः+गन्धपवित्रकम्॥7॥
मन्त्रैः+वै द्वारपादिभ्यः+ विष्णुकुम्भे तु+अनेन च।
विष्णुतेजोभवम्+ रम्यम्+ सर्वपातकनाशनम्॥8॥
सर्वकामप्रदम्+ देवम्+ तव+अङ्गे धारयामि+अहम्।
सम्पूज्य धूपदीपद्यैः+व्रजेत्+ द्वारसमीपतः॥9॥
गन्धपुष्पाक्षतोपेतम्+ पवित्रम्+च+अखिले+अर्प्पयेत्।
पवित्रम्+ वैष्णवम्+ तेजः+ महापातकनाशनम्॥10॥
धर्म्मकामार्थसिद्ध्यर्थम्+ स्वके+अङ्गे धारयामि+अहम्।
आसने परिवारादौ गुरौ दद्यात् पवित्रकम्॥11॥
गन्धादिभिः समभ्यर्च्य गन्धपुष्पाक्षतादिमत्।
विष्णुतेजोभव+इत्यादिमूलेन हरये+अर्पयेत्॥12॥
वह्निस्थाय ततः+ दत्त्वा देवम्+ सम्प्रार्थयेत्+ततः।
क्षीरोदधिमहानागशय्यावस्थितविग्रह॥13॥
प्रातः+त्वाम्+ पूजयिष्यामि सन्निधौ भव केशव।
इन्द्रादिभ्यः+ततः+ दत्त्वा विष्णुपार्षदके बलिम्॥14॥
ततः+ देवाग्रतः कुम्भम्+ वासोयुगसमन्वितम्।
रोचनाचन्द्रकाश्मीरगन्धाद्युदकसंयुतम्॥15॥
गन्धपुष्पादिना+आभूष्य मूलमन्त्रेण पूजयेत्।
मण्डपात्+बहिः+आगत्य विलिप्ते मण्डलत्रये॥16॥
पञ्चगव्यम्+चरुम्+दन्तकाष्ठम्+च+एव क्रमात्+भवेत्।
पुराणश्रवणम्+ स्तोत्रम्+ पठन् जागरणम्+ निशि॥17॥
परप्रेषकबालानाम्+ स्त्रीणाम्+ भोगभुजाम्+ तथा।
सद्योधिवासनम्+ कुर्य्यात्+विना गन्धपवित्रकम्॥18॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये पवित्राधिवासनम्+ नाम पञ्चत्रिंशः+अध्यायः॥35॥
--------
षट्त्रिंशः+अध्यायः
पवित्रारोपणविधानम्।
अग्निः+उवाच
प्रातः स्नानादिकम्+ कृत्वा द्वारपालान् प्रपूज्य च।
प्रविश्य गुप्ते देशे च समाकृष्य+अथ धारयेत्॥1॥
पूर्वाधिवासितम्+ द्रव्यम्+ वस्त्राभरणगन्धकम्।
निरस्य सर्वनिर्म्माल्यम्+ देवम्+ संस्थाप्य पूजयेत्॥2॥
पञ्चामृतैः कषायैः+च शुद्धगन्धोदकैः+ततः।
पूर्वाधिवासितम्+ दद्यात्+वस्त्रम्+ गन्धम्+ च पुष्पकम्॥3॥
अग्नौ हुत्वा नित्यवत्+च देवम्+ सम्प्रार्थयेत्+नमेत्।
समर्प्य कर्म्म देवाय पूजाम्+ नैमित्तिकीम्+ चरेत्॥4॥
द्वारपालविष्णुकुम्भवर्द्धनीः प्रार्थयेत्+हरिम्।
अतः+ देव+इति मन्त्रेण मूलमन्त्रेण कुम्भके॥5॥
कृष्ण कृष्ण नमः+तुभ्यम्+ गृह्णीष्व+इदम्+ पवित्रकम्।
पवित्रीकरणार्थाय वर्षपूजाफलप्रदम्॥6॥
पवित्रकम् कुरुष्व+अद्य यत्+मया दुष्कृतम्+ कृतम्।
शुद्धः+ भवामि+अहम्+ देव त्वत्प्रसादात् सुरेश्वर॥7॥
पवित्रम्+च हृदाद्यैः+तु आत्मानम्+अभिषिच्य च।
विष्णुकुम्भम्+च सम्प्रोक्ष्य व्रजेत्+देवसमीपतः॥8॥
पवित्रम्+आत्मने दद्यात्+रक्षाबन्धम्+ विसृज्य च।
गृहाण ब्रह्मसूत्रम्+च यत्+मया कल्पितम्+ प्रभो॥9॥
कर्म्मणाम्+ पूरणार्थाय यथा दोषः+ न मे भवेत्।
द्वारपालासनगुरुमुख्यानाम्+च पवित्रकम्॥10॥
कनिष्ठादि च देवाय वनमालाम्+च मूलतः।
हृदादिविष्वक्सेनान्ते पवित्राणि समर्पयेत्॥11॥
वह्नौ हुत्वा+अग्निवर्त्तिभ्यः+ विष्ण्वादिभ्यः पवित्रकम्।
प्रार्च्य पूर्णाहुतिम्+ दद्यात् प्रायश्चित्ताय मूलतः॥12॥
अष्टोत्तरशतम्+ वा+अपि पञ्चोपनिषदैः+ततः।
मणिविद्रुममालाभिः+मन्दारकुसुमादिभिः॥13॥
इयम्+ सांवत्सरी पूजा तव+अस्तु गरुडध्वज।
वनमाला यथा देव कौस्तुभम्+ सततम्+ हृदि॥14॥
तद्वत् पवित्रतन्तून्+च पूजाम्+ च हृदये वह।
कामतः+अकामतः+ वा+अपि यत्+कृतम्+ नियमार्च्चने॥15॥
विधिना विघ्नलोपेन परिपूर्णम् तत्‌+अस्तु मे।
प्रार्थ्य नत्वा क्षमा+अपि+अथ पवित्रम्+ मस्तके+अर्प्पयेत्॥16॥
दत्त्वा बलिम्+ दक्षिणाभिः+वैष्णवम्+तोषयेत्+ गुरुम्।
विप्रान् भोजनवस्त्राद्यैः+दिवसम्+ पक्षम्+एव वा॥17॥
पवित्रम्+ स्नानकाले च अवतार्य्य समर्प्पयेत्।
अनिवारितम्+अन्नाद्यम्+ दद्यात्+भुङ्क्ते+अथ च स्वयम्॥18॥
विसर्जने+अह्नि सम्पूज्य पवित्राणि विसर्ज्जयेत्।
सांवत्सरीम्+इमाम्+ पूजाम्+ सम्पाद्य विधिवत्+मम॥19॥
व्रज पवित्रक+इदानीम्+ विष्णुलोकम्+ विसर्ज्जितः।
मध्ये सोमेशयोः प्रार्च्च्य विष्वक्सेनम्+ हि तस्य च॥20॥
पवित्राणि समभ्यर्च्य ब्राह्मणाय समर्प्पयेत्।
यावन्तः+तन्तवः+तस्मिन् पवित्रे परिकल्पिताः॥21॥
तावत्+युगसहस्राणि विष्णुलोके महीयते।
कुलानाम्+ शतम्+उद्धृत्य दश पूर्वान् दश+अपरान्। 
विष्णुलोके तु संस्थाप्य स्वयम्+ मुक्तिम्+अवाप्नुयात्॥22॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये विष्णुपवित्रारोहणम्+ नाम षट्त्रिंशः+अध्यायः॥36॥
------
सप्तत्रिंशः+अध्यायः
सर्वदेवपवित्रारोहणविधिः।
अग्निः+उवाच
सङ्क्षेपात् सर्वदेवानाम्+ पवित्रारोहणम्+ शृणु।
पवित्रम्+ सर्वलक्ष्म स्यात् स्वरसानलगम्+ तु+अपि॥1॥
जगद्योने समागच्छ परिवारगणैः सह।
निमन्त्रयामि+अहम्+ प्रातः+दद्याम्+तुभ्यम्+ पवित्रकम्॥2॥
जगत्सृजे नमः+तुभ्यम्+ गृह्णीष्व+इदम्+ पवित्रकम्।
पवित्रीकरणार्थाय वर्षपूजाफलप्रदम्॥3॥
शिवदेव नमः+तुभ्यम्+ गृह्णीष्व+इदम्+ पवित्रकम्।
मणिविद्रुममालाभिः+मन्दारकुसुमादिभिः॥4॥
इयम्+ सांवत्सरी पूजा तव+अस्तु वेदवित्पते।
सांवत्सरीम्+इमाम्+ पूजाम्+ सम्पाद्य विधिवत्+मम॥5॥
व्रज पवित्रक+इदानीम्+ स्वर्गलोकम्+ विसर्ज्जितः।
सूर्य्यदेव नमः+तुभ्यम्+ गृह्णीष्व+इदम्+ पवित्रकम्॥6॥
पवित्रीकरणार्थाय वर्षपूजाफलप्रदम्।
शिवदेव नमः+तुभ्यम्+ गृह्णीष्व+इदम्+ पवित्रकम्॥7॥
पवित्रीकरणार्थाय वर्षपूजाफलप्रदम्।
बाणेश्वर नमः+तुभ्यम्+ गृह्णीष्व+इदम्+ पवित्रकम्॥8॥
पवित्रीकरणार्थाय वर्षपूजाफलप्रदम्।
शक्तिदेवि नमः+तुभ्यम्+ गृह्णीष्व+इदम्+ पवित्रकम्॥9॥
पवित्रीकरणार्थय वर्षपूजाफलप्रदम्।
नारायणमयम् सूत्रम्+अनिरुद्धमयम्+ वरम्॥10॥
धनधान्यायुरारोग्यप्रदम्+ सम्प्रददामि ते।
कामदेवमयम् सूत्रम्+ सङ्कर्षणमयम्+ वरम्॥11॥
विद्यासन्ततिसौभाग्यप्रदम्+ सम्प्रददामि ते।
वासुदेवमयम् सूत्रम्+ धर्म्मकामार्थमोक्षदम्॥12॥
संसारसागरोत्तारकारणम्+ प्रददामि ते।
विश्वरूपमयम् सूत्रम्+ सर्व्वदम्+ पापनाशनम्॥13॥ 
अतीतानागतकुलसमुद्धारम्+ ददामि ते।
कनिष्ठादीनि चत्वारि मनुभिः+तु क्रमात्+ददे॥14॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये सङ्क्षेपपवित्रारोहणम्+ नाम सप्तत्रिंशः+अध्यायः॥37॥
------
अष्टत्रिंशः+अध्यायः
देवालयनिर्म्माणफलम्।
अग्निः+उवाच
वासुदेवाद्यालयस्य कृतौ वक्ष्ये फलादिकम्।
चिकीर्षोः+देवधामादि सहस्रजनिपापनुत्॥1॥
मनसा सद्मकर्तॄणाम्+ शतजन्माघनाशनम्।
ये+अनुमोदन्ति कृष्णस्य क्रियमाणम्+ नराः+ गृहम्॥2॥
ते+अपि पापैः+विनिर्मुक्ताः प्रयान्ति+अच्युतलोकताम्।
समतीतम्+ भविष्यम्+च कुलानाम्+अयुतम्+ नरः॥3॥
विष्णुलोकम्+ नयति+आशु कारयित्वा हरेः+गृहम्।
वसन्ति पितरः+ दृष्ट्वा विष्णुलोके हि+अलङ्कृताः॥4॥
विमुक्ताः+ नारकैः+दुःखैः कर्त्तुः कृष्णस्य मन्दिरम्।
ब्रह्महत्यादिपापौघघातकम्+ देवतालयम्॥5॥
फलम्+ यत्+न+आप्यते यज्ञैः+धाम कृत्वा तत्+आप्यते।
देवागारे कृते सर्व्वतीर्थस्नानफलम्+ लभेत्॥6॥
देवाद्यर्थे हतानाम्+च रणे यत्+तत्+फलादिकम्।
शाठ्येन पांसुना वा+अपि कृतम्+ धाम च नाकदम्॥7॥
एकायतनकृत् स्वर्गी त्र्यगारी ब्रह्मलोकभाक्।
पञ्चागारी शम्भुलोकम्+अष्टागारात्+हरौ स्थितिः॥8॥
षोडशालयकारी तु भुक्तिमुक्तिम्+अवाप्नुयात्।
कनिष्ठम्+ मध्यमम्+ श्रेष्ठम्+ कारयित्वा हरेः+गृहम्॥9॥
स्वर्गम्+ च वैष्णवम्+ लोकम्+ मोक्षम्+आप्नोति च क्रमात्।
श्रेष्ठम्+आयतनम्+ विष्णोः कृत्वा यत्+धनवान् लभेत्॥10॥
कनिष्ठेन+एव तत् पुण्यम्+ प्राप्नोति+अधनवान्+नरः।
समुत्पाद्य धनम्+ कृत्वा स्वल्पेन+अपि सुरालयम्॥11॥
कारयित्वा हरेः पुण्यम्+ सम्प्राप्नोति+अधिकम्+ वरम्।
लक्षेण+अथ सहस्रेण शतेन+अर्द्धेन वा हरेः॥12॥
कारयन् भवनम्+ याति यत्र+आस्ते गरुडध्वजः।
बाल्ये तु क्रीडमानाः+ ये पांसुभिः+भवनम्+ हरेः॥13॥
वासुदेवस्य कुर्व्वन्ति ते+अपि तल्लोकगामिनः।
तीर्थे च+आयतने पुण्ये सिद्धक्षेत्रे तथा+अष्टमे॥14॥
कर्त्तुः+आयतनम्+ विष्णोः+यथा+उक्तात् त्रिगुणम्+ फलम्।
बन्धूकपुष्पविन्यासैः सुधापङ्केन वैष्णवम्॥15॥
ये विलिम्पन्ति भवनम्+ ते यान्ति भगवत्पुरम्।
पतितम्+ पतमानम्+तु तथा+अर्द्धपतितम्+ नरः॥16॥
समुद्धृत्य हरेः+धाम प्राप्नोति द्विगुणम्+ फलम्।
पतितस्य तु यः कर्त्ता पतितस्य च रक्षिता॥17॥
विष्णोः+आयतनस्य+इह सः+ नरः+ विष्णुलोकभाक्।
इष्टकानिचयः+तिष्ठेत्+ यावत्+आयतने हरेः॥18॥
सकुलः+तस्य वै कर्त्ता विष्णुलोके महीयते।
सः+ एव पुण्यवान् पूज्य इह लोके परत्र च॥19॥
कृष्णस्य वासुदेवस्य यः कारयति केतनम्।
जातः सः+ एव सुकृती कुलम्+तेन+एव पावितम्॥20॥
विष्णुरुद्रार्कदेव्यादेः+गृहकर्त्ता सः+ कीर्त्तिभाक्।
किम्+ तस्य वित्तनिचयैः+मूढस्य परिरक्षिणः॥21॥
दुःखार्ज्जितैः+यः कृष्णस्य न कारयति केतनम्।
न+उपभोग्यम्+ धनम्+ यस्य पितृविप्रदिवौकसाम्॥22॥
न+उपभोगाय बन्धूनाम्+ व्यर्थः+तस्य धनागमः।
यथा ध्रुवः+ नृणाम्+ मृत्युः+वित्तनाशः+तथा ध्रुवः॥23॥
मूढः+तत्र+अनुबध्नाति जीविते+अथ चले धने।
यदा वित्तम्+ न दानाय न+उपभोगाय देहिनाम्॥24॥
नापि कीर्त्यै न धर्मार्थम्+ तस्य स्वाम्ये+अथ कः+ गुणः।
तस्मात्+वित्तम्+ समासाद्य दैवात्+वा पौरुषात्+अथ॥25॥
दद्यात् सम्यक् द्विजाग्रेभ्यः कीर्त्तनानि च कारयेत्।
दानेभ्यः+च+अधिकम्+ यस्मात् कीर्त्तनेभ्यः+ वरम्+ यतः॥26॥
अतः+तत्+कारयेत्+धीमान् विष्ण्वादेः+मन्दिरादिकम्।
विनिवेश्य हरेः+धाम भक्तिमद्भिः+नरोत्तमैः॥27॥
निवेशितम्+ भवेत् कृत्स्नम्+ त्रैलोक्यम्+ सचराचरम्।
भूतम्+ भव्यम्+ भविष्यम्+च स्थूलम्+ सूक्ष्मम्+ तथा+इतरत्॥28॥
आब्रह्मस्तम्बपर्य्यन्तम्+ सर्व्वम्+ विष्णोः समुद्भवम्।
तस्य देवादिदेवस्य सर्वगस्य महात्मनः॥29॥
निवेश्य भवनम्+ विष्णोः+न भूयः+ भुवि जायते।
यथा विष्णोः+धामकृतौ फलम्+ तद्वत्+दिवौकसाम्॥30॥
शिवब्रह्मार्क्कविघ्नेशचण्डीलक्ष्म्यादिकात्मनाम्।
देवालयकृतेः पुण्यम्+ प्रतिमाकरणे+अधिकम्॥31॥
प्रतिमास्थापने यागे फलस्य+अन्तः+ न विद्यते।
मृण्मयात्+दारुजे पुण्यम्+ दारुजात्‌+इष्टकाभवे॥32॥
इष्टकोत्थात्+शैलजे स्यात्+हेमादेः+अधिकम्+ फलम्।
सप्तजन्मकृतम्+ पापम्+ प्रारम्भात्+एव नश्यति॥33॥
देवालयस्य स्वर्गी स्यात्+नरकम्+ न सः+ गच्छति।
कुलानाम्+ शतम्+उद्धृत्य विष्णुलोकम्+ नयेत्+नरः॥34॥
यमः+ यमभटान्+आह देवमन्दिरकारिणः।
यमः+ उवाच
प्रतिमापूजादिकृतः+ न+आनेयाः+ नरकम्+ नराः॥35॥
देवालयाद्यकर्त्तारः+ आनेयाः+ते तु गोचरे।
विचरध्वम्+ यथान्यायम्+नियोगः+ मम पाल्यताम्॥36॥
न+आज्ञाभङ्गम्+ करिष्यन्ति भवताम्+ जन्तवः क्वचित्।
केवलम्+ ये जगत्तातम्+अनन्तम्+ समुपाश्रिताः॥37॥
भवद्भिः परिहर्त्तव्याः+तेषाम्+ न+अत्र+अस्ति संस्थितिः।
ये च भागवताः+ लोके तच्चित्ताः+तत्परायणाः॥38॥
पूजयन्ति सदा विष्णुम्+ ते वः+त्याज्याः सुदूरतः।
यः+तिष्ठन् प्रस्वपन् गच्छन्+उत्तिष्ठन् स्खलिते स्थिते॥39॥
सङ्कीर्त्तयन्ति गोविन्दम्+ ते वः+त्याज्याः सुदूरतः।
नित्यनैमित्तिकैः+देवम्+ ये यजन्ति जनार्द्दनम्॥40॥
न+अवलोक्याः+ भवद्भिः+ते तद्गताः+ यान्ति तद्गतिम्।
ये पुष्पधूपवासोभिः+भूषणैः+च+अतिवल्लभैः॥41॥
अर्च्ययन्ति न ते ग्राह्याः+ नराः कृष्णालये गताः।
उपलेपनकर्त्तारः सम्मार्जनपराः+च ये॥42॥
कृष्णालये परित्याज्याः+तेषाम्+ पुत्राः+तथा कुलम्।
येन च+आयतनम्+ विष्णोः कारितम्+ तत्कुलोद्भवम्॥43॥
पुंसाम्+ शतम्+ न+अवलोक्यम्+ भवद्भिः+दुष्टचेतसा।
यः+तु देवालयम्+ विष्णोः+दारुशैलमयम्+ तथा॥44॥
कारयेत्+मृण्मयम्+ वा+अपि सर्वपापैः प्रमुच्यते।
अहनि+अहनि यज्ञेन यजतः+ यत्+महाफलम्॥45॥
प्राप्नोति तत् फलम्+ विष्णोः+यः कारयति केतनम्।
कुलानाम्+ शतम्+आगामि समतीतम्+ तथा शतम्॥46॥
कारयन् भगवद्धाम नयति+अच्युतलोकताम्।
सप्तलोकमयः+ विष्णुः+तस्य यः कुरुते गृहम्॥47॥
तारयति+अक्षयान्+लोकान्+अक्षयान् प्रतिपद्यते।
इष्टकाचयविन्यासः+ यावन्ति+अब्दानि तिष्ठति॥48॥
तावद्वर्षसहस्राणि तत्कर्त्तुः+दिवि संस्थितिः।
प्रतिमाकृत्+विष्णुलोकम्+ स्थापकः+ लीयते हरौ॥
देवसद्मप्रतिकृतिप्रतिष्ठाकृत्+तु गोचरे॥49॥
अग्निः+उवाच
यमोक्ताः+ न+आनयन्+ते+अथ प्रतिष्ठादिकृतम्+ हरेः।
हयशीर्षः प्रतिष्ठार्थम्+ देवानाम्+ ब्रह्मणे+अब्रवीत्॥50॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये देवालयादिमाहात्म्यवर्णनम्+ नाम अष्टत्रिंशः+अध्यायः॥38॥
------
ऊनचत्वारिंशः+अध्यायः
भूपरिग्रहविधानम्।
हयग्रीवः+ उवाच
विष्ण्वादीनाम्+ प्रतिष्ठादि वक्ष्ये ब्रह्मन् शृणुष्व मे।
प्रोक्तानि पञ्चरात्राणि सप्तरात्राणि वै मया॥1॥
व्यस्तानि मुनिभिः+लोके पञ्चविंशतिसङ्ख्यया।
हयशीर्षम्+ तन्त्रम्+आद्यम्+ तन्त्रम्+ त्रैलोक्यमोहनम्॥2॥
वैभवम्+ पौष्करम्+ तन्त्रम्+ प्रह्रादम्+गार्ग्यगालवम्।
नारदीयम्+च सम्प्रश्नम्+ शाण्डिल्यम्+ वैश्वकं तथा॥3॥
सत्योक्तम्+ शौनकम्+ तन्त्रम्+ वासिष्ठम्+ ज्ञानसागरम्।
स्वायम्भुवम्+ कापिलम्+च तार्क्षम्+ नारायणीयकम्॥4॥
आत्रेयम्+ नारसिंहाख्यम्+आनन्दाख्यम्+ तथा+अरुणम्।
बौधायनम्+ तथा+आर्षम्+ तु विश्वोक्तम्+ तस्य सारतः॥5॥
प्रतिष्ठाम्+ हि द्विजः कुर्य्यात्+मध्यदेशादिसम्भवः।
न कच्छदेशसम्भूतः कावेरीकोङ्कणोद्गतः॥6॥
कामरूपकलिङ्गोत्थः काञ्चीकाश्मीरकोशलः।
आकाशवायुतेजोम्बुभूः+एताः पञ्च रात्रयः॥7॥
अचैतन्याः+तमोद्रिक्ताः पञ्चरात्रविवर्जितम्।
ब्रह्म+अहम्+ विष्णुः+अमलः+ इति विद्यात्+सः देशिकः॥8॥
सर्वलक्षणहीनः+अपि सः+ गुरुः+तन्त्रपारगः।
नगराभिमुखाः स्थाप्याः+ देवाः+ न च पराङ्मुखाः॥9॥
कुरुक्षेत्रे गयादौ च नदीनाम्+तु समीपतः।
ब्रह्मा मध्ये तु नगरे पूर्वे शक्रस्य शोभनम्॥10॥
अग्नौ+अग्नेः+च मातॄणाम्+ भूतानाम्+च यमस्य च।
दक्षिणे चण्डिकायाः+च पितृदैत्यादिकस्य च॥11॥
नैर्ऋते मन्दिरम्+ कुर्यात् वरुणादेः+च वारुणे।
वायोः+नागस्य वायव्ये सौम्ये यक्षगुहस्य च॥12॥
चण्डीशस्य महेशस्य ऐशे विष्णोः+च सर्वशः।
पूर्वदेवकुलम्+ पीड्य प्रासादम्+ स्वल्पकम्+ तु+अथ॥13॥
समम्+ वा+अपि+अधिकम्+ वा+अपि न कर्त्तव्यम्+ विजानता।
उभयोः+द्विगुणाम्+ सीमाम्+ त्यक्त्वा च+उच्छ्रयसम्मिताम्॥14॥
प्रासादम्+ कारयेत्+अन्यम्+ न+उभयम्+ पीडयेत्+ बुधः।
भूमौ तु शोधितायाम्+ तु कुर्यात्+भूमिपरिग्रहम्॥15॥
प्राकारसीमापर्य्यन्तम्+ ततः+ भूतबलिम्+ हरेत्।
माषम्+ हरिद्राचूर्णम्+तु सलाजम्+ दधिसक्तुभिः॥16॥
अष्टाक्षरेण सक्तून्+च पातयित्वा+अष्टदिक्षु च।
राक्षसाः+च पिशाचाः+च यस्मिन्+तिष्ठन्ति भूतले॥17॥
सर्व्वे ते व्यपगच्छन्तु स्थानम्+ कुर्य्याम्+अहम्+ हरेः।
हलेन वाहयित्वा गाम्+ गोभिः+च+एव+अवदारयेत्॥18॥
परमाण्वष्टकेन+एव रथरेणुः प्रकीर्तितः।
रथरेण्वष्टकेन+एव त्रसरेणुः प्रकीर्त्यते॥19॥
तैः+अष्टभिः+तु बालाग्रम्+ लिक्षा तैः+अष्टभिः+मता।
ताभिः+यूकाष्टभिः ख्याता ताः+च+अष्टौ यवमध्यमः॥20॥
यवाष्टकैः+अङ्गुलम्+ स्यात्+चतुर्विंशाङ्गुलः करः।
चतुरङ्गुलसंयुक्तः सः+ हस्तः पद्महस्तकः॥21॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये भूपरिग्रहः+ नाम ऊनचत्वारिंशः+अध्यायः॥39॥
----- 
चत्वारिंशः+अध्यायः
अर्घ्यदानविधानम्।
भगवान्+उवाच
पूर्व्वम्+आसीत् महद्भूतम्+ सर्व्वभूतभयङ्करम्।
तत्+देवैः+निहितम्+ भूमौ सः+ वास्तुपुरुषः स्मृतः॥1॥
चतुःषष्टिपदे क्षेत्रे ईशम्+ कोणार्द्धसंस्थितम्।
घृताक्षतैः+तर्प्पयेत्+तम्+ पर्ज्जन्यम्+ पदगम्+ ततः॥2॥
उत्पलाद्भिः+जयन्तम्+च द्विपदस्थम्+ पताकया।
महेन्द्रम्+च+एककोष्ठस्थम्+ सर्व्वरक्तैः पदे रविम्॥3॥
वितानेन+अर्द्धपदगम्+ सत्यम्+ पदे भृशम्+ घृतैः।
व्योम शाकुनमांसेन कोणार्द्धपदसंस्थितम्॥4॥
स्रुचा च+अर्द्धपदे वह्निम्+ पूषाणम्+ लाजया+एकतः।
स्वर्णेन वितथम्+ द्विष्ठम्+ मथनेन गृहाक्षतम्॥5॥
मांसौदनेन धर्म्मेशम्+एकैकस्मिन् स्थितम्+ द्वयम्।
गन्धर्वम्+ द्विपदम्+ गन्धैः+भृशम्+ शाकुनजिह्वया॥6॥
एकस्थम्+ऊर्ध्वसंस्थम्+च मृगम्+ नीलपटैः+तथा।
पितॄन् कृशरया+अर्द्धस्थम्+ दन्तकाष्ठैः पदस्थितम्॥7॥
दौवारिकम्+ द्विसंस्थम्+च सुग्रीवम्+ यावकेन तु।
पुष्पदन्तम्+ कुशस्तम्बैः पद्मैः+वरुणम्+एकतः॥8॥
असुरम्+ सुरया द्विष्ठम्+ पदे शेषम्+ घृताम्भसा।
यवैः पापम्+ पदार्द्धस्थम्+ रोगम्+अर्द्धे च मण्डकैः॥9॥
नागपुष्पैः पदे नागम्+ मुख्यम्+ भक्ष्यैः+द्विसंस्थितम्।
मुद्गौदनेन भल्लाटम्+ पदे सोमम्+ पदे तथा॥10॥
मधुना पायसेन+अथ शालूकेन ऋषिम्+ द्वये।
पदे दितिम्+ लोपिकाभिः+अर्द्धे दितिम्+अथ+अपरम्॥11॥
पूरिकाभिः+ततः+चापम्+ईशाधः पयसा पदे।
ततः+अधः+चापवत्सम्+तु दध्ना च+एकपदे स्थितम्॥12॥
लड्डुकैः+च मरीचिम्+तु पूर्वकोष्ठचतुष्टये।
सवित्रे रक्तपुष्पाणि ब्रह्माधः कोणकोष्ठके॥13॥
तदधः कोष्ठके दद्यात् सावित्र्यै च कुशोदकम्।
विवस्वते+अरुणम्+ दद्यात्+चन्दनम्+चतुरङ्घ्रिषु॥14॥
रक्षोधः कोणकोष्ठे तु इन्द्राय+अन्नम्+ निशान्वितम्।
इन्द्रजयाय तस्य+अधः+ घृतान्नम्+ कोणकोष्ठके॥15॥
चतुष्पदेषु दातव्यम्+इन्द्राय गुडपायसम्।
वाय्वधः कोणदेशे तु रुद्राय पक्वमांसकम्॥16॥
तदधः कोणकोष्ठे तु यक्षाय+अर्धम्+ फलम्+तथा।
महीधराय मांसान्नम्+ माषम्+च चतुरङ्घ्रिषु॥17॥
मध्ये चतुष्पदे स्थाप्याः+ ब्रह्मणे तिलतण्डुलाः।
चरकीम्+ माषसर्प्पिर्भ्याम्+ स्कन्दम्+ कृशरया स्रजा॥18॥
रक्तपद्मैः+विदारीम्+च कन्दर्पम्+च पलोदनैः।
पूतनाम्+ पलपित्ताभ्याम्+ मांसासृग्भ्याम्+च जम्भकम्॥19॥
पित्तासृगस्थिभिः पापाम्+ पिलिपिञ्जम् स्रजा सृजा।
ईशाद्यान् रक्तमांसेन अभावात्+अक्षतैः+यजेत्॥20॥
रक्षोमातृगणेभ्यः+च पिशाचादिभ्यः एव च।
पितृभ्यः क्षेत्रपालेभ्यः+ बलीन् दद्यात् प्रकामतः॥21॥
अहुत्वा+एतान्+असन्तर्प्य प्रासादादीन्+न कारयेत्।
ब्रह्मस्थाने हरिम्+ लक्ष्मीम्+ गणम्+ पश्चात् समर्च्चयेत्॥22॥
महीश्वरम्+ वास्तुमयम्+ वर्द्धन्या सहितम्+ घटम्।
ब्रह्माणम्+ मध्यतः कुम्भे ब्रह्मादीन्+च दिगीश्वरान्॥23॥
दद्यात् पूर्णाहुतिम्+ पश्चात् स्वस्ति वाच्य प्रणम्य च।
प्रगृह्य कर्करीम्+ सम्यक् मण्डलम्+तु प्रदक्षिणम्॥24॥
सूत्रमार्गेण हे ब्रह्मन्+तोयधारान्+च भ्रामयेत्।
पूर्व्ववत्+तेन मार्गेण सप्त बीजानि वापयेत्॥25॥
प्रारम्भम्+ तेन मार्गेण तस्य खातस्य कारयेत्।
ततः+ गर्त्तम्+ खनेत्+मध्ये हस्तमात्रम्+ प्रमाणतः॥26॥
चतुरङ्गुलकम्+ च+अधः+च+उपलिप्य+अर्च्चयेत्+ततः।
ध्यात्वा चतुर्भुजम्+ विष्णुम्+अर्घ्यम्+ दद्यात्+तु कुम्भतः॥27॥
कर्कर्या पूरयेत् श्वभ्रम्+ शुक्लपुष्पाणि च न्यसेत्।
दक्षिणावर्त्तकम्+ श्रेष्ठम्+ बीजैः+मृद्भिः+च पूरयेत्॥28॥
अर्घ्यदानम्+ विनिष्पाद्य गोवस्त्रादीन्+ददेत्+गुरौ।
कालज्ञाय स्थपतये वैष्णवादिभ्यः+ अर्च्चयेत्॥29॥
ततः+तु खानयेत्+यत्नात्+जलान्तम्+ यावत्+एव तु।
पुरुषाधः स्थितम्+ शल्यम्+ न गृहे दोषदम्+ भवेत्॥30॥
अस्थिशल्ये भिद्यते वै भित्तिः+वै गृहिणः+असुखम्।
यत्+नामशब्दम्+ शृणुयात्+तत्+तु शल्यम्+ तदुद्भवम्॥31॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये अर्घ्यदानकथनम्+ नाम चत्वारिंशः+अध्यायः॥40॥
------ 
एकचत्वारिंशः+अध्यायः
शिलादिन्यासविधानम्।
भगवान्+उवाच
पादप्रतिष्ठाम्+ वक्ष्यामि शिलाविन्यासलक्षणम्।
अग्रतः+ मण्डपः कार्य्यः कुण्डानाम्+तु चतुष्टयम्॥1॥
कुम्भन्यासेष्टकान्यासौ द्वारस्तम्भोच्छ्रयम्+ शुभम्।
पादोनम्+ पूरयेत् खातम्+ तत्र वास्तुम्+ यजेत् समे॥2॥
इष्टकाः+च सुपक्वाः स्युः+द्वादशाङ्गुलसम्मिताः।
सुविस्तारत्रिभागेन वैपुल्येन समन्विताः॥3॥
करप्रमाणा श्रेष्ठा स्यात्+शिला+अपि+अथ शिलामये।
नव कुम्भान्+ताम्रमयान् स्थापयेत्+इष्टकाघटान्॥4॥
अद्भिः पञ्चकषायेण सर्व्वौषधिजलेन च।
गन्धतोयेन च तथा कुम्भैः+तोयसुपूरितैः॥5॥
हिरण्यव्रीहिसंयुक्तैः+गन्धचन्दनचर्च्चितैः।
आपो हिष्ठा+इति तिसृभिः शन्नो देवी+इति च+अपि+अथ॥6॥
तरत्समन्दीः+इति च पावमानीभिः+एव च।
उदुत्तमं वरुणम्+इति कयानश्च तथा+एव च॥7॥
वरुणस्य+इति मन्त्रेण हंसः शुचिषत्+इति+अपि।
श्रीसूक्तेन च तथा शिलाः संस्थाप्य संघटाः॥8॥
शय्यायाम्+ मण्डपे प्राच्याम्+ मण्डले हरिम्+अर्च्चयेत्।
जुहुयात्+जनयित्वा+अग्निम्+ समिधः+ द्वादशीः+ततः॥9॥
आघारौ+आज्यभागौ तु प्रणवेन+एव कारयेत्।
अष्टाहुतीः+तथा+अष्टान्तैः+आज्यम्+ व्याहृतिभिः क्रमात्॥10॥
लोकेशानाम्+अग्नये वै सोमाय च ग्रहाय च।
पुरुषोत्तमाय+इति च व्याहृतीः+जुहुयात्+ततः॥11॥
प्रायश्चित्तम्+ ततः पूर्णाम्+ मूर्त्तिमांसघृतान्‌+तिलान्।
वेदाद्यैः+द्वादशान्तेन कुम्भेषु च पृथक् पृथक्॥12॥
प्राङ्मुखः+तु गुरुः कुर्य्यात्+अष्टदिक्षु विलिप्य च।
मध्ये च+एकाम्+ शिलाम्+ कुम्भम्+ न्यसेत्+एतान् सुरान् क्रमात्॥13॥
पद्मम्+ च+एव महापद्मम्+ मकरम्+ कच्छपम्+ तथा।
कुमुदम्+च तथा नन्दम्+ पद्मम्+ शङ्खम्+च पद्मिनीम्॥14॥
कुम्भात्+न चालयेत्+तेषु न्यसेत्+अष्ट+इष्टकाः क्रमात्।
ईशानान्ताः+च पूर्व्वादौ+इष्टिकाम्+ प्रथमम्+ न्यसेत्॥15॥
शक्तयः+ विमलाद्याः+तु इष्टकानाम्+तु देवताः।
न्यसनीया यथायोगम्+ मध्ये न्यस्या तु+अनुग्रहा॥16॥
अव्यङ्गे च+अक्षते पूर्णे मुनेः+अङ्गिरसः सुते।
इष्टके त्वम्+ प्रयच्छ+इष्टम्+ प्रतिष्ठाम्+ कारयामि+अहम्॥17॥
मन्त्रेण+अनेन विन्यस्य इष्टकाः+ देशिकोत्तमः।
गर्भाधानम्+ ततः कुर्य्यात्+मध्यस्थाने समाहितः॥18॥
कुम्भोपरिष्टात्+देवेशम्+ पद्मिनीम्+ न्यस्य देवताम्।
मृत्तिकाः+च+एव पुष्पाणि धातवः+ रत्नम्+एव च॥19॥
लौहानि दिक्पतेः+अस्त्रम्+ यजेत्+वै गर्भभाजने।
द्वादशाङ्गुलविस्तारे चतुरङ्गुलकोच्छ्रये॥20॥
पद्माकारे ताम्रमये भाजने पृथिवीम्+ यजेत्।
एकान्ते सर्वभूतेशे पर्वतासनमण्डिते॥21॥
समुद्रपरिवारे त्वम्+ देवि गर्भम्+ समाश्रय।
नन्दे नन्दय वासिष्ठे वसुभिः प्रजया सह॥22॥
जये भार्गवदायादे प्रजानाम्+ विजयावहे।
पूर्णे+अङ्गिरसदायादे पूर्णकामम्+ कुरुष्व माम्॥23॥
भद्रे काश्यपदायादे कुरु भद्राम्+ मतिम्+ मम।
सर्वबीजसमायुक्ते सर्वरत्नौषधीवृते॥24॥
जये सुरुचिरे नन्दे वासिष्ठे रम्यताम्+इह।
प्रजापतिसुते देवि चतुरस्रे महीयसि॥25॥
सुभगे सुप्रभे भद्रे गृहे काश्यपि रम्यताम्।
पूजिते परमाश्चर्य्ये गन्धमाल्यैः+अलङ्कृते॥26॥
भवभूतिकरी देवि गृहे भार्गवि रम्यताम्।
देशस्वामिपुरस्वामिगृहस्वामिपरिग्रहे॥27॥
मनुष्यादिकतुष्ट्यर्थम्+ पशुवृद्धिकरी भव।
एवम्+उक्त्वा ततः खातम्+ गोमूत्रेण तु सेचयेत्॥28॥
कृत्वा निधापयेत्+गर्भम्+ गर्भाधानम्+ भवेत्+निशि।
गोवस्त्रादि प्रदद्यात्+च गुरवे+अन्येषु भोजनम्॥29॥
गर्भम्+ न्यस्य+इष्टकाः+ न्यस्य ततः+ गर्भम्+ प्रपूरयेत्।
पीठबन्धम्+अतः कुर्य्यात्+मितप्रासादमानतः॥30॥
पीठोत्तमम्+च+उच्छ्रयेण प्रासादस्य+अर्द्धविस्तरात्।
पादहीनम् मध्यमम् स्यात् कनिष्ठम् च+उत्तमार्द्धतः॥31॥
पीठबन्धोपरिष्टात्+तु वास्तुयागम्+ पुनः+यजेत्।
पादप्रतिष्ठाकारी तु निष्पापः+ दिवि मोदते॥32॥
देवागारम्+ करोमि+इति मनसा यः+तु चिन्तयेत्।
तस्य कायगतम्+ पापम्+ तदह्ना हि प्रणश्यति॥33॥
कृते तु किम्+ पुनः+तस्य प्रासादे विधिना+एव तु।
अष्टेष्टकसमायुक्तम्+ यः कुर्य्यात्+देवतालयम्॥34॥
न तस्य फलसम्पत्तिः+वक्तुम्+ शक्येत केनचित्।
अनेन+एव+अनुमेयम्+ हि फलम्+ प्रासादविस्तरात्॥35॥
ग्राममध्ये च पूर्वे च प्रत्यग्द्वारम्+ प्रकल्पयेत्।
विदिशासु च सर्वासु ग्रामे प्रत्यङ्मुखः+ भवेत्॥
दक्षिणे च+उत्तरे च+एव पश्चिमे प्राङ्मुखः+ भवेत्॥36॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये पातालयोगकथनम्+ नाम एकचत्वारिंशः+अध्यायः॥41॥
-------
द्वाचत्वारिंशः+अध्यायः
प्रासादलक्षणकथनम्।
हयग्रीवः+ उवाच
प्रासादम्+ सम्प्रवक्ष्यामि सर्वसाधारणम्+ शृणु।
चतुरस्रीकृतम्+ क्षेत्रम्+ भजेत् षोडशधा बुधः॥1॥
मध्ये तस्य चतुर्भिः+तु कुर्य्यात्+आयसमन्वितम्।
द्वादश+एव तु भागानि भित्त्यर्थम्+ परिकल्पयेत्॥2॥
जङ्घोच्छ्रायम्+तु कर्त्तव्यम्+ चतुर्भागेण च+आयतम्।
जङ्घायाम्+ द्विगुणोच्छ्रायम्+ मञ्जर्य्याः कल्पयेत्+ बुधः॥3॥
तुर्य्यभागेन मञ्जर्य्याः कार्य्यः सम्यक् प्रदक्षिणः।
तन्माननिर्गमम्+ कार्य्यम्+उभयोः पार्श्वयोः समम्॥4॥
शिखरेण समम्+ कार्य्यम्+अग्रे जगति विस्तरम्।
द्विगुणेन+अपि कर्त्तव्यम्+ यथाशोभानुरूपतः॥5॥
विस्तारात्+मण्डपस्य+अग्रे गर्भसूत्रद्वयेन तु।
दैर्घ्यात्+पादाधिकम्+ कुर्य्यात्+मध्यस्तम्भैः+विभूषितम्॥6॥
प्रासादगर्भमानम्+ वा कुर्व्वीत मुखमण्डपम्।
एकाशीतिपदैः+वास्तुम्+ पश्चात् मण्डपम्+आरभेत्॥7॥
शुकान् प्राग्द्वारविन्यासे पादान्तःस्थान् यजेत् सुरान्।
तथा प्राकारविन्यासे यजेत्+ द्वात्रिंशत्+अन्तगान्॥8॥
सर्वसाधारणम्+ च+एतत् प्रासादस्य च लक्षणम्।
मानेन प्रतिमायाः+ वा प्रासादम्+अपरम्+ शृणु॥9॥
प्रतिमायाः प्रमाणेन कर्त्तव्या पिण्डिका शुभा।
गर्भः+तु पिण्डिकार्द्धेन गर्भमानाः+तु भित्तयः॥10॥
भित्तेः+आयाममानेन उत्सेधम्+तु प्रकल्पयेत्।
भित्त्युच्छायात्+तु द्विगुणम्+ शिखरम्+ कल्पयेत्+ बुधः॥11॥
शिखरस्य तु तुर्य्येण भ्रमणम्+ परिकल्पयेत्।
शिखरस्य चतुर्थेन अग्रतः+ मुखमण्डपम्॥12॥
अष्टमांशेन गर्भस्य रथकानाम्+तु निर्गमः।
परिधेः+गुणभागेन रथकान्+तत्र कल्पयेत्॥13॥
तत्तृतीयेण वा कुर्य्यात्+रथकानाम्+तु निर्गमम्।
वामत्रयम्+ स्थापनीयम्+ रथकत्रितये सदा॥14॥
शिखरार्थम्+ हि सूत्राणि चत्वारि विनिपातयेत्।
शुकनाशोर्ध्वतः सूत्रम्+ तिर्य्यग्भूतम्+ निपातयेत्॥15॥
शिखरस्य+अर्द्धभागस्थम्+ सिंहम्+ तत्र तु कारयेत्।
शुकनासाम्+ स्थिरीकृत्य मध्यसन्धौ निधापयेत्॥16॥
अपरे च तथा पार्श्वे तद्वत् सूत्रम्+ निधापयेत्।
तदूर्द्ध्वम्‌+तु भवेत्+वेदी सकण्ठा मनसारकम्॥17॥
स्कन्धभग्नम्+ न कर्त्तव्यम्+ विकरालम्+ तथा+एव च।
ऊर्ध्वम्+ च वेदिकामानात् कलशम्+ परिकल्पयेत्॥18॥
विस्तारात्+ द्विगुणम्+ द्वारम्+ कर्त्तव्यम्+ तु सुशोभनम्।
उदुम्बरौ तदूर्ध्वम्+च न्यसेत्+शाखाम्+ सुमङ्गलैः॥19॥
द्वारस्य तु चतुर्थांशे कार्य्यौ चण्डप्रचण्डकौ।
विष्वक्सेनवत्+सदण्डौ शिखोर्ध्वोदुम्बरे श्रियम्॥20॥
दिग्गजैः स्नाप्यमानाम्‌+ताम्+ घटैः साब्जाम्+ सुरूपिकाम्।
प्रासादस्य चतुर्थांशैः प्राकारस्य+उच्छ्रयः+ भवेत्॥21॥
प्रासादात् पादहीनः+तु गोपुरस्य+उच्छ्रयः+ भवेत्।
पञ्चहस्तस्य देवस्य एकहस्ता तु पीठिका॥22॥
गारुडम्+ मण्डपम्+च+अग्रे एकम्+ भौमादिधाम च।
कुर्य्यात्+हि प्रतिमायाम्+तु दिक्षु च+अष्टासु च+उपरि॥23॥
पूर्वम्+ वराहम्+ दक्षे च नृसिंहम्+ श्रीधरम्+ जले।
उत्तरे तु हयग्रीवम्+आग्नेय्याम्+ जामदग्न्यकम्॥24॥
नैर्ऋत्याम्+ रामकम्+ वायौ वामनम्+ वासुदेवकम्।
ईशे प्रासादरचना देया वस्वर्ककादिभिः॥
द्वारस्य च+अष्टमाद्यंशम्+ त्यक्त्वा वेधः+ न दोषभाक्॥25॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये प्रासादलक्षणम्+ नाम द्वाचत्वारिंशः+अध्यायः॥42॥
------
त्रिचत्वारिंशः+अध्यायः
प्रासाददेवतास्थापनम्।
भगवान्+उवाच
प्रासादे देवताः स्थाप्याः+ वक्ष्ये ब्रह्मन् शृणुष्व मे।
पञ्चायतनमध्ये तु वासुदेवम्+ निवेशयेत्॥1॥
वामनम्+ नृहरिम्+च+अश्वशीर्षम्+ तद्वत् सूकरम्।
आग्नेये नैर्ऋते च+एव वायव्ये च+ईशगोचरे॥2॥
अथ नारायणम् मध्ये आग्नेय्याम्+अम्बिकाम् न्यसेत्।
नैर्ऋत्याम् भास्करम् वायौ ब्रह्माणम्+ लिङ्गम्+ईशके॥3॥
अथवा रुद्ररूपम्+तु अथवा नवधामसु।
वासुदेवम्+ न्यसेत्+मध्ये पूर्वादौ वामवामकान्॥4॥
इन्द्रादीन् लोकपालान्+च अथवा नवधामसु।
पञ्चायतनकम्+ कुर्य्यात् मध्ये तु पुरुषोत्तमम्॥5॥
लक्ष्मीवैश्रवणौ पूर्वम्+ दक्षे मातृगणम्+ न्यसेत्।
स्कन्दम्+ गणेशम्+ईशानम्+ सूर्य्यादीन् पश्चिमे ग्रहान्॥6॥
उत्तरे दशमत्स्यादीन्+आग्नेय्याम्+ चण्डिकाम्+ तथा।
नैर्ऋत्याम्+अम्बिकाम्+ स्थाप्य वायव्ये तु सरस्वतीम्॥7॥
पद्माम्+ऐशे वासुदेवम्+ मध्ये नारायणम्+च वा।
त्रयोदशालये मध्ये विश्वरूपम्+ न्यसेत्+हरिम्॥8॥
पूर्वादौ केशवादीन् वा अन्यधामस्वयम्+ हरिम्।
मृण्मयी दारुघटिता लोहजा रत्नजा तथा॥9॥
शैलजा गन्धजा च+एव कौसुमी सप्तधा स्मृता।
कौसुमी गन्धजा च+एव मृण्मयी प्रतिमा तथा॥10॥
तत्कालपूजिताः+च+एताः सर्वकामफलप्रदाः।
अथ शैलमयी वक्ष्ये शिला यत्र च गृह्यते॥11॥
पर्वतानाम्+अभावे च गृह्णीयात्+ भूगताम्+ शिलाम्।
पाण्डरा हि+अरुणा पीता कृष्णा शस्ता तु वर्णिनाम्॥12॥
न यदा लभ्यते सम्यक् वर्णिनाम्+ वर्णतः शिला।
वर्णाद्यापादनम्+ तत्र जुहुयात् सिंहविद्यया॥13॥
शिलायाम्+ शुक्लरेखाग्र्या कृष्णाग्र्या सिंहहोमतः।
कांस्यघण्टानिनादा स्यात् पुंलिङ्गा विस्फुलिङ्गिका॥14॥
तन्मन्दलक्षणा स्त्री स्यात्+रूपाभावात्+नपुंसका।
दृश्यते मण्डलम्+ यस्याम्+ सगर्भाम्+ ताम्+ विवर्जयेत्॥15॥
प्रतिमार्थम्+ वनम्+ गत्वा वनयागम्+ समाचरेत्।
तत्र खात्वा+उपलिप्य+अथ मण्डपे तु हरिम्+ यजेत्॥16॥
बलिम्+ दत्त्वा कर्म्मशस्त्रम्+ टङ्कादिकम्+अथ+अर्च्चयेत्।
हुत्वा+अथ शालितोयेन अस्त्रेण प्रोक्षयेत्+शिलाम्॥17॥
रक्षाम्+ कृत्वा नृसिंहेन मूलमन्त्रेण पूजयेत्।
हुत्वा पूर्णाहुतिम्+ दद्यात्+ततः+ भूतबलिम्+ गुरुः॥18॥
अत्र ये संस्थिताः सत्त्वाः+ यातुधानाः+च गुह्यकाः।
सिद्धादयः+ वा ये च+अन्ये तान् सम्पूज्य क्षमापयेत्॥19॥
विष्णुबिम्बार्थम्+अस्माकम्+ यात्रा+एषा केशवाज्ञया।
विष्ण्वर्थम्+ यत्+भवेत् कार्य्यम्+ युष्माकम्+अपि तत्‌+भवेत्॥20॥
अनेन बलिदानेन प्रीताः+ भवत सर्वथा।
क्षेमेण गच्छत+अन्यत्र मुक्त्वा स्थानम्+इदम्+ त्वरात्॥21॥
एवम्+ प्रबोधिताः सत्त्वाः+ यान्ति तृप्ताः+ यथासुखम्।
शिल्पिभिः+च चरुम्+ प्राश्य स्वप्नमन्त्रम्+ जपेत्+निशि॥22॥
ओम्+ नमः सकललोकाय विष्णवे प्रभविष्णवे।
विश्वाय विश्वरूपाय स्वप्नाधिपतये नमः॥23॥
आचक्ष्व देवदेवेश प्रसुप्तः+अस्मि तव+अन्तिकम्।
स्वप्ने सर्वाणि कार्याणि हृदिस्थानि तु यानि मे॥24॥
ओम् ओम्+ ह्रूम्+ फट् विष्णवे स्वाहा।
शुभे स्वप्ने शुभम्+ सर्वम्+ हि+अशुभे सिंहहोमतः॥
प्रातरर्घ्यम्+ शिलायाम्+ तु दत्त्वा+अस्त्रेण+अस्त्रकम्+ यजेत्॥25॥
कुद्दालटङ्कशस्त्राद्यम्+ मध्वाज्याक्तमुखम्+चरेत्।
आत्मानम्+ चिन्तयेत्+विष्णुम्+ शिल्पिनम्+ विश्वकर्म्मकम्॥26॥
शस्त्रम्+ विष्ण्वात्मकम्+ दद्यात्+मुखपृष्ठादि दर्शयेत्।
जितेन्द्रियः टङ्कहस्तः शिल्पी तु चतुरस्रकाम्॥27॥
शिलाम्+ कृत्वा पिण्डिकार्थम्+ किञ्चित्+न्यूनाम्+तु कल्पयेत्।
रथे स्थाप्य समानीय सवस्त्राम्+ कारुवेश्मनि।
पूजयित्वा+अथ घटयेत् प्रतिमाम्+ सः+ तु कर्म्मकृत्॥28॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये शान्त्यादिवर्णनम्+ नाम त्रिचत्वारिंशः+अध्यायः॥43॥
------ 
चतुश्चत्वारिंशः+अध्यायः
वासुदेवादिप्रतिमालक्षणविधिः।
भगवान्+उवाच
वासुदेवादिप्रतिमालक्षणम्+ प्रवदामि ते।
प्रासादस्य+उत्तरे पूर्वमुखीम्+ वा च+उत्तराननाम्॥1॥
संस्थाप्य पूज्य च बलिम्+ दत्त्वा+अथो+ मध्यसूत्रकम्।
शिल्पी तु नवधा विभज्य नवमे+अंशके॥2॥
सूर्यभक्ते शिलायाम्+ तु भागम्+ स्वाङ्गुलम्+उच्यते।
द्व्यङ्गुलम्+ गोलकम्+ नाम्ना कालनेत्रम्+ तत्+उच्यते॥3॥
भागम्+एकम्+ त्रिधा भक्त्वा पार्ष्णिभागम्+ प्रकल्पयेत्।
भागम्+एकम्+ तथा जानौ ग्रीवायाम्+ भागम्+एव च॥4॥
मुकुटम्+ तालमात्रम्+ स्यात्+तालमात्रम्+ तथा मुखम्।
तालेन+एकेन कण्ठम्+तु तालेन हृदयम्+ तथा॥5॥
नाभिमेढ्रान्तरम्+तालम्+ द्वितालौ+ऊरुकौ तथा।
तालद्वयेन जङ्घा स्यात् सूत्राणि शृणु साम्प्रतम्॥6॥
कार्य्यम्+ सूत्रद्वयम्+ पादे जङ्घामध्ये तथा+अपरम्।
जानौ सूत्रद्वयम्+ कार्य्यम्+ऊरुमध्ये तथा+अपरम्॥7॥
मेढ्रे तथा+अपरम्+ कार्य्यम्+ कट्याम्+ सूत्रम्+तथा+अपरम्।
मेखलाबन्धसिद्ध्यर्थम् नाभ्याम् च+एव+अपरम्+तथा॥8॥
हृदये च तथा कार्य्यम्+ कण्ठे सूत्रद्वयम्+ तथा।
ललाटे च+अपरम्+ कार्यम्+ मस्तके च तथा+अपरम्॥9॥
मुकुटोपरि कर्त्तव्यम्+ सूत्रम्+एकम्+ विचक्षणैः।
सूत्राणि+ऊर्ध्वम्+ प्रदेयानि सप्त+एव कमलोद्भव॥10॥
कक्षात्रिकान्तरेण+एव षट् सूत्राणि प्रदापयेत्।
मध्यसूत्रम् तु सन्त्यज्य सूत्राणि+एव निवेदयेत्॥11॥
ललाटम् नासिकावक्त्रम्+ कर्त्तव्यम्+चतुरङ्गुलम्।
ग्रीवाकर्णौ तु कर्त्तव्यौ आयामात्+चतुरङ्गुलौ॥12॥
द्व्यङ्गुले हनुके कार्य्ये विस्तारात्+चिबुकम्+तथा।
अष्टाङ्गुलम्+ ललाटम्+तु विस्तारेण प्रकीर्त्तितम्॥13॥
परेण द्व्यङ्गुलौ शङ्खौ कर्त्तव्यौ+अलकान्वितौ।
चतुरङ्गुलम्+आख्यातम्+अन्तरम्+ कर्णनेत्रयोः॥14॥
द्व्यङ्गुलौ पृथुकौ कर्णौ कर्णापाङ्गार्द्धपञ्चमे।
भ्रूसमेन तु सूत्रेण कर्णश्रोत्रम्+ प्रकीर्त्तितम्॥15॥
विद्धम्+ षडङ्गुलम्+ कर्णम्+अविद्धम्+चतुरङ्गुलम्।
चिबुकेन समम्+ विद्धमविद्धम्+ वा षडङ्गुलम्॥16॥
गन्धपात्रम्+ तथा+आवर्त्तम्+ शष्कुलीम्+ कल्पयेत्+तथा।
द्व्यङ्गुलेन+अधरः कार्यः+तस्य+अर्द्धेन+उत्तराधरः॥17॥
अर्द्धाङ्गुलम्+ तथा नेत्रम्+ वक्त्रम्+तु चतुरङ्गुलम्।
आयामेन तु वैपुल्यात् सार्द्धम्+अङ्गुलम्+उच्यते॥18॥
अव्यात्तमेवम्+ स्यात्+वक्त्रम्+ व्यात्तम्+ द्व्यङ्गुलम्+इष्यते।
नासावंशसमुच्छ्रायम्+ मूले तु+एकाङ्गुलम्+ मतम्॥19॥
उच्छ्रायात् द्व्यङ्गुलम्+ च+अग्रे करवीरोपमाः स्मृताः।
अन्तरम्+ चक्षुषोः कार्यम्+ चतुरङ्गुलमानतः॥20॥
द्व्यङ्गुलम्+ च+अक्षिकोणम्+ च द्व्यङ्गुलम्+ च+अन्तरम्+ तयोः।
तारा नेत्रत्रिभागेण दृक्तारा पञ्चमांशिका॥21॥
त्र्यङ्गुलम्+ नेत्रविस्तारम्+ द्रोणी च+अर्द्धाङ्गुला मता।
तत्प्रमाणा भ्रुवोः+लेखा भ्रुवौ च+एव समे मते॥22॥
भ्रूमध्यम्+ द्व्यङ्गुलम्+ कार्यम्+ भ्रूदैर्घ्यम्+ चतुरङ्गुलम्।
षट्त्रिंशदङ्गुलायामम्+मस्तकस्य तु वेष्टनम्॥23॥
मूर्त्तीनाम्+ केशवादीनाम्+ द्वात्रिंशद्वेष्टनम्+ भवेत्।
पञ्चनेत्रा तु+अधोग्रीवा विस्तारात्+वेष्टनम्+ पुनः॥24॥
त्रिगुणम्+ तु भवेत्+ऊर्द्ध्वम्+ विस्तृताष्टाङ्गुलम्+ पुनः।
ग्रीवात्रिगुणम्+आयामम्+ ग्रीवावक्षोन्तरम्+ भवेत्॥25॥
स्कन्धौ+अष्टाङ्गुलौ कार्यौ त्रिकलौ+अंशकौ शुभौ।
सप्तनेत्रौ स्मृतौ बाहू प्रबाहू षोडशाङ्गुलौ॥26॥
त्रिकलौ विस्तृतौ बाहू प्रबाहू च+अपि तत्समौ।
बाहुदण्डोर्द्ध्वतः+ ज्ञेयः परिणाहः कलाः+ नव॥27॥
सप्तदशाङ्गुलः+ मध्ये कूर्प्परः+अर्द्धे च षोडश।
कूर्परस्य भवेत्+नाहः त्रिगुणः कमलोद्भव॥28॥
नाहः प्रबाहुमध्ये तु षोडशाङ्गुलः+ उच्यते।
अग्रहस्ते परीणाहः+ द्वादशाङ्गुलः+ उच्यते॥29॥
विस्तारेण करतलम्+ कीर्त्तितम्+ तु षडङ्गुलम्।
दैर्घ्यम्+ सप्ताङ्गुलम्+ कार्यम्+ मध्या पञ्चाङ्गुला मता॥30॥
तर्ज्जनी+अनामिका च+एव तस्मात्+अर्द्धाङ्गुलम्+ विना।
कनिष्ठाङ्गुष्ठकौ कार्यौ चतुरङ्गुलसम्मितौ॥31॥
द्विपर्वोङ्गुष्ठकः कार्यः शेषाङ्गुल्यः+त्रिपर्विकाः।
सर्वासाम्+ पर्वणः+अर्द्धेन नखमानम्+ विधीयते॥32॥
वक्षसः+ यत् प्रमाणम्+तु जठरम्+ तत्प्रमाणतः।
अङ्गुलैका+ भवेत्+नाभी वेधेन च प्रमाणतः॥33॥
ततः+ मेढ्रान्तरम्+ कार्यम्+ तालमात्रम्+ प्रमाणतः।
नाभिमध्ये परीणाहः+ द्विचत्वारिंशदङ्गुलैः॥34॥
अन्तरम्+ स्तनयोः कार्य्यम्+ तालमात्रम्+ प्रमाणतः।
चिबुकौ यवमानौ तु मण्डलम्+ द्विपदम्+ भवेत्॥35॥
चतुःषष्ट्यङ्गुलम्+ कार्यम्+ वेष्टनम्+ वक्षसः स्फुटम्।
चतुर्मुखम्+च तदधः+ वेष्टनम्+ परिकीर्त्तितम्॥36॥
परिणाहः+तथा कट्याम्+ चतुःपञ्चाशदङ्गुलैः।
विस्तारः+च+ऊरुमूले तु प्रोच्यते द्वादशाङ्गुलः॥37॥
तस्मात्+अभ्यधिकम्+ मध्ये ततः+ निम्नतरम्+ क्रमात्।
विस्तृताष्टाङ्गुलम्+ जानु त्रिगुणा परिणाहतः॥38॥
जङ्घा मध्ये तु विस्तारः सप्ताङ्गुलः+ उदाहृतः।
त्रिगुणा परिधिः+च+अस्य जङ्घाग्रम्+ पञ्चविस्तरात्॥39॥
त्रिगुणा परिधिः+च+अस्य पादौ तालप्रमाणकौ।
आयामात्+उत्थितौ पादौ चतुरङ्गुलम्+एव च॥40॥
गुल्फात् पूर्वम्+ तु कर्त्तव्यम्+ प्रमाणात्+चतुरङ्गुलम्।
त्रिकलम्+ विस्तृतौ पादौ त्र्यङ्गुलः+ गुह्यकः स्मृतः॥41॥
पञ्चाङ्गुलम्+तु नाहः+अस्य दीर्घा तद्वत् प्रदेशिनी।
अष्टमाष्टांशतः+ न्यूनाः शेषाङ्गुल्यः क्रमेण तु॥42॥
सपादाङ्गुलम्+उत्सेधम्+अङ्गुष्ठस्य प्रकीर्त्तितम्।
यवोनम्+अङ्गुलम्+ कार्यम्+अङ्गुष्ठस्य नखम्+ तथा॥43॥
अर्द्धाङ्गुलम्+ तथा+अन्यासाम्+ क्रमात्+ न्यूनम्+ तु कारयेत्।
त्र्यङ्गुलौ वृषणौ कार्यौ मेढ्रम्+ तु चतुरङ्गुलम्॥44॥
परिणाहः+अत्र कोषाग्रम्+ कर्त्तव्यम्+चतुरङ्गुलम्।
षडङ्गुलपरीणाहौ वृषणौ परिकीर्त्तितौ॥45॥
प्रतिमा भूषणाढ्या स्यात्+एतत्+उद्देशलक्षणम्।
अनया+एव दिशा कार्यम्+ लोके दृष्ट्वा तु लक्षणम्॥46॥
दक्षिणे तु करे चक्रम्+अधस्तात् पद्मम्+एव च।
वामे शङ्खम्+ गदाधस्तात्+वासुदेवस्य लक्षणात्॥47॥
श्रीपुष्टी च+अपि कर्त्तव्ये पद्मवीणाकरान्विते।
ऊरुमात्रोच्छ्रितायामे मालाविद्याधरौ तथा॥48॥
प्रभामण्डलसंस्थौ तौ प्रभा हस्त्यादिभूषणा।
पद्माभम्+ पादपीठम्+तु प्रतिमासु+एवम्+आचरेत्॥49॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये प्रतिमालक्षणम्+ नाम चतुश्चत्वारिंशः+अध्यायः॥44॥
----- 
पञ्चचत्वारिंशः+अध्यायः
पिण्डिकालक्षणकथनम्।
भगवान्+उवाच
पिण्डिकालक्षणम्+ वक्ष्ये दैर्घ्यैण प्रतिमासमा।
उच्छ्रायम्+ प्रतिमार्द्धम्+तु चतुःषष्टिपुटाम्+ च ताम्॥1॥
त्यक्त्वा पङ्क्तिद्वयम्+ च+अधः+तदूर्ध्वम्+ यत्+तु कोष्ठकम्।
समन्तात्+उभयोः पार्श्वे अन्तस्थम्+ परिमार्जयेत्॥2॥
ऊर्ध्वम्+ पङ्क्तिद्वयम्+ त्यक्त्वा अधस्तात्+ यत्+तु कोष्ठकम्।
अन्तः सम्मार्जयेत् यत्नात् पार्श्वयोः+उभयोः समम्॥3॥
तयोः+मध्यगतौ तत्र चतुष्कौ मार्जयेत्+ततः।
चतुर्द्धा भाजयित्वा तु ऊर्ध्वपङ्क्तिद्वयम्+ बुधः॥4॥
मेखला भागमात्रा स्यात् खातम्+ तस्य+अर्द्धमानतः।
भागम्+ भागम्+ परित्यज्य पार्श्वयोः+उभयोः समम्॥5॥
दत्त्वा च+एकम्+ पदम्+ बाह्ये प्रमाणम्+ कारयेत्+ बुधः।
त्रिभागेण च भागस्य+अग्रे स्यात्+तोयविनिर्गमः॥6॥
नानाप्रकारभेदेन भद्रा+इयम्+ पिण्डिका शुभा।
अष्टताला तु कर्त्तव्या देवी लक्ष्मीः+तथा स्त्रियः॥7॥
भ्रुवौ यवाधिके कार्य्ये यवहीना तु नासिका।
गोलकेन+अधिकम्+ वक्त्रम्+ऊर्ध्वम्+ तिर्य्यक्+विवर्जितम्॥8॥
आयते नयने कार्य्यम्+ त्रिभागोनैः+यवैः+त्रिभिः।
तदर्द्धेन तु वैपुल्यम्+ नेत्रयोः परिकल्पयेत्॥9॥
कर्णपाशः+अधिकः कार्य्यः सृक्कणीसमसूत्रतः।
नम्रम्+ कलाविहीनम्+तु कुर्य्यात्+अंशद्वयम्+ तथा॥10॥
ग्रीवा सार्द्धकला कार्य्या तत्+विस्तारोपशोभिता।
नेत्रम्+ विना तु विस्तारौ ऊरू जानू च पिण्डिका॥11॥
अङ्घ्रिपृष्ठौ स्फिचौ कट्याम्+ यथायोगम्+ प्रकल्पयेत्।
सप्तांशोनाः+तथा+अङ्गुल्यः+ दीर्घम्+ विष्कम्भनाहतम्॥12॥
नेत्रैकवर्जितायामा जङ्घोरू च तथा कटिः।
मध्यपार्श्वम्+ च तद्वृत्तम्+ घनम्+ पीनम्+ कुचद्वयम्॥13॥
तालमात्रौ स्तनौ कार्य्यौ कटिः सार्द्धकलाधिका।
लक्ष्म शेषम्+ पुरावत्+स्यात् दक्षिणे च+अम्बुजम्+ करे॥14॥
वामे बिल्वम्+ स्वियौ पार्श्वे शुभे च+अमरहस्तके।
दीर्घघोणः+तु गरुडः+चक्राङ्गाद्यान्+अथो वदे॥15॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये पिण्डिकालक्ष्मादिलक्षणम्+ नाम पञ्चचत्वारिंशः+अध्यायः॥45॥
-----
षट्चत्वारिंशः+अध्यायः
शालग्रामादिमूर्त्तिलक्षणकथनम्।
भगवान्+उवाच
शालग्रामादिमूर्त्तिः+च वक्ष्ये+अहम्+ भुक्तिमुक्तिदाः।
वासुदेवः+असितः+ द्वारे शिलालग्नद्विचक्रकः॥1॥
ज्ञेयः सङ्कर्षणः+ लग्नद्विचक्रः+ रक्तः+ उत्तमः।
सूक्ष्मचक्रः+ बहुच्छिद्रः प्रद्युम्नः+ नीलदीर्घकः॥2॥
पीतः+अनिरुद्धः पद्माङ्कः+ वर्त्तुलः+ द्वित्रिरेखवान्।
कृष्णः+ नारायणः+ नाभ्युन्नतः सुषिरदीर्घवान्॥3॥
परमेष्ठी साब्जचक्रः पृष्ठच्छिद्रः+च बिन्दुमान्।
स्थूलचक्रः+असितः+ विष्णुः+मध्ये रेखा गदाकृतिः॥4॥
नृसिंहः कपिलः स्थूलचक्रः स्यात् पञ्चबिन्दुकः।
वराहः शक्तिलिङ्गः स्यात् तच्चक्रौ विषमौ स्मृतौ॥5॥
इन्द्रनीलनिभः स्थूलः+त्रिरेखालाञ्छितः शुभः।
कूर्मः+तथा+उन्नतः पृष्ठे वर्त्तुलावर्त्तकः+असितः॥6॥
हयग्रीवः+अङ्कुशाकाररेखः+ नीलः सबिन्दुकः।
वैकुण्ठः एकचक्रः+अब्जी मणिभः पुच्छरेखकः॥7॥
मत्स्यः+ दीर्घः+त्रिबिन्दुः स्यात् काचवर्णः+तु पूरितः।
श्रीधरः+ वनमालाङ्कः पञ्चरेखः+तु वर्त्तुलः॥8॥
वामनः+ वर्त्तुलः+च+अतिह्रस्वः+ नीलः सबिन्दुकः।
श्यामः+त्रिविक्रमः+ दक्षरेखः+ वामेन बिन्दुकः॥9॥
अनन्तः+ नागभोगाङ्गः+ न+एकाभः+ न+एकमूर्त्तिमान्।
स्थूलः+ दामोदरः+ मध्यचक्रः+अधः+सूक्ष्मबिन्दुकः॥10॥
सुदर्शनः+तु+एकचक्रः+ लक्ष्मीनारायणः+ द्वयात्।
त्रिचक्रः+च+अच्युतः+ देवः+त्रिचक्रः+ वा त्रिविक्रमः॥11॥
जनार्द्दनः+चतुश्चक्रः+ वासुदेवः+च पञ्चभिः।
षट्चक्रः+च+एव प्रद्युम्नः सङ्कर्षणः+च सप्तभिः॥12॥
पुरुषोत्तमोष्टचक्रः+ नवव्यूहः+ नवाङ्कितः।
दशावतारः+ दशभिः+दशैकेन+अनिरुद्धकः॥13॥
द्वादशात्मा द्वादशभिः+अतः+ ऊर्ध्वम्+अनन्तकः॥14॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये शालग्रामादिमूर्त्तिलक्षणम्+ नाम षट्चत्वारिंशः+अध्यायः॥46॥
-----
सप्तचत्वारिंशः+अध्यायः
शालग्रामादिपूजनकथनम्।
भगवान्+उवाच
शालग्रामादिचक्राङ्कपूजाः सिद्ध्यै वदामि ते।
त्रिविधा स्यात्+हरेः पूजा काम्याकाम्योभयात्मिका॥1॥
मीनादीनाम्+तु पञ्चानाम्+ काम्या+अथो वा+उभयात्मिका। 
वराहस्य नृसिंहस्य वामनस्य च मुक्तये॥2॥
चक्रादीनाम्+ त्रयाणाम्+तु शालग्रामार्च्चनम्+ शृणु।
उत्तमा निष्फला पूजा कनिष्ठा सफलार्चना॥3॥
मध्यमा मूर्त्तिपूजा स्यात्+चक्राब्जे चतुरस्रके।
प्रणवम्+ हृदि विन्यस्य षडङ्गम्+करदेहयोः॥4॥
कृतमुद्रात्रयः+चक्रात्+ बहिः पूर्वे गुरुम्+ यजेत्।
आप्ये गणम्+ वायवे च धातारम्+ नैर्ऋते यजेत्॥5॥
विधातारम्+च कर्त्तारम्+ हर्त्तारम्+ दक्षसौम्ययोः।
विष्वक्सेनम्+ यजेत्+ईशे आग्नेये क्षेत्रपालकम्॥6॥
ऋगादिवेदान् प्रागादौ आधारानन्तकम्+ भुवम्।
पीठम्+ पद्मम्+ च+अर्कचन्द्रवह्न्याख्यम्+ मण्डलत्रयम्॥7॥
आसनम्+ द्वादशार्णेन तत्र स्थाप्य शिलाम्+ यजेत्।
व्यस्तेन च समस्तेन स्वबीजेन यजेत् क्रमात्॥8॥
पूर्वादौ+अथ वेदाद्यैः+गायत्रीभ्याम्+ जितादिना।
प्रणवेन+अर्च्चयेत् पश्चात्+मुद्राः+तिस्रः प्रदर्शयेत्॥9॥
विष्वक्सेनस्य चक्रस्य क्षेत्रपालस्य दर्शयेत्।
शालग्रामस्य प्रथमा पूजा+अथो निष्कला+उच्यते॥10॥
पूर्ववत् षोडशारम्+च सपद्मम्+ मण्डलम्+ लिखेत्।
शङ्खचक्रगदाखड्गैः+गुर्वाद्यम्+ पूर्ववत्+यजेत्॥11॥
पूर्वे सौम्ये धनुर्बाणान् वेदाद्यैः+आसनम्+ ददेत्।
शिलाम्+ न्यसेत्+ द्वादशार्णैः+तृतीयम्+ पूजनम्+ शृणु॥12॥
अष्टारम्+अब्जम्+ विलिखेत् गुर्वाद्यम्+ पूर्ववत्+यजेत्।
अष्टार्णेन+आसनम्+ दत्त्वा तेन+एव च शिलाम्+ न्यसेत्॥13॥
पूजयेत्+दशधा तेन गायत्रीभ्याम्+ जितम्+ तथा॥14॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये शालग्रामादिपूजाकथनम्+ नाम सप्तचत्वारिंशः+अध्यायः॥47॥
------
अष्टचत्वारिंशः+अध्यायः
चतुर्विंशतिमूर्त्तिस्तोत्रकथनम्।
भगवान्+उवाच
ओम्+ रूपः केशवः पद्मशङ्खचक्रगदाधरः।
नारायणः शङ्खपद्मगदाचक्री प्रदक्षिणम्॥1॥
ततः+ गदी माधवः+अरिशङ्खपद्मी नमामि तम्।
चक्रकौमोदकीपद्मशङ्खी गोविन्दः+ ऊर्जितः॥2॥
मोक्षदः श्रीगदी पद्मी शङ्खी विष्णुः+च चक्रधृक्।
शङ्खचक्राब्जगदिनम्+ मधुसूदनम्+आनमे॥3॥
भक्त्या त्रिविक्रमः पद्मगदी चक्री च शङ्खी+अपि।
शङ्खचक्रगदापद्मी वामनः पातु माम्+ सदा॥4॥
गतिदः श्रीधरः पद्मी चक्रशार्ङ्गी च शङ्खी+अपि।
हृषीकेशः+ गदी चक्री पद्मी शङ्खी च पातु नः॥5॥
वरदः पद्मनाभः+तु शङ्खाब्जारिगदाधरः।
दामोदरः पद्मशङ्खगदाचक्री नमामि तम्॥6॥
तेने गदी शङ्खचक्री वासुदेवोब्जभृत्‌+जगत्।
सङ्कर्षणः+ गदी शङ्खी पद्मी चक्री च पातु वः॥7॥
गदी चक्री शङ्खगदी प्रद्युम्नः पद्मभृत् प्रभुः।
अनिरुद्धः+चक्रगदी शङ्खी पद्मी च पातु नः॥8॥
सुरेशः+अर्यब्जशङ्खाढ्यः श्रीगदी पुरुषोत्तमः।
अधोक्षजः पद्मगदी शङ्खी चक्री च पातु वः॥9॥
देवः+ नृसिंहः+चक्राब्जगदाशङ्खी नमामि तम्।
अच्युतः श्रीगदी पद्मी चक्री शङ्खी च पातु वः॥10॥
बालरूपी शङ्खगदी उपेन्द्रः+चक्रपद्मी+अपि।
जनार्द्दनः पद्मचक्री शङ्खधारी गदाधरः॥11॥
शङ्खी पद्मी च चक्री च हरिः कौमोदकीधरः।
कृष्णः शङ्खी गदी पद्मी चक्री मे भुक्तिमुक्तिदः॥12॥
आदिमूर्त्तिः+वासुदेवः+तस्मात् सङ्कर्षणः+अभवत्।
सङ्कर्षणात्+च प्रद्युम्नः प्रद्युम्नात्+अनिरुद्धकः॥13॥
केशवादिप्रभेदेन एकैकस्य त्रिधा क्रमात्।
द्वादशाक्षरकम्+ स्तोत्रम्+ चतुर्विंशतिमूर्त्तिमत्॥14॥
यः पठेत्+शृणुयात्+वा+अपि निर्मलः सर्वम्+आप्नुयात्॥15॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये चतुर्विंशतिमूर्त्तिस्तोत्रम्+ नाम अष्टाचत्वारिंशः+अध्यायः॥48॥
-----
ऊनपञ्चाशः+अध्यायः
मत्स्यादिलक्षणवर्णनम्।
भगवान्+उवाच
दशावतारम्+ मत्स्यादिलक्षणम्+ प्रवदामि ते।
मत्स्याकारः+तु मत्स्यः स्यात् कूर्मः कूर्म्माकृतिः+भवेत्॥1॥
नराङ्गः+ वा+अथ कर्त्तव्यौ भूवराहौ गदादिभृत्।
दक्षिणे वामके शङ्खम्+ लक्ष्मीः+वा पद्मम्+एव वा॥2॥
श्रीः+वामकूर्प्परस्था तु क्ष्मानन्तौ चरणानुगौ।
वराहस्थापनात्+राज्यम्+ भवाब्धितरणम्+ भवेत्॥3॥
नरसिंहः+ विवृत्तास्यः+ वामोरुक्षतदानवः।
तद्वक्षः+ दारयन्+माली स्फुरच्चक्रगदाधरः॥4॥
छत्री दण्डी वामनः स्यात्+अथवा स्यात्+चतुर्भुजः।
रामः+चापेषुहस्तः स्यात् खड्गी परशुना+अन्वितः॥5॥
रामः+चापी शरी खड्गी शङ्खी वा द्विभुजः स्मृतः।
गदालाङ्गलधारी च रामः+ वा+अथ चतुर्भुजः॥6॥
वामोर्ध्वे लाङ्गलम्+ दद्यात्+अधः शङ्खम्+ सुशोभनम्।
मुषलम्+ दक्षिणोर्ध्वे तु चक्रम्+च+अधः सुशोभनम्॥7॥
शान्तात्मा लम्बकर्णः+च गौराङ्गः+च+अम्बरावृतः।
ऊर्ध्वपद्मस्थितः+ बुद्धः+ वरदाभयदायकः॥8॥
धनुः+तृणान्वितः कल्की म्लेच्छोत्सादकरः+ द्विजः।
अथवा+अश्वस्थितः खङ्गी शङ्खचक्रशरान्वितः॥9॥
लक्षणम्+ वासुदेवादिनवकस्य वदामि ते।
दक्षिणोर्ध्वे गदा वामे वामोर्ध्वे चक्रम्+उत्तमम्॥10॥
ब्रह्मेशौ पार्श्वगौ नित्यम्+ वासुदेवः+अस्ति पूर्ववत्।
शङ्खी सः+ वरदः+ वा+अथ द्विभुजः+ वा चतुर्भुजः॥11॥
लाङ्गली मुषली रामः+ गदापद्मधरः स्मृतः।
प्रद्युम्नः+ दक्षिणे वज्रम्+ शङ्खम्+ वामे धनुः करे॥12॥
गदाधन्वावृतः प्रीत्या प्रद्युम्नः+ वा धनुःशरी।
चतुर्भुजः+अनिरुद्धः स्यात्+तथा नारायणः+ विभुः॥13॥
चतुर्मुखः+चतुर्बाहुः+बृहज्जठरमण्डलः।
लम्बकूर्च्चः+ जटायुक्तः+ ब्रह्मा हंसाग्रवाहनः॥14॥
दक्षिणे च+अक्षसूत्रम्+च स्रुवः+ वामे तु कुण्डिका।
आज्यस्थाली सरस्वती सावित्री वामदक्षिणे॥15॥
विष्णुः+अष्टभुजः+तार्क्षे करे खड्गः+तु दक्षिणे।
गदा शरः+च वरदः+ वामे कार्मुकखेटके॥16॥
चक्रशङ्खौ चतुर्बाहुः+नरसिंहः+चतुर्भुजः।
शङ्खचक्रधरः+ वा+अपि विदारितमहासुरः॥17॥
चतुर्बाहुः+वराहः+तु शेषः पाणितले धृतः।
धारयन् बाहुना पृथ्वीम्+ वामेन कमलाधरः॥18॥
पादलग्ना धरा कार्य्या पदा लक्ष्मीः+व्यवस्थिता।
त्रैलोक्यमोहनः+तार्क्ष्ये अष्टबाहुः+तु दक्षिणे॥19॥
चक्रम्+ खड्गम्+ च मुषलम् अङ्कुशम्+ वामके करे।
शङ्खशार्ङ्गगदापाशान् पद्मवीणासमन्विते॥20॥
लक्ष्मीः सरस्वती कार्य्ये विश्वरूपः+अथ दक्षिणे।
मुद्गरम्+ च तथा पाशम्+ शक्तिशूलम्+ शरम्+ करे॥21॥
वामे शङ्खम्+च शार्ङ्गम्+च गदाम्+ पाशम्+ च तोमरम्।
लाङ्गलम्+ परशुम्+ दण्डम्+ छुरिकाम्+ चर्म्मक्षेपणम्॥22॥
विंशद्बाहुः+चतुर्व्वक्त्रः+ दक्षिणस्थः+अथ वामके।
त्रिनेत्रः+ वामपार्श्वेन शयितः+ जलशायी+अपि॥23॥
श्रिया धृतैकचरणः+ विमलाद्याभिः+ईडितः।
नाभिपद्मचतुर्वक्त्रः+ हरिशङ्करकः+ हरिः॥24॥
शूलर्ष्टिधारी दक्षे च गदाचक्रधरः+ पदे।
रुद्रकेशवलक्ष्माङ्गः+ गौरीलक्ष्मीसमन्वितः॥25॥
शङ्खचक्रगदावेदपाणिः+च+अश्वशिराः+ हरिः।
वामपादः+ धृतः शेषे दक्षिणः कूर्म्मपृष्ठगः॥26॥
दत्तात्रेयः+ द्विबाहुः स्यात्+वामोत्सङ्गे श्रिया सह।
विष्वक्सेनः+चक्रगदी हली शङ्खी हरेः+गणः॥27॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये प्रतिमालक्षणम्+ नाम ऊनपञ्चाशः+अध्यायः॥49॥
------
पञ्चाशः+अध्यायः
देवीप्रतिमालक्षणकथनम्।
भगवान्+उवाच
चण्डी विंशतिबाहुः स्यात्+बिभ्रती दक्षिणैः करैः।
शूलासिशक्तिचक्राणि पाशम्+ खेटायुधाभयम्॥1॥
डमरुम्+ शक्तिकाम्+ वामैः+नागपाशम्+च खेटकम्।
कुठाराङ्कुशचापान्+च घण्टाध्वजगदान्+तथा॥2॥
आदर्शमुद्गरान् हस्तैः+चण्डी वा दशबाहुका।
तदधः+ महिषः+छिन्नमूर्द्धा पातितमस्तकः॥3॥
शस्त्रोद्यतकरः क्रुद्धः+तद्ग्रीवासम्भवः पुमान्।
शूलहस्तः+ वमद्रक्तः+ रक्तस्रङ्मूर्द्धजेक्षणः॥4॥
सिंहेन+आस्वाद्यमानः+तु पाशबद्धः+ गले भृशम्।
याम्याङ्घ्र्याक्रान्तसिंहा च सव्याङ्घ्रीः+नीचगासुरे॥5॥
चण्डिका+इयम्+ त्रिनेत्रा च सशस्त्रा रिपुमर्द्दनी।
नवपद्मात्मके स्थाने पूज्या दुर्गा स्वमूर्त्तितः॥6॥
आदौ मध्ये तथा+इन्द्रादौ नवतत्त्वात्मभिः क्रमात्।
अष्टादशभुजा+एका तु दक्षे मुण्डम्+ च खेटकम्॥7॥
आदर्शतर्जनीचापम्+ ध्वजम्+ डमरुकम्+ तथा।
पाशम्+ वामे बिभ्रती च शक्तिमुद्गरशूलकम्॥8॥
वज्रखड्गाङ्कुशशरान् चक्रम्+देवी शलाकया।
एतैः+एव+आयुधैः+युक्ताः शेषाः षोडशबाहुकाः॥9॥
डमरुम्+ तर्जनीम्+ त्यक्त्वा रुद्रचण्डादयः+ नव।
रुद्रचण्डा प्रचण्डा च चण्डोग्रा चण्डनायिका॥10॥
चण्डा चण्डवती च+एव चण्डरूपातिचण्डिका।
उग्रचण्डा च मध्यस्था रोचनाभारुणासिता॥11॥
नीला शुक्ला धूम्रिका च पीता श्वेता च सिंहगाः।
महिषोत्थः पुमान् शस्त्री तत्कचग्रहमुष्टिकाः॥12॥
आलीढाः+ नव दुर्गाः स्युः स्थाप्याः पुत्रादिवृद्धये।
तथा गौरी चण्डिकाद्या कुण्ढ्यक्षररदाग्निधृक्॥13॥
सा+एव रम्भा वने सिद्धा+अग्निहीना ललिता तथा।
स्कन्धमूर्द्धकरा वामे द्वितीये धृतदर्प्पणा॥14॥
याम्ये फलाञ्जलिहस्ता सौभाग्या तत्र च+ऊर्ध्विका।
लक्ष्मीः+याम्यकराम्भोजा वामे श्रीफलसंयुता॥15॥
पुस्ताक्षमालिकाहस्ता वीणाहस्ता सरस्वती।
कुम्भाब्जहस्ता श्वेताभा मकरोपरि जाह्नवी॥16॥
कूर्म्मगा यमुना कुम्भकरा श्यामा च पूज्यते।
सवीणः+तुम्बुरुः शुक्लः शूली मात्रग्रतः+ वृषे॥17॥
गौरी चतुर्मुखी ब्राह्मी अक्षमालासुरान्विता।
कुण्डाक्षपात्रिणी वामे हंसगा शाङ्करी सिता॥18॥
शरचापौ दक्षिणे+अस्याः+ वामे चक्रम्+ धनुर्वृषे।
कौमारी शिखिगा रक्ता शक्तिहस्ता द्विबाहुका॥19॥
चक्रशङ्खधरा सव्ये वामे लक्ष्मीः+गदाब्जधृक्।
दण्डशङ्खासिगदया वाराही महिषस्थिता॥20॥
ऐन्द्री वामे वज्रहस्ता सहस्राक्षी तु सिद्धये।
चामुण्डा कोटराक्षी स्यात्+निर्म्मांसा तु त्रिलोचना॥21॥
निर्म्मांसा अस्थिसारा वा ऊर्ध्वकेशी कृशोदरी।
द्वीपिचर्म्मधरावामे कपालम्+ पट्टिशम्+करे॥22॥
शूलम्+ कर्त्री दक्षिणे+अस्याः शवारूढा+अस्थिभूषणा।
विनायकः+ नराकारः+ बृहत्कुक्षिः+गजाननः॥23॥
बृहच्छुण्डः+ हि+उपवीती मुखम्+ सप्तकलम्+ भवेत्।
विस्तारात्‌+दैर्घ्यतः+च+एव शुण्डम्+ षट्त्रिंशत्+अङ्गुलम्॥24॥
कला द्वादश नाडी तु ग्रीवा सार्द्धकलोच्छ्रिता।
षट्त्रिंशत्‌+अङ्गुलम्+ कण्ठम्+ गुह्यम्‌+अध्यर्द्धम्+अङ्गुलम्॥25॥
नाभिः+ऊरू द्वादशम्+च जङ्घे पादे तु दक्षिणे।
स्वदन्तम्+ परशुम्+ वामे लड्डुकम्+च+उत्पलम्+ शये॥26॥
सुमुखी च बिडालाक्षी पार्श्वे स्कन्दः+ मयूरगः।
स्वामी शाखः+ विशाखः+च द्विभुजः+ बालरूपधृक्॥27॥
दक्षे शक्तिः कुक्कुटः+अथ एकवक्त्रः+अथ षण्मुखः।
षड्भुजः+ वा द्वादशभिः+ग्रामे+अरण्ये द्विबाहुकः॥28॥
शक्तीषुपाशनिस्त्रिंशगदासत्तर्जनीयुतः।
शक्त्या दक्षिणहस्तेषु षट्सु वामे करे तथा॥29॥
शिखिपिच्छम्+धनुः खेटम्+ पताकाभयकुक्कुटे।
कपालकर्तरीशूलपाशभृत्+याम्यसौम्ययोः॥30॥
गजचर्म्मभृदूर्ध्वास्यपादा स्यात्+ रुद्रचर्चिका।
सा+एव च+अष्टभुजा देवी शिरोडमरुकान्विता॥31॥
तेन सा रुद्रचामुण्डा नाटेश्वरी+अथ नृत्यती।
इयम्+एव महालक्ष्मीः+उपविष्टा चतुर्मुखी॥32॥
नृवाजिमहिषेभान्+च खादन्ती च करे स्थितान्।
दशबाहुः+त्रिनेत्रा च शस्त्रासिडमरुत्रिकम्॥33॥
बीभ्रती दक्षिणे हस्ते वामे घण्टाम्+ च खेटकम्।
खट्वाङ्गम्+ च त्रिशूलम्+च सिद्धचामुण्डकाह्वया॥34॥
सिद्धयोगेश्वरी देवी सर्वसिद्धिप्रदायिका।
एतद्रूपा भवेत्+अन्या पाशाङ्कुशयुता+अरुणा॥35॥
भैरवी रूपविद्या तु भुजैः+द्वादशभिः+युता।
एताः श्मशानजा रौद्रा अम्बाष्टकम्+इदम्+ स्मृतम्॥36॥
क्षमा शिवावृता वृद्धा द्विभुजा विवृतानना।
दन्तुरा क्षेमकारी स्यात्+भूमौ जानुकरा स्थिता॥37॥
यक्षिण्यः स्तब्धदीर्घाक्षाः शाकिन्यः+ वक्रदृष्टयः।
पिङ्गाक्षाः स्युः+महारम्या रूपिण्यः+अप्सरसः सदा॥38॥
साक्षमाली त्रिशूली च नन्दीशः+ द्वारपालकः।
महाकालः+असिमुण्डी स्यात्+शूलखेटकवान्+तथा॥39॥
कृशः+ भृङ्गी च नृत्यन् वै कूष्माण्डस्थूलखर्ववान्।
गजगोकर्णवक्त्राद्याः+ वीरभद्रादयः+ गणाः॥40॥
घण्टाकर्णः+अष्टादशदोः पापरोगम्+ विदारयन्।
वज्रासिदण्डचक्रेषुमुषलाङ्कुशमुद्गरान्॥41॥
दक्षिणे तर्जनीम्+ खेटम्+ शक्तिम्+ मुण्डम्+च पाशकम्।
चापम्+ घण्टाम्+ कुठारम्+च द्वाभ्याम्+च+एव त्रिशूलकम्॥42॥
घण्टामालाकुलः+ देवः+ विस्फोटकविमर्दनः॥43॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये देवीप्रतिमालक्षणम्+ नाम पञ्चाशः+अध्यायः॥50॥
------- 
एकपञ्चाशः+अध्यायः
सूर्य्यादिप्रतिमालक्षणम्।
भगवान्+उवाच
ससप्ताश्वे सैकचक्रे रथे सूर्य्यः+ द्विपद्मधृक्।
मसीभाजनलेखन्यौ बिभ्रत्कुण्डी तु दक्षिणे॥1॥
वामे तु पिङ्गलः+ द्वारि दण्डभृत् सः+ रवेः+गणः।
बालव्यजनधारिण्यौ पार्श्वे राज्ञी च निष्प्रभा॥2॥
अथवा+अश्वसमारूढः कार्य्यः+ एकः+तु भास्करः।
वरदाः+ द्व्यब्जिनः सर्वे दिक्पालास्त्रकराः क्रमात्॥3॥
मुद्गरशूलचक्राब्जभृतः+अग्न्यादिविदिक्स्थिताः।
सूर्य्यार्यमादिरक्षोन्ताः+चतुर्हस्ताः+ द्विषड्दले॥4॥
वरुणः सूर्यनामा च सहस्रांशुः+तथा+अपरः।
धाता तपनसञ्ज्ञः+च सविता+अथ गभस्तिकः॥5॥
रविः+च+एव+अथ पर्ज्जन्यः+त्वष्टा मित्रः+अथ विष्णुकः।
मेषादिराशिसंस्थाः+च मार्गादिकार्त्तिकान्तकाः॥6॥
कृष्णः+ रक्तः+ मनाक्+रक्तः पीतः पाण्डरकः सितः।
कपिलः पीतवर्णः+च शुकाभः+ धवलः+तथा॥7॥
धूम्रः+ नीलः क्रमात्+वर्णाः शक्तयः केशराग्रगाः।
इडा सुषुम्णा विश्वार्च्चिः+इन्दुसञ्ज्ञा प्रमर्दिनी॥8॥
ग्रहर्षणी महाकाली कपिला च प्रबोधनी।
नीलाम्बरा घनान्तस्था अमृताख्या च शक्तयः॥9॥
वरुणादेः+च तद्वर्णाः केशराग्रेषु विन्यसेत्।
तेजः+चण्डः+ महावक्रः+ द्विभुजः पद्मखड्गभृत्॥10॥
कुण्डिकाजप्यमालीन्दुः कुजः शक्त्यक्षमालिकः।
बुधः+चापाक्षपाणिः स्यात्+जीवः कुण्डी+अक्षमालिकः॥11॥
शुक्रः कुण्डी+अक्षमाली स्यात् किङ्किणीसूत्रवान्+शनिः।
अर्द्धचन्द्रधरः+ राहुः केतुः खड्गी च दीपभृत्॥12॥
अनन्तः+तक्षकः कर्क्कः पद्मः+ महाब्जः शङ्खकः।
कुलिकः सूत्रिणः सर्वे फणवक्त्राः+ महाप्रभाः॥13॥
इन्द्रः+ वज्री गजारूढः+छागगः+अग्निः+च शक्तिमान्।
यमः+ दण्डी च महिषे नैर्ऋतः खड्गवान् करे॥14॥
मकरे वरुणः पाशी वायुः+ध्वजधरः+ मृगे।
गदी कुबेरः+ मेषस्थः+ ईशानः+च जटी वृषे॥15॥
द्विबाहवः+ लोकपालाः+ विश्वकर्म्मा+अक्षसूत्रभृत्।
हनूमान् वज्रहस्तः स्यात् पद्भ्याम्+ सम्पीडितासुरः॥16॥
वीणाहस्ताः किन्नराः स्युः+मालाविद्याधराः+च खे।
दुर्बलाङ्गाः पिशाचाः स्युः+वेतालाः+ विकृताननाः॥17॥
क्षेत्रपालाः शूलवन्तः प्रेताः+ महोदराः कृशाः॥18॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये प्रतिमालक्षणम्+ नाम एकपञ्चाशः+अध्यायः॥51॥
------ 
द्विपञ्चाशः+अध्यायः
देवीप्रतिमालक्षणम्।
भगवान्+उवाच
योगिन्यष्टाष्टकम्+ वक्ष्ये ऐन्द्रात्+ईशान्ततः क्रमात्।
अक्षोभ्या रूक्षकर्णी च राक्षसी कृपणा+अक्षया॥1॥
पिङ्गाक्षी च क्षया क्षेमा इला लीलालया तथा।
लोला लक्ता बलाकेशी लालसा विमला पुनः॥2॥
हुताशा च विशालाक्षी हुङ्कारा वडवामुखी।
महाक्रूरा क्रोधना तु भयङ्करी महानना॥3॥
सर्वज्ञा तरला तारा ऋग्वेदा तु हयानना।
साराख्या रुद्रसङ्ग्राही शबरा तालजङ्घिका॥4॥
रक्ताक्षी सुप्रसिद्धा तु विद्युज्जिह्वा करङ्किणी।
मेघनादा प्रचण्डोग्रा कालकर्णी वरप्रदा॥5॥
चन्द्रा चन्द्रावली च+एव प्रपञ्चा प्रलयान्तिका।
शिशुवक्त्रा पिशाची च पिशिताशा च लोलुपा॥6॥
धमनी तापनी च+एव रागिणी विकृतानना।
वायुवेगा बृहत्कुक्षिः+विकृता विश्वरूपिका॥7॥
यमजिह्वा जयन्ती च दुर्जया च जयन्तिका।
विडाली रेवती च+एव पूतना विजयान्तिका॥8॥
अष्टहस्ताः+चतुर्हस्ताः इच्छास्त्राः सर्वसिद्धिदाः।
भैरवः+च+अर्कहस्तः स्यात् कूर्परास्यः+ जटेन्दुभृत्॥9॥
खड्गाङ्कुशकुठारेषुविश्वाभयभृत्+एकतः।
चापत्रिशूलखट्वाङ्गपाशकार्द्धवरोद्यतः॥10॥
गजचर्मधरः+ द्वाभ्याम्+ कृत्तिवासः+अहिभूषितः।
प्रेताशनः+ मातृमध्ये पूज्यः पञ्चाननः+अथवा॥11॥
अविलोमाग्निपर्यन्तम्+ दीर्घाष्टकैकभेदितम्।
तत्षडङ्गानि जात्यन्तैः+अन्वितम्+ च क्रमात्+ यजेत्॥12॥
मन्दिराग्निदलारूढम्+ सुवर्णरसकान्वितम्।
नादबिन्द्विन्दुसंयुक्तम्+ मातृनाथाङ्गदीपितम्॥13॥
वीरभद्रः+ वृषारूढः+ मात्रग्रे सः+ चतुर्मुखः।
गौरी तु द्विभुजा त्र्यक्षा शूलिनी दर्पणान्विता॥14॥
शूलम्+ गलन्तिका कुण्डी वरदा च चतुर्भुजा।
अब्जस्था ललिता स्कन्दगणादर्शशलाकया॥15॥
चण्डिका दशहस्ता स्यात् खड्गशूलारिशक्तिधृक्।
दक्षे वामे नागपाशचर्माङ्कुशकुठारकम्॥16॥
धनुः सिंहे च महिषः शूलेन प्रहतोग्रतः॥17॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये देवीप्रतिमालक्षणम्+ नाम द्विपञ्चाशत्तमः+अध्यायः॥52॥
-------
त्रिपञ्चाशत्तमः+अध्यायः
लिङ्गलक्षणम्।
भगवान्+उवाच
लिङ्गादिलक्षणम्+ वक्ष्ये कमलोद्भव तत्+शृणु।
दैर्घ्यार्द्धम्+ वसुभिः+भक्त्वा त्यक्त्वा भागत्रयम्+ ततः॥1॥
विष्कम्भम्+ भूतभागैः+तु चतुरस्रम्+तु कारयेत्।
आयामम्+ मूर्तिभिः+भक्त्वा एकद्वित्रिक्रमान् न्यसेत्॥2॥
ब्रह्मविष्णुशिवांशेषु वर्द्धमानः+अयम्+उच्यते।
चतुरस्रे+अस्य कर्णार्द्धम्+ गुह्यकोणेषु लाञ्छयेत्॥3॥
अष्टाग्रम्+ वैष्णवम्+ भागम्+ सिध्यति+एव न संशयः।
षोडशास्रम्+ ततः कुर्य्यात्+ द्वात्रिंशास्रम्+ ततः पुनः॥4॥
चतुःषष्ट्यस्रकम्+ कृत्वा वर्त्तुलम्+ साधयेत्+ततः।
कर्तयेत्+अथ लिङ्गस्य शिरः+ वै देशिकोत्तमः॥5॥
विस्तारम्+अथ लिङ्गस्य अष्टधा संविभाजयेत्।
भागार्द्धार्द्धम्+तु सन्त्यज्य छत्राकारम्+ शिरः+ भवेत्॥6॥
त्रिषु भागेषु सदृशम्+आयामम्+ यस्य विस्तरम्।
तत्+विभागसमम्+ लिङ्गम्+ सर्वकामफलप्रदम्॥7॥
दैर्घ्यस्य तु चतुर्थेन विष्कम्भम्+ देवपूजिते।
सर्वेषाम्+एव लिङ्गानाम्+ लक्षणम्+ शृणु साम्प्रतम्॥8॥
मध्यसूत्रम्+ समासाद्य ब्रह्मरुद्रान्तिकम्+ बुधः।
षोडशाङ्गुललिङ्गस्य षड्भागैः+भाजितः+ यथा॥9॥
तद्वै यमनसूत्राभ्याम्+ मानम्+अन्तरम्+उच्यते।
यवाष्टम्+उत्तरे कार्यम्+ शेषाणाम्+ यवहानितः॥10॥
अधोभागम्+ त्रिधा कृत्वा तु+अर्द्धम्+एकम्+ परित्यजेत्।
अष्टधा तद्द्वयम्+ कृत्वा ऊर्ध्वभागत्रयम्+ त्यजेत्॥11॥
ऊर्ध्वम्+च पञ्चमात्+भागात्+ भ्राम्य रेखाम्+ प्रलम्बयेत्।
भागम्+एकम्+ परित्यज्य सङ्गमम्+ कारयेत्+तयोः॥12॥
एतत् साधारणम्+ प्रोक्तम्+ लिङ्गानाम्+ लक्षणम्+ मया।
सर्वसाधारणम्+ वक्ष्ये पिण्डिकाम्+ताम्+निबोध मे॥13॥
ब्रह्मभागप्रवेशम्+च ज्ञात्वा लिङ्गस्य च+उच्छ्रयम्।
न्यसेत्+ ब्रह्मशिलाम्+ विद्वान् सम्यक्+कर्मशिलोपरि॥14॥
तथा समुच्छ्रयम्+ ज्ञात्वा पिण्डिकाम्+ प्रविभाजयेत्।
द्विभागम्+उच्छ्रितम्+ पीठम्+ विस्तारम्+ लिङ्गसम्मितम्॥15॥
त्रिभागम्+ मध्यतः खातम्+ कृत्वा पीठम्+ विभाजयेत्।
स्वमानार्द्धत्रिभागेण बाहुल्यम्+ परिकल्पयेत्॥16॥
बाहुल्यस्य त्रिभागेण मेखलाम्+अथ कल्पयेत्।
खातम्+ स्यात्+मेखलातुल्यम्+ क्रमात्+निम्नम्+तु कारयेत्॥17॥
मेखलाषोडशांशेन खातम्+ वा तत्प्रमाणतः।
उच्छ्रायम्+ तस्य पीठस्य विकाराङ्गम्+ तु कारयेत्॥18॥
भूमौ प्रविष्टम्+एकम्+ तु भागेन+एकेन पिण्डिका।
कण्ठम्+ भागैः+त्रिभिः कार्यम्+ भागेन+एकेन पट्टिका॥19॥
द्व्यंशेन च+ऊर्ध्वपट्टम्+तु एकांशाः शेषपट्टिकाः।
भागम्+ भागम्+ प्रविष्टम्+तु यावत् कण्ठम्+ ततः पुनः॥20॥
निर्गमम्+ भागम्+एकम्+ तु यावत्+वै शेषपट्टिका।
प्रणालस्य त्रिभागेन निर्गमः+तु त्रिभागतः॥21॥
मूले+अङ्गुल्यग्रविस्तारम्+अग्रे त्र्यंशेन च+अर्द्धतः।
ईषत्+निम्नम्+तु कुर्वीत खातम्+ तत्+च+उत्तरेण वै॥22॥
पिण्डिकासहितम्+ लिङ्गम्+एतत् साधारणम्+ स्मृतम्॥23॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये लिङ्गलक्षणम्+ नाम त्रिपञ्चाशत्तमः+अध्यायः॥53॥
------
चतुःपञ्चाशत्तमः+अध्यायः
लिङ्गमानादिकथनम्।
भगवान्+उवाच
वक्ष्यामि+अन्यप्रकारेण लिङ्गमानादिकम्+ शृणु।
वक्ष्ये लवणजम्+ लिङ्गम्+ घृतजम्+ बुद्धिवर्द्धनम्॥1॥
भूतये वस्त्रलिङ्गम्+तु लिङगम्+तात्कालिकम्+ विदुः।
पक्वापक्वम्+ मृण्मयम्+ स्यात्+अपक्वात् पक्वजम्+ वरम्॥2॥
ततः+ दारुमयम्+ पुण्यम्+ दारुजात् शैलजम्+ वरम्।
शैलात्+वरम्+ तु मुक्ताजम्+ ततः+ लौहम्+ सुवर्णजम्॥3॥
राजतम्+ कीर्त्तितम्+ ताम्रम्+ पैत्तलम्+ भुक्तिमुक्तिदम्।
रङ्गजम्+ रसलिङ्गम्+च भुक्तिमुक्तिप्रदम्+ वरम्॥4॥
रसजम्+ रसलोहादिरत्नगर्भम्+तु वर्धयेत्।
मानादि न+इष्टम्+ सिद्धादि स्थापिते+अथ स्वयम्+भुवि॥5॥
वामे च स्वेच्छया तेषाम्+ पीठप्रासादकल्पना।
पूजयेत् सूर्य्यबिम्बस्थम्+ दर्पणे प्रतिबिम्बितम्॥6॥
पूज्यः+ हरः+तु सर्वत्र लिङ्गे पूर्णार्च्चनम्+ भवेत्।
हस्तोत्तरविधम्+ शैलम्+ दारुजम्+ तद्वत्+एव हि॥7॥
चलम्+अङ्गुलमानेन द्वारगर्भकरैः स्थितम्।
अङ्गुलात्+ गृहलिङ्गम्+ स्यात्+यावत् पञ्चदशाङ्गुलम्॥8॥
द्वारमानात् त्रिसङ्ख्याकम्+ नवधा गर्भमानतः।
नवधा गर्भमानेन लिङ्गम्+धाम्नि च पूजयेत्॥9॥
एवम्+ लिङ्गानि षट्त्रिंशत् ज्ञेयानि ज्येष्ठमानतः।
मध्यमानेन षट्त्रिंशत् षट्त्रिंशत्+अधमेन च॥10॥
इत्थम्+ऐक्येन लिङ्गानाम्+ शतम्+अष्टोत्तरम्+ भवेत्।
एकाङ्गुलादिपञ्चान्तम्+ कनिष्ठम्+ चलम्+उच्यते॥11॥
षडादिदशपर्यन्तम्+चलम्+ लिङ्गम्+च मध्यमम्।
एकादशाङ्गुलादि स्यात् ज्येष्ठम्+ पञ्चदशान्तकम्॥12॥
षडङ्गुलम्+ महारत्नैः रत्नैः+अन्यैः+नवाङ्गुलम्।
रविभिः+हेमभारोत्थम्+ लिङ्गम्+ शेषैः+त्रिपञ्चभिः॥13॥
षोडशांशे च वेदांशे युगम्+ लुप्त्वा+ऊर्ध्वदेशतः।
द्वात्रिंशत्षोडशांशाः+च कोणयोः+तु विलोपयेत्॥14॥
चतुर्निवेशनात् कण्ठः+ विंशतिः+त्रियुगैः+तथा।
पार्श्वाभ्याम्+ तु विलुप्ताभ्याम्+ चललिङ्गम्+ भवेत्+वरम्॥15॥
धाम्नः+ युगर्त्तुनागांशैः+द्वारम्+ हीनादितः क्रमात्।
लिङ्गद्वारोच्छ्रयात्+अर्वात्+ भवेत् पादोनतः क्रमात्॥16॥
गर्भार्द्धेनाधमम्+ लिङ्गम्+ भूतांशैः स्यात् त्रिभिः+वरम्।
तयोः+मध्ये च सूत्राणि सप्त सम्पातयेत् समम्॥17॥
एवम्+ स्युः+नव सूत्राणि भूतसूत्रैः+च मध्यमम्।
द्व्यन्तरः+ वामवामः+च लिङ्गानाम्+ दीर्घता नव॥18॥
हस्तात्+विवर्द्धते हस्तः+ यावत्+स्युः+नव पाणयः।
हीनमध्योत्तमम्+ लिङ्गम्+ त्रिविधम्+ त्रिविधात्मकम्॥19॥
एकैकलिङ्गमध्येषु त्रीणि त्रीणि च पादशः।
लिङ्गानि घटयेत्+धीमान् षटसु च+अष्टोत्तरेषु च॥20॥
स्थिरदीर्घप्रमेयात्+तु द्वारगर्भकरात्मिका।
भागेशम्+च+आप्यम्+ईशम्+च देवेज्यम्+तुल्यसंज्ञितम्॥21॥
चत्वारि लिङ्गरूपाणि विष्कम्भेण तु लक्षयेत्।
दीर्घमायान्वितम्+ कृत्वा लिङ्गम्+ कुर्य्यात् त्रिरूपकम्॥22॥
चतुरष्टाष्टवृत्तम्+च तत्त्वत्रयगुणात्मकम्।
लिङ्गानाम्+ईप्सितम्+ दैर्ध्यम्+ तेन कृत्वा+अङ्गुलानि वै॥23॥
ध्वजाद्यायैः सुरैः+भूतैः शिखिभिः+वा हरेत् कृतिम्।
तानि+अङ्गुलानि यत्+शेषम्+ लक्षयेत्+च शुभाशुभम्॥24॥
ध्वजाद्याः+ ध्वजसिंहेभवृषाः+ श्रेष्ठाः परे शुभाः।
खरेषु षड्जगान्धारपञ्चमाः शुभदायकाः॥25॥
भूतेषु च शुभा भूः स्यात्+अग्निषु+आहवनीयकः।
उक्तायाम्+अस्य च+अर्द्धांशे नागांशैः+भाजिते क्रमात्॥26॥
रसभूतांशषष्ठांशत्र्यंशाधिकशरैः+भवेत्।
आढ्यानाढ्यसुरेज्यार्कतुल्यानाम्+चतुरस्रता॥27॥
पञ्चमम्+ वर्द्धमानाख्यम्+ व्यासात्+नाहप्रवृद्धितः।
द्विधा भेदाः+ बहूनि+अत्र वक्ष्यन्ते विश्वकर्म्मतः॥28॥
आढ्यादीनाम्+ त्रिधा स्थौल्यात्+यवधूतम्+ तत्+अष्टधा।
त्रिधा हस्तात्+जिनाख्यम्+च युक्तम्+ सर्वसमेन च॥29 
पञ्चविंशतिलिङ्गानि न+आद्ये देवार्च्चिते तथा।
पञ्चसप्तभिः+एकत्वात्+जिनैः+भक्तैः+भवन्ति हि॥30॥
चतुर्दशसहस्राणि चतुर्दशशतानि च।
एवम्+अष्टाङ्गुलविस्तारः+ नवैककरगर्भतः॥31॥ 
तेषाम्+ कोणार्द्धकोणस्थैः+चिन्त्यात् कोणानि सूत्रकैः।
विस्तारम्+ मध्यतः कृत्वा स्थाप्यम्+ वा मध्यतः+त्रयम्॥32॥
विभागात्+ऊर्ध्वम्+अष्टास्रः+ द्व्यष्टास्रः स्यात्+शिवांशकः।
पादात्+जान्वन्तकः+ ब्रह्मा नाभ्यन्तः+ विष्णुः+इत्यतः॥33॥
मूर्धान्तः+ भूतभागेशः+ व्यक्ते+अव्यक्ते च तद्वति।
पञ्चलिङ्गव्यवस्थायाम्+ शिरः+ वर्त्तुलम्+उच्यते॥34॥
छत्राभम्+ कुक्कुटाभम्+ वा बालेन्दुप्रतिमाकृतिः।
एकैकस्य चतुर्भेदैः काम्यभेदात् फलम्+ वदे॥35॥
लिङ्गमस्तकविस्तारम्+ वसुभक्तम्+तु कारयेत्।
आद्यभागम्+ चतुर्द्धा तु विस्तारोच्छ्रायतः+ भजेत्॥36॥
चत्वारि तत्र सूत्राणि भागभागानुपातनात्।
पुण्डरीकम्+तु भागेन विशालाख्यम्+ विलोपनात्॥37॥
त्रिशातनात्+तु श्रीवत्सम्+ शत्रुकृत्+वेदलोपनात्।
शिरः सर्वसमे श्रेष्ठम्+ कुक्कुटाभम्+ सुराह्वये॥38॥
चतुर्भागात्मके लिङ्गे त्रपुषम्+ द्वयलोपनात्।
अनाद्यस्य शिरः प्रोक्तम्+अर्द्धचन्द्रम्+ शिरः शृणु॥39॥
अंशात् प्रान्ते युगांशैः+च तु+एकहान्या+अमृताक्षकम्।
पूर्णबालेन्दुकुमुदम्+ द्वित्रिवेदक्षयात् क्रमात्॥40॥
चतुस्त्रिरेकवदनम्+ सुखलिङ्गम्+अतः शृणु।
पूजाभागम्+ प्रकर्त्तव्यम्+ मूर्त्त्यग्निपदकल्पितम्॥41।
अर्क्कांशम्+ पूर्ववत् त्यक्त्वा षट् स्थानानि विवर्त्तयेत्।
शिरोन्नतिः प्रकर्त्तव्या ललाटम्+ नासिका ततः॥42॥
वदनम्+ चिबुकम्+ ग्रीवा युगभागैः+भुजाक्षिभिः।
कराभ्याम्+ मुकुलीकृत्य प्रतिमायाः प्रमाणतः॥43॥
मुखम्+ प्रति समः कार्या विस्तारात्+अष्टमांशतः।
चतुर्मुखम्+ मया प्रोक्तम्+ त्रिमुखम्+च+उच्यते शृणु॥44॥
कर्णपादाधिकाः+तस्य ललाटादीनि निर्दिशेत्।
भुजौ चतुर्भिः+र्भागैः+तु कर्त्तव्यौ पश्चिमोर्जितम्॥45॥
विस्तरात्+अष्टमांशेन मुखानाम्+ प्रतिनिर्गमः।
एकवक्त्रम्+ तथा कार्य्यम्+ पूर्वस्याम्+ सौम्यलोचनम्॥46॥
ललाटनासिकावक्त्रग्रीवायाम्+च विवर्त्तयेत्।
भुजात्+च पञ्चमांशेन भुजहीनम्+ विवर्तयेत्॥47॥
विस्तारस्य षडंशेन मुखैः+निर्गमनम्+ हितम्।
सर्वेषाम्+ मुखलिङ्गानाम्+ त्रपुषम्+ वा+अथ कुक्कुटम्॥48॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये व्यक्ताव्यक्तलक्षणम्+ नाम चतुःपञ्चाशत्तमः+अध्यायः॥54॥
-------
पञ्चपञ्चाशत्तमः+अध्यायः
पिण्डिकालक्षणकथनम्।
भगवान्+उवाच
अतः परम्+ प्रवक्ष्यामि प्रतिमानाम्+तु पिण्डिकाम्।
दैर्घ्येण प्रतिमातुल्या तदर्द्धेन तु विस्तृता॥1॥
उच्छ्रितायामतः+अर्द्धेन सुविस्तारार्द्धभागतः।
तृतीयेन तु वा तुल्यम्+ तत्‍त्रभागेण मेखला॥2॥
खातम्+ च तत्प्रमाणम्+ तु किञ्चित्+उत्तरतः+ नतम्।
विस्तारस्य चतुर्थेन प्रणालस्य विनिर्गमः॥3॥
सममूलस्य विस्तारम्+अग्रे कुर्य्यात्+तदर्द्धतः।
विस्तारस्य तृतीयेन तोयमार्गम्+तु कारयेत्॥4॥
पिण्डिकार्द्धेन वा तुल्यम्+ दैर्घ्यम्+ईशस्य कीर्तितम्।
ईशम्+ वा तुल्यदीर्घम्+च ज्ञात्वा सूत्रम्+ प्रकल्पयेत्॥5॥
उच्छ्रायम्+ पूर्ववत् कुर्य्यात्+भागषोडशसङ्ख्यया।
अधः षट्कम्+ द्विभागम्+तु कण्ठम्+ कुर्यात्+त्रिभागकम्॥6॥
शेषाः+तु+एकैकशः कार्याः प्रतिष्ठानिर्गमाः+तथा।
पट्टिका पिण्डिका च+इयम्+ सामान्यप्रतिमासु च॥7॥
प्रासादद्वारमानेन प्रतिमाद्वारम्+उच्यते।
गजव्यालकसंयुक्ता प्रभा स्यात् प्रतिमासु च॥8॥
पिण्डिका+अपि यथाशोभम्+ कर्त्तव्या सततम्+ हरेः।
सर्वेषाम्+एव देवानाम्+ विष्णूक्तम्+ मानम्+उच्यते।
देवीनाम्+अपि सर्वासाम्+ लक्ष्म्युक्तम्+ मानम्+उच्यते॥9॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये पिण्डिकालक्षणम्+ नाम पञ्चपञ्चाशत्तमः+अध्यायः॥55॥
------
षट्पञ्चाशत्तमः+अध्यायः
दिक्पालयागकथनम्।
भगवान्+उवाच
प्रतिष्ठापञ्चकम्+ वक्ष्ये प्रतिमात्मा तु पूरुषः।
प्रकृतिः पिण्डिका लक्ष्मीः प्रतिष्ठा योगकः+तयोः॥1॥
इच्छाफलार्थिभिः+तस्मात्+प्रतिष्ठा क्रियते नरैः।
गर्भसूत्रम्+ तु निःसार्य प्रासादस्य+अग्रतः+ गुरुः॥2॥
अष्टषोडशविंशान्तम्+ मण्डपम्+च+अधमादिकम्।
स्नानार्थम्+ कलशार्थम्+च यागद्रव्यार्थम्+अर्द्धतः॥3॥
त्रिभागेण+अर्द्धभागेन वेदिम्+ कुर्यात्+तु शोभनाम्।
कलशैः+घटिकाभिः+च वितानाद्यैः+च भूषयेत्॥4॥
पञ्चगव्येन सम्प्रोक्ष्य सर्वद्रव्याणि धारयेत्।
अलङ्कृतः+ गुरुः+विष्णुम्+ ध्यात्वा+आत्मानम्+ प्रपूजयेत्॥5॥
अङ्गुलीयप्रभृतिभिः+मूर्त्तिपान् वलयादिभिः।
कुण्डे कुण्डे स्थापयेत्+च मूर्त्तिपान्+तत्र पारगान्॥6॥
चतुष्कोणे च+अर्द्धकोणे वर्तुले पद्मसन्निभे।
पूर्वादौ तोरणार्थम्+तु पिप्पलोडुम्बरौ वटम्॥7॥
प्लक्षम्+ सुशोभनम्+ पूर्वम्+ सुभद्रम्+दक्षतोरणम्।
सुकर्म च सुहोत्रम्+च आप्ये सौम्ये समुच्छ्रयम्॥8॥
पञ्चहस्तम्+ तु संस्थाप्य स्योनापृथ्वी+इति पूजयेत्।
तोरणस्तम्भमूले तु कलशान्+मङ्गलाङ्कुरान्॥9॥
प्रदद्यात्+उपरिष्टात्+च कुर्य्यात्+चक्रम्+ सुदर्शनम्।
पञ्चहस्तप्रमाणम्+तु ध्वजम्+ कुर्य्यात्+विचक्षणः॥10॥
वैपुल्यम्+ च+अस्य कुर्वीत षोडशाङ्गुलसम्मितम्।
सप्तहस्तोच्छितम्+ वा+अस्य कुर्य्यात् कुण्डम्+ सुरोत्तम॥11॥
अरुणः+अग्निनिभः+च+एव कृष्णः शुक्लः+अथ पीतकः।
रक्तवर्णः+तथा श्वेतः श्वेतवर्णादिकक्रमात्॥12॥
कुमुदः कुमुदाक्षः+च पुण्डरीकः+अथ वामनः।
शङ्कुकर्णः सर्व्वनेत्रः सुमुखः सुप्रतिष्ठितः॥13॥
पूज्याः+ कोटिगुणैर्युक्ताः पूर्व्वाद्याः+ ध्वजदेवताः।
जलाढकसुपूराः+तु पक्वबिम्बोपमाः+ घटाः॥14॥
अष्टविंशाधिकशतम्+ कालमण्डनवर्जिताः।
सहिरण्याः+ वस्त्रकण्ठाः सोदकाः+तोरणात्+ बहिः॥15॥
घटाः स्थाप्याः+च पूर्वादौ वेदिकायाः+च कोणगान्।
चतुरः स्थापयेत् कुम्भान्+आजिघ्र+इति च मन्त्रतः॥16॥
कुम्भेषु+आवाह्य शक्रादीन् पूर्वादौ पूजयेत् क्रमात्।
इन्द्र+आगच्छ देवराज वज्रहस्त गजस्थित॥17॥
पूर्वद्वारम्+च मे रक्ष देवैः सह नमः+अस्तु ते।
त्रातारमिन्द्रमन्त्रेण अर्चयित्वा यजेत्+ बुधः॥18॥
आगच्छ+अग्ने शक्तियुत छागस्थ बलसंयुत।
रक्ष+आग्नेयीम्+ दिशम्+ देवैः पूजाम्+ गृह्ण नमः+अस्तु ते॥19॥
अग्निर्मूर्द्धा+इति मन्त्रेण यजेत्+वा अग्नये नमः।
महिषस्थ यम+आगच्छ दण्डहस्त महाबल॥20॥
रक्ष त्वम्+ दक्षिणद्वारम्+ वैवस्वत नमः+अस्तु ते।
वैवस्वतम्+ सङ्गमनम्+इति+अनेन यजेत्+यमम्॥21॥
नैर्ऋत+आगच्छ खड्गाढ्य बलवाहनसंयुत।
इदम्+अर्घ्यम्+इदम्+ पाद्यम्+ रक्ष त्वम्+ नैर्ऋतीम्+ दिशम्॥22॥
एष ते नैर्ऋते मन्त्रेण यजेत्+अर्घ्यादिभिः+नरः।
मकरारूढ वरुण पाशहस्त महाबल॥23॥
आगच्छ पश्चिमम्+ द्वारम्+ रक्ष रक्ष नमः+अस्तु ते।
उरुम्+ हि राजा वरुणम्+ यजेत्+अर्घ्यादिभिः+गुरुः॥24॥
आगच्छ वायो+ सबल ध्वजहस्त सवाहन।
वायव्यम्+ रक्ष देवैः+त्वम्+ समरुद्भिः+नमः+अस्तु ते॥25॥
वात इति+आदिभिः+च+अर्चेत्+ओन्नमो वायवे+अपि वा।
आगच्छ सोम सबल गदाहस्त सवाहन॥26॥
रक्ष त्वम्+उत्तरद्वारम्+ सकुबेर नमः+अस्तु ते।
सोमम्+ राजानम्+इति वा यजेत्+सोमाय वै नमः॥27॥
आगच्छ+ईशान सबल शूलहस्त वृषस्थित।
यज्ञमण्डपस्य+ईशानीम्+ दिशम्+ रक्ष नमः+अस्तु ते॥28॥
ईशानमस्य+इति यजेत्+ईशानाय नमः+अपि वा।
ब्रह्मन्+आगच्छ हंसस्य स्रुक्स्रुवव्यग्रहस्तक॥29॥
सलोकोर्ध्वाम्+ दिशम्+ रक्ष यज्ञस्य+अज नमः+अस्तु ते।
हिरण्यगर्भ+इति यजेत्+नमः+ते ब्रह्मणे+अपि वा॥30॥
अनन्त+आगच्छ चक्राढ्य कूर्म्मस्थ+अहिगणेश्वर।
अधोदिशम्+ रक्ष रक्ष अनन्त+ईश नमः+अस्तु ते॥31॥
नमः+अस्तु सर्प+इति यजेत्+अनन्ताय नमः+अपि वा॥32॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये दिक्पतियागः+ नाम षट्पञ्चाशत्तमः+अध्यायः॥56॥
------ 
सप्तपञ्चाशत्तमः+अध्यायः
कुम्भाधिवासविधिः।
भगवान्+उवाच
भूमेः परिग्रहम्+ कुर्य्यात् क्षिपेत्+ व्रीहीन्+च सर्षपान्।
नारसिंहेन रक्षोघ्नान् प्रोक्षयेत् पञ्चगव्यतः॥1॥
भूमिम्+ घटे तु सम्पूज्य सरत्ने साङ्गकम्+ हरिम्।
अस्त्रमन्त्रेण करकम्+ तत्र च+अष्टशतम्+ यजेत्॥2॥
अच्छिन्नधारया सिञ्चन् व्रीहीन् संस्कृत्य धारयेत्।
प्रदक्षिणम्+ परिभ्राम्य कलशम्+ विकिरोपरि॥3॥
सवस्त्रे कलशे भूयः पूजयेत्+अच्युतम्+ श्रियम्।
योगे योग इति मन्त्रेण न्यसेत्+शय्याम्+तु मण्डले॥4॥
कुशोपरि तूलिकाम्+च शय्यायाम्+ दिग्विदिक्षु च।
विद्याधिपान् यजेत्+विष्णुम्+ मधुघातम्+ त्रिविक्रमम्॥5॥
वामनम्+ दिक्षु वाय्वादौ श्रीधरम्+च हृषीकपम्।
पद्मनाभम्+ दामोदरम्+ऐशान्याम्+ स्नानमण्डपे॥6॥
अभ्यर्च्य पश्चात्+ऐशान्याम्+ चतुष्कुम्भे सवेदिके।
स्नानमण्डपके सर्वद्रव्याणि+आनीय निक्षिपेत्॥7॥
स्नानकुम्भेषु कुम्भान्+तान्+चतुर्दिक्षु+अधिवासयेत्।
कलशाः स्थापनीयाः+तु अभिषेकार्थम्+आदरात्॥8॥
वटोदुम्बरकाश्वत्थान्+चम्पकाशोकश्रीद्रुमान्।
पलाशार्जुनप्लक्षान्+तु कदम्बवकुलाम्रकान्॥9॥
पल्लवान्+तु समानीय पूर्वकुम्भे विनिक्षिपेत्।
पद्मकम्+ रोचनाम्+ दूर्व्वाम् दर्भपिञ्जूलम्+एव च॥10॥
जातीपुष्पम्+ कुन्दपुष्पम्+चन्दनम्+ रक्तचन्दनम्।
सिद्धार्थम्+ तगरम्+च+एव तण्डुलम्+ दक्षिणे न्यसेत्॥11॥
सुवर्णम्+ रजतम्+च+एव कूलद्वयमृदम्+तथा।
नद्याः समुद्रगामिन्याः+ विशेषात् जाह्नवीमृदम्॥12॥
गोमयम्+च यवान् शालीन्+तिलान्+च+एव+अपरे न्यसेत्।
विष्णुपर्णीम्+ श्यामलताम्+ भृङ्गराजम्+ शतावरीम्॥13॥
सहदेवाम्+ महादेवीम्+ बलाम्+ व्याघ्रीम्+ सलक्ष्मणाम्।
ऐशान्याम्+अपरे कुम्भे मङ्गल्यान्+विनिवेशयेत्॥14॥
वल्मीकमृत्तिकाम्+ सप्तस्थानोत्थाम्+अपरे न्यसेत्।
जाह्नवीवालुकातोयम्+ विन्यसेत्+अपरे घटे॥15॥
वराहवृषनागेन्द्रविषाणोद्धृतमृत्तिकाम्।
मृत्तिकाम्+ पद्ममूलस्य कुशस्य तु+अपरे न्यसेत्॥16॥
तीर्थपर्वतमृद्भिः+च युक्तम्+अपि+अपरे न्यसेत्।
नागकेशरपुष्पम्+च काश्मीरम्+अपरे न्यसेत्॥17॥
चन्दनागुरुकर्पूरैः पुष्पम्+ च+एव+अपरे न्यसेत्।
वैदूर्यम्+ विद्रुमम्+ मुक्ताम्+ स्फटिकम्+ वज्रम्+एव च॥18॥
एतानि+एकत्र निक्षिप्य स्थापयेत्+देवसत्तम।
नदीनदतडागानाम्+ सलिलैः+अपरम्+ न्यसेत्॥19॥
एकाशीतिपदे धान्यान्+मण्डपे कलशान् न्यसेत्।
गन्धोदकाद्यैः सम्पूर्णान् श्रीसूक्तेन+अभिमन्त्रयेत्॥20॥
यवम्+ सिद्धार्थकम्+ गन्धम्+ कुशाग्रम्+ च+अक्षतम्+ तथा।
तिलान् फलम्+ तथा पुष्पम्+अर्घ्यार्थम्+ पूर्वतः+ न्यसेत्॥21॥
पद्मम्+ श्यामलताम्+ दूर्वाम्+ विष्णुपर्णीम्+ कुशान्+तथा।
पाद्यार्थम्+ दक्षिणे भागे मधुपर्क्कम्+ तु दक्षिणे॥22॥
कक्कोलकम्+ लवङ्गम्+च तथा जातीफलम्+ शुभम्।
उत्तरे हि+आचमनाय अग्नौ दूर्वाक्षतान्वितम्॥23॥
पात्रम्+ नीराजनार्थम्+ च तथा+उद्वर्त्तनम्+आनिले।
गन्धपुष्पान्वितम्+ पात्रम्+ऐशान्याम्+ पात्रके न्यसेत्॥24॥
मुरामांसी च+आमलकम्+ सहदेवाम्+ निशादिकम्।
षष्टिदीपान्+न्यसेत्+अष्टौ न्यसेत्+नीराजनाय च॥25॥
शङ्खम्+ चक्रम्+च श्रीवत्सम्+ कुलिशम्+ पङ्कजादिकम्।
हेमादिपात्रे कृत्वा तु नानावर्णादिपुष्पकम्॥26॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये कलशाधिवासः+ नाम सप्तपञ्चाशत्तमः+अध्यायः॥57॥
------ 
अष्टपञ्चाशत्तमः+अध्यायः
स्नानादिविधिः।
भगवान्+उवाच
ऐशान्याम्+ जनयेत् कुण्डम्+ गुरुः+वह्निम्+च वैष्णवम्।
गायत्र्या+अष्टशतम्+ हुत्वा सम्पातविधिना घटान्॥1॥
प्रोक्षयेत् कारुशालायाम्+ शिल्पिभिः+मूर्त्तिपैः+व्रजेत्।
तूर्य्यशब्दैः कौतुकम्+च बन्धयेत्+दक्षिणे करे॥2॥
विष्णवे शिपिविष्ट+इति ऊर्णासूत्रेण सर्षपैः।
पट्टवस्त्रेण कर्त्तव्यम्+ देशिकस्य+अपि कौतुकम्॥3॥
मण्डपे प्रतिमाम्+ स्थाप्य सवस्त्राम्+ पूजिताम्+ स्तुवन्।
नमस्ते+अर्च्ये सुरेशानि प्रणीते विश्वकर्म्मणा॥4॥
प्रभाविताशेषजगद्धात्रि तुभ्यम्+ नमः+ नमः।
त्वयि सम्पूजयामि+ईशे नारायणम्+अनामयम्॥5॥
रहिता शिल्पिदोषैः+त्वम्‌+ऋद्धियुक्ता सदा भव।
एवम्+ विज्ञाप्य प्रतिमाम्+ नयेत्+ताम्+ स्नानमण्डपम्॥6॥
शिल्पिनम्+तोषयेत्+द्रव्यैः+गुरवे गाम्+ प्रदापयेत्।
चित्रम्+ देव+इति मन्त्रेण नेत्रे च+उन्मीलयेत्+ततः॥7॥
अग्निर्ज्योति+इति दृष्टिम्+च दद्यात्+वै भद्रपीठके।
ततः शुक्लानि पुष्पाणि घृतम्+ सिद्धार्थकम्+ तथा॥8॥
दूर्व्वाम्+ कुशाग्रम्+ देवस्य दद्यात्+शिरसि देशिकः।
मधुवाता+इति मन्त्रेण नेत्रे च+अभ्यञ्जयेत्+ गुरुः॥9॥
हिरण्यगर्भमन्त्रेण इमं मे+इति च कीर्त्तयेत्।
घृतेन+अभ्यञ्जयेत् पश्चात् पठन् घृतवतीम्+ पुनः॥10॥
मसूरपिष्टेन+उद्वर्त्य अतो देवा+इति कीर्त्तयन्।
क्षालयेत्+उष्णतोयेन सप्त तेऽग्ने+इति देशिकः॥11॥
द्रुपदादिव+इति+अनुलिम्पेत्‌+आपो हिष्ठा+इति सेचयेत्।
नदीजैः+तीर्थजैः स्नानम्+ पावमानी+इति रत्नजैः॥12॥
समुद्रम्+ गच्छ चन्दनैः+तीर्थमृत्कलशेन च।
शन्नो देवीः स्नापयेत्+च गायत्र्या+अपि+उष्णवारिणा॥13॥
पञ्चमृद्भिः+हिरण्य+इति स्नापयेत्+परमेश्वरम्।
सिकताद्भिः+इमं मे+इति वल्मीकोद्घटेन च॥14।
तद्विष्णोः+इति ओषध्यद्भिः+या ओषधी+इति मन्त्रतः।
यज्ञायज्ञ+इति काषायैः पञ्चभिः+गव्यकैः+ततः॥15॥
पयः पृथिव्याम्+ मन्त्रेण याः फलिनी फलाम्बुभिः।
विश्वतश्चक्षुः सौम्येन पूर्वेण कलशेन च॥16॥
सोमं राजानम्+इत्येवम्+ विष्णोः रराटम्+ दक्षतः।
हंसः शुचिः पश्चिमेन कुर्य्यात्+उद्वर्त्तनम्+ हरेः॥17॥
मूर्द्धानन्दिवमन्त्रेण धात्रीम्+ मांसीम्+ च के ददेत्।
मानस्तोके+इति मन्त्रेण गन्धद्वारा+इति गन्धकैः॥18॥
इदमाप+इति च घटैः+एकाशीतिपदस्थितैः।
एहि+एहि भगवन् विष्णो+ लोकानुग्रहकारक॥19॥
यज्ञभागम्+ गृहाण+इमम्+ वासुदेव नमः+अस्तु ते।
अनेन+आवाह्य देवेशम्+ कुर्यात् कौतुकमोचनम्॥20॥
मुञ्चामि त्वा+इति सूक्तेन देशिकस्य+अपि मोचयेत्।
हिरण्मयेन पाद्यम्+ दद्यात्+अतो देवा+इति च+अर्घ्यकम्॥21॥
मधुवाता मधुपर्क्कम्+ मयि गृह्णामि च+आचमेत्।
अक्षन्नमीमदन्त+इति किरेत्+दूर्वाक्षतम्+ बुधः॥22॥
काण्डान्+निर्म्मञ्छनम्+ कुर्य्यात्+गन्धम्+ गन्धवती+इति च।
उन्नयामि+इति माल्यम्+च इदम्+ विष्णुम्+ पवित्रकम्॥23॥
बृहस्पते वस्त्रयुग्मम्+ वेदाहम्+इति+उत्तरीयकम्।
महाव्रतेन सकलीपुष्पम्+ च+औषधयः क्षिपेत्॥24॥
धूपम्+ दद्यात्+धूरसि+इति विभ्राट्सूक्तेन च+अञ्चनम्।
युञ्जन्ति+इति च तिलकम्+ दीर्घायुष्ट्वा+इति माल्यकम्॥25॥
इन्द्रच्छत्र+इति छत्रम्‌+तु आदर्शम्+तु विराजतः।
चामरम्+तु विकर्णेन भूषाम्+ रथन्तरेण च॥26॥
व्यजनम्+ वायुदैवत्यैः+मुञ्चामि त्वा+इति पुष्पकम्।
वेदाद्यैः संस्तुतिम्+ कुर्य्यात्‌+हरेः पुरुषसूक्ततः॥27॥
सर्वम्+एतत्+समम्+ कुर्य्यात् पिण्डिकादौ हरादिके।
देवस्य+उत्थानसमये सौपर्णम्+ सूक्तम्+उच्चरेत्॥28॥
उत्तिष्ठ+इति समुत्थाप्य शय्यायाम् मण्डपे नयेत्।
शाकुनेन+एव सूक्तेन देवम्+ ब्रह्मरथादिना॥29॥
अतः+ देवा+इति सूक्तेन प्रतिमाम्+ पिण्डिकाम्+ तथा।
श्रीसूक्तेन च शय्यायाम्+ विष्णोः+तु शकलीकृतिः॥30॥
मृगराजम्+ वृषम्+ नागम्+ व्यजनम्+ कलशम्+ तथा।
वैजयन्तीम्+ तथा भेरीम्+ दीपम्+इति+अष्टमङ्गलम्॥31॥
दर्शयेत्+अश्वसूक्तेन पाददेशे त्रिपात्+इति।
उखाम्+ पिधानकम्+ पात्रम्‌+अम्बिकाम्+ दर्व्विकाम्+ ददेत्॥32॥
मुषलोलूखलम्+ दद्यात्+शिलाम्+ सम्मार्जनीम्+ तथा।
तथा भोजनभाण्डानि गृहोपकरणानि च॥33॥
शिरोदेशे च निद्राख्यम्+ वस्त्ररत्नयुतम्+ घटम्।
खण्डखाद्यैः पूरयित्वा स्नपनस्य विधिः स्मृतः॥34॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये स्नपनादिविधानम्+ नाम अष्टपञ्चाशत्तमः+अध्यायः॥58॥
-----
ऊनषष्टितमः+अध्यायः
अधिवासकथनम्।
भगवान्+उवाच
हरेः सान्निध्यकरणम्+अधिवासनम्+उच्यते।
सर्व्वज्ञम्+ सर्वगम्+ ध्यात्वा आत्मानम्+ पुरुषोत्तमम्॥1॥
ओंकारेण समायोज्य चिच्छक्तिम्+अभिमानिनीम्।
निःसार्य्य+आत्मैकताम्+ कृत्वा स्वस्मिन् सर्वगते विभौ॥2॥
योजयेत्+मरुता पृथ्वीम्+ वह्निबीजेन दीपयेत्।
संहरेत्+वायुना च+अग्निम्+ वायुम्+आकाशतः+ नयेत्॥3॥
अधिभूताधिदेवैः+तु साध्याख्यैः+विभवैः सह।
तन्मात्रपात्रकान् कृत्वा संहरेत्+तत् क्रमात्+ बुधः॥4॥
आकाशम्+ मनसा+आहत्य मनः+अहङ्करणे कुरु।
अहङ्कारम्+च महति तम्+च+अपि+अव्याकृते नयेत्॥5॥
अव्याकृतम्+ ज्ञानरूपे वासुदेवः सः+ ईरितः।
सः+ ताम्+अव्याकृतिम्+ मायाम्+अवष्टभ्य सिसृक्षया॥6॥
सङ्कर्षणम्+ सः+ शब्दात्मा स्पर्शाख्यम्+असृजत् प्रभुः।
क्षोभ्य मायाम्+ सः+ प्रद्युम्नम्+ तेजोरूपम्+ सः+ च+असृजत्॥7॥
अनिरुद्धम्+ रसमात्रम्+ ब्रह्माणम्+ गन्धरूपकम्।
अनिरुद्धः सः+ च ब्रह्मा अप आदौ ससर्ज ह॥8॥
तस्मिन् हिरण्मयम्‌+च+अण्डम्+ सः+असृजत् पञ्चभूतवत्।
तस्मिन् सङ्क्रामिते जीवे शक्तिः+आत्मोपसंहृता॥9॥
प्राणी जीवेन संयुक्तः+ वृत्तिमान्+इति शब्द्यते।
जीवः+ व्याहृतिसञ्ज्ञः+तु प्राणेषु+आध्यात्मिकः स्मृतः॥10॥
प्राणैः+युक्ता ततः+ बुद्धिः सञ्जाता च+अष्टमूर्त्तिकी।
अहङ्कारः+ततः+ जज्ञे मनः+तस्मात्+अजायत॥11॥
अर्थाः प्रजज्ञिरे पञ्च सङ्कल्पादियुताः+ततः।
शब्दः स्पर्शः+च रूपम्+च रसः+ गन्धः+ इति स्मृताः॥12॥
ज्ञानशक्तियुतानि+एतैः+आरब्धानि+इन्द्रियाणि तु।
त्वक्श्रोत्रघ्राणचक्षूंषि जिह्वाबुद्धीन्द्रियाणि तु॥13॥
पादौ पायुः+तथा पाणी वाक्+उपस्थः+च पञ्चमः।
कर्म्मेन्द्रियाणि च+एतानि पञ्चभूतानि+अतः शृणु॥14॥
आकाशवायुतेजांसि सलिलम्+ पृथिवी तथा।
स्थूलम्+एभिः शरीरम्+तु सर्वाधारम्+ प्रजायते॥15॥
प्राणतत्त्वम्+ भकारम्+तु जीवोपाधिगतम्+ न्यसेत्।
हृदयस्थम्+ बकारम्+तु बुद्धितत्त्वम्+ न्यसेत्+ बुधः॥16॥
फकारम्+अपि तत्र+एव अहङ्कारमयम्+ न्यसेत्।
मनः+तत्त्वम्+ पकारम्+तु न्यसेत्+सङ्कल्पसम्भवम्॥18॥
शब्दतन्मात्रतत्त्वम्+तु नकारम्+ मस्तके न्यसेत्।
स्पर्शात्मकम्+ धकारम्+तु वक्त्रदेशे तु विन्यसेत्॥19॥
दकारम्+ रूपतत्त्वम्+तु हृद्देशे विनिवेशयेत्।
थकारम्+ वस्तिदेशे तु रसतन्मात्रकम्+ न्यसेत्॥20॥
तकारम्+ गन्धतन्मात्रम्+ जङ्घयोः+विनिवेशयेत्।
णकारम्+ श्रोत्रयोः+न्यस्य ढकारम्+ विन्यसेत्+त्वचि॥21॥
डकारम्+ नेत्रयुग्मे तु रसनायाम्+ ठकारकम्।
टकारम्+ नासिकायाम्+तु ञकारम्+ वाचि विन्यसेत्॥22॥
झकारम्+ करयोः+न्यस्य पाणितत्त्वम्+ विचक्षणः।
जकारम्+ पदयोः+न्यस्य छम्+ पायौ चम्+उपस्थके॥23॥
विन्यसेत् पृथिवीतत्त्वम्+ ङकारम्+ पादयुग्मके।
वस्तौ घकारम्+ गम्+ तत्त्वम्+ तैजसम्+ हृदि विन्यसेत्॥24॥
खकारम्+ वायुतत्त्वम्+च नासिकायाम्+ निवेशयेत्।
ककारम्+ विन्यसेत्+नित्यम्+ खतत्त्वम्+ मस्तके बुधः॥25॥
हृत्पुण्डरीके विन्यस्य यकारम्+ सूर्य्यदैवतम्।
द्वासप्ततिसहस्राणि हृदयादभिनिःसृताः॥26॥
कलाषोडशसंयुक्तम्+ सकारम्+ तत्र विन्यसेत्।
तन्मध्ये चिन्तयेत्+मन्त्री बिन्दुम्+ वह्नेः+तु मण्डलम्॥27॥
हकारम्+ विन्यसेत्+तत्र प्रणवेन सुरोत्तमः।
ओम् आम्+ परमेष्ठ्यात्मने आम्+ नमः पुरुषात्मने॥28॥
ओम्+ वाम्+ नमः+ नित्यात्मने नाम्+च विश्वात्मने नमः।
ओम्+ वम्+ नमः सर्वात्मने इत्युक्ताः पञ्च शक्तयः॥29॥
स्थाने तु प्रथमा योज्या द्वितीया आसने मता।
तृतीया शयने तद्वत्+चतुर्थी पानकर्म्मणि॥30॥
अभ्यर्च्चायाम्+ पञ्चमी स्यात्+पञ्चोपनिषदः स्मृताः।
हुङ्कारम्+ विन्यसेत्+मध्ये ध्यात्वा मन्त्रमयम्+ हरिम्॥31॥
याम्+ मूर्तिम्+ स्थापयेत्+तस्मात् मूलमन्त्रम्+ न्यसेत्+ततः।
ओम्+ नमः+ भगवते वासुदेवाय मूलकम्॥32॥
शिरोघ्राणललाटेषु मुखकण्ठहृदि क्रमात्।
भुजयोः+जङ्घयोः+अङ्घ्र्योः केशवम्+ शिरसि न्यसेत्॥33॥
नारायणम्+ न्यसेत्+वक्त्रे ग्रीवायाम्+ माधवम्+ न्यसेत्।
गोविन्दम्+ भुजयोः+न्यस्य विष्णुम्+ च हृदये न्यसेत्॥34॥
मधुसूदनकम्+ पृष्ठे वामनम्+ जठरे न्यसेत्।
कट्याम्+त्रिविक्रमम्+ न्यस्य जङ्घायाम्+ श्रीधरम्+ न्यसेत्॥35॥
हृषीकेशम्+ दक्षिणायाम्+ पद्मनाभम्+ तु गुल्फके।
दामोदरम्+ पादयोः+च हृदयादिषडङ्गकम्॥36॥
एतत् साधारणम्+ प्रोक्तम्+आदिमूर्त्तेः+तु सत्तम।
अथवा यस्य देवस्य प्रारब्धम्+ स्थापनम्+ भवेत्॥37॥
तस्य+एव मूलमन्त्रेण सजीवकरणम्+ भवेत्।
यस्याः+ मूर्त्तेः+तु यत्+नाम तस्य+आद्यम्+ च+अक्षरम्+ च यत्॥38॥
तत् स्वरैः+द्वादशैः+भेद्यम्+ हि+अङ्गानि परिकल्पयेत्।
हृदयादीनि देवेश मूलम्+च दशमाक्षरम्॥39।
यथा देवे तथा देहे तत्त्वानि विनियोजयेत्।
चक्राब्जमण्डले विष्णुम्+ यजेत्+गन्धादिना तथा॥40॥
पूर्व्ववत्+च+आसनम्+ ध्यायेत्+सगात्रम्+ सपरिच्छदम्।
शुभम्+चक्रम्+ द्वादशारम्+ हि+उपरिष्टात्+विचिन्तयेत्॥41॥
त्रिनाभिचक्रम्+ द्विनेमि स्वरैः+तत्+च समन्वितम्।
पृष्ठदेशे ततः प्राज्ञः प्रकृत्यादीन्+निवेशयेत्॥42॥
पूजयेत्+आरकाग्रेषु सूर्य्यम्+ द्वादशधा पुनः।
कलाषोडशसंयुक्तम्+ सोमम्+तत्र विचिन्तयेत्॥43॥
सबलम्+ त्रितयम्+ नाभौ चिन्तयेत्+देशिकोत्तमः।
पद्मम्+च द्वादशदलम्+ पद्ममध्ये विचिन्तयेत्॥44॥
तन्मध्ये पौरुषीम्+ शक्तिम्+ ध्यात्वा+अभ्यर्च्य च देशिकः।
प्रतिमायाम्+ हरिम्+ न्यस्य तत्र तम्+ पूजयेत् सुरान्॥45॥
गन्धपुष्पादिभिः सम्यक् साङ्गम्+ सावरणम्+ क्रमात्।
द्वादशाक्षरबीजैः+तु केशवादीन् समर्च्चयेत्॥46॥
द्वादशारे मण्डले तु लोकपालादिकम्+ क्रमात्।
प्रतिमाम्+अर्च्चयेत् पश्चात्+गन्धपुष्पादिभिः+द्विजः॥47॥
पौरुषेण तु सूक्तेन श्रिया सूक्तेन पिण्डिकाम्।
जननादिक्रमात् पश्चात्+जनयेत्+वैष्णवानलम्॥48॥
हुत्वा+अग्निम्+ वैष्णवैः+मन्त्रैः कुर्य्यात्+शान्त्युदकम्+ बुधः।
तत् सिक्त्वा प्रतिमामूर्द्ध्नि वह्निप्रणयनम्+ चरेत्॥49॥
दक्षिणे+अग्निम्+ हुतम्+इति कुण्डे+अग्निम्+ प्रणयेत्+ बुधः।
अग्निमग्नी+इति पूर्वे तु कुण्डे+अग्निम्+ प्रणयेत्+बुधः॥50॥
उत्तरे प्रणयेत्+अग्निम्+अग्निमग्नी हवामहे।
अग्निप्रणयने मन्त्रः+त्वमग्ने द्युभिः+उच्यते॥51॥
पलाशसमिधानाम्+तु अष्टोत्तरसहस्रकम्।
कुण्डे कुण्डे होमयेत्+च व्रीहीन् वेदादिकैः+तथा॥52॥
साज्यान्+तिलान् व्याहृतिभिः+मूलमन्त्रेण वै घृतम्।
कुर्य्यात्+ततः शान्तिहोमम्+ मधुरत्रितयेन च॥53॥
द्वादशार्णैः स्पृशेत् पादौ नाभिम्+ हृन्मस्तकम्+ ततः।
घृतम्+ दधि पयः+ हुत्वा स्पृशेत्+मूर्द्धनि+अथो+ ततः॥54॥
स्पृष्ट्वा शिरोनाभिपादान्+चतस्रः स्थापयेत्+नदीः।
गङ्गा च यमुना गोदा क्रमात्+नाम्ना सरस्वती॥55॥
देहे तु विष्णुगायत्र्या गायत्र्या श्रपयेत्+चरुम्।
होमयेत्+च बलिम्+ दद्यात्+उत्तरे भोजयेत्+ द्विजान्॥56॥
मासाधिपानाम्+ तुष्ट्यर्थम्+ हेमगाम्+ गुरवे ददेत्।
दिक्पतिभ्यः+ बलिम्+ दत्त्वा रात्रौ कुर्य्यात्+च जागरम्॥57॥
ब्रह्मगीतादिशब्देन सर्वभागधिवासनात्॥58॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये अधिवासनम्+ नाम ऊनषष्टितमः+अध्यायः॥59॥
-----
षष्टितमः+अध्यायः
वासुदेवप्रतिष्ठादिविधिः।
भगवान्+उवाच
पिण्डिकास्थापनार्थम्+तु गर्भागारम्+ तु सप्तधा।
विभजेत्+ ब्रह्मभागे तु प्रतिमाम्+ स्थापयेत्+ बुधः॥1॥
देवमानुषपैशाचभागेषु न कदायन।
ब्रह्मभागम्+ परित्यज्य किञ्चिदाश्रित्य च+अण्डज॥2॥
देवमानुषभागाभ्याम्+ स्थाप्या यत्नात्+तु पिण्डिका।
नपुंसकशिलायाम्+तु रत्नन्यासम्+ समाचरेत्॥3॥
नारसिंहेन हुत्वा+अथ रत्नन्यासम्+ च तेन वै।
व्रीहीन् रत्नानि धातून्+च लोहादीन्+चन्दनादिकान्॥4॥
पूर्वादिनवगर्त्तेषु न्यसेन् मध्ये यथारुचि।
अथ च+इन्द्रादिमन्त्रैः+च गर्त्तम्+ गुग्गुलुना+आवृतम्॥5॥
रत्नन्यासविधिम्+ कृत्वा प्रतिमाम्+आलभेत्+गुरुः।
सशलाकैः+दर्भपुञ्जैः सहदेवैः समन्वितैः॥6॥
सबाह्यन्तैः+च संस्कृत्य पञ्चगव्येन शोधयेत्।
प्रोक्षयेत्‌+दर्भतोयेन नदीतीर्थोदकेन च॥7॥
होमार्थे स्थण्डिलम्+ कुर्य्यात् सिकतामिः समन्ततः।
सार्द्धहस्तप्रमाणम्+ तु चतुरस्रम्+ सुशोभनम्॥8॥
अष्टदिक्षु यथान्यासम्+ कलशान्+अपि विन्यसेत्।
पूर्वाद्यान्+अष्टवर्णेन अग्निम्+आनीय संस्कृतम्॥9॥
त्वमग्ने द्युभिः+इति गायत्र्या समिधः+ हुनेत्।
अष्टान्तेन+अष्टशतकम्+ आज्यम्+ पूर्णाम्+ प्रदापयेत्॥10॥
शान्त्युदकम् आम्रपत्रैः मूलेन शतमन्त्रितम्।
सिञ्चेत्+देवस्य तत्+मूर्द्ध्नि श्रीः+च ते हि+अनया ऋचा॥11॥
ब्रह्मयानेन च+उद्धृत्य उत्तिष्ठ ब्रह्मणस्पते।
तद्विष्णोः+इति मन्त्रेण प्रासादाभिमुखम्+ नयेत्॥12॥
शिबिकायाम्+ हरिम्+ स्थाप्य भ्रामयीत पुरादिकम्।
गीतवेदादिशब्दैः+च प्रासादद्वारि धारयेत्॥13॥
स्त्रीभिः+विप्रैः+मङ्गलाष्टघटैः संस्नापयेत्+हरिम्।
ततः+ गन्धादिना+अभ्यर्च्य मूलमन्त्रेण देशिकः॥14॥
अतो देवा+इति वस्त्राद्यम्+अष्टाङ्गार्घ्यम्+ निवेद्य च।
स्थिरे लग्ने पिण्डिकायाम्+ देवस्य त्वा+इति धारयेत्॥15॥
ओम्+ त्रेलोक्यविक्रान्ताय नमः+ते+अस्तु त्रिविक्रम।
संस्थाप्य पिण्डिकायाम्+तु स्थिरम्+ कुर्य्यात्+विचक्षणः॥16॥
ध्रुवा द्यौः+इति मन्त्रेण विश्वतश्चक्षुः+इति+अपि।
पञ्चगव्येन संस्नाप्य क्षाल्य गन्धोदकेन च॥17॥
पूजयेत् सकलीकृत्य साङ्गम्+ सावरणम्+ हरिम्।
ध्यायेत् खम्+ तस्य मूर्त्तिम्+तु पृथिवी तस्य पीठिका॥18॥
कल्पयेत्+विग्रहम्+ तस्य तैजसैः परमाणुभिः।
जीवम्‌+आवाहयिष्यामि पञ्चविंशतितत्त्वगम्॥19॥
चैतन्यम्+ परमानन्दम्+ जाग्रत्स्वप्नविवर्जितम्।
देहेन्द्रियमनोबुद्धिप्राणाहङ्कारवर्जितम्॥20॥
ब्रह्मादिस्तम्बपर्य्यन्तम्+ हृदयेषु व्यवस्थितम्।
हृदयात् प्रतिमाबिम्बे स्थिरः+ भव परमेश्वर॥21॥
सजीवम्+ कुरु बिम्बम्+ त्वम्+ सबाह्याभ्यन्तरस्थितः।
अङ्गुष्ठमात्रः पुरुषः+ देहोपाधिषु संस्थितः॥22॥
ज्योतिः+ज्ञानम्+ परम्+ ब्रह्म एकम्+एव+अद्वितीयकम्।
सजीवीकरणम्+ कृत्वा प्रणवेन निबोधयेत्॥23॥
सान्निध्यकरणम्+नाम हृदयम्+ स्पृस्य वै जपेत्।
सूक्तम्+तु पौरुषम्+ ध्यायन् इदम्+ गुह्यम्‌+अनु जपेत्॥24॥
नमः+ते+अस्तु सुरेशाय सन्तोषविभवात्मने।
ज्ञानविज्ञानरूपाय ब्रह्मतेजोनुयायिने॥25॥
गुणातिक्रान्तवेशाय पुरुषाय महात्मने।
अक्षयाय पुराणाय विष्णो+ सन्निहितः+ भव॥26॥
यत्+च ते परमम्+ तत्त्वम्+ यत्+च ज्ञानमयम्+ वपुः।
तत् सर्वम्+एकतः+ लीनम्+अस्मिन्+देहे विबुध्यताम्॥27॥
आत्मानम्+ सन्निधीकृत्य ब्रह्मादिपरिवारकान्।
स्वनाम्ना स्थापयेत्+अन्यान्+आयुधादीन् स्वमुद्रया॥28॥
यात्रावर्षादिकम्+ दृष्ट्वा ज्ञेयः सन्निहितः+ हरिः।
नत्वा स्तुत्वा स्तवाद्यैः+च जप्त्वा च+अष्टाक्षरादिकम्॥29॥
चण्डप्रचण्डौ द्वारस्थौ निर्गत्य+अभ्यर्चयेत्+गुरुः।
अग्निमण्डपम्+आसाद्य गरुडम्+ स्थाप्य पूजयेत्॥30॥
दिगीशान् दिशि देवान्+च+ स्थाप्य सम्पूज्य देशिकः।
विश्वक्सेनम्+ तु संस्थाप्य शङ्खचक्रादि पूजयेत्॥31॥
सर्वपार्षदकेभ्यः+च बलिम्+ भूतेभ्यः+ अर्पयेत्।
ग्रामवस्त्रसुवर्णादि गुरवे दक्षिणाम्+ ददेत्॥32॥
यागोपयोगिद्रव्याद्यम्+आचार्य्याय नरः+अर्पयेत्।
आचार्य्यदक्षिणार्द्धम्‌+तु ऋत्विग्भ्यः+ दक्षिणाम्+ ददेत्॥33॥
अन्येभ्यः+ दक्षिणाम्+ दद्यात्+भोजयेत्+ ब्राह्मणान्+ततः।
अवारितान् फलान् दद्यात्+यजमानाय वै गुरुः॥34॥
विष्णुम्+ नयेत् प्रतिष्ठाता च+आत्मना सकलम्+ कुलम्।
सर्वेषाम्+एव देवानाम्‌+एषः+ साधारणः+ विधिः।
मूलमन्त्राः पृथक् तेषाम्+ शेषम्+ कार्य्यम्+ समानकम्॥35॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये वासुदेवप्रतिष्ठादिकथनम्+ नाम षष्टितमः+अध्यायः॥60॥
-----
एकषष्टितमः+अध्यायः
द्वारप्रतिष्ठाध्वजारोहणादिविधिः।
भगवान्+उवाच
वक्ष्ये च+अवभृथस्नानम्+ विष्णोर्न्न त्वा+इति होमयेत्।
एकाशीतिपदे कुम्भान् स्थाप्य संस्थापयेत्+हरिम्॥1॥
पूजयेत्+ गन्धपुष्पाद्यैः+बलिम्+ दत्त्वा गुरुम्+ यजेत्।
द्वारप्रतिष्ठाम्+ वक्ष्यामि द्वाराधः+ हेम वै ददेत्॥2॥
अष्टभिः कलशैः स्थाप्य शाखोदुम्बरकौ गुरुः।
गन्धादिभिः समभ्यर्च्य मन्त्रैः+वेदादिभिः+गुरुः॥3॥
कुण्डेषु होमयेत्+वह्निम्+ समिल्लाजतिलादिभिः।
दत्त्वा शय्यादिकम्+च+अधः+ दद्यात्+आधारशक्तिकाम्॥4॥
शाखयोः+विन्यसेत्+मूले देवौ चण्डप्रचण्डकौ।
ऊर्ध्वोदुम्बरके देवीम्+ लक्ष्मीम्+ सुरगणार्चिताम्॥5॥
न्यस्य+अभ्यर्च्य यथान्यायम्+ श्रीसूक्तेन चतुर्मुखम्।
दत्त्वा तु श्रीफलादीनि आचार्यादेः+तु दक्षिणाम्॥6॥
प्रतिष्ठासिद्धद्वारस्य तु+आचार्य्यः स्थापयेत्+हरिम्।
प्रासादस्य प्रतिष्ठाम्+तु हृत्प्रतिष्ठा+इति ताम्+ शृणु॥7॥
समाप्तौ शुकनासायाः+ वेद्याः प्राग्गर्भमस्तके।
सौवर्णम्+ राजतम्+ कुम्भम्+अथवा शुक्लनिर्म्मितम्॥8॥
अष्टरत्नौषधीधातुबीजलौहान्वितम्+ शुभम्।
सवस्त्रम्+ पूरितम्+ च+अद्भिः+मण्डले च+अधिवासयेत्॥9॥
सपल्लवम्+ नृसिंहेन हुत्वा सम्पातसञ्चितम्।
नारायणाख्यतत्त्वेन प्राणभूतम्+ न्यसेत्+ततः॥10॥
वैराजभूतम्‌+तम्+ ध्यायेत् प्रासादस्य सुरेश्वर।
ततः पुरुषवत्+सर्व्वम्+ प्रासादम्+ चिन्तयेत् बुधः॥11॥
अधः+ दत्त्वा सुवर्णम्+ तु तद्वत्+ भूतम्+ घटम्+ न्यसेत्।
गुर्वादौ दक्षिणाम्+ दद्यात्+ ब्राह्मणादेः+च भोजनम्॥12॥
ततः पश्चात्+वेदिबन्धम्+ तदूर्ध्वम्+ कण्ठबन्धनम्।
कण्ठोपरिष्टात् कर्त्तव्यम्+ विमलामलसारकम्॥13॥
तदूर्ध्वम्+ वृकलम्+ कुर्य्यात्+चक्रम्+च+आद्यम्+ सुदर्शनम्।
मूर्त्तिम्+ श्रीवासुदेवस्य ग्रहगुप्ताम्+ निवेदयेत्॥14॥
कलशम्+ वा+अथ कुर्व्वीत तदूर्ध्वम्+ चक्रम्+उत्तमम्।
वेद्याः+च परितः स्थाप्याः+ अष्टौ विघ्नेश्वराः+तु+अज॥15॥
चत्वारः+ वा चतुर्द्दिक्षु स्थापनीयाः+ गरुत्मतः।
ध्वजारोहम्+ च वक्ष्यामि येन भूतादि नश्यति॥16॥
प्रासादबिम्बद्रव्याणाम्+ यावन्तः परमाणवः।
तावद्वर्षसहस्राणि तत्कर्त्ता विष्णुलोकभाक्॥17।
कुम्भाण्डवेदिबिम्बानाम्+ भ्रमणात्+वायुना+अनघ।
कण्ठस्य+आवेष्टनात् ज्ञेयम्+ फलम्+ कोटिगुणम्+ ध्वजात्॥18॥
पताकाम्+ प्रकृतिम्+ विद्धि दण्डम्+ पुरुषरूपिणम्।
प्रासादम्+ वासुदेवस्य मूर्त्तिभेदम्+ निबोध मे॥19॥
धारणात्‌+धरणीम्+ विद्धि आकाशम्+ शुषिरात्मकम्।
तेजः+तत् पावकम्+ विद्धि वायुम्+ स्पर्शगतम्+ तथा॥20॥
पाषाणादिषु+एव जलम्+ पार्थिवम्+ पृथिवीगुणम्।
प्रतिशब्दोद्भवम्+ शब्दम्+ स्पर्शम्+ स्यात् कर्क्कशादिकम्॥21॥
शुक्लादिकम्+ भवेत्+रूपम्+ रसम्+अन्नादिदर्शनम्।
धूपादिगन्धम्+ गन्धम्+तु वाक् भेर्य्यादिषु संस्थिता॥22॥
शुकनासाश्रिता नासा बाहू तद्रथकौ स्मृतौ।
शिरः+तु+अण्डम्+ निगदितम्+ कलशम्+ मूर्द्धजम्+ स्मृतम्॥23॥
कण्ठम्+ कण्ठम्+इति ज्ञेयम्+ स्कन्धम्+ वेदी निगद्यते।
पायूपस्थे प्रणाले तु त्वक् सुधा परिकीर्त्तिता॥24॥
मुखम्+ द्वारम्+ भवेत्+अस्य प्रतिमा जीवः+ उच्यते।
तच्छक्तिम्+ पिण्डिकाम्+ विद्धि प्रकृतिम्+ च तदाकृतिम्॥25॥
निश्चलत्वम्+च गर्भः+अस्याः+ अधिष्ठाता तु केशवः।
एवम्+एषः+ हरिः साक्षात्+प्रासादत्वेन संस्थितः॥26॥
जङ्घा तु+अस्य शिवः+ ज्ञेयः स्कन्धे धाता व्यवस्थितः।
ऊर्ध्वभागे+ स्थितः+ विष्णुः+एवम्+ तस्य स्थितस्य हि॥27॥
प्रासादस्य प्रतिष्ठाम्+तु ध्वजरूपेण मे शृणु।
ध्वजम्+ कृत्वा सुरैः+दैत्याः+ जिताः शस्त्रादिचिह्नितम्॥28॥
अण्डोर्ध्वम्+ कलशम्+ न्यस्य तदूर्ध्वम्+ विन्यसेत्+ ध्वजम्।
बिम्बार्द्धमानम्+ दण्डस्य त्रिभागेन+अथ कारयेत्॥29॥
अष्टारम्+ द्वादशारम्+ वा मध्ये मूर्त्तिमता+अन्वितम्।
नारसिंहेन तार्क्ष्येण ध्वजदण्डः+तु निर्व्रणः॥30॥
प्रासादस्य तु विस्तारः+ मानम्+ दण्डस्य कीर्त्तितम्।
शिखरार्द्धेन वा कुर्य्यात् तृतीयार्द्धेन वा पुनः॥31॥
द्वारस्य दैर्ध्यात्+ द्विगुणम्+ दण्डम्+ वा परिकल्पयेत्।
ध्वजयष्टिः+देवगृहे ऐशान्याम्+ वायवे+अथवा॥32॥
क्षौमाद्यैः+च ध्वजम्+ कुर्यात्+विचित्रम्+ वा+एकवर्णकम्।
घण्टाचामरकिङ्किण्या भूषितम्+ पापनाशनम्॥33॥
दण्डाग्रात्+धरणीम्+ यावत्‌+हस्तैकम्+ विस्तरेण तु।
महाध्वजः सर्व्वदः स्यात्+तुर्य्यांशात्‌+हीनतः+अर्चितः॥34॥
ध्वजे च+अर्द्धेन विज्ञेया पताका मानवर्ज्जिता।
विस्तारेण ध्वजः कार्य्यः+ विंशदङ्गुलसन्निभः॥35॥
अधिवासविधानेन चक्रम्+ दण्डम्+ ध्वजम्+ तथा।
देववत् सकलम्+ कृत्वा मण्डपस्नपनादिकम्॥36॥
नेत्रोन्मीलनकम्+ त्यक्त्वा पूर्वोक्तम्+ सर्वम्+आचरेत्।
अधिवासयेत्+च विधिना शय्यायाम्+ स्थाप्य देशिकः॥37॥
ततः सहस्रशीर्ष+इति सूक्तम्+ चक्रे न्यसेत्+ बुधः।
तथा सुदर्शनम्+ मन्त्रम्+ मनः+तत्त्वम्+ निवेशयेत्॥38॥
मनोरूपेण तस्य+एव सजीवकरणम्+ स्मृतम्।
अरेषु मूर्त्तयः+ न्यस्याः केशवाद्याः सुरोत्तम॥39॥
नाभ्यब्जप्रतिनेमीषु न्यसेत्+तत्त्वानि देशिकः।
नृसिंहम्+ विश्वरूपम्+ वा अब्जमध्ये निवेशयेत्॥40॥
सकलम्+ विन्यसेत्+दण्डे सूत्रात्मानम्+ सजीवकम्।
निष्कलम्+ परमात्मानम्+ ध्वजे ध्यायन् न्यसेत्+हरिम्॥41॥
तच्छक्तिम्+ व्यापिनीम्+ ध्यायेत्+ ध्वजरूपाम्+ बलाबलाम्।
मण्डपे स्थाप्य च+अभ्यर्च्य होमम्+ कुण्डेषु कारयेत्॥42॥
कलशे स्वर्णकलशम्+ न्यस्य रत्नानि पञ्च च।
स्थापयेत्+चक्रमन्त्रेण स्वर्णचक्रम्+अधः+ततः॥43॥
पारदेन तु सम्प्लाव्य नेत्रपट्टेन छादयेत्।
ततः+ निवेशयेत्+चक्रम्+ तन्मध्ये नृहरिम्+ स्मरेत्॥44॥
ओम्+ क्षोम्+ नृसिंहाय नमः पूजयेत् स्थापयेत्+हरिम्।
ततः+ ध्वजम्+ गृहीत्वा तु यजमानः सबान्धवः॥45॥
दधिभक्तयुते पात्रे ध्वजस्य+अग्रम्+ निवेशयेत्।
ध्रुवाद्येन फडन्तेन ध्वजम्+ मन्त्रेण पूजयेत्॥46॥
शिरसि+आधाय तत् पात्रम्+ नारायणम्+अनुस्मरन्।
प्रदक्षिणम्+ तु कुर्व्वीत तूर्य्यमङ्गलनिःस्वनैः॥47॥
ततः+ निवेशयेत् दण्डम्+ मन्त्रेण+अष्टाक्षरेण तु।
मुञ्चामि त्वा+इति सूक्तेन ध्वजम्+ मुञ्चेत्+विचक्षणः॥48॥
पात्रम्+ ध्वजम्+ कुञ्जरादि दद्यात्+आचार्य्यके द्विजः।
एषः+ साधारणः प्रोक्तः+ ध्वजस्य+आरोहणे विधिः॥49॥
यस्य देवस्य यत्+चिह्नम्+ तन्मन्त्रेण स्थिरम्+ चरेत्।
स्वर्गत्वा ध्वजदानात्+तु भुवि राजा बली भवेत्॥50॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये ध्वजारोहणम्+ नाम एकषष्टितमः+अध्यायः॥61॥
-----
द्विषष्टितमः+अध्यायः
लक्ष्मीप्रतिष्ठाविधिः।
भगवान्+उवाच
समुदायेन देवादेः प्रतिष्ठाम्+ प्रवदामि ते।
लक्ष्म्याः प्रतिष्ठाम्+ प्रथमम्+ तथा देवीगणस्य च॥1॥
पूर्ववत् सकलम्+ कुर्य्यात्+मण्डपस्नपनादिकम्।
भद्रपीठे श्रियम्+ न्यस्य स्थापयेत्+अष्ट वै घटान्॥2॥
घृतेन+अभ्यज्य मूलेन स्नपयेत् पञ्चगव्यकैः।
हिरण्यवर्णाम्+ हरिणीम्+ नेत्रे च+उन्मीलयेत्+श्रियाः॥3॥
तां म आवह इति+एवम्+ प्रदद्यात्+मधुरत्रयम्।
अश्वपूर्वा+इति पूर्वेण ताम्+ कुम्भेन+अभिषेचयेत्॥4॥
कांसोऽस्मिता+इति याम्येन पश्चिमेन+अभिषेचयेत्।
चन्द्रां प्रभासाम्+उच्चार्य्य+आदित्यवर्णे+इति च+उत्तरात्॥5॥
उपैतु मा+इति च+आग्नेयात् क्षुत्पिपासा+इति नैर्ऋतात्।
गन्धद्वारा+इति वायव्यात्+मनसः काममाकूतिम्॥6॥
ईशानकलशेन+एव शिरः सौवर्णकर्द्दमात्।
एकाशीतिघटैः स्नानम्+ मन्त्रेण+आपः सृजन् क्षितम्॥7॥
आर्द्रां पुष्करिणीम्+ गन्धैः+आर्द्राम्+इत्यादिपुष्पकैः।
तां म आवह मन्त्रेण आनन्द इति च+अखिलम्॥8॥
श्रायन्तीयेन शय्यायाम्+ श्रीसूक्तेन च सन्निधिम्।
लक्ष्मीबीजेन चिच्छक्तिम्+ विन्यस्य+अभ्यर्चयेत् पुनः॥9॥
श्रीसूक्तेन मण्डपे+अथ कुण्डेषु+अब्जानि होमयेत्।
करवीराणि वा हृत्वा सहस्रम्+ शतम्+एव वा॥10॥
गृहोपकरणान्तादि श्रीसूक्तेन+एव च+अर्पयेत्।
ततः प्रासादसंस्कारम्+ सर्वम्+ कृत्वा तु पूर्ववत्॥11॥
मन्त्रेण पिण्डिकाम्+ कृत्वा प्रतिष्ठानम्+ ततः श्रियः।
श्रीसूक्तेन च सान्निध्यम्+ पूर्ववत् प्रत्यृचम्+ जपेत्॥12॥
चिच्छक्तिम्+ बोधयित्वा तु मूलात् सान्निध्यकम्+ चरेत्।
भूस्वर्णवस्त्रगोन्नादि गुरवे ब्रह्मणे+अर्पयेत्।
एवम्+ देव्यः+अखिलाः स्थाप्य+आवाह्य स्वर्गादि भावयेत्॥13॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये लक्ष्मीस्थापनम्+ नाम द्विषष्टितमः+अध्यायः॥62॥
-----
त्रिषष्टितमः+अध्यायः
सुदर्शनचक्रादिप्रतिष्ठाकथनम्।
भगवान्+उवाच
एवम्+ तार्क्ष्यस्य चक्रस्य ब्रह्मणः+ नृहरेः+तथा।
प्रतिष्ठा विष्णुवत् कार्या स्वस्वमन्त्रेण ताम्+ शृणु॥1॥
सुदर्शन महाचक्र शान्त दुष्टभयङ्कर।
च्छिन्द छिन्द भिन्द भिन्द विदारय विदारय॥
परमन्त्रान् ग्रस ग्रस भक्षय भक्षय भूतान् त्रासय त्रासय हूम्+ फट सुदर्शनाय नमः॥
अभ्यर्च्य चक्रम्+ च+अनेन रणे दारयते रिपून्॥2॥
ओम्+ क्षौम्+ नरसिंह उग्ररूप ज्वल ज्वल प्रज्वल प्रज्वल स्वाहा॥
नरसिंहस्य मन्त्रः+अयम्+ पातालाख्यस्य वच्मि ते॥
ओम्+ क्षौम्+ नमः+ भगवते नरसिंहाय प्रदीप्तसूर्यकोटिसहस्रसमतेजसे वज्रनखदंष्ट्रायुधाय स्फुटविकटविकीर्णकेसरसटाप्रक्षुभितमहार्णवाम्भोददुन्दुभिनिर्घोषाय सर्वमन्त्रोत्तारणाय एहि+एहि भगवन्+नरसिंह पुरुष परापरब्रह्मसत्येन स्फुर स्फुर विजृम्भ विजृम्भ आक्रम आक्रम गर्ज गर्ज मुञ्च मुञ्च सिंहनादान् विदारय विदारय विद्रावय विद्रावय आविश आविश सर्वमन्त्ररूपाणि सर्व्वमन्त्रजातयः+च हन हन छिन्द छिन्द सङ्क्षिप सङ्क्षिप सर सर दारय दारय स्फुट स्फुट स्फोटय स्फोटय ज्वालामालासङ्घातमय सर्वतः+अनन्तज्वालावज्राशनिचक्रेण सर्वपातालान् उत्सादय उत्सादय सर्वतः+अनन्तज्वालावज्रशरपञ्जरेण सर्वपातालान् परिवारय परिवारय सर्वपातालासुरवासिनाम्+ हृदयानि+आकर्षय आकर्षय शीघ्रम्+ दह दह पच पच मथ मथ शोषय शोषय निकृन्तय निकृन्तय तावत्+यावत्+मे वशमागताः पातालेभ्यः फट् असुरेभ्यः फट् मन्त्ररूपेभ्यः फट् मन्त्रजातिभ्यः फट् संशयात्+माम्+ भगवन्+नरसिंहरूप विष्णो सर्वापद्भ्यः सर्वमन्त्ररूपेभ्यः+ रक्ष रक्ष हुम्+ फट् नमः+अस्तु ते॥
नरसिंहस्य विद्या+इयम्+ हरिरूपार्थसिद्धिदा॥3॥
त्रैलोक्यमोहनैः+मन्त्रैः स्थाप्यः+त्रैलोक्यमोहनः।
गदी दक्षे शान्तिकरः+ द्विभुजः+ वा चतुर्भुजः॥4॥
वामोर्ध्वे कारयेत्+चक्रम्+ पाञ्चजन्यम्+अथो+ हि+अधः।
श्रीपुष्टिसंयुतम्+ कुर्य्यात्+ बलेन सह भद्रया॥5॥
प्रासादे स्थापयेत्+विष्णुम्+ गृहे वा मण्डपे+अपि वा।
वामनम्+ च+एव वैकुण्ठम्+ हयास्यम्+अनिरुद्धकम्॥6॥
स्थापयेत्+जलशय्यास्थम्+ मत्स्यादीन्+च+अवतारकान्।
सङ्कर्षणम्+ विश्वरूपम्+ लिङ्गम्+ वै रुद्रमूर्तिकम्॥7॥
अर्द्धनारीश्वरम्+ तद्वत्+हरिशङ्करमातृकाः।
भैरवम्+ च तथा सूर्य्यम्+ ग्रहान्+तद्वत्+विनायकम्॥8॥
गौरीमिन्द्रादिभिः+सेव्याम्+ चित्रजाम्+ च बलाबलाम्।
पुस्तकानाम्+ प्रतिष्ठाम्+ च वक्ष्ये लिखन तद्विधिम्॥9॥
स्वस्तिके मण्डले+अभ्यर्च्य शरपत्रासने स्थितम्।
लेख्यम्+च लिखितम्+ पुस्तम्+ गुरुम्+ विद्याम्+ हरिम्+ यजेत्॥10॥
यजमानः+ गुरुम्+ विद्याम्+ हरिम्+ लिपिकृतम्+ नरम्।
प्राङ्मुखः पद्मिनीम्+ ध्यायेत् लिखित्वा श्लोकपञ्चकम्॥11॥
रौप्यस्थम्+अस्याः हैम्याः च लेखन्याः नागराक्षरम्।
ब्राह्मणान् भोजयेत्+शक्त्या शक्त्या दद्यात्+च दक्षिणाम्॥12॥
गुरुम्+ विद्याम्+ हरिम्+ प्रार्च्य पुराणादि लिखेत्+नरः।
पूर्ववत्+मण्डलाद्ये च ऐशान्याम्+ भद्रपीठके॥13॥
दर्प्पणे पुस्तकम्+ दृष्ट्वा सेचयेत् पूर्व्ववत्+ घटैः।
नेत्रोन्मीलनकम्+ कृत्वा शय्यायाम्+ तु न्यसेत्+नरः॥14॥
न्यसेत्+तु पौरुषम्+ सूक्तम्+ वेदाद्यम्+ तत्र पुस्तके।
कृत्वा सजीवीकरणम्+ प्रार्च्य हुत्वा चरुम्+ ततः॥15॥
सम्प्राश्य दक्षिणाभिः+तु गुर्व्वादीन् भोजयेत्+ द्विजान्।
रथेन हस्तिना वा+अपि भ्रामयेत् पुस्तकम्+ नरैः॥16॥
गृहे देवालयादौ तु पुस्तकम्+ स्थाप्य पूजयेत्।
वस्त्रादिवेष्टितम्+ पाठात्+आदौ+अन्ते समर्च्चयेत्॥17॥
जगच्छान्तिम्+च+अवधार्य्य पुस्तकम्+ वाचयेत्+नरः।
अध्यायम्+एकम्+ कुम्भाद्भिः+यजमानादि सेचयेत्॥18॥
द्विजाय पुस्तकम्+ दत्त्वा फलस्य+अन्तः+ न विद्यते।
त्रीणि+आहुः+अतिदानानि गावः पृथ्वी सरस्वती॥19॥
विद्यादानफलम्+ दत्त्वा मष्याक्तम्+ पत्रसञ्चयम्।
यावत्+तु पत्रसङ्ख्यानम्+अक्षराणाम्+ तथा+अनघ॥20॥
तावत्+वर्षसहस्राणि विष्णुलोके महीयते।
पञ्चरात्रम्+ पुराणानि भारतानि ददत्+नरः।
कुलैकविंशम्+उद्धृत्य परे तत्त्वे तु लीयते॥21॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये देवादिप्रतिष्ठापुस्तकप्रतिष्ठाकथनम्+ नाम त्रिषष्टितमः+अध्यायः॥63॥
----
चतुःषष्टितमः+अध्यायः
कूपादिप्रतिष्ठाकथनम्।
भगवान्+उवाच
कूपवापीतडागानाम्+ प्रतिष्ठाम्+ वच्मि ताम्+ शृणु।
जलरूपेण हि हरिः सोमः+ वरुणः+ उत्तमः॥1॥
अग्नीषोममयम्+ विश्वम्+ विष्णुः+आपः+तु कारणम्।
हैमम्+ रौम्यम्+ रत्नजम्+ वा वरुणम्+ कारयेत्+नरः॥2॥
द्विभुजम्+ हंसपृष्ठस्थम्+ दक्षिणेन+अभयप्रदम्।
वामेन नागपाशम्+ तम्+ नदीनागादिसंयुतम्॥3॥
यागमण्डपमध्ये स्यात्+वेदिका कुण्डमण्डिता।
तोरणम्+ वारुणम्+ कुम्भम्+ न्यसेत्+च करकान्वितम्॥4॥
भद्रके च+अर्द्धचन्द्रे वा स्वस्तिके द्वारि कुम्भकान्।
अग्न्याधानम्+ च+आप्यकुण्डे कृत्वा पूर्णाम्+ प्रदापयेत्॥5॥
वरुणम्+ स्नानपिठे तु ये ते शत+इति संस्पृशेत्।
घृतेन+अभ्यञ्जयेत् पश्चात्+मूलमन्त्रेण देशिकः॥6॥
शन्नो देवी+इति प्रक्षाल्य शुद्धवत्या शिवोदकैः।
अधिवासयेत्+अष्टकुम्भान् सामुद्रम्+ पूर्वकुम्भके॥7॥
गाङ्गम्+अग्नौ वर्षतोयम्+ दक्षे रक्षः+तु नैर्झरम्।
नदीतोयम्+ पश्चिमे तु वायव्ये तु नदोदकम्॥8॥
औद्भिज्जम्+ च+उत्तरे स्थाप्य ऐशान्याम्+ तीर्थसम्भवम्।
अलाभे तु नदीतोयम्+ यासां राजा+इति मन्त्रयेत्॥9॥
देवम्+ निर्म्मार्ज्य निर्मञ्छ्य दुर्मित्रिया+इति विचक्षणः।
नेत्रे च+उन्मीलयेत्+चित्रम्+ तच्चक्षुः+मधुरत्रयैः॥10॥
ज्योतिः सम्पूरयेत्+हैम्याम्+ गुरवे गाम्+अथ+अर्प्पयेत्।
समुद्रज्येष्ठा+इति+अभिषिञ्चेत्+वरुणम्+ पूर्वकुम्भतः॥11॥
समुद्रम्+ गच्छ गाङ्गेयात् सोमः+ धेनु+इति वर्षकात्।
देवीरापः+ निर्झराद्भिः+नदाद्भिः पञ्चनद्यतः॥12॥
उद्भिदद्भ्यः+च+उद्भिदेन पावमान्या+अथ तीर्थकैः।
आपो हि ष्ठा पञ्चगव्यात्+हिरण्यवर्णा+इति स्वर्णजात्॥13॥
आपो अस्मा+इति वर्षोत्थैः+व्याहृत्या कूपसम्भवैः।
वरुणम्+च तडागोत्थैः+वरुणाद्भिः+तु वश्यतः॥14॥
आपो देवी+इति गिरिजैः+एकाशीतिघटैः+ततः।
स्नापयेत्+वरुणस्य+इति त्वन्नो वरुण च+अर्घ्यकम्॥15॥
व्याहृत्या मधुपर्कम्+तु बृहस्पते+इति वस्त्रकम्।
वरुण+इति पवित्रम्+तु प्रणवेन+उत्तरीयकम्॥16॥
यद्वारण्येन पुष्णादि प्रदद्यात्+वरुणाय तु।
च+अमरम्+ दर्पणम्+ छत्रम्+ व्यजनम्+ वैजयन्तिकाम्॥17॥
मूलेन+उत्तिष्ठ+इति+उत्थाप्य ताम्+ रात्रिम्+अधिवासयेत्।
वरुणम्+च+इति सान्निध्यम्+ यद्वारण्येन पूजयेत्॥18॥
सजीवीकरणम्+ मुलात् पुनः+गन्धादिना यजेत्।
मण्डपे पूर्ववत् प्रार्च्य कुण्डेषु समिदादिकम्॥19॥
वेदादिमन्त्रैः+गन्धाद्याः+चतस्रः+ धेनवः+ दुहेत्।
दिक्षु+अथो वै यवचरुम्+ ततः संस्थाप्य होमयेत्॥20॥
व्याहृत्या वा+अथ गायत्र्या मूलेन+आमन्त्रयेत्+तथा।
सूर्याय प्रजापतये द्यौः स्वाहा च+अन्तरिक्षकः॥21॥
तस्यै पृथिव्यै देहधृत्यै इह स्वधृतये ततः।
इह रत्यै च+इह रमत्या उग्रः+ भीमः+च रौद्रकः॥22॥
विष्णुः+च वरुणः+ धाता रायस्पोषः+ महेन्द्रकः।
अग्निः+यमः+ नैर्ऋतः+अथ वरुणः+ वायुः+एव च॥23॥
कुबेरः+ ईशः+अनन्तः+अथ ब्रह्मा राजा जलेश्वरः।
तस्मै स्वाहा+इदं विष्णुः+च तद्विप्रास+इति होमयेत्॥24॥
सोमः+ धेनु+इति षट्+ हुत्वा इमं मे+इति च होमयेत्।
आपो हि ष्ठा+इति तिसृभिः+इमा रुद्र+इति होमयेत्॥25॥
दशदिक्षु बलिम्+ दद्यात् गन्धपुष्पादिना+अर्चयेत्।
प्रतिमाम्+ तु समुत्थाप्य मण्डले विन्यसेत्+ बुधः॥26॥
पूजयेत्+गन्धपुष्पाद्यैः+हेमपुष्पादिभिः क्रमात्।
जलाशयान्+तु दिग्भागे वितस्तिद्वयसम्मितान्॥27॥
कृत्वा+अष्टौ स्थण्डिलान् रम्यान् सैकतान् देशिकोत्तमः।
वरुणस्य+इति मन्त्रेण साज्यम्+अष्टशतम्+ ततः॥28॥
चरुम्+ यवमयम्+ हुत्वा शान्तितोयम्+ समाचरेत्।
सेचयेत्+मूर्द्ध्नि देवम्+ तु सजीवकरणम्+ चरेत्॥29॥
ध्यायेत्+तु वरुणम्+ युक्तम्+ गौर्या नदनदीगणैः।
ओम्+ वरुणाय नमः+अभ्यर्च्य ततः सान्निध्यम्+आचरेत्॥30॥
उत्थाप्य नागपृष्ठाद्यैः+भ्रामयेत्+तैः समङ्गलैः।
आपो हि ष्ठा+इति च क्षिपेत् त्रिमध्वक्ते घटे जले॥31॥
जलाशये मध्यगतम्+ सुगुप्तम्+ विनिवेशयेत्।
स्नात्वा ध्यायेत्+च वरुणम्+ सृष्टिम्+ ब्रह्माण्डसञ्ज्ञिकाम्॥32॥
अग्निबीजेन सन्दग्द्ध्य तद्भस्म प्लावयेत्+धराम्।
सर्वम्+आपोमयम्+ लोकम्+ ध्यायेत् तत्र जलेश्वरम्॥33॥
तोयमध्यस्थितम्+ देवम्+ ततः+ यूपम्+ निवेशयेत्।
चतुरस्रम्+अथ+अष्टास्रम्+ वर्त्तुलम्+ वा प्रवर्तितम्॥34॥
आराध्य देवतालिङ्गम्+ दशहस्तम्+ तु कूपके।
यूपम्+ यज्ञीयवृक्षोत्थं मूले हैमम्+ फलम्+ न्यसेत्॥35॥
वाप्याम्+ पञ्चदशकरम्+ पुष्करिण्याम्+ तु विंशकम्।
तडागे पञ्चविंशाख्यम्+ जलमध्ये निवेशयेत्॥36॥
यागमण्डपाङ्गणे वा यूपब्रह्म+इति मन्त्रतः।
स्थाप्य तत्+वेष्टयेत्+वस्त्रैः+यूपोपरि पताकिकाम्॥37॥
तत्+अभ्यर्च्य च गन्धाद्यैः+जगच्छान्तिम्+ समाचरेत्।
दक्षिणाम्+ गुरवे दद्यात्+भूगोहेमाम्बुपात्रकम्॥38॥
द्विजेभ्यः+ दक्षिणा देया आगतान् भोजयेत्+तथा।
आब्रह्मस्तम्बपर्य्यन्ताः+ ये केचित्+सलिलार्थिनः॥39॥
ते तृप्तिम्+उपगच्छन्तु तडागस्थेन वारिणा।
तोयम्+उत्सर्जयेत्+एवम्+ पञ्चगव्यम्+ विनिक्षिपेत्॥40॥
आपो हि ष्ठा+इति तिसृभिः शान्तितोयम्+ द्विजैः कृतम्।
तीर्थतोयम्+ क्षिपेत् पुण्यम्+ गोकुलम्+च+अर्प्पयेत्+ द्विजान्॥41॥
अनिवारितम्+अन्नाद्यम्+ सर्व्वजन्यम्+च कारयेत्।
अश्वमेधसहस्राणाम्+ सहस्रम्+ यः समाचरेत्॥42॥
एकाहम्+ स्थापयेत्+तोयम्+ तत्पुण्यम्+अयुतायुतम्।
विमाने मोदते स्वर्गे नरकम्+ न सः+ गच्छति॥43॥
गवादि पिबते यस्मात्+तस्मात् कर्त्तुः+न पातकम्।
तोयदानात्+सर्वदानफलम्+ प्राप्य दिवम्+ व्रजेत्॥44॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये कूपवापीतडागादिकथनम्+ नाम चतुःषष्टितमः+अध्यायः॥64॥
---
पञ्चषष्टितमः+अध्यायः
सभास्थापनकथनम्।
भगवान्+उवाच
सभादिस्थापनम्+ वक्ष्ये तथा+एतेषाम्+ प्रवर्तनम्।
भूमौ परीक्षितायाम्+च वास्तुयागम्+ समाचरेत्॥1॥
स्वेच्छया तु सभाम्+ कृत्वा स्वेच्छया स्थापयेत् सुरान्।
चतुष्पथे ग्रामादौ च न शून्ये कारयेत् सभाम्॥2॥
निर्मलः कुलम्+उद्धत्य कर्त्ता स्वर्गे विमोदते।
अनेन विधिना कुर्यात् सप्तभौमम्+ हरेः+गृहम्॥3॥
यथा राज्ञाम्+ तथा+अन्येषाम्+ पूर्वाद्याश्वध्वजादयः।
कोणभुजान् वर्जयित्वा चतुःशालम्+ तु वर्त्तयेत्॥4॥
त्रिशालम्+ वा द्विशालम्+ वा एकशालम्+अथ+अपि वा।
व्ययाधिकम्+ न कुर्व्वीत व्ययदोषकरम्+ हि तत्॥5॥
आयाधिके भवेत् पीडा तस्मात् कुर्य्यात् समम्+ द्वयम्।
करराशिम्+ समस्तम्+तु कुर्य्यात्+वसुगुणम्+ गुरुः॥6॥
सप्तार्च्चिषा हृते भागे गर्गविद्याविचक्षणः।
अष्टधा भाजिते तस्मिन् यत्+शेषम्+ सः+ व्ययः+ गतः॥7॥
अथवा करराशिम्+ तु हन्यात् सप्तार्च्चिषा बुधः।
वसुभिः संहृते भागे पृथ्व्यादि परिकल्पयेत्॥8॥
ध्वजः+ धूम्रः+तथा सिंहः श्वा वृषः+तु खरः+ गजः।
तथा ध्वाङ्क्षः+तु पूर्व्वादौ+उद्भवन्ति विकल्पयेत्॥9॥
त्रिशालकत्रयम्+ शस्तम्+ उदक्पूर्व्वविवर्जितम्।
याम्याम्+ परगृहोपेतम्+ द्विशालम्+ लभ्यते सदा॥10॥
याम्ये शालैकशालम्+ तु प्रत्यक्शालम्+अथ+अपि वा।
एकशालद्वयम्+ शस्तम्+ शेषाः+तु+अन्ये भयावहाः॥11॥
चतुःशालम्+ सदा शस्तम्+ सर्व्वदोषविवर्जितम्।
एकभौमादि कुर्वीत भवनम्+ सप्तभौमकम्॥12॥
द्वारवेद्यादिरहितम्+ पूरणेन विवर्जितम्।
देवगृहम्+ देवतायाः प्रतिष्ठाविधिना सदा॥13॥
संस्थाप्य मनुजानाम्+च समुदायोक्तकर्मणा।
प्रातः सर्वौषधीस्नानम्+ कृत्वा शुचिः+अतन्द्रितः॥14॥
मधुरैः+तु द्विजान् भोज्य पूर्णकुम्भादिशोभितम्।
सतोरणम्+ स्वस्ति वाच्य द्विजान् गोपृष्ठहस्तकः॥15॥
गृही गृहम्+ प्रविशेत्+च दैवज्ञान् प्रार्च्य संविशेत्।
गृहे पुष्टिकरम्+ मन्त्रम्+ पठेत्+च+इमम्+ समाहितः॥16॥
ओम्+ नन्दे नन्दय वाशिष्ठे वसुमिः प्रजया सह।
जये भार्गवदायादे प्रजानाम्+ विजयावहे॥17॥
पूर्णे+अङ्गिरसदायादे पूर्णकामम्+ कुरुष्व माम्।
भद्रे काश्यपदायादे कुरु भद्राम्+ मतिम्+ मम॥18॥
सर्व्वबीजौषधीयुक्ते सर्वरत्नौषधीवृते।
रुचिरे नन्दने नन्दे वासिष्ठे रम्यताम्+इह॥19॥
प्रजापतिसुते देवि चतुरस्रे महीयसि।
सुभगे सुव्रते देवि गृहे काश्यपि रम्यताम्॥20॥
पूजिते परमाचार्य्यैः+गन्धमाल्यैः+अलङ्कृते।
भवभूतिकरे देवि गृहे भार्गवि रम्यताम्॥21॥
अव्यक्ते व्याकृते पूर्णे मुनेः+अङ्गिरसः सुते।
इष्टके त्वम्+ प्रयच्छ+इष्टम्+ प्रतिष्ठाम्+ कारयामि+अहम्॥22॥
देशस्वामिपुरस्वामिगृहस्वामिपरिग्रहे।
मनुष्यधनहस्त्यश्वपशुवृद्धिकरी भव॥23॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये सभागृहस्थापनम्+ नाम पञ्चषष्टितमः+अध्यायः॥65॥
-----
षट्षष्टितमः+अध्यायः
साधारणप्रतिष्ठाविधानम्।
भगवान्+उवाच
समुदायप्रतिष्ठाम्+च वक्ष्ये सा वासुदेववत्।
आदित्याः+ वसवः+ रुद्राः साध्याः+ विश्वे+अश्विनौ तथा॥1॥
ऋषयः+च तथा सर्वे वक्ष्ये तेषाम्+ विशेषकम्।
यस्य देवस्य यत्+नाम तस्य+आद्यम्+ गृह्य च+अक्षरम्॥2॥
मात्राभिः+भेदयित्वा तु दीर्घाणि+अङ्गानि भेदयेत्।
प्रथमम्+ कल्पयेत्+बीजम्+ सबिन्दुम्+ प्रणवम्+ नतिम्॥3॥
सर्वेषाम्+ मूलमन्त्रेण पूजनम्+ स्थापनम्+ तथा।
नियमव्रतकृच्छ्राणाम्+ मठसङ्क्रमवेश्मनाम्॥4॥
मासोपवासम्+ द्वादश्याम्+ इत्यादिस्थापनम्+ वदे।
शिलाम्+ पूर्णघटम्+ कांस्यम्+ सम्भारम्+ स्थापयेत्+ततः॥5॥
ब्रह्मकूर्चम्+ समाहृत्य श्रपेत्+ यवमयम्+ चरुम्।
क्षीरेण कपिलायाः+तु तद्विष्णोः+इति साधकः॥6॥
प्रणवेन+अभिघार्य्यैव दर्व्या सङ्घट्टयेत्+ततः।
साधयित्वा+अवतार्य्य+अथ विष्णुम्+अभ्यर्च्य होमयेत्॥7॥
व्याहृत्या च+एव गायत्र्या तद्विप्रास+इति होमयेत्।
विश्वतश्चक्षुः+वेदाद्यैः+भूः+अग्नये तथा+एव च॥8॥
सूर्य्याय प्रजापतये अन्तरिक्षाय होमयेत्।
द्यौः स्वाहा ब्रह्मणे स्वाहा पृथिवी महाराजकः॥9॥
तस्मै सोमम्+च राजानम्+ इन्द्राद्यैः+होमम्+आचरेत्।
एवम्+ हुत्वा चरोः+भागान् दद्यात्+दिग्बलिम्+आदरात्॥10॥
समिधः+अष्टशतम्+ हुत्वा पालाशान्+च+आज्यहोमकम्।
कुर्य्यात् पुरुषसूक्तेन इरावती तिलाष्टकम्॥11॥
हुत्वा तु ब्रह्मविष्ण्वीशदेवानाम्+अनुयायिनाम्।
ग्रहाणाम्+आहुतीः+हुत्वा लोकेशानाम्+अथो पुनः॥12॥
पर्वतानाम्+ नदीनाम्+च समुद्राणाम्+ तथा+आहुतीः।
हुत्वा च व्याहृतीः+दद्यात् स्रुवपूर्णाहुतित्रयम्॥13॥
वौषडन्तेन मन्त्रेण वैष्णवेन पितामह।
पञ्चगव्यम्+ चरुम्+ प्राश्य दत्त्वा+आचार्य्याय दक्षिणाम्॥14॥
तिलपात्रम्+ हेमयुक्तम्+ सवस्त्रम्+ गाम्+अलङ्कृताम्।
प्रीयताम्+ भगवान् विष्णुः+इति+उत्सृजेत्+ व्रतम्+ बुधः॥15॥
मासोपवासादेः+अन्याम्+ प्रतिष्ठाम्+ वच्मि पूर्णतः।
यज्ञेन+आतोष्य देवेशम्+ श्रपयेत्+वैष्णवम्+ चरुम्॥16॥
तिलतण्डुलनीवारैः श्यामाकैः+अथवा यवैः।
आज्येन+आघार्य च+उत्तार्य्य होमयेत्+मूर्त्तिमन्त्रकैः॥17॥
विष्ण्वादीनाम्+ मासपानाम्+ तदन्ते होमयेत् पुनः।
ओम्+ विष्णवे स्वहा।
ओम्+ विष्णवे निभूयपाय स्वाहा।
ओम्+ विष्णवे शिपिविष्टाय स्वाहा।
ओम्+ नरसिंहाय स्वाहा।
ओम्+ पुरुषोत्तमाय स्वाहा।
द्वादशाश्वत्थसमिधः+ होमयेत्+घृतसम्प्लुताः॥18॥
विष्णो रराटमन्त्रेण ततः+ द्वादश च+आहुतीः।
इदं विष्णुः+इरावती चरोः+द्वादश आहुतीः॥19॥
हुत्वा च+आज्याहुतीः+तद्वत्+तद्विप्रास+इति होमयेत्।
शेषहोमम्+ ततः कृत्वा दद्यात् पूर्णाहुतित्रयम्॥20॥
युञ्जते+इति+अनुवाकम्+तु जप्त्वा प्राशीत वै चरुम्।
प्रणवेन स्वशब्दान्ते कृत्वा पात्रे तु पैप्पले॥21॥
ततः+ मासाधिपानाम्+तु विप्रान् द्वादश भोजयेत्।
त्रयोदशः+ गुरुः+तत्र तेभ्यः+ दद्यात् त्रयोदश॥22॥
कुम्भान् स्वाद्वम्बुसंयुक्तान् सच्छत्रोपानहान्वितान्।
सवस्त्रहेममाल्याढ्यान् व्रतपूर्त्यै त्रयोदश॥23॥
गावः प्रीतिम्+ समायान्तु प्रचरन्तु प्रहर्षिताः।
इति गोपथम्+उत्सृज्य यूपम्+ तत्र निवेशयेत्॥24॥
दशहस्तम्+ प्रपाऽऽराममठसङ्क्रमणादिषु।
गृहे च होमम्+एवम्+तु कृत्वा सर्वम्+ यथाविधि॥25॥
पूर्वेक्तेन विधानेन प्रविशेत्+च गृहम्+ गृही।
अनिवारितम्+अन्नाद्यम्+ सर्वेषु+एतेषु कारयेत्॥26॥
द्विजेभ्यः+ दक्षिणा देया यथाशक्ति विचक्षणैः।
आरामम्+ कारयेत्+यः+तु नन्दने सः+ चिरम्+ वसेत्॥27॥
मठप्रदानात् स्वर्ल्लोके शक्रलोके वसेत्+ततः।
प्रपादानात्+वारुणेन सङ्क्रमेण वसेत्+दिवि॥28॥
इष्टकासेतुकारी च गोलोके मार्गकृत्+गवाम्।
नियमव्रतकृत्+विष्णुः कृच्छ्रकृत्+सर्वपापहा॥29॥
गृहम्+ दत्त्वा वसेत्+स्वर्गे यावत्+आभूतसम्प्लवम्।
समुदायप्रतिष्ठा+इष्टा शिवादीनाम्+ गृहात्मनाम्॥30॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये समुदायप्रतिष्ठाकथनम्+ नाम षट्षष्टितमः+अध्यायः॥66॥
-----
सप्तषष्टितमः+अध्यायः
जीर्णोद्धारविधानम्।
भगवान्+उवाच
जीर्णोद्धारविधिम्+ वक्ष्ये भूषिताम्+ स्नपयेत्+ गुरुः।
अचलाम्+ विन्यसेत्+ गेहे अतिजीर्णाम्+ परित्यजेत्॥1॥
व्यङ्गाम्+ भग्नाम्+ च शैलाढ्याम्+ न्यसेत्+अन्याम्+ च पूर्ववत्।
संहारविधिना तत्र तत्त्वान् संहृत्य देशिकः॥2॥
सहस्रम्+ नारसिंहेन हुत्वा ताम्+उद्धरेत्+ गुरुः।
दारवीम्+ दारयेत्+वह्नौ शैलजाम्+ प्रक्षिपेत्+जले॥3॥
धातुजाम्+ रत्नजाम्+ वा+अपि अगाधे वा जले+अम्बुधौ।
यानम्+आरोप्य जीर्णाङ्गम्+ छाद्य वस्त्रादिना नयेत्॥4॥
वादित्रैः प्रक्षिपेत्+तोये गुरवे दक्षिणाम्+ ददेत्।
यत्प्रमाणा च यद्द्रव्या तन्मानाम्+ स्थापयेत्+दिने।
कूपवापीतडागादेः+जीर्णोद्धारे महाफलम्॥5॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये जीर्णोद्धारकथनम्+ नाम सप्तषष्टितमः+अध्यायः॥67॥
----
अष्टषष्टितमः+अध्यायः
यात्रोत्सवविधिकथनम्।
भगवान्+उवाच
वक्ष्ये विधिम्+ च+उत्सवस्य स्थापिते तु सुरे चरेत्।
तस्मिन्+अब्दे च+एकरात्रम्+ त्रिरात्रम्+च+अष्टरात्रकम्॥1॥
उत्सवेन विना यस्मात् स्थापनम्+ निष्फलम्+ भवेत्।
अयने विषुवे च+अपि शयनोपवने गृहे॥2॥
कारकस्य+अनुकूले वा यात्राम्+देवस्य कारयेत्।
मङ्गलाङ्कुररोपैः+तु गीतनृत्यादिवाद्यकैः॥3॥
शरावघटिकापालीः+तु+अङ्कुरारोहणे हिताः।
यवान्+शालीन्+तिलान् मुद्गान् गोधूमान् सितसर्षपान्॥4॥
कुलत्थमाषनिष्पावान् क्षालयित्वा तु वापयेत्।
पूर्वादौ च बलिम्+ दद्यात् भ्रमन् दीपैः पुरम्+ निशि॥5॥
इन्द्रादेः कुमुदादेः+च सर्वभूतेभ्यः+ एव च।
अनुगच्छन्ति ते तत्र प्रतिरूपधराः पुनः॥6॥
पदे पदे+अश्वमेधस्य फलम्+ तेषाम्+ न संशयः।
आगत्य देवतागारम्+ देवम्+ विज्ञापयेत्+ गुरुः॥7॥
तीर्थयात्रा तु या देव श्वः कर्त्तव्या सुरोत्तम।
तस्य+आरम्भम्+अनुज्ञातुम्+अर्हसे देव सर्वथा॥8॥
देवम्+एवम्+तु विज्ञाप्य ततः कर्म्म समारभेत्।
प्ररोहघटिकाभ्याम्+तु वेदिकाम्+ भूषिताम्+ व्रजेत्॥9॥
चतुःस्तम्भाम्+तु तन्मध्ये स्वस्तिके प्रतिमाम्+ न्यसेत्।
काम्यार्थम्+ लेख्यचित्रेषु स्थाप्य तत्र+अधिवासयेत्॥10॥
वैष्णवैः सह कुर्वीत घृताभ्यङ्गम्+तु मूलतः।
घृतधाराभिषेकम्+ वा सकलाम्+ शर्वरीम्+ बुधः॥11॥
दर्पणम्+ दर्श्य नीराजम्+ गीतवाद्यैः+च मङ्गलम्।
व्यजनम्+ पूजनम्+ दीपम्+ गन्धपुष्पादिभिः+यजेत्॥12॥
हरिद्रामुद्गकाश्मीरशुक्लचूर्णादि मूर्द्धनि।
प्रतिमायाः+च भक्तानाम्+ सर्वतीर्थफलम्+ धृते॥13॥
स्नापयित्वा समभ्यर्च्य यात्राबिम्बम्+ रथे स्थितम्।
नयेत्+ गुरुः+नदीम्+ नादैः+छत्राद्यैः+ राष्ट्रपालिकाः॥14॥
निम्नगाम् योजनात्+अर्व्वाक् तत्र वेदीम्+तु कारयेत्।
वाहनात्+अवतार्य्य+एनाम्+ तस्याम्+ वेद्याम्+निवेशयेत्॥15॥
चरुम्+ वै श्रपयेत् तत्र पायसम्+ होमयेत्+ततः।
अब्लिङ्गैः वैदिकैः+मन्त्रैः+तीर्थानि+आवाहयेत्+ततः॥16॥
आपो हिष्ठोपनिषदैः पूजयेत्+अर्घ्यमुख्यकैः।
पुनः+देवम्+ समादाय तोये कृत्वा+अघमर्षणम्॥17॥
स्नायात्+महाजनैः+विप्रैः+वेद्याम्+उत्तार्य्य तम्+ न्यसेत्।
पूजयित्वा तदह्ना च प्रासादम्+ तु नयेत्+ततः।
पूजयेत् पावकस्थम्+तु गुरुः स्यात्+भुक्तिमुक्तिकृत्॥18॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये देवयात्रोत्सवकथनम्+ नाम अष्टषष्टितमः+अध्यायः॥68॥
------
ऊनसप्ततितमः+अध्यायः
स्नानविधानम्।
अग्निः+उवाच
ब्रह्मन् शृणु प्रवक्ष्यामि स्नपनोत्सवविस्तरम्।
प्रासादस्य+अग्रतः कुम्भान्+मण्डपे मण्डले न्यसेत्॥1।
कुर्य्यात्+ ध्यानार्च्चनम्+ होमम्+ हरेः+आदौ च कर्म्मसु।
सहस्रम्+ वा शतम्+ वा+अपि होमयेत् पूर्णया सह॥2॥
स्नानद्रव्याणि+अथ+आहृत्य कलशान्+च+अपि विन्यसेत्।
अधिवास्य सूत्रकण्ठान् धारयेत्+मण्डले घटान्॥3॥
चतुरस्रम्+ पुरम्+ कृत्वा रुद्रैः+तम्+ प्रविभाजयेत्।
मध्येन तु चरुम्+ स्थाप्य पार्श्वे पङ्क्तिम्+ प्रमार्जयेत्॥4॥
शालिचूर्णादिना+आपूर्य्य पूर्व्वादिनवकेषु च।
कुम्भमुद्राम्+ ततः+ बद्ध्वा घटम्+ तत्र+आनयेत्+ बुधः॥5॥
पुण्डरीकाक्षमन्त्रेण दर्भान्+तान्+तु विसर्ज्जयेत्।
अद्भिः पूर्णम्+ सर्वरत्नयुतम्+ मध्ये न्यसेत्+ घटम्॥6॥
यवव्रीहितिलान्+च+एव नीवारान् श्यामकान् क्रमात्।
कुलत्थमुद्गसिद्धार्थान्+तच्छुक्तान्+अष्टदिक्षु च॥7॥
ऐन्द्रे तु नवके मध्ये घृतपूर्णम्+ घटम्+ न्यसेत्।
पलाशाश्वत्थन्यग्रोधबिल्वोदुम्बरशीरिषाम्॥8॥
जम्बूशमीकपित्थानाम्+ त्वक्कषायैः+घटाष्टकम्।
आग्नेयनवके मध्ये मधुपूर्णम्+ घटम्+ न्यसेत्॥9॥
गोशृङ्गनगगङ्गाम्बुगजेन्द्रदर्शनेषु च।
तीर्थक्षेत्रखलेषु+अष्टौ मृत्तिकाः स्युः+घटाष्टके॥10॥
याम्ये तु नवके मध्ये तिलतैलघटम्+ न्यसेत्।
नारङ्गम्+अथ जम्बीरम्+ खर्जूरम्+ मृद्विकाम्+ क्रमात्॥11॥
नारिकेलम्+ न्यसेत् पूगम्+ दाडिमम्+ पनसम्+ फलम्।
नैर्ऋते नवके मध्ये क्षीरपूर्णम्+ घटम्+ न्यसेत्॥12॥
कुङ्कुमम्+ नागपुष्पम्+च चम्पकम्+ मालतीम्+ क्रमात्।
मल्लिकाम्+अथ पुन्नागम्+ करवीरम्+ महोत्पलम्॥13॥
पुष्पाणि च+आप्ये नवके मध्ये वै नारिकेलकम्।
नादेयम्+अथ सामुद्रम्+ सारसम्+ कौपम्+एव च॥14॥
वर्षजम्+ हिमतोयम्+च नैर्झरम्+गाङ्गम्+एव च।
उदकानि+अथ वायव्ये नवके कदलीफलम्॥15॥
सहदेवीम्+ कुमारीम्+ च सिंहीम्+ व्याघ्रीम्+ तथा+अमृताम्।
विष्णुपर्णीम्+ शतशिवाम्+ वचाम्+ दिव्यौषधीः+न्यसेत्॥16॥
पूर्व्वादौ सौम्यनवके मध्ये दधिघटम्+ न्यसेत्।
पत्रमेलाम्+ त्वचम्+ कुष्ठम्+ बालकम्+ चन्दनद्वयम्॥17॥
लताम्+ कस्तूरिकाम्+ च+एव कृष्णागुरुम्+अनुक्रमात्।
सिद्धद्रव्याणि पूर्वादौ शान्तितोयम्+अथ+एकतः॥18॥
चन्द्रतारम्+ क्रमात्+शुक्लम्+ गिरिसारम्+ त्रपु न्यसेत्।
घनसारम्+ तथा शीर्षम्+ पूर्वादौ रत्नम्+एव च॥19॥
घृतेन+अभ्यज्य च+उद्वर्त्य स्नपयेत्+मूलमन्त्रतः।
गन्धाद्यैः पूजयेत्+वह्नौ हुत्वा पूर्णाहुतिम्+ चरेत्॥20॥
बलिम्+च सर्वभूतेभ्यः+ भोजयेत्+दत्तदक्षिणः।
देवैः+च मुनिभिः+भूपैः+देवम्+ संस्नाप्य च+ईश्वराः॥21॥
बभूवुः स्नापयित्वा+इत्थम्+ स्नपनोत्सवकम्+ चरेत्।
अष्टोत्तरसहस्रेण घटानाम्+ सर्वभाक्+ भवेत्॥22॥
यज्ञावभृथस्नानेन पूर्णसंस्नापनम्+ कृतम्।
गौरीलक्ष्मीविवाहादि च+उत्सवम्+ स्नानपूर्वकम्॥23॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये यज्ञावभृथस्नानम्+ नाम ऊनसप्ततितमः+अध्यायः॥69॥
----
सप्ततितमः+अध्यायः
वृक्षादिप्रतिष्ठाकथनम्।
भगवान्+उवाच
प्रतिष्ठाम्+ पादपानाम्+च वक्ष्ये+अहम्+ भुक्तिमुक्तिदाम्।
सर्वौषध्युदकैः+लिप्तान् पिष्टातकविभूषितान्॥1॥
वृक्षान्+माल्यैः+अलङ्कृत्य वासोभिः+अभिवेष्टयेत्।
सूच्या सौवर्णया कार्य्यम्+ सर्वेषाम्+ कर्णवेधनम्॥2॥
हेमशलाकया+अञ्जनम्+च वेद्याम्+तु फलसप्तकम्।
अधिवासयेत्+च प्रत्येकम्+ घटान् बलिनिवेदनम्॥3॥
इन्द्रादेः+अधिवासः+अथ होमः कार्यः+ वनस्पतेः।
वृक्षमध्यात्+उत्सृजेत्+ गाम्+ ततः+अभिषेकमन्त्रतः॥4॥
ऋग्यजुःसाममन्त्रैः+च वारुणैः+मङ्गलैः+ रवैः।
वृक्षवेदिककुम्भैः+च स्नपनम्+ द्विजपुङ्गवाः॥5॥
तरूणाम्+ यजमानस्य कुर्य्युः+च यजमानकः।
भूषितः+ दक्षिणाम्+ दद्यात्+ गोभूभूषणवस्त्रकम्॥6॥
क्षीरेण भोजनम्+ दद्यात्+यावत्+दिनचतुष्टयम्।
होमः+तिलाद्यैः कार्यः+तु पलाशसमिधैः+तथा॥7॥
आचार्ये द्विगुणम्+ दद्यात् पूर्ववत्+मण्डपादिकम्।
पापनाशः परा सिद्धिः+वृक्षारामप्रतिष्ठया॥8॥
स्कन्दाय+ईशः+ यथा प्राह प्रतिष्ठाद्यम्+ तथा शृणु।
सूर्येशगणशक्त्यादेः परिवारस्य वै हरेः॥9॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये पादपारामप्रतिष्ठाकथनम्+ नाम सप्ततितमः+अध्यायः॥70॥
-----
एकसप्ततितमः+अध्यायः
गणेशपूजाविधिः।
ईश्वरः+ उवाच
गणपूजाम्+ प्रवक्ष्यामि निर्विघ्नाम्+अखिलार्थदाम्।
गणाय स्वाहा हृदयम्+एकदंष्ट्राय वै शिरः॥1॥
गजकर्णिने च शिखा गजवक्त्राय वर्म च।
महोदराय सुदण्डहस्ताय+अक्षि तथा+अस्त्रकम्॥2॥
गणः+ गुरुः पादुका च शक्त्यनन्तौ च धर्मकः।
मुख्यास्थिमण्डलम्+ च+अधः+च+ऊर्ध्वच्छदनम्+अर्चयेत्॥3॥
पद्मकर्णिकबीजान्+च ज्वालिनीम्+ नन्दया+अर्च्चयेत्।
सूर्येशा कामरुपा च उदया कामवर्तिनी॥4॥
सत्या च विघ्ननाशा च आसनम्+ गन्धमृत्तिका।
यम्+ शोषः+ रम्+ च दहनम्+ प्लवः+ लम्+ वम्+ तथा+अमृतम्॥5॥
लम्बोदराय विद्महे महोदराय धीमहि तन्नः+ दन्ती प्रचोदयात्।
गणपतिः+गणाधिपः+ गणेशः+ गणनायकः।
गणक्रीडः+ वक्रतुण्डः+ एकदंष्ट्रः+ महोदरः॥6॥
गजवक्त्रः+ लम्बकुक्षिः+विकटः+ विघ्ननाशनः।
धूम्रवर्णः+ महेन्द्राद्याः पूज्याः+ गणपतेः स्मृताः॥7॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये विनायकपूजाकथनम्+ नाम एकसप्ततितमः+अध्यायः॥71॥
------
द्विसप्ततितमः+अध्यायः
स्नानविशेषादिकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
वक्ष्यामि स्कन्द नित्याद्यम्+ स्नानम्+ पूजाम्+ प्रतिष्ठया।
खात्वा+असिना समुद्धृत्य मृदम्+अष्टाङ्गुलाम्+ ततः॥1॥
सर्वात्मना समुद्धृत्य पुनः+तेन+एव पूरयेत्।
शिरसा पयसः+तीरे निधाय+अस्त्रेण शोधयेत्॥2॥
तृणानि शिखया+उद्धृत्य वर्म्मणा विभजेत्+त्रिधा।
एकया नाभिपादान्तम्+ प्रक्षाल्य पुनः+अन्यया॥3॥
अस्त्राभिलब्धया+आलभ्य दीप्तया सर्वविग्रहम्।
निरुद्ध्य+अक्षाणि पाणिभ्याम्+ प्राणान् संयम्य वारिणि॥4॥
निमज्य+आसीत हृदि+अस्त्रम्+ स्मरन् कालानलप्रभम्।
मलस्नानम्+ विधाय+इत्थम्+ समुत्थाय जलान्तरात्॥5॥
अस्त्रसन्ध्याम्+उपास्य+अथ विधिस्नानम्+ सदा+आचरेत्।
सारस्वतादितीर्थानाम्+ एकम्+अङ्कुशमुद्रया॥6॥
हृदा+आकृष्य तथा+आस्थाप्य पुनः संहारमुद्रया।
शेषम्+ मृद्भागम्+आदाय प्रविश्य नाभिवारिणि॥7॥
वामपाणितले कुर्यात्+भागत्रयम्+उदङ्मुखः।
अङ्गैः+दक्षिणम्+एकाद्यम्+ पूर्वम्+अस्त्रेण सप्तधा॥8॥
शिवेन दशधा सौम्यम्+ जपेत्+भागत्रयम्+ क्रमात्।
सर्वदिक्षु क्षिपेत् पूर्वम्+ हूम्+ फडन्तशरात्मना॥9॥
कुर्यात्+शिवेन सौम्येन शिवतीर्थम्+ भुजक्रमात्।
सर्वाङ्गम्+अङ्गजप्तेन मूर्द्धादिचरणावधि॥10॥
दक्षिणेन समालभ्य पठन्+अङ्गचतुष्टयम्।
पिधाय खानि सर्वाणि सम्मुखीकरणेन च॥11॥
शिवम्+ स्मरन्+निमज्जेत हरिम्+ गङ्गा+इति वा स्मरन्।
वौषडन्तषडङ्गेन के कुर्यात्+अभिषेचनम्॥12॥
कुम्भपात्रेण रक्षार्थम्+ पूर्वादौ निक्षिपेत्+जलम्।
स्नात्वा राजोपचारेण सुगन्धामलकादिभिः॥13॥
स्नात्वा च+उत्तीर्य तत्तीर्थम्+ संहारिण्या+उपसंहरेत्।
अथ+अतः+ विधिशुद्धेन संहितामन्त्रितेन च॥14॥
निवृत्त्यादिविशुद्धेन भस्मना स्नानम्+आचरेत्।
शिरस्तः पादपर्यन्तम्+ ह्रूम्+ फडन्तशरात्मना॥15॥
तेन कृत्वा मलस्नानम्+ विधिस्नानम्+ समाचरेत्।
ईशतत्पुरुषाघोरगुह्यकाजातसञ्चरैः॥16॥
क्रमेण+उद्धूनयेत्+मूर्द्ध्नि वक्त्रहृद्गुह्यविग्रहान्।
सन्ध्यात्रये निशीथे च वर्षापूर्वावसानयोः॥17॥
सुप्त्वा भुक्त्वा पयः पीत्वा कृत्वा च+आवश्यकादिकम्।
स्त्रीपुन्नपुंसकम्+ शूद्रम्+ बिडालशशमूषिकम्॥18॥
स्नानम्+आग्नेयकम्+ स्पृष्ट्वा शुचौ+उद्वलकम्+ चरेत्।
सूर्यांशुवर्षसम्पर्क्कैः प्राङ्मुखेन+ऊर्ध्वबाहुना॥19॥
माहेन्द्रम्+ स्नानम्+ऐशेन कार्यम्+ सप्तपदावधि।
गोसङ्घमध्यगः कुर्यात् खुरोत्खातकरेणुभिः॥20॥
पावनम्+ नवमन्त्रेण स्नानम्+तद्वर्मणा+अथवा।
सद्योजातादिभिः+मन्त्रैः+अम्भोभिः+अभिषेचनम्॥21॥
मन्त्रस्नानम्+ भवेत्+एवम्+ वारुणाग्नेययोः+अपि।
मनसा मूलमन्त्रेण प्राणायामपुरःसरम्॥22॥
कुर्वीत मानसम्+ स्नानम्+ सर्वत्र विहितम्+ च यत्।
वैष्णवादौ च तन्मन्त्रैः+एवम्+ स्नानादि कारयेत्॥23॥
सन्ध्याविधिम्+ प्रवक्ष्यामि मन्त्रैः+भिन्नैः समम्+ गुह।
संवीक्ष्य त्रिः पिबेत्+अम्बु ब्रह्मतीर्थेन शङ्करैः॥24॥
स्वधान्तैः+आत्मतत्वाद्यैः+ततः खानि स्पृशेत्+हृदा।
शकलीकरणम्+ कृत्वा प्राणायामेन संस्थितः॥25॥
त्रिः समावर्तयेत्+मन्त्री मनसा शिवसंहिताम्।
आचम्य न्यस्य सन्ध्याम्+च ब्राह्मीम्+ प्रातः स्मरेत्+नरः॥26॥
हंसपद्मासनाम्+ रक्ताम्+ चतुर्वक्त्राम्+ चतुर्भुजाम्।
प्रस्कन्दमालिनीम्+ दक्षे वामे दण्डकमण्डलम्॥27॥
तार्क्ष्यपद्मासनाम्+ ध्यायेत्+मध्याह्ने वैष्णवीम्+ सिताम्।
शङ्खचक्रधराम्+ वामे दक्षिणे सगदाभयम्॥28॥
रौद्रीम्+ ध्यायेत्+ वृषाब्जस्थाम्+ त्रिनेत्राम्+ शशिभूषिताम्।
त्रिशूलाक्षधराम्+ दक्षे वामे साभयशक्तिकाम्॥29॥
साक्षिणीम्+ कर्मणाम्+ सन्ध्याम् आत्मानम्+ तत्प्रभानुगम्।
चतुर्थी ज्ञानिनः सन्ध्या निशीथादौ विभाव्यते॥30॥
हृद्बिन्दुब्रह्मरन्ध्रेषु अरूपा तु परे स्थिता।
शिवबोधपरा या तु सा सन्ध्या परमा+उच्यते॥31॥
पैत्र्यम्+ मूले प्रदेशिन्याः कनिष्ठायाः प्रजापतेः।
ब्राह्म्यम्+अङ्गुष्ठमूलस्थम्+ तीर्थम्+ दैवम्+ कराग्रतः॥32॥
सव्यपाणितले वह्नेः+तीर्थम्+ सोमस्य वामतः।
ऋषीणाम्+ तु समग्रेषु अङ्गुलीपर्व्वसन्धिषु॥33॥
ततः शिवात्मकैः+मन्त्रैः कृत्वा तीर्थम्+ शिवात्मकम्।
मार्ज्जनम्+ संहितामन्त्रैः+तत्तोयेन समाचरेत्॥34॥
वामपाणिपतत्तोययोजनम्+ सव्यपाणिना।
उत्तमाङ्गे क्रमात्+मन्त्रैः+मार्जनम्+ समुदाहृतम्॥35॥
नीत्वा तदुपनासाग्रम्+ दक्षपाणिपुटस्थितम्।
बोधरूपम्+ सितम्+ तोयम्+ वामम्+आकृष्य स्तम्भयेत्॥36॥
तत् पापम्+ कज्जलाभासम्+पिङ्गया+आरिच्य मुष्टिना।
क्षिपेत्+वज्रशिलायाम्+तु तत्+भवेत्+अघमर्षणम्॥37॥
स्वाहान्तशिवमन्त्रेण कुशपुष्पाक्षतान्वितम्।
शिवाय+अर्घ्याञ्जलिम्+दत्वा गायत्रीम्+ शक्तितः+ जपेत्॥38॥
तर्पणम्+ सम्प्रवक्ष्यामि देवतीर्थेन मन्त्रकात्।
तर्पयेत्+वौ शिवाय+इति स्वाहा+अन्यान् स्वाहया युतान्॥39॥
ह्राम्+ हृदयाय ह्रीम्+ शिरसे ह्रूम्+ शिखायै ह्रैम्+ कवचाय।
अस्त्राय+अष्टौ देवगणान् हृदा+आदित्येभ्यः+ एव च॥40॥
हाम्+ वसुभ्यः+अथ रुद्रेभ्यः+ विश्वेभ्यः+च+एव मरुद्भ्यः।
भृगुभ्यः+ हाम्+अङ्गिरोभ्यः+ ऋषीन् कण्ठोपवीती+अथ॥41॥
अत्रये+अथ वसिष्ठाय नमः+च+अथ पुलस्तये।
क्रतवे भारद्वाजाय विश्वामित्राय वै नमः॥42॥
प्रचेतसे मनुष्यान्+च सनकाय वषट् तथा।
हाम्+ सनन्दाय वषट् सनातनाय वै वषट्॥43॥
सनत्कुमाराय वषट् कपिलाय तथा वषट्।
पञ्चशिखाय द्युभवे संलग्नकरमूलतः॥44॥
सर्व्वेभ्यः+ भूतेभ्यः+ वौषट् भूतान् देवपितॄन्+अथ।
दक्षस्कन्धोपवीती च कुशमूलाग्रतः+तिलैः॥45॥
कव्यवाहानलाय+अथ सोमाय च यमाय च।
अर्य्यम्णे च+अग्निसोमाय बर्हिषद्भ्यः स्वधायुतान्॥46॥
आज्यपाय च सोमाय विशेषसुरवत् पितॄन्।
ओम्+ हाम् ईशानाय पित्रे स्वधा दद्यात् पितामहे॥47॥
शान्तप्रपितामहाय तथा प्रेतपितॄन्+तथा।
पितृभ्यः पितामहेभ्यः स्वधा+अथ प्रपितामहे॥48॥
वृद्धप्रपितामहेभ्यः+ मातृभ्यः+च स्वधा तथा।
हाम्+ मातामहेभ्यः स्वधा हाम्+ प्रमातामहेभ्यः+च॥49॥
वृद्धप्रमातामहेभ्यः सर्वेभ्यः पितृभ्यः+तथा।
सर्वेभ्यः स्वधा ज्ञातिभ्यः सर्वाचार्य्येभ्यः+ एव च॥50॥
दिशाम्+ दिक्पतिसिद्धानाम्+ मातॄणाम्+ ग्रहरक्षसाम्॥51॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये स्नानादिविधिर्नाम द्विसप्ततितमः+अध्यायः॥72॥
------
त्रिसप्ततितमः+अध्यायः
सूर्यपूजाविधिः।
ईश्वरः+ उवाच
वक्ष्ये सूर्य्यार्चनम्+ स्कन्द कराङ्गन्यासपूर्वकम्।
अहम्+ तेजोमयः सूर्य्यः+ इति ध्यात्वा+अर्घ्यम्+अर्चयेत्॥1॥
पूरयेत्+रक्तवर्णेन ललाटाकृष्टबिन्दुना।
तम्+ सम्पूज्य रवेः+अङ्गैः कृत्वा रक्षावगुण्ठनम्॥2॥
सम्प्रोक्ष्य तज्जलैः+द्रव्यम्+ पूर्वास्यः+ भानुम्+अर्चयेत्।
ओम् अम्+ हृद्बीजादि सर्वत्र पूजनम्+ दण्डिपिङ्गलौ॥3॥
द्वारि दक्षे वामपार्श्वे ईशाने अम्+ गणाय च।
अग्नौ गुरुम्+ पीठमध्ये प्रभूतम्+ च+आसनम्+ यजेत्॥4॥
अग्न्यादौ विमलम्+ सारम्+आराध्यम्+ परमम्+ सुखम्।
सितरक्तपीतनीलवर्णान् सिंहनिभान् यजेत्॥5॥
पद्ममध्ये राम्+ च दीप्ताम्+ रीम्+ सूक्ष्माम्+ रुम्+ जयाम्+ क्रमात्। 
रूम्+ भद्राम्+ रेम्+ विभूतीः+च विमलाम्+ रैम्+अमोघया॥6॥
रोम्+ रौम्+ विद्युता शक्तिम्+ पूर्वाद्याः सर्वतोमुखाः।
रम्+ मध्ये अर्कासनम्+ स्यात् सूर्य्यमूर्त्तिम्+ षडक्षरम्॥7॥
ओम्+ हम्+ खम्+ खोलकाय+इति यजेत्+आवाह्य भास्करम्।
ललाटाकृष्टम्+अञ्जल्याम्+ ध्यात्वा रक्तम्+ न्यसेत्+रविम्॥8॥
ह्राम्+ ह्रीम्+ सः सूर्य्याय नमः+ मुद्रया+आवाहनादिकम्।
विधाय प्रीतये बिम्बमुद्राम्+ गन्धादिकम्+ ददेत्॥9॥
पद्ममुद्राम्+ बिल्वमुद्राम्+ प्रदर्श्य+अग्नौ हृदीरितम्।
ओम् आम्+ हृदयाय नमः अर्क्काय शिरसे तथा॥10॥
भूर्भुवः स्वः सुरेशाय शिखायै नैर्ऋते यजेत्।
हुम्+ कवचाय वायव्ये हाम्+ नेत्राय+इति मध्यतः॥11॥
वः अस्त्राय+इति पूर्वादौ ततः+ मुद्राः प्रदर्शयेत्।
धेनुमुद्रा हृदादीनाम्+ गोविषाणा च नेत्रयोः॥12॥
अस्त्रस्य त्रासनी योज्या ग्रहाणाम्+ च नमस्क्रिया।
सोम्+ सोमम्+ बुम्+ बुधम्+ बृम्+च जीवम्+ भम्+ भार्गवम्+ यजेत्॥13॥
दले पूर्वादिके+अग्न्यादौ अम्+ भौमम्+ शम्+ शनैश्चरम्।
रम्+ राहुम्+ केम्+ केतवे च गन्धाद्यैः+च ख खोल्कया॥14॥
मूलम्+ जप्त्वा+अर्घ्यपात्राम्बु दत्त्वा सूर्याय संस्तुतिः।
नत्वा पराङ्मुखम्+च+अर्कम्+ क्षमस्व+इति ततः+ वदेत्॥15॥
शराणुना फडन्तेन समाहृत्य+अणुसंहृतिम्।
हृत्पद्मे शिवसूर्य+इति संहारिणि+उपसंस्कृतिम्॥16॥
योजयेत्+तेजः+चण्डाय रविनिर्म्माल्यम्+अर्प्पयेत्।
अभ्यर्च्य+ऐशजपात्+ध्यानात्+होमात्+सर्वम्+ रवेः+भवेत्॥17॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये सूर्यपूजा नाम त्रिसप्ततितमः+अध्यायः॥73॥
------
चतुःसप्ततितमः+अध्यायः
शिवपूजाकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
शिवपूजाम्+ प्रवक्ष्यामि आचम्य प्रणवार्घ्यवान्।
द्वारम्+अस्त्राम्बुना प्रोक्ष्य होमादिद्वारपान्+यजेत्॥1॥
गणम्+ सरस्वतीम्+ लक्ष्मीम्+ऊर्ध्वोदुम्बरके यजेत्।
नन्दिगङ्गे दक्षिणे+अथ स्थिते वामगते यजेत्॥2॥
महाकालम्+ च यमुनाम्+ दिव्यदृष्टिनिपातितः।
उत्सार्य्य दिव्यान् विघ्नान्+च पुष्पक्षेपान्तरिक्षगान्॥3॥
दक्षपार्ष्णित्रिभिः+घातैः+भूमिष्ठान्+यागमन्दिरम्।
देहलीम्+ लङ्घयेत्+वामशाखाम्+आश्रित्य वै विशेत्॥4॥
प्रविश्य दक्षपादेन विन्यस्य+अस्त्रम्+उदुम्बुरे।
ओम्+ हाम्+ वास्त्वधिपतये ब्रह्मणे मध्यतः+ यजेत्॥5॥
निरीक्षणादिभिः शस्त्रैः शुद्धान्+आदाय गड्डुकान्।
लब्धानुज्ञः शिवात्+मौनी गङ्गादिकम्+अनुव्रजेत्॥6॥
पवित्राङ्गः प्रजप्तेन वस्त्रपूतेन वारिणा।
पूरयेत्+अम्बुधौ तान्+तान् गायत्र्या हृदयेन वा॥7॥
गन्धकाक्षतपुष्पादिसर्व्वद्रव्यसमुच्चयम्।
सन्निधीकृत्य पूजार्थम्+ भूतशुद्ध्यादि कारयेत्॥8॥
देवदक्षे ततः+ न्यस्य सौम्यास्यः+च शरीरतः।
संहारमुद्रया+आदाय मूर्द्ध्नि मन्त्रेण धारयेत्॥9॥
भोग्यकर्म्मोपभोगार्थम्+ पाणिकच्छपिकाख्यया।
हृदम्बुजे निजात्मानम्+ द्वादशान्तपदे+अथवा॥10॥
शोधयेत् पञ्चभूतानि सञ्चिन्त्य सुषिरम्+तनौ।
चरणाङ्गुष्ठयोः+युग्मान् सुषिरान्तर्बहिः स्मरेत्॥11॥
शक्तिम्+ हृद्व्यापिनीम्+ पश्चात्+हूङ्कारे पावकप्रभे।
रन्ध्रमध्यस्थिते कृत्वा प्राणरोधम्+ हि चिन्तकः॥12॥
निवेशयेत्+रेचकान्ते फडन्तेन+अथ तेन च।
हृत्कण्ठतालुभ्रूमध्यब्रह्मरन्ध्रे विभिद्य च॥13॥
ग्रन्थीन्+निर्भिद्य हूङ्कारम्+ मूर्द्ध्नि विन्यस्य जीवनम्।
सम्पुटम्+ हृदयेन+अथ पूरकाहितचेतनम्॥14॥
हूम्+ शिखोपरि विन्यस्य शुद्धम्+ बिन्द्वात्मकम्+ स्मरेत्।
कृत्वा+अथ कुम्भकम्+ शम्भौ एकोद्घातेन योजयेत्॥15॥
रेचकेन बीजवृत्त्या शिवे लीनः+अथ शोधयेत्।
प्रतिलोमम्+ स्वदेहे तु बिन्द्वन्तम्+ तत्र बिन्दुकम्॥16॥
लयम्+नीत्वा महीवातौ जलवह्नी परस्परम्।
द्वौ द्वौ साध्यौ तथा+आकाशम्+अविरोधेन तत्+शृणु॥17॥
पार्थिवम्+ मण्डलम्+ पीतम्+ कठिनम्+ वज्रलाञ्लितम्।
हौम्+इति+आत्मीयबीजेन तन्निवृत्तिकलामयम्॥18॥
पादात्+आरभ्य मूर्द्धानम्+ विचिन्त्य चतुरस्रकम्।
उद्घातपञ्चकेन+एव वायुभूतम्+ विचिन्तयेत्॥19॥
अर्द्धचन्द्रम्+ द्रवम्+ सौम्यम्+ शुभ्रम्+अम्भोजलाञ्छितम्।
ह्रीम्+इति+अनेन बीजेन प्रतिष्ठारूपताम्+ गतम्॥20॥
संयुक्तम्+ राममन्त्रेण पुरुषान्तम्+अकारणम्।
अर्घ्यम्+चतुर्भिः+उद्घातैः+वह्निभूतम्+ विशोधयेत्॥21॥
आग्नेयम्+ मण्डलम्+ त्र्यस्त्रम्+ रक्तम्+ स्वस्तिकलाञ्छितम्।
हूम्+इति+अनेन बीजेन विद्यारूपम्+ विभावयेत्॥22॥
घोराणुत्रिभिः+उद्घातैः+जलभूतम्+ विशोधयेत्।
षडस्रम्+ मण्डलम्+ वायोः+बिन्दुभिः षद्भिः+अङ्कितम्॥23॥
कृष्णम्+ ह्रेम्+इति बीजेन जातम्+ शान्तिकलामयम्।
सञ्चित्य+उद्घातयुग्मेन पृथ्वीभूतम्+ विशोधयेत्॥24॥
नभोबिन्दुमयम्+ वृत्तम्+ बिन्दुशक्तिविभूषितम्।
व्योमाकारम्+ सुवृत्तम्+च शुद्धस्फटिकनिर्मलम्॥25॥
हौङ्कारेण फडन्तेन शान्त्यतीतकलामयम्।
ध्यात्वा+एकोद्घातयोगेन सुविशुद्धम्+ विभावयेत्॥26॥
आप्याययेत्+ततः सर्वम्+ मूलेन+अमृतवर्षिणा।
आधाराख्यम्+अनन्तम्+च धर्म्मज्ञानादिपङ्कजम्॥27॥
हृदासनम्+इदम्+ ध्यात्वा मूर्त्तिम्+आवाहयेत्+ततः।
सृष्ट्या शिवमयम्+ तस्याम्+आत्मानम्+ द्वादशान्ततः॥28॥
अथ ताम्+ शक्तिमन्त्रेण वौषडन्तेन सर्वतः।
दिव्यामृतेन सम्प्लाव्य कुर्वीत सकलीकृतम्॥29॥
हृदयादिकरान्तेषु कनिष्ठाद्यङ्गुलेषु च।
हृदादिमन्त्रविन्यासः सकलीकरणम्+ मतम्॥30॥
अस्त्रेण रक्ष्य प्राकारम्+ तन्मन्त्रेण+अथ तद्बहिः।
शक्तिजालम्+अधः+च+ऊर्ध्वम्+ महामुद्राम्+ प्रदर्शयेत्॥31॥
आपादमस्तकम्+ यावत्+ भावपुष्पैः शिवम्+ हृदि।
पद्मे यजेत् पूरकेण आकृष्टामृतसद्घृतैः॥32॥
शिवमन्त्रैः+नाभिकुण्डे तर्पयेत शिवानलम्।
ललाटे बिन्दुरूपम्+च चिन्तयेत्+शुभविग्रहम्॥33॥
एकम्+ स्वर्णादिपात्राणाम्+ पात्रम्+अस्त्राम्बुशोधितम्।
बिन्दुप्रसूतपीयूषरूपतोयाक्षतादिना॥34॥
हृदा+आपूर्य्य षडङ्गेन पूजयित्वा+अभिमन्त्रयेत्।
संरक्ष्य ह+इति मन्त्रेण कवचेन विगुण्ठयेत्॥35॥
रचयित्वा+अर्घ्यम्+अष्टाङ्गम्+ सेचयेत्+धेनुमुद्रया।
अभिषिञ्चेत्+अथ+आत्मानम्+ मूर्द्ध्नि तत्+तोयबिन्दुना॥36॥
तत्रस्थम्+ यागसम्भारम्+ प्रोक्षयेत्+अस्त्रवारिणा।
अभिमन्त्र्य हृदा पिण्डैः+तनुत्राणेन वेष्टयेत्॥37॥
दर्शयित्वा+अमृताम्+ मुद्राम्+ पुष्पम्+ दत्त्वा निजासने।
विधाय तिलकम्+ मूर्द्ध्नि पुष्पम्+ मूलेन योजयेत्॥38॥
स्नाने देवार्च्चने होमे भोजने यागयोगयोः।
आवश्यके जपे धीरः सदा वाचंयमः+ भवेत्॥39॥
नादान्तोच्चारणात्+मन्त्रम्+ शोधयित्वा सुसंस्कृतम्।
पूजने+अभ्यर्च्य गायत्र्या सामान्यार्घ्यम्+उपाहरेत्॥40॥
ब्रह्मपञ्चकम्+आवर्त्त्य माल्यम्+आदाय लिङ्गतः।
ऐशान्याम्+दिशि चण्डाय हृदयेन निवेदयेत्॥41॥
प्रक्षाल्य पिण्डिकालिङ्गे अस्त्रतोये ततः+ हृदा।
अर्घ्यपात्राम्बुना सिञ्चेत्+इति लिङ्गविशोधनम्॥42॥
आत्मद्रव्यमन्त्रलिङ्गशुद्धौ सर्वान् सुरान्+यजेत्।
वायव्ये गणपतये हाम्+ गुरुभ्यः+अर्च्चयेत्+शिवे॥43॥
आधारशक्तिम्+अङ्कुरनिभाम्+ कूर्म्मशिलास्थिताम्।
यजेत्+ ब्रह्मशिलारूढम्+ शिवस्य+अनन्तम्+आसनम्॥44॥
विचित्रकेशप्रख्यानम्+अन्योन्यम्+ पृष्ठदर्शिनः।
कृतत्रेतादिरूपेण शिवस्य+आसनपादुकाम्॥45॥
धर्म्मम्+ ज्ञानम्+च वैराग्यम्+ऐश्वर्य्यम्+च+अग्निदिङ्मुखान्।
कर्पूरकुङ्कुमस्वर्णकज्जलाभान् यजेत् क्रमात्॥46॥
पद्मम्+च कर्णिकामध्ये पूर्वादौ मध्यतः+ नव।
वरदाभयहस्ताः+च शक्तयः+ धृतचामराः॥47॥
वामा ज्येष्ठा च रौद्री च काली कलविकारिणी।
बलविकारणी पूज्या बलप्रमथनी क्रमात्॥48॥
हाम्+ सर्व्वभूतदमनी केशराग्रे मनोन्मनी।
क्षित्यादिशुद्धविद्याम्+तु तत्त्वव्यापकम्+आसनम्॥49॥
न्यसेत् सिंहासने देवम्+ शुक्लम्+ पञ्चमुखम्+ विभुम्।
दशबाहुम्+ च खण्डेन्दुम्+ दधानम्+दक्षिणैः करैः॥50॥
शक्त्यृष्टिशूलखट्वाङ्गवरदम्+ वामकैः करैः।
डमरुम्+ बीजपूरम्+च नीलाब्जम्+ सूत्रकोत्पलम्॥51॥
द्वात्रिंशल्लक्षणोपेताम्+ शैवीम्+ मूर्त्तिम्+तु मध्यतः।
हाम्+ हम्+ हाम्+ शिवमूर्त्तये स्वप्रकाशम्+ शिवम्+ स्मरन्॥52॥
ब्रह्मादिकारणत्यागात्+मन्त्रम्+ नीत्वा शिवास्पदम्।
ततः+ ललाटमध्यस्थम्+ स्फुरत्तारापतिप्रभम्॥53॥
षडङ्गेन समाकीर्णम्+ बिन्दुरूपम्+ परम्+ शिवम्।
पुष्पाञ्जलिगतम्+ ध्यात्वा लक्ष्मीमूर्त्तौ निवेशयेत्॥54॥
ओम्+ हाम्+ हौम्+ शिवाय नम आवाहन्या हृदा ततः।
आवाह्य स्थाप्य स्थापन्या सन्निधाय+अन्तिकम्+ शिवम्॥55॥
निरोधयेत्+निष्ठुरया कालकान्त्या फडन्ततः।
विघ्नान्+उत्सार्य्य मुष्ट्या+अथ लिङ्गमुद्राम्+ नमस्कृतिम्॥56॥
हृदा+अवगुण्ठयेत् पश्चात्+आवाहः सम्मुखी ततः।
निवेशनम्+ स्थापनम्+ स्यात्+सन्निधानम्+ तव+अस्मि भोः॥57॥
आकर्म्मकाण्डपर्य्यन्तम्+ सन्निधेः+यः+अपरिक्षयः।
स्वभक्तेः+च प्रकाशः+ यः+तत्+भवेत्+अवगुण्ठनम्॥58॥
सकलीकरणम्+ कृत्वा मन्त्रैः षड्भिः+अथ+एकताम्।
अङ्गानाम्+अङ्गिना सार्द्धम्+ विदध्यात्+अमृतीकृतम्॥59॥
चिच्छक्तिहृदयम्+ शम्भोः शिरः+ ऐश्वर्य्यम्+अष्टधा।
शिखावशित्वम्+ च+अभेद्यम्+ तेजः कवचम्+ऐश्वरम्॥60॥
प्रतापः+ दुःसहः+च+अस्त्रम्+अन्तरायापहारकम्।
नमः स्वधा च स्वाहा च वौषट् च+इति यथाक्रमम्॥61॥
हृत्पुरःसरम्+उच्चार्य्य पाद्यादीनि निवेदयेत्।
पाद्यम्+ पादाम्बुजद्वन्द्वे वक्त्रेषु+आचमनीयकम्॥62॥
अर्घ्यम्+ शिरसि देवस्य दूर्व्वापुष्पाक्षतानि च।
एवम्+ संस्कृत्य संस्कारैः+दशभिः परमेश्वरम्॥63॥
यजेत् पञ्चोपचारेण विधिना कुसुमादिभिः।
अभ्युक्ष्य+उद्वर्त्य निर्म्मज्य राजिकालवणादिभिः॥64॥
अर्घ्योदबिन्दुपुष्पाद्यैः+गड्डूकैः स्नापयेत्+शनैः।
पयोदधिघृतक्षौद्रशर्क्कराद्यैः+अनुक्रमात्॥65॥
ईशादिमन्त्रितैः+द्रव्यैः+अर्च्य तेषाम्+ विपर्य्ययः।
तोयधूपान्तरैः सर्वैः+मूलेन स्नपयेत्+शिवम्॥66॥
विरूक्ष्य यवचूर्णेन यथा+इष्टम्+ शीतलैः+जलैः।
स्वशक्त्या गन्धतोयेन संस्नाप्य शुचिवाससा॥67॥
निर्म्मार्ज्य+अर्घ्यम्+ प्रदद्यात्+च न+उपरि भ्रामयेत् करम्।
न शून्यमस्तकम्+ लिङ्गम्+ पुष्पैः कुर्य्यात्+ततः+ ददेत्॥68॥
चन्दनाद्यैः समालभ्य पुष्पैः प्रार्च्य शिवाणुना।
धूपभाजनम्+अस्त्रेण प्रोक्ष्य+अभ्यर्च्य शिवाणुना॥69॥
अस्त्रेण पूजिताम्+ घण्टाम्+ च+आदाय गुग्गुलम्+ ददेत्।
दद्यात्+आचमनम्+ पश्चात् स्वधान्तम्+ हृदयाणुना॥70॥
आरात्रिकम्+ समुत्तार्य्य तथा+एव+आचामयेत् पुनः।
प्रणम्य+आदाय देवाज्ञाम्+ भोगाङ्गानि प्रपूजयेत्॥71॥
हृदग्नौ चन्द्रभम्+ च+ऐशे शिवम्+ चामीकरप्रभम्।
शिखाम्+ रक्ताम्+च नैर्ऋत्ये कृष्णम्+ वर्म्म च वायवे॥72॥
चतुर्वक्त्रम्+ चतुर्बाहुम्+ दलस्थान् पूजयेत्+इमान्।
दंष्ट्राकरालम्+अपि+अस्त्रम्+ पूर्वादौ वज्रसन्निभम्॥73॥
मूले हौम्+ शिवाय नमः ओम्+ हाम्+ हूम्+ हीम्+ होम्+ शिरः+च।
हृम्+ शिखायै हैम्+ वर्म्म हः+च+अस्त्रम्+ परिवारयुताय च॥74॥
शिवाय दद्यात् पाद्यम्+च आचामम्+च+अर्घ्यम्+एव च।
गन्धम्+ पुष्पम्+ धूपदीपम्+ नैवेद्याचमनीयकम्॥75॥
करोद्वर्त्तनताम्बूलम्+ मुखवासम्+च दर्पणम्।
शिरसि+आरोप्य देवस्य दूर्वाक्षतपवित्रकम्॥76॥
मूलम्+अष्टशतम्+ जप्त्वा हृदयेन+अभिमन्त्रितम्।
चर्म्मणा वेष्टितम्+ खड्गम्+ रक्षितम्+ कुशपुष्पकैः॥77॥
अक्षतैः+मुद्रया युक्तम्+ शिवम्+उद्भवसञ्ज्ञया।
गुह्यातिगुह्यगुप्त्यर्थम्+ गृहाणास्मत्कृतम्+ जपम्॥78॥
सिद्धिः+भवतु मे येन त्वत्प्रसादात्+त्वयि स्थिते।
भोगी श्लोकम्+ पठित्वा+आद्यम्+ दक्षहस्तेन शम्भवे॥79॥
मूलाणुना+अर्घ्यतोयेन वरहस्ते निवेदयेत्।
यत्+किञ्चित् कुर्म्महे देव सदा सुकृतदुस्कृतम्॥80॥
तत्+मे शिवपदस्थस्य हूम्+ क्षः क्षेपय शङ्कर।
शिवः+ दाता शिवः+ भोक्ता शिवः सर्वम्+इदम्+ जगत्॥81॥
शिवः+ जयति सर्वत्र यः शिवः+ सः+अहम्+एव च।
श्लोकद्वयम्+अधीत्य+एवम्+ जपम्+ देवाय च+अर्प्पयेत्॥82॥
शिवाङ्गानाम्+ दशांशम्+च दत्त्वा+अर्घ्यम्+ स्तुतिम्+आचरेत्।
प्रदक्षिणीकृत्य नमेत्+च+अष्टाङ्गम्+च+अष्टमूर्त्तये।
नत्वा ध्यानादिभिः+च+एव यजेत्+चित्रे+अनलादिषु॥83॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये शिवपूजा नाम चतुःसप्ततितमः+अध्यायः॥74॥
पञ्चसप्ततितमः+अध्यायः
अग्निस्थापनादिप्रतिष्ठाकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
अर्घपात्रकरः+ यायात्+अग्न्यागारम्+ सुसंवृतः।
यागोपकरणम्+ सर्वम्+ दिव्यदृष्ट्या च कल्पयेत्॥1॥
उदङ्मुखः कुण्डम्+ईक्षेत् प्रोक्षणम्+ ताडनम्+ कुशैः।
विदध्यात्+अस्त्रमन्त्रेण वर्म्मणा+अभ्युक्षणम्+ मतम्॥2॥
खड्गेन खातम्+उद्धारम्+ पूरणम्+ समताम्+अपि।
कुर्वीत वर्म्मणा सेकम्+ कुट्टनम्+तु शरात्मना॥3॥
सम्मार्ज्जनम्+ समालेपम्+ कलारूपप्रकल्पनम्।
त्रिसूत्रीपरिधानम्+ च वर्म्मणाभ्यर्च्चनम्+ सदा॥4॥
रेखात्रयम्+उदक् कुर्य्यात्+एकाम्+ पूर्वाननाम्+अधः।
कुशेन च शिवास्त्रेण यत्+वा तासाम्+ विपर्य्ययः॥5॥
वज्रीकरणमन्त्रेण हृदा दर्भैः+चतुष्पथम्।
अक्षपात्रम्+तनुत्रेण विन्यसेत्+विष्टरम्+ हृदा॥6॥
हृदा वागीश्वरीम्+ तत्र ईशम्+आवाह्य पूजयेत्।
वह्निम्+ सदाश्रयानीतम्+ शुद्धपात्रोपरिस्थितम्॥7॥
क्रव्यादांशम्+ परित्यज्य वीक्षणादिविशोधितम्।
औदर्य्यम्+ च+ऐन्दवम्+ भौतम्+ एकीकृत्य+अनलत्रयम्॥8॥
ओम्+ हूम्+ वह्निचैतन्याय वह्निबीजेन विन्यसेत्।
संहितामन्त्रितम्+ वह्निम्+ धेनुमुद्रामृतीकृतम्॥9॥
रक्षितम्+ हेतिमन्त्रेण कवचेन+अवगुण्ठितम्।
पूजितम्+त्रिः परिभ्राम्य कुण्डस्य+ऊर्ध्वम्+ प्रदक्षिणम्॥10॥
शिवबीजम्+इति ध्यात्वा वागीशागर्भगोचरे।
वागीश्वरेण देवेन क्षिप्यमानम्+ विभावयेत्॥11॥
भूमिष्ठजानुकः+ मन्त्री हृदात्मसम्मुखम्+ क्षिपेत्।
ततः+अन्तस्थितबीजस्य नाभिदेशे समूहनम्॥12॥
सम्भृतिम्+ परिधानस्य शौचम्+आचमनम्+ हृदा।
गर्भाग्नेः पूजनम्+ कृत्वा तद्रक्षार्थम्+ शराणुना॥13॥
बध्नीयात्+गर्भजम्+ देव्याः कङ्कणम्+ पाणिपल्लवे।
गर्भाधानाय सम्पूज्य सद्योजातेन पावकम्॥14॥
ततः+ हृदयमन्त्रेण जुहुयात्+आहुतित्रयम्।
पुंसवनाय वामेन तृतीये मासि पूजयेत्॥15॥
आहुतित्रितयम्+ दद्यात्+शिरसा+अम्बुकणान्वितम्।
सीमन्तोन्नयनम्+ षष्ठे मासि सम्पूज्य रूपिणा॥16॥
जुहुयात्+आहुतीः+तिस्त्रः शिखया शिखया+एव तु।
वक्त्राङ्गकल्पनाम्+ कुर्य्यात्+वक्त्रोद्घाटननिष्कृती॥17॥
जातकर्म्मनृकर्म्मभ्याम्+ दशमे मासि पूर्ववत्।
वह्निम्+ सन्धुक्ष्य दर्भाद्यैः स्नानम्+ गर्भमलापहम्॥18॥
सुवर्णबन्धनम्+ देव्या कृतम्+ ध्यात्वा हृदा+अर्च्चयेत्।
सद्यः सूतकनाशाय प्रोक्षयेत्+अस्त्रवारिणा॥19॥
कुम्भम्+तु बहिः+अस्त्रेण ताडयेत्+वर्म्मणाउत्क्षयेत्।
अस्त्रेण+उत्तरपूर्व्वाग्रान्+मेखलासु बहिः कुशान्॥20॥
आस्थाप्य स्थापयेत्+तेषु हृदा परिधिविस्तरम्।
वक्त्राणाम्+अस्त्रमन्त्रेण ततः+ नालापनुत्तये॥21॥
समिधः पञ्च होतव्याः प्रान्ते मूले घृतप्लुताः।
ब्रह्माणम्+ शङ्करम्+ विष्णुम्+अनन्तम्+च हृदा+अर्च्चयेत्॥22॥
दूर्वाक्षतैः+च पर्य्यन्तम्+ परिधिस्थान्+अनुक्रमात्।
इन्द्रात्+ईशानपर्य्यन्तान्+विष्टरस्थान्+अनुक्रमात्॥23॥
अग्नेः+अभिमुखीभूतान् निजदिक्षु हृदा+अर्च्चयेत्।
निवार्य्य विघ्नसङ्घातम्+ बालकम्+ पालयिष्यथ॥24॥
शैवीम्+आज्ञाम्+इमाम्+तेषाम्+ श्रावयेत्+तदनन्तम्।
गृहीत्वा स्रुक्स्रुवौ+ऊर्ध्ववदनाधोमुखैः क्रमात्॥25॥
प्रताप्य+अग्नौ त्रिधा दर्भमूलमध्याग्रकैः स्पृशेत्।
कुशस्पृष्टप्रदेशे तु आत्मविद्याशिवात्मकम्॥26॥
क्रमात्+तत्त्वत्रयम्+ न्यस्य हाम्+ हीम्+ हूम्+ सम्+ रवैः क्रमात्।
स्रुचि शक्तिम्+ स्रुवे शम्भुम्+ विन्यस्य हृदयाणुना॥27॥
त्रिसूत्रीवेष्टितग्रीवौ पूजितौ कुसुमादिभिः।
कुशानाम्+उपरिष्टात्+तौ स्थापयित्वा स्वदक्षिणे॥28॥
गव्यम्+आज्यम्+ समादाय वीक्षणादिविशोधितम्।
स्वकाम्+ ब्रह्ममयीम्+ मूर्त्तिम्+ सञ्चिन्त्य+आदाय तद्घृतम्॥29॥
कुण्डस्य+ऊर्ध्वम्+ हृदा+आवर्त्य+ भ्रामयित्वा+अग्निगोचरे।
पुनः+विष्णुमयीम्+ ध्यात्वा घृतम्+ईशानगोचरे॥30॥
धृत्वा+आदाय कुशाग्रेण स्वाहान्तम्+ शिरसा+अणुना।
जुहुयात्+विष्णवे बिन्दुम्+ रुद्ररूपम+अनन्तरम्॥31॥
भावयन्+निजम्+आत्मानम्+ नाभौ धृत्वा प्लवेत्+ततः।
प्रादेशमात्रदर्भाभ्याम्+अङ्गुष्ठानामिकाग्रकैः॥32॥
धृताभ्याम्+ सम्मुखम्+ वह्नेः+अस्त्रेण+आप्लवम्+आचरेत्।
हृदा+आत्मसम्मुखम्+ तद्वत् कुर्यात् सम्प्लवनम्+ततः॥33॥
हृदा+आलब्धदग्धदर्भम्+ शस्त्रक्षेपात् पवित्रयेत्।
दीप्तेन+अपरदर्भेण निवाह्य+अनेन दीपयेत्॥34॥
अस्त्रमन्त्रेण निर्द्दग्धम्+ वह्नौ दर्भम्+ पुनः क्षिपेत्।
क्षिप्त्वा घृते कृतग्रन्थिकुशम्+ प्रादेशसम्मितम्॥35॥
पक्षद्वयम्+इडादीनाम्+ त्रयम्+ च+आज्ये विभावयेत्।
क्रमात्+भागत्रयात्+आज्यम्+ स्रुवेण+आदाय होमयेत्॥36॥
स्व+इति+अग्नौ हा घृते भागम्+ शेषम्+आज्यम्+ क्षिपेत् क्रमात्।
ओम्+ हाम् अग्नये स्वाहा।
ओम्+ हाम्+ सोमाय स्वाहा।
ओम्+ हाम् अग्नीषोमाभ्याम्+ स्वाहा।
उद्घाटनाय नेत्राणाम्+ अग्नेः+नेत्रत्रये मुखे॥37॥
स्रुवेण घृतपूर्णेन चतुर्थीम्+आहुतिम्+ यजेत्।
ओम्+ हाम् अग्नये स्विष्टकृते स्वाहा।
अभिमन्त्र्य षडङ्गेन बोधयेत्+धेनुमुद्रया॥38॥
अवगुण्ठ्य तनुत्रेण रक्षेत्+आज्यम्+ शराणुना।
हृदाज्यबिन्दुविक्षेपात् कुर्य्यात्+अभ्युक्ष्य शोधनम्॥39॥
वक्त्राभिघारसन्धानम्+ वक्त्रैकीकरणम्+ तथा।
ओम्+ हाम्+ सद्योजाताय स्वाहा।
ओम्+ हाम्+ वामदेवाय स्वाहा।
ओम्+ हाम् अघोराय स्वाहा।
ओम्+ तत्पुरुषाय स्वाहा।
ओम्+ हाम् ईशानाय स्वाहा।
इति+एकैकघृताहुत्या कुर्य्यात्+वक्त्राभिघारकम्॥40॥
ओम्+ हाम्+ सद्योजातवामदेवाभ्याम्+ स्वाहा।
ओम्+ हाम्+ वामदेवाघोराभ्याम्+ स्वाहा।
ओम्+ हाम्+ अघोरतत्पुरुषाभ्याम्+ स्वाहा।
ओम्+ हाम्+ तत्पुरुषेशानाभ्याम्+ स्वाहा।
इति वक्त्रानुसन्धानम्+ मन्त्रैः+एभिः क्रमात्+चरेत्।
अग्नितः+ गतया वायुम्+ निर्ऋतादिशिवान्तया॥41॥
वक्त्राणाम्+एकताम्+ कुर्य्यात् स्रुवेण घृतधारया।
ओम्+ हाम्+ सद्योजातवामदेवाघोरतत्पुरुषेशानेभ्यः स्वाहा।
इतीष्टवक्त्रे वक्त्राणाम्+अन्तर्भावः+तदाकृतिः॥42॥
ईशेन वह्निम्+अभ्यर्च्य दत्त्वा+अस्त्रेण+आहुतित्रयम्।
कुर्यात् सर्व्वात्मना नाम शिवाग्निः+त्वम्+ हुताशन॥43॥
हृदार्चितौ विसृष्टाग्नौ पितरौ विधिपूरणीम्।
मूलेन वौषडन्तेन दद्यात् पूर्णाम्+ यथाविधि॥44॥
ततः+ हृदम्बुजे साङ्गम्+ ससेनम्+ भासुरम्+ परम्।
यजेत् पूर्व्ववत्+आवाह्य प्रार्थ्य+आज्ञाम्+तर्प्पयेत्+शिवम्॥45॥
यागाग्निशिवयोः कृत्वा नाडीसन्धानम्+आत्मना।
शक्त्या मूलाणुना होमम्+ कुर्य्यात्+अङ्गैः+दशांशतः॥46॥
घृतस्य कार्षिकः+ होमः क्षीरस्य मधुनः+तथा।
शुक्तिमात्राहुतिः+दध्नः प्रसृतिः पायसस्य तु॥47॥
यथावत् सर्व्वभक्षाणाम्+ लाजानाम्+ मुष्टिसम्मितम्।
खण्डत्रयम्+तु मूलानाम्+ फलानाम्+ स्वप्रमाणतः॥48॥
ग्रासार्द्धमात्रम्+अन्नानाम्+ सूक्ष्माणि पञ्च होमयेत्।
इक्षोः+आपर्व्विकम्+ मानम्+ लतानाम्+अङ्गुलद्वयम्॥49॥
पुष्पम्+ पत्रम्+ स्वमानेन समिधाम्+ तु दशाङ्गुलम्।
चन्द्रचन्दनकाश्मीरकस्तूरीयक्षकर्द्दमान्॥50॥
कलायसम्मितान्+एतान् गुग्गुलुम्+ वदरास्थिवत्।
कन्दानाम्+अष्टमम्+ भागम्+ जुहुयात्+विधिवत् परम्॥51॥
होमम्+ निर्वर्त्तयेत्+एवम्+ ब्रह्मबीजपदैः+ततः।
घृतेन स्रुचि पूर्णायाम्+ निधाय+अधोमुखम्+ स्रुवम्॥52॥
स्रुगग्रे पुष्पम्+आरोप्य पश्चात्+वामेन पाणिना।
पुनः सव्येन तौ धृत्वा शङ्खसन्निभमुद्रया॥53॥
समुद्गतः+अर्द्धकायः+च समपादः समुत्थितः।
नाभौ तन्मृलम्+आधाय स्रुगग्रव्यग्रलोचनः॥54॥
ब्रह्मादिकारणात्यागात्+विनिःसृत्य सुषुम्णया। 
वामस्तनान्तमानीय तयोः+मूलम्+अतन्द्रितः॥55॥
मूलमन्त्रम्+अविस्पष्टम्+ वौषडन्तम्+ समुच्चरेत्।
तदग्नौ जुहुयात्+आज्यम्+ यवसम्मितधारया॥56॥
आचामम्+ चन्दनम्+ दत्त्वा ताम्बूलप्रभृतीन्+अपि।
भक्त्या तद्भूतिम्+आवन्द्य विदध्यात्+प्रणतिम्+ परम्॥57॥
ततः+ वह्निम्+ समभ्यर्च्य फडन्तास्त्रेण संवरान्।
संहारमुद्रय+आहृत्य क्षमस्व+इति+अभिधाय च॥58॥
भासुरान् परिधीन्+तान्+च पूरकेण हृदा+अणुना।
श्रद्धया परया+आत्मीये स्थापयेत हृदम्बुजे॥59॥
सर्वपाकाग्रम्+आदाय कृत्वा मण्डलकद्वयम्। 
अन्तः+बहिः+बलिम्+ दद्यात्+आग्नेय्याम्+ कुण्डसन्निधौ॥60॥
ओम्+ हाम्+ रुद्रेभ्यः स्वाहा पूर्वे मातृभ्यः+ दक्षिणे तथा।
वारुणे हाम्+ गणेभ्यः+च स्वाहा तेभ्यः+तु+अयम्+ बलिः॥61॥
उत्तरे हाम्+च यक्षेभ्यः+ ईशाने हाम्+ ग्रहेभ्यः+ उ।
अग्नौ हाम्+असुरेभ्यः+च रक्षोभ्यः+ नैर्ऋते बलिः॥62॥
वायव्ये हाम्+च नागेभ्यः+ नक्षत्रेभ्यः+च मध्यतः।
हाम्+ राशिभ्यः स्वाहा वह्नौ विश्वेभ्यः+ नैर्ऋते तथा॥63॥
वारुण्याम्+ क्षेत्रपालाय अन्तर्बलिः+उदाहृतः।
द्वितीये मण्डले बाह्ये इन्द्राय+अग्नियमाय च॥64॥
नैर्ऋताय जलेशाय वायवे धनरक्षिणे।
ईशानाय च पूर्वादौ हि+ईशाने ब्रह्मणे नमः॥65॥
नैर्ऋते विष्णवे स्वाहा वायसादेः+बहिः+बलिः।
बलिद्वयगतान्+मन्त्रान् संहारमुद्रया+आत्मनि॥66॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये अग्निकार्य्यम्+ नाम पञ्चसप्ततितमः+अध्यायः॥ 75॥
------
षट्सप्ततितमः+अध्यायः
चण्डपूजाकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
ततः शिवान्तिकम्+गत्वा पूजाहोमादिकम्+ मम।
गृहाण भगवन् पुण्यफलम्+इति+अभिधाय च॥1॥
अर्घ्योदकेन देवाय मुद्रया+उद्भवसञ्ज्ञया।
हृद्बीजपूर्वमूलेन स्थिरचित्तः+ निवेदयेत्॥2॥
ततः पूर्ववत्+अभ्यर्च्य स्तुत्वा स्तोत्रैः प्रणम्य च।
अर्घ्यम्+ पराङ्मुखम्+ दत्त्वा क्षमस्व+इति+अभिधाय च॥3॥
नाराचमुद्रया+अस्त्रेण फडन्तेन+आत्मसञ्चयम्।
संहृत्य दिव्यया लिङ्गम्+ मूर्त्तिमन्त्रेण योजयेत्॥4॥
स्थण्डिले तु+अर्च्चिते देवे मन्त्रसङ्घातम्+आत्मनि।
नियोज्य विधिना+उक्तेन विदध्यात्+चण्डपूजनम्॥5॥
ओम्+ चण्डेशानाय नमः+ मध्यतः+चण्डमूर्त्तये।
ओम्+ धूलिचण्डेश्वराय हूम्+ फट् स्वाहा तम्+आह्वयेत्॥6॥
चण्डहृदयाय हूम्+ फट् ओम्+ चण्डशिरसे तथा।
ओम्+ चण्डशिखायै हूम्+ फट् चण्डायुः कवचाय च॥
चण्डास्त्राय तथा हूम्+ फट् चण्डम्+ रुद्राग्निजम्+ स्मरेत्।
शूलटङ्कधरम्+ कृष्णम्+ साक्षसूत्रकमण्डलुम्॥8॥
टङ्काकारे+अर्द्धचन्द्रे वा चतुर्व्वक्त्रम्+ प्रपूजयेत्।
यथाशक्ति जपम्+ कुर्य्यात्+अङ्गानाम्+तु दशांशतः॥9॥
गोभूहिरण्यवस्त्रादिमणिहेमादिभूषणम्।
विहाय शेषनिर्माल्यम्+ चण्डेशाय निवेदयेत्॥10॥
लेह्यचोष्याद्यनुवरम्+ ताम्बूलम्+ स्रग्विलेपनम्।
निर्म्माल्यम्+ भोजनम्+ तुभ्यम्+ प्रदत्तम्+तु शिवाज्ञया॥11॥
सर्वम्+एतत् क्रियाकाण्डम्+ मया चण्ड तव+आज्ञाया।
न्यूनाधिकम्+ कृतम्+ मोहात् परिपूर्णम्+ सदा+अस्तु मे॥12॥
इति विज्ञाप्य देवेशम्+ दत्त्वा+अर्घ्यम्+ तस्य संस्मरन्।
संहारमूर्त्तिमन्त्रेण शनैः संहारमुद्रया॥13॥
पूरकान्वितमूलेन मन्त्रान्+आत्मनि योजयेत्।
निर्म्माल्यापनयस्थानम्+ लिम्पेत्+गोमयवारिणा॥14॥
प्रोक्ष्य+अर्घ्यादि विसृज्य+अथ आचान्तोऽन्यत्+समाचरेत्॥15॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये चण्डपूजाकथनम्+ नाम षट्सप्ततितमः+अध्यायः॥76॥
-----
सप्तसप्ततितमः+अध्यायः
कपिलादिपूजाविधानम्।
ईश्वरः+ उवाच
कपिलापूजनम्+ वक्ष्ये एभिः+मन्त्रैः+यजेत्+च गाम्।
ओम्+ कपिले नन्दे नमः ओम्+ कपिले भद्रिके नमः॥1॥
ओम्+ कपिले सुशीले नमः कपिले सुरभिप्रभे।
ओम्+ कपिले सुमनसे नमः ओम्+ भुक्तिमुक्तिप्रदे नमः॥2॥
सौरभेयि जगन्मातः+देवानाम्+अमृतप्रदे।
गृहाण वरदे ग्रासम्+ईप्सितार्थम्+च देहि मे॥3॥
वन्दिता+असि वसिष्ठेन विश्वामित्रेण धीमता।
कपिले हर मे पापम्+ यत्+मया दुष्कृतम्+ कृतम्॥4॥
गावः+ मम+अग्रतः+ नित्यम्+ गावः पृष्ठतः+ एव च।
गावः+ मे हृदये च+अपि गवाम्+ मध्ये वसामि+अहम्॥5॥
दत्तम्+ गृह्णन्तु मे ग्रासम्+ जप्त्वा स्याम्+ निर्म्मलः शिवः।
प्रार्च्य विद्यापुस्तकानि गुरुपादौ नमेत्+नरः॥6॥
यजेत् स्नात्वा तु मध्याह्ने अष्टपुष्पिकया शिवम्।
पीठमूर्त्तिशिवाङ्गानाम्+ पूजा स्यात्+अष्टपुष्पिका॥7॥
मध्याह्ने भोजनागारे सुलिप्ते पाकम्+आनयेत्।
ततः+ मृत्युञ्जयेन+एव वौषडन्तेन सप्तधा॥8॥
जप्तैः सदर्भशङ्खस्थैः सिञ्चेत्+तम्+ वारिबिन्दुभिः।
सर्वपाकाग्रम्+उद्धृत्य शिवाय विनिवेदयेत्॥9॥
अथ+अर्द्धम्+ चुल्लिकाहोमे विधानाय+उपकल्पयेत्।
विशोध्य विधिना चुल्लीम्+ तद्वह्निम्+ पूरकाहुतिम्॥10॥
हुत्वा नाभ्यग्निना च+एकम्+ ततः+ रेचकवायुना।
वह्निबीजम्+ समादाय कादिस्थान्+अगतिक्रमात्॥11॥
शिवाग्निः+त्वम्+इति ध्यात्वा चुल्लिकाग्नौ निवेशयेत्।
ओम्+ हाम् अग्नये नमः+ वै हाम्+ सोमाय वै नमः॥12॥
सूर्य्याय बृहस्पतये प्रजानाम्+ पतये नमः।
सर्वेभ्यः+च+एव देवेभ्यः सर्वविश्वेभ्यः+ एव च॥13॥
होमाग्नये स्विष्टकृते पूर्वादौ+अर्च्चयेत्+इमान्।
स्वाहान्ताम्+आहुतिम्+ दत्त्वा क्षमयित्वा विसर्जयेत्॥14॥
चुल्ल्या दक्षिणबाहौ च यजेत्+धर्माय वै नमः।
वामबाहौ+अधर्म्माय काञ्जिकादिकभाण्डके॥15॥
रसपरिवर्त्तमानाय वरुणाय जलाग्नये।
विघ्नराजः+ गृहद्वारे पेषण्याम्+ सुभगे नमः॥16॥
ओम्+ रौद्रिके नमः+ गिरिके नमः+च+उलूखले यजेत्।
बलप्रियाय+आयुधाय नमः+ते मुषले यजेत्॥17॥
सम्मार्ज्जन्याम्+ देवतोक्ते कामाय शयनीयके।
मध्यस्तम्भे च स्कन्दाय दत्त्वा वास्तुबलिम्+ ततः॥18॥
भुञ्जीत पात्रे सौवर्णे पद्मिन्यादिदलादिके।
आचार्य्यः साधकः पुत्र समयी मौनम्+आस्थितः॥19॥
वटाश्वत्थार्क्कवाताविसर्ज्जभल्लातकान्+त्यजेत्।
आपोशानम्+ पुरादाय प्राणाद्यैः प्रणवान्वितैः॥20॥
स्वाहान्तेन+आहुतीः पञ्च दत्त्वा+दीप्य+उदरानलम्।
नागः कूर्म्मः+अथ कृकरः+ देवदत्तः+ धनञ्जयः॥21॥
एतेभ्यः+ उपवायुभ्यः स्वाहा+उपोशानवारिणा।
भक्तादिकम्+ निवेद्याय पिबेत्+शेषोदकम्+ नरः॥22॥
अमृतोपस्तरणम्+असि प्राणाहुतीः+ततः+ ददेत्।
प्राणाय स्वाहा+अपानाय समानाय ततः+तथा॥23॥
उदानाय च व्यानाय भुक्त्वा चुल्लकम्+आचरेत्।
अमृतापिधानम्+असि+इति शरीरे+अन्नादिवायवः॥24॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये वास्तुपूजाकथनम्+ नाम सप्तसप्ततितमः+अध्यायः॥77॥
-----
अष्टसप्ततितमः+अध्यायः
पवित्रारोहणकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
पवित्रारोहणम्+ वक्ष्ये क्रियार्च्चादिषु पूरणम्।
नित्यम्+ तत्+नित्यम्+उद्दिष्टम्+ नैमित्तिकम्+अथ+अपरम्॥1॥
आषाढादिचतुर्द्दश्याम्+अथ श्रावणभाद्रयोः।
सितासितासु कर्त्तव्यम्+ चतुर्द्दश्यष्टमीषु तत्॥2॥
कुर्य्यात्+वा कार्तिकीम्+ यावत्+तिथौ प्रतिपदादिके।
वह्निब्रह्माम्बिकेभास्यनागस्कन्दार्क्कशूलिनाम्॥3॥
दुर्गायमेन्द्रगोविन्दस्मरशम्भुसुधाभुजाम्।
सौवर्णम्+ राजतम्+ ताम्रम्+ कृतादिषु यथाक्रमम्॥4॥
कलौ कार्प्पासजम्+ वा+अपि पट्टपद्मादिसूत्रकम्।
प्रणवः+चन्द्रमाः+ वह्निः+ब्रह्मा नागः+ गुहः+ हरिः॥5॥
सर्वेशः सर्वदेवाः स्युः क्रमेण नवतन्तुषु।
अष्टोत्तरशतानि+अर्द्धम्+ तदर्धम्+ च+उत्तमादिकम्॥6॥
एकाशीत्या+अथवा सूत्रैः+त्रिंशता+अपि+अष्टयुक्तया।
पञ्चाशता वा कर्त्तव्यम्+ तुल्यग्रन्थ्यन्तरालकम्॥7॥
द्वादशाङ्गुलमानानि व्यासात्+अष्टाङ्गुलानि च।
लिङ्गविस्तारमानानि चतुरङ्गुलकानि वा॥8॥
तथा+एव पिण्डिकास्पर्शम्+ चतुर्थम्+ सर्वदैवतम्।
गङ्गावतारकम्+ कार्य्यम्+ सुजातेन सुधौतकम्॥9॥
ग्रन्थिम्+ कुर्य्यात्+च वामेन अघोरेण+अथ शोधयेत्।
रञ्जयेत् पुरुषेण+एव रक्तचन्दनकुङ्कुमैः॥10॥
कस्तूरीरोचनाचन्द्रैः+हरिद्रागैरिकादिभिः।
ग्रन्थयः+ दश कर्त्तव्याः+ अथवा तन्तुसङ्ख्यया॥11॥
अन्तरम्+ वा यथाशोभम्+एकद्विचतुरङ्गुलम्।
प्रकृतिः पौरुषी वीरा चतुर्थी तु+अपराजिता॥12॥
जया+अन्या विजया षष्ठी अजिता च सदाशिवा।
मनोन्मनी सर्वमुखी ग्रन्थयः+अभ्यधिकाः शुभाः॥13॥
कार्य्या वा चन्द्रवह्न्यर्कपवित्रम्+ शिववत्+हृदि।
एकैकम्+ निजमूर्त्तौ वा पुप्तके गुरुके गणे॥14॥
स्यात्+एकैकम्+ तथा द्वारदिक्पालकलशादिषु।
हस्तादिनवहस्तान्तम्+ लिङ्गानाम्+ स्यात्+पवित्रकम्॥15॥
अष्टाविंशतितः+ वृद्धम्+ दशभिः+दशभिः क्रमात्।
द्व्यङ्गुलाभ्यन्तराः+तत्र क्रमात्+एकाङ्गुलान्तराः॥16॥
ग्रन्थयः+ मानम्+अपि+एषाम्+ लिङ्गविस्तारसस्मितम्।
सप्तम्याम्+ वा त्रयोदश्याम्+ कृतनित्यक्रियः शुचिः॥17॥
भूषयेत् पुष्पवस्त्राद्यैः सायाह्ने यागमन्दिरम्।
कृत्वा नैमित्तिकीम्+ सन्ध्याम्+ विशेषेण च तर्प्पणम्॥18॥
परिगृहीते भूभागे पवित्रे सूर्य्यम्+अर्च्चयेत्।
आचम्य सकलीकृत्य प्रणवार्घ्यकरः+ गुरुः॥19॥
द्वाराणि+अस्त्रेण सम्प्रोक्ष्य पूर्वादिक्रमतः+अर्च्चयेत्।
हाम्+ शन्तिकलाद्वाराय तथा विद्याकलात्मने॥20॥
निवृत्तिकलाद्वाराय प्रतिष्ठाख्यकलात्मने।
तच्छाखयोः प्रतिद्वारम्+ द्वौ द्वौ द्वाराधिपौ यजेत्॥21॥
नन्दिने महाकालाय भृङ्गिणे+अथ गणाय च।
वृषभाय च स्कन्दाय देव्यै चण्डाय च क्रमात्॥22॥
नित्यम्+ च द्वारपालादीन् प्रविश्य द्वारपश्चिमे।
इष्ट्वा वास्तुम्+ भूतशुद्धिम्+ विशेषार्घ्यकरः शिवः॥23॥
प्रोक्षणाद्यम्+ विधाय+अथ यज्ञसम्भारकृत्+नरः।
मन्त्रयेत्+दर्भदूर्वाद्यैः पुष्पाद्यैः+च हृदादिभिः॥24॥
शिवहस्तम्+ विधाय+इत्थम्+ स्वशिरसि+अधिरोपयेत्।
शिवः+अहम्+आदिः सर्वज्ञः+ मम यज्ञप्रधानता॥25॥
अत्यर्थम्+ भावयेत्+देवम्+ ज्ञानखड्गकरः+ गुरुः।
नेर्ऋतीम्+ दिशम्+आसाद्य प्रक्षिपेत्+उदगाननः॥26॥
अर्घ्याम्बु पञ्चगव्यम्+च समस्तान् मखमण्डपे।
चतुष्पथान्तसंस्कारैः+वीक्षणाद्यैः सुसंस्कृतैः॥27॥
विक्षिप्य विकिरान्+तत्र कुशकूर्च्या+उपसंहरेत्।
तान्+ईशदिशि वर्द्धन्याम्+आसनाय+उपकल्पयेत्॥28॥
नैर्ऋते वास्तुगीर्वाणा द्वारे लक्ष्मीम्+ प्रपूजयेत्।
पश्चिमाभिमुखम्+ कुम्भम्+ सर्वधान्योपरि स्थितम्॥29॥
प्रणवेन वृषारूढम्+ सिंहस्थाम्+ वर्द्धनीम्+ततः।
कुम्भे साङ्गम्+ शिवम्+देवम्+ वर्द्धन्याम्+अस्त्रम्+अर्च्चयेत्॥30॥
दिक्षु शक्रादिदिक्पालान् विष्णुब्रह्मशिवादिकान्।
वर्द्धनीम्+ सम्यक्+आदाय घटपृष्ठानुगामिनीम्॥31॥
शिवाज्ञाम्+ श्रावयेत्+मन्त्री पूर्वात्+ईशानगोचरम्।
अविच्छिन्नपयोधाराम्+ मूलमन्त्रम्+उदीरयेत्॥32॥
समन्तात्+ भ्रामयेत्+एनाम्+ रक्षार्थम्+ शस्त्ररूपिणीम्।
पूर्वम्+ कलशम्+आरोप्य शस्त्रार्थम्+तस्य वामतः॥33॥
समग्रासनके कुम्भे यजेत्+देवम्+ स्थिरासने।
वर्द्धन्याम्+ प्रणवस्थायाम्+आयुधम्+तदनु द्वयोः॥34॥
भगलिङ्गसमायोगम्+ विदध्यात्+लिङ्गमुद्रया।
कुम्भे निवेद्य बोधासिम्+ मूलमन्त्रजपम्+तथा॥35॥
तद्दशांशेन वर्द्धन्याम्+ रक्षाम्+ विज्ञापयेत्+अपि।
गणेशम्+ वायवे+अभ्यर्च्य हरम्+ पञ्चामृतादिभिः॥36॥
स्नापयेत् पूर्ववत् प्रार्च्य कुण्डे च शिवपावकम्।
विधिवत्+च चरुम्+ कृत्वा सम्पाताहुतिशोधितम्॥37॥
देवाग्न्यात्मविभेदेन दर्व्या तम्+ विभजेत्+त्रिधा।
दत्त्वा भागौ शिवाग्निभ्याम्+ संरक्षेत्+भागम्+आत्मनि॥38॥
शरेण वर्म्मणा देयम्+ पूर्वतः+ दन्तधावनम्।
तस्मात्+घोरशिखाभ्याम्+ वा दक्षिणे पश्चिमे मृदाम्॥39॥
सद्योजातेन च हृदा च+उत्तरे वामनीकृतम्।
जलम्+ वामेन शिरसा ईशे गन्धान्वितम्+ जलम्॥40॥
पञ्चगव्यम्+ पलाशादिपुटकम्+ वै समन्ततः।
ऐशान्याम्+ कुसुमम्+ दद्यात्+आग्नेय्याम्+ दिशि रोचनाम्॥41॥
अगुरुम्+ निर्ऋताशायाम्+ वायव्याम्+ च चतुःसमम्।
होमद्रव्याणि सर्वाणि सद्योजातैः कुशैः सह॥42॥
दण्डाक्षसूत्रकौपीनभिक्षापात्राणि रूपिणे।
कज्जलम्+ कुङ्कुमम्+तैलम्+ शलाकाम्+ केशशोधनीम्॥43॥
ताम्बूलम्+ दर्पणम्+ दद्यात्+उत्तरे रोचनाम्+अपि।
आसनम्+ पादुके पात्रम्+ योगपट्टातपत्रकम्॥44॥
ऐशान्याम्+ईशमन्त्रेण दद्यात्+ईशानतुष्टये।
पूर्वस्याम्+चरुकम्+ साज्यम्+ दद्यात्+ गन्धादिकम्+ नवे॥45॥
पवित्राणि समादाय प्रोक्षितानि+अर्घ्यवारिणा।
संहितामन्त्रपूतानि नीत्वा पावकसन्निधिम्॥46॥
कृष्णाजिनादिना+आच्छाद्य स्मरन् संवत्सरात्मकम्।
साक्षिणम्+ सर्वकृत्यानाम्+ गोप्तारम्+ शिवम्+अव्ययम्॥47॥
स्वेति हेति प्रयोगेण मन्त्रसंहितया पुनः।
शोधयेत्+च पवित्राणि वाराणाम्+एकविंशतिम्॥48॥
गृहादि वेष्टयेत्+सूत्रैः+गन्धाद्यम्+ रवये ददेत्।
पूजिताय समाचम्य कृतन्यासः कृतार्घ्यकः॥49॥
नन्द्यादिभ्यः+अथ गन्धाख्यम्+ वास्तोः+च+अथ प्रविश्य च।
शस्त्रेभ्यः+ लोकपालेभ्यः स्वनाम्ना शिवकुम्भके॥50॥
वर्द्धन्यै विघ्नराजाय गुरवे हि+आत्मने यजेत्।
अथ सर्वौषधीलिप्तम्+ धूपितम्+ पुष्पदूर्वया॥51॥
आमन्त्र्य च पवित्रम्+ तत् विधाय+अञ्जलिमध्यगम्।
आसमस्तविधिच्छिद्रपूरणे च विधिम्+ प्रति॥52॥
प्रभो+आमन्त्रयामि त्वाम्+ त्वदिच्छावाप्तिकारिकाम्।
तत्सिद्धिम्+अनुजानीहि यजतः+चिदचित्पते॥53॥
सर्वथा सर्वदा शम्भो नमः+ते+अस्तु प्रसीद मे।
आमन्त्रितः+असि देवेश सह देव्या गणेश्वरैः॥54॥
मन्त्रेशैः+लोकपालैः+च सहितः परिचारकैः।
निमन्त्रयामि+अहम्+तुभ्यम्+ प्रभाते तु पवित्रकम्॥55॥
नियमम्+च करिष्यामि परमेश तव+आज्ञया।
इति+एवम्+देवम्+आमन्त्र्य रेचकेन+अमृतीकृतम्॥56॥
शिवान्तम्+ मूलम्+उच्चार्य्य तत्+शिवाय निवेदयेत्।
जपम्+ स्तोत्रम्+ प्रणामम्+च कृत्वा शम्भुम्+ क्षमापयेत्॥57॥
हुत्वा चरोः+तृतीयांशम्+ तत्+ददीत शिवाग्नये।
दिग्वासिभ्यः+ दिगीशेभ्यः+ भूतमातृगणेभ्यः+ उ॥58॥
रुद्रेभ्यः क्षेत्रपादिभ्यः+ नमः स्वाहा बलिः+तु+अयम्।
दिङ्नागाद्यैः+च पूर्वादौ क्षेत्राय च+अग्नये बलिः॥59॥
समाचम्य विधिच्छिद्रपूरकम्+ होमम्+आचरेत्।
पूर्णाम्+ व्याहृतिहोमम्+च कृत्वा रुन्धीत पावकम्॥60॥
ततः+ ओम्+अग्नये स्वाहा स्वाहा सोमाय च+एव हि।
ओम्+अग्नीषोमाभ्याम्+ स्वाहा+अग्नये स्विष्टकृते तथा॥61।
इति+आहुतिचतुष्कम्+तु दत्त्वा कुर्य्यात्+तु योजनाम्।
वह्निकुण्डार्च्चितम्+ देवम्+ मण्डलाभ्यर्च्चिते शिवे॥62॥
नाडीसन्धानरूपेण विधिना योजयेत्+तत्तः।
वंशादिपात्रे विन्यस्य अस्त्रम्+च हृदयम्+ततः॥63॥
अधिरोप्य पवित्राणि कलाभिः+वा+अथ मन्त्रयेत्।
षडङ्गम्+ ब्रह्ममूलैः+वा हृद्वर्म्मास्त्रम्+च योजयेत्॥64॥
विधाय सूत्रैः संवेष्ट्य पूजयित्वा+अङ्गसम्भवैः।
रक्षार्थम्+ जगदीशाय भक्तिनम्रः समर्पयेत्॥65॥
पूजिते पुष्पधूपाद्यैः+दत्त्वा सिद्धान्तपुस्तके।
गुरोः पादान्तिकम्+ गत्वा भक्त्या दद्यात् पवित्रकम्॥66॥
निर्गत्य बहिः+आचम्य गोमये मण्डलत्रये।
पञ्चगव्यम्+चरुम्+दन्तधावनम्+च क्रमात्+ यजेत्॥67॥
आचान्तः+ मन्त्रसम्बद्धः कृतसङ्गीतजागरः।
स्वपेत्+अन्तः स्मरन्+ईशम्+ बुभुक्षुः+दर्भसंस्तरे॥68॥
अनेन+एव प्रकारेण मुमुक्षुः+अपि संविशेत्।
केवलम्+भस्मशय्यायाम्+ सोपवासः समाहितः॥69॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये पवित्राधिवासनविधिः+नाम अष्टसप्ततितमः+अध्यायः॥78॥
-----
एकोनाशीतितमः+अध्यायः
पवित्रारोहणविधिः।
ईश्वरः+ उवाच
अथ प्रातः समुत्थाय कृतस्नानः समाहितः।
कृतसन्ध्यार्चनः+ मन्त्री प्रविश्य मखमण्डपम्॥1॥
समादाय पवित्राणि अविसर्जितदैवतः।
ऐशान्याम्+ भाजने शुद्धे स्थापयेत् कृतमण्डले॥2॥
ततः+ विसर्ज्य देवेशम्+ निर्म्माल्यम्+अपनीय च।
पूर्ववत्+ भूतले शुद्धे कृत्वाह्निकम्+अथ द्वयम्॥3॥
आदित्यद्वारदिक्पालकुम्भेशानौ शिवे+अनले।
नैमित्तिकीम्+ सविस्ताराम्+ कुर्य्यात् पूजाम्+ विशेषतः॥4॥
मन्त्राणाम्+ तर्पणम्+ प्रायश्चित्तहोमम्+ शरात्मना।
अष्टोत्तरशतम्+ कृत्वा दद्यात् पूर्णाहुतिम्+ शनैः॥5॥
पवित्रम्+ भानवे दत्त्वा समाचम्य ददीत च।
द्वारपालादिदिक्पालकुम्भवर्द्धनिकादिषु॥6॥
सन्निधाने ततः शम्भोः+उपविश्य निजासने।
पवित्रम्+आत्मने दद्यात्+ गणाय गुरुवह्नये॥7॥
ओम्+ कालात्मना त्वया देव यत्+इष्टम्+ मामके विधौ।
कृतम्+ क्लिष्टम्+ समुत्सृष्टम्+ कृतम्+ गुप्तम्+च यत् कृतम्॥8॥
तत्+अस्तु क्लिष्टम्+अक्लिष्टम्+ कृतम्+ क्लिष्टम्+असंस्कृतम्।
सर्वात्मना+अमुना शम्भो पवित्रेण त्वदिच्छया॥9॥
ओम्+ पूरय मखव्रतम्+ नियमेश्वराय स्वाहा।
आत्मतत्त्वे प्रकृत्यन्ते पालिते पद्मयोनिना॥10॥
मूलम्+ लयान्तम्+उच्चार्य्य पवित्रेण+अर्च्चयेत्+शिवम्।
विद्यातत्त्वे च विद्यान्ते विष्णुकारणपालिते॥11॥
ईश्वरान्तम्+ समुच्चार्य्य पवित्रम्+अधिरोपयेत्।
शिवान्ते शिवतत्त्वे च रुद्रकारणपालिते॥12॥
शिवान्तम्+ मन्त्रम्+उच्चार्य्य तस्मै देवम्+ पवित्रकम्।
सर्वकारणपालेषु शिवम्+उच्चार्य सुव्रत॥13॥
मूलम्+ लयान्तम्+उच्चार्य दद्यात्+ गङ्गावतारकम्।
आत्मविद्याशिवैः प्रोक्तम्+ मुमुक्षूणाम्+ पवित्रकम्॥14॥
विनिर्दिष्टम्+ बुभुक्षूणाम्+ शिवतत्त्वात्मभिः क्रमात्।
स्वाहान्तम्+ वा नमोऽन्तम्+ वा मन्त्रम्+एषाम्+उदीरयेत्॥15॥
ओम्+ हाम् आत्मतत्त्वाधिपतये शिवाय स्वाहा।
ओम्+ हाम्+ विद्यातत्त्वाधिपतये शिवाय स्वाहा।
ओम्+ हौम्+ शिवतत्त्वाधिपतये शिवाय स्वाहा।
नत्वा गङ्गावतारम्+तु प्रार्थयेत्+तम्+ कृताञ्जलिः।
त्वम्+गतिः सर्व्वभूतानाम्+ संस्थितः+त्वम्+चराचरे॥16॥
अन्तश्चारेण भूतानाम्+ द्रष्टा त्वम्+ परमेश्वर।
कर्मणा मनसा वाचा त्वत्तः+ न+अन्या गतिः+मम॥
मन्त्रहीनम्+ क्रियाहीनम्+ द्रव्यहीनम्+च यत् कृतम्।
जपहोमार्च्चनैः+हीनम्+ कृतम्+ नित्यम्+ मया तव॥18॥
अकृतम्+ वाक्यहीनम्+ च तत् पूरय महेश्वर।
सपूतत्वम्+ परेशान पवित्रम्+ पापनाशनम्॥19॥ 
त्वया पवित्रितम्+ सर्वम्+ जगत् स्थावरजङ्गमम्।
खण्डितम्+ यत्+मया देव व्रतम्+ वैकल्पयोगतः॥20॥
एकीभवतु तत् सर्वम्+ तव+आज्ञासूत्रगुम्फितम्।
जपम्+ निवेद्य देवस्य भक्त्या स्तोत्रम्+ विधाय च॥21॥
नत्वा तु गुरुणा+आदिष्टम्+ गृह्णीयात्+नियमम्+नरः।
चतुर्म्मासम्+ त्रिमासम्+ वा त्र्यहम्+एकाहम्+एव च॥22॥
प्रणम्य क्षमयित्वा+ईशम्+ गत्वा कुण्डान्तिकम्+ व्रती।
पावकस्थे शिवे+अपि+एवम्+ पवित्राणाम्+ चतुष्टयम्॥23॥
समारोप्य समभ्यर्च्च्य पुष्पधूपाक्षतादिभिः।
अन्तः+बलिम्+ पवित्रम्+च रुद्रादिभ्यः+ निवेदयेत्॥24॥
प्रविश्यान्तः शिवम्+ स्तुत्वा सप्रणामम्+ क्षमापयेत्।
प्रायश्चित्तकृतम्+ होमम्+ कृत्वा हुत्वा च पायसम्॥25॥
शनैः पूर्णाहुतिम्+ दत्त्वा वह्निस्थम्+ विसृजेत्+शिवम्।
होमम्+ व्याहृतिमिः कृत्वा रुन्ध्यात्+निष्ठुरया+अनलम्॥26।
अग्न्यादिभ्यः+ततः+ दद्यात्+आहुतीनाम्+ चतुष्टयम्।
दिक्पतिभ्यः+ततः+ दद्यात् सपवित्रम्+ बहिः+बलिम्॥27॥
सिद्धान्तपुस्तके दद्यात् सप्रमाणम्+ पवित्रकम्॥
ओम्+ हाम्+ भूः स्वाहा।
ओम्+ हाम्+ भुवः स्वाहा।
ओम्+ हाम्+ स्वः स्वाहा।
ओम्+ हाम्+ भुर्भुवः स्वः स्वाहा।
होमम्+ व्याहृतिभिः कृत्वा दत्त्वा+आहुतिचतुष्टयम्॥28॥
ओम्+ हाम् अग्नये स्वाहा।
ओम्+ हाम्+ सोमाय स्वाहा।
ओम्+ हाम् अग्नीषोमाभ्याम्+ स्वाहा।
ओम्+ हाम् अग्नये स्विष्टकृते स्वाहा।
गुरुम्+ शिवम्+इव+अभ्यर्च्य वस्त्रभूषादिविस्तरैः।
समग्रम्+ सफलम्+ तस्य क्रियाकाण्डादि वार्षिकम्॥
यस्य तुष्टः+ गुरुः सम्यग्+इति+आह परमेश्वरः।
इत्थम्+ गुरोः समारोप्य हृदालम्बिपवित्रकम्॥30॥
द्विजादीन् भोजयित्वा तु भक्त्या वस्त्रादिकम्+ ददेत्।
दानेन+अनेन देवेश प्रीयताम्+ मे सदाशिवः॥31॥
भक्त्या स्नानादिकम्+ प्रातः कृत्वा शम्भोः समाहरेत्।
पवित्राणि+अष्टपुष्पैः+तम्+ पूजयित्वा विसर्ज्जयेत्॥32॥
नित्यम्+ नैमित्तिकम्+ कृत्वा विस्तरेण यथा पुरा।
पवित्राणि समारोप्य प्रणम्य+अग्नौ शिवम्+ यजेत्॥33॥
प्रायश्चित्तम्+ ततः+अस्त्रेण हुत्वा पूर्णाहुतिम्+ यजेत्।
भुक्तिकामः शिवाय+अथ कुर्य्यात् कर्म्मसमर्पणम्॥34॥
त्वत्प्रसादेन कर्म्म+इदम्+ मम+अस्तु फलसाधकम्।
मुक्तिकामः+तु कर्म्म+इदम्+ मा+अस्तु मे नाथ बन्धकम्॥35॥
वह्निस्थम्+ नाडीयोगेन शिवम्+ संयोजयेत्+शिवे।
हृदि न्यस्य+अग्निसङ्घातम्+ पावकम्+ च विसर्जयेत्॥36॥
समाचम्य प्रविश्य+अन्तः कुम्भानुगतसंवरान्।
शिवे संयोज्य साक्षेपम्+ क्षमस्व+इति विसर्जयेत्॥37॥
विसृज्य लोकपालादीन्+आदाय+ईशात् पवित्रकम्।
सति चण्डेश्वरे पूजाम्+ कृत्वा दत्त्वा पवित्रकम्॥38॥
तन्निर्माल्यादिकम्+ तस्मै सपवित्रम्+ समर्पयेत्।
अथवा स्थण्डिले चण्डम्+ विधिना पूर्ववत्+यजेत्॥39॥
यत् किञ्चित्+वार्षिकम्+ कर्म्म कृतम्+ न्यूनाधिकम्+ मया।
तत्+अस्तु परिपूर्णम्+ मे चण्ड नाथ तव+आज्ञया॥40।
इति विज्ञाप्य देवेशम्+ नत्वा स्तुत्वा विसर्जयेत्।
त्यक्तनिर्म्माल्यकः शुद्धः स्नापयित्वा शिवम्+ यजेत्॥
पञ्चयोजनसंस्थः+अपि पवित्रम्+ गुरुसन्निधौ॥41॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये पवित्रारोहणम्+ नाम एकोनाशीतितमः+अध्यायः॥79॥
-----
अशीतितमः+अध्यायः
दमनकारोहणविधिः।
ईश्वरः+ उवाच
वक्ष्ये दमनकारोहविधिम्+ पूर्ववत्+आचरेत्।
हरकोपात् पुरा जातः+ भैरवः+ दमिताः सुराः॥1॥
तेन+अथ शप्तः+ विटपः+ भव+इति त्रिपुरारिणा।
प्रसन्नेन+ईरितम्+ च+इदम्+ पूजयिष्यन्ति ये नराः॥2॥
परिपूर्णफलम्+ तेषाम्+ न+अन्यथा ते भविष्यति।
सप्तम्याम्+ वा त्रयोदश्याम्+ दमनम्+ संहितात्मभिः॥3॥
सम्पूज्य बोधयेत्+ वृक्षम्+ भववाक्येन मन्त्रवित्।
हरप्रसादसम्भूत त्वम्+अत्र सन्निधीभव॥4॥
शिवकार्यम्+ समुद्दिश्य नेतव्यः+असि शिवाज्ञया।
गृहे+अपि+आमन्त्रणम्+ कुर्य्यात् सायाह्ने च+अधिवासनम्॥5॥
यथाविधि समभ्यर्च्य सूर्य्यशङ्करपावकान्।
देवस्य पश्चिमे मूलम्+ दद्यात्+तस्य मृदा युतम्॥6॥
वामेन शिरसा वा+अथ नालम्+ धात्रीम्+ तथा+उत्तरे।
दक्षिणे भग्नपत्रम्+च प्राच्याम्+ पुष्पम्+च धारणम्॥7॥
पुटिकास्थम्+ फलम्+ मूलम्+अथ+ऐशान्याम्+ यजेत्+शिवम्।
पञ्चाङ्गम्+अञ्जलौ कृत्वा आमन्त्र्य शिरसि न्यसेत्॥8॥
आमन्त्रितः+असि देवेश प्रातः काले मया प्रभो।
कर्त्तव्यः+तपसः+ लाभः पूर्णम्+ सर्वम्+ तव+आज्ञया॥9॥
मूलेन शेषम्+ पात्रस्थम्+ पिधाय+अथ पवित्रकम्।
प्रातः स्नात्वा जगन्नाथम्+ गन्धपुष्पादिभिः+यजेत्॥10॥
नित्यम्+ नैमित्तिकम्+ कृत्वा दमनैः पूजयेत्+ततः।
शेषम्+अञ्जलिम्+आदाय आत्मविद्याशिवात्मभिः॥11॥
मूलाद्यैः+ईश्वरान्तैः+च चतुर्थाञ्जलिना ततः।
ओम्+ हौम्+ मखेश्वराय मखम्+ पूरय पूरय शूलपाणये नमः॥
शिवम्+ वह्निम्+ च सम्पूज्य गुरुम्+ प्रार्च्य+अथ बोधयेत्॥12॥
भगवन्+अतिरिक्तम्+ वा हीनम्+ वा यत्+मया कृतम्।
सर्वम्+ तत्+अस्तु सम्पूर्णम्+ यत्+च दामनकम्+ मम॥
सकलम्+ चैत्रमासोत्थम्+ फलम्+ प्राप्य दिवम्+ व्रजेत्॥13॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये दमनकारोहणविधिः+नाम अशीतितमः+अध्यायः॥80॥
-----
एकाशीतितमः+अध्यायः
समयदीक्षाविधानम्।
ईश्वरः+ उवाच
वक्ष्यामि भोगमोक्षार्थम्+ दीक्षाम्+ पापक्षयङ्करीम्।
मलमायादिपाशानाम्+ विश्लेषः क्रियते यया॥1॥
ज्ञानम्+च जन्यते शिष्ये सा दीक्षा भुक्तिमुक्तिदा।
विज्ञातकलनामा+एकः+ द्वितीयः प्रलयाकल॥2॥
तृतीयः सकलः शास्त्रे+अनुग्राह्यः+त्रिविधः+ मतः।
तत्र+आद्यः+ मलमात्रेण मुक्तः+अन्यः+ मलकर्मभिः॥3॥
कलादिभूमिपर्य्यन्तम्+ स्तवैः+तु सकलः+ युतः।
निराधारा+अथ साधारा दीक्षा+अपि द्विविधा मता॥4॥
निराधारा द्वयोः+तेषाम्+ साधारा सकलस्य तु।
आधारनिरपेक्षेण क्रियते शम्भुचर्य्यया॥5॥
तीव्रशक्तिनिपातेन निराधारा+इति सा स्मृता।
आचार्य्यमूर्तिम्+आस्थाय मायातीव्रादिभेदया॥6॥
शक्त्या याम्+ कुरुते शम्भुः सा साधिकरणा+उच्यते।
इयम्+ चतुर्विधा प्रोक्ता सबीजा बीजवर्जिता॥7॥
साधिकारा+अनधिकारा यथा तत्+अभिधीयते।
समयाचारसंयुक्ता सबीजा जायते नृणाम्॥8॥
निर्बीजा तु+असमर्थानाम्+ समयाचारवर्ज्जिता।
नित्ये नैमित्तिके काम्ये यतः स्यात्+अधिकारिता॥9॥
साधिकारा भवेत्+दीक्षा साधकाचार्य्ययोः+अतः।
निर्बीजा दीक्षितानाम्+तु यदा+आस मम पुत्रयोः॥10॥
नित्यमात्राधिकारत्वात्+दीक्षा निरधिकारिका।
द्विविधा+इयम्+ द्विरूपा हि प्रत्येकम्+उपजायते॥11॥
एका क्रियावती तत्र कुण्डमण्डलपूर्विका।
मनोव्यापारमात्रेण या सा ज्ञानवती मता॥12॥
इत्थम्+ लब्धाधिकारेण दीक्षा+आचार्य्येण साध्यते।
स्कन्ददीक्षाम्+ गुरुः कुर्य्यात् कृत्वा नित्यक्रियाम्+ ततः॥13॥
प्रणवार्घ्यकराम्भोजकृतद्वाराधिपार्च्चनः।
विघ्नान्+उत्सार्य्य देहल्याम्+ न्यस्य+अस्त्रम्+ स्वासने स्थितः॥14॥
कुर्वीत भूतसंशुद्धिम्+ मन्त्रयोगम्+ यथोदितम्।
तिलतण्डुलसिद्धार्थकुशदूर्वाक्षतोदकम्॥15॥
सयवक्षीरनीरम्+च विशेषार्घ्यम्+इदम्+ततः।
तदम्बुना द्रव्यशुद्धिम्+ तिलकम्+ स्वासनात्मनोः॥16॥
पूजनम्+ मन्त्रशुद्धिम्+च पञ्चगव्यम्+च पूर्ववत्।
लाजचन्दनसिद्धार्थभस्मदूर्वाक्षतम्+ कुशान्॥17॥
विकिरान् शुद्धलाजान्+तान् सधूपान्+अस्त्रमन्त्रितान्।
शस्त्राम्बु प्रोक्षितान्+एतान् कवचेन+अवगुण्ठितान्॥18॥
नानाप्रहरणाकारान् विघ्नौघविनिवारकान्।
दर्भाणाम्+तालमानेन कृत्वा षट्त्रिंशता दलैः॥19॥
सप्तजप्तम्+ शिवास्त्रेण वेणीम्+ बोधासिम्+उत्तमम्।
शिवम्+आत्मनि विन्यस्य सृष्ट्याधारम्+अभीप्सितम्॥20॥
निष्कलम्+ च शिवम्+ न्यस्य शिवः+अहम्+इति भावयेत्।
उष्णीषम्+ शिरसि न्यस्य अलङ्कुर्यात्+स्वदेहकम्॥21॥
गन्धमण्डनकम्+ स्वीये दिदध्यात्+दक्षिणे करे।
विधिना+अत्र+अर्च्चयेत्+ईशम्+इत्थम्+ स्यात्+शिवमस्तकम्॥22॥
विन्यस्य शिवमन्त्रेण भास्वरम्+ निजमस्तके।
शिवात्+अभिन्नमात्मानम्+ कर्त्तारम्+ भावयेत्+यथा॥23॥
मण्डले कर्म्मणाम्+ साक्षी कलशे यज्ञरक्षकः।
होमाधिकरणम्+ वह्नौ शिष्ये पाशविमोचकः॥24॥
स्वात्मनि+अनुगृहीता+इति षडाधारः+ यः+ ईश्वरः।
सः+अहम्+एव+इति कुर्वीत भावम्+ स्थिरतरम्+ पुनः॥25॥
ज्ञानखड्गकरः स्थित्वा नैर्ऋत्यभिमुखः+ नरः।
सार्घ्याम्बुपञ्चगव्याभ्याम्+ प्रोक्षयेत्+यागमण्डपम्॥26॥
चतुष्पथान्तसंस्कारैः संस्कुर्य्यात्+ईक्षणादिभिः।
विक्षिप्य विकिरान्+तत्र कुशकूर्च्योपसंहरेत्॥27॥
तान्+ईशदिशि वर्द्धन्याम्+आसनाय+उपकल्पयेत्।
नैर्ऋते वास्तुगीर्वाणान् द्वारे लक्ष्मीम्+ प्रपूजयेत्॥28॥
आप्ये रत्नैः पूरयन्तीम्+ हृदा मण्डपरूपिणीम्।
साम्बुवस्त्रे सरत्ने च धान्यस्थे पश्चिमानने॥29॥
ऐशे कुम्भे यजेत्+शम्भुम्+ शक्तिम्+ कुम्भस्य दक्षिणे।
पश्चिमस्याम्+तु सिंहस्थाम्+ वर्द्धनीम्+ खड्गरूपिणीम्॥30॥
दिक्षु शक्रादिदिक्पालान्+विष्ण्वन्तान् प्रणवासनान्।
वाहनायुधसंयुक्तान् हृदा+अभ्यर्च्य स्वनामभिः॥31॥
प्रथमन्ताम्+ समादाय कुम्भस्य+अग्राभिगामिनीम्।
अविच्छिन्नपयोधारम्+ भ्रामयित्वा प्रदक्षिणम्॥32॥
शिवाज्ञाम्+ लोकपालानाम्+ श्रावयेत्+मूलम्+उच्चरन्।
संरक्षेत यथायोगम्+ कुम्भम्+ धृत्वा+अथ ताम्+ धरेत्॥33॥
ततः स्थिरासने कुम्भे साङ्गम्+ सम्पूज्य शङ्करम्।
विन्यस्य शोध्यम्+अध्वानम्+ वर्द्धन्याम्+अस्त्रम्+अर्च्चयेत्॥34॥
ओम्+ हः अस्त्रासनाय हूम्+ फट्।
ओम् ओम् अस्त्रमूर्त्तये नमः।
ओम्+ हूम्+ फट् पाशुपतास्त्राय नमः।
ओम् ओम्+ हृदयाय हूम्+ फट् नमः।
ओम्+ श्रीम्+ शिरसे हूम्+ फट् नमः।
ओम्+ यम्+ शिखायै हूम्+ फट् नमः।
ओम्+ गूम्+ कवचाय हूम्+ फट् नमः।
ओम्+ फट् अस्त्राय हूम्+ फट् नमः।
चतुर्वक्त्रम्+ सदंष्ट्रम्+च स्मरेत्+अस्त्रम्+ सशक्तिकम्।
समुद्गरत्रिशूलासिम्+ सूर्य्यकोटिसमप्रभम्॥35॥
भगलिङ्गसमायोगम्+ विदध्यात्+लिङ्गमुद्रया।
अङ्गुष्ठेन स्पृशेत् कुम्भम्+ हृदा मुष्ट्या+अस्त्रवर्द्धनीम्॥36॥
भुक्तये मुक्तये तु+आदौ मुष्टिना वर्द्धनीम्+ स्पृशेत्।
कुम्भस्य मुखरक्षार्थम्+ ज्ञानखड्गम्+ समर्पयेत्॥37॥
शस्त्रम्+च मूलमन्त्रस्य शतम्+ कुम्भे निवेशयेत्।
तद्दशांशेन वर्द्धन्याम्+ रक्षाम्+ विज्ञापयेत्+ततः॥38॥
यथा+इदम्+ कृतयत्नेन भगवन्मखमन्दिरम्।
रक्षणीयम्+ जगन्नाथ सर्वाध्वरधर त्वया॥39॥
प्रणवस्थम्+ चतुर्बाहुम्+ वायव्ये गणम्+अर्च्चयेत्।
स्थण्डिले शिवम्+अभ्यर्च्य सार्घ्यकुण्डम्+ व्रजेत्+नरः॥40॥
निविष्टः+ मन्त्रतृप्त्यर्थम्+अर्घ्यगन्धघृतादिकम्।
वामे+असव्ये तु विन्यस्य समिद्दर्भतिलादिकम्॥41॥
कुण्डवह्निस्रुगाज्यादि प्राग्वत् संस्कृत्य भावयेत्।
मुख्यताम्+ऊर्ध्ववक्त्रस्य हृदि वह्नौ शिवम्+ यजेत्॥42॥
स्वमूर्त्तौ शिवकुम्भे च स्थण्डिले तु+अग्निशिष्ययोः।
सृष्टिन्यासेन विन्यस्य शोध्य+अध्वानम्+ यथाविधि॥43॥
कुण्डमानम्+ मुखम्+ ध्यात्वा हृदाहुतिभिः+ईप्सितम्।
बीजानि सप्तजिह्वानाम्+अग्नेः+होमाय भण्यते॥44॥
विरेफौ+अन्तिमौ वर्णौ रेफषष्ठस्वरान्वितौ।
इन्दुबिन्दुशिखायुक्तौ जिह्वाबीजान्+उपक्रमात्॥45॥
हिरण्या कनका रक्ता कृष्णा तदनु सुप्रभा।
अतिरिक्ता बहुरूपा रुद्रेन्द्राग्न्याप्यदिङ्मुखा॥46॥
क्षीरादिमधुरैः+होमम्+ कुर्य्यात्+शान्तिकपौष्टिके।
अभिचारे तु पिण्याकसक्तुकञ्चुककाञ्जिकैः॥47॥
लवणैः+ राजिकातक्रकटुतैलैः+च कण्टकैः।
समिद्भिः+अपि वक्राभिः क्रुद्धः+ भाष्याणुना यजेत्॥48॥
कदम्बकलिकाहोमात्+यक्षिणी सिद्ध्यति ध्रुवम्।
बन्धूककिंशुकादीनि वश्याकर्षाय होमयेत्॥49॥
बिल्वम्+ राज्याय लक्ष्म्यर्थम्+ पाटलान्+चम्पकान्+अपि।
पद्मानि चक्रवर्तित्वे भक्ष्यभोज्यानि सम्पदे॥50॥
दूर्वा व्याधिविनाशाय सर्वसत्त्ववशीकृते।
प्रियङ्गुपाटलीपुष्पम्+ चूतपत्रम्+ ज्वरान्तकम्॥51॥
मृत्युञ्जयः+ मृत्युजित् स्यात्+ वृद्धिः स्यात्+तिलहोमतः।
रुद्रशान्तिः सर्व्वशान्त्यै अथ प्रस्तुतम्+उच्यते॥52॥
आहुत्यष्टशतैः+मूलमङ्गानि तु दशांशतः।
सन्तर्पयेत मूलेन दद्यात् पूर्णाम्+ यथा पुरा॥53॥
तथा शिष्यप्रवेशाय प्रतिशिष्यम्+ शतम्+ जपेत्।
दुर्न्निमित्तापसाराय सुनिमित्तकृते तथा॥54॥
शतद्वयम्+च होतव्यम्+ मूलमन्त्रेण पूर्ववत्।
मूलाद्यष्टास्त्रमन्त्राणाम्+ स्वाहान्तैः+तर्पणम्+ सकृत्॥55॥
शिखासम्पुटितैः+बीजैः+ह्रूम्+ फडन्तैः+च दीपनम्।
ओम्+ हौम्+ शिवाय स्वाहा+इति+आदिमन्त्रैः+च तर्पणम्॥56॥
ओम्+ ह्रूम्+ ह्रौम्+ ह्रीम्+ शिवाय ह्रूम्+ फट्+इति+आदिदीपनम्।
ततः शिवाम्भसा स्थालीम्+ क्षालिताम्+ वर्म्मगुण्ठिताम्॥57॥
चन्दनादिसमालब्धाम्+ बध्नीयात् कटकम्+ गले।
वर्म्मास्त्रजप्तसद्दर्भपत्रभ्याम्+ चरुसिद्धये॥58॥
वर्म्माद्यैः+आसने दत्ते सार्द्धेन्दुकृतमण्डले।
न्यस्तायाम्+ मूर्त्तिभूतायाम्+ भावपुष्पैः शिवम्+ यजेत्॥59॥
वस्त्रबद्धमुखायाम्+ वा स्थाल्याम्+ पुष्पैः+बहिः+भवैः।
चुल्ल्याम्+ पश्चिमवक्त्रायाम्+ शुद्धायाम्+ वीक्षणादिभिः॥60॥
न्यस्ताहङ्कारबीजायाम्+ न्यस्तायाम्+ कुण्डदक्षिणे।
धर्म्माधर्म्मशरीरायाम्+ जप्तायाम्+ मानुषात्मना॥61॥
स्थालीम्+आरोपयेत्+अस्त्रजप्ताम्+ गव्याम्बुमार्जिताम्।
गव्यम्+ पयोऽस्त्रसंशुद्धम्+ प्रसादशतमन्त्रितम्॥62॥
तण्डुलान् श्यामकादीनाम्+ निक्षिपेत्+तत्र तत्+यथा।
एकशिष्यविधानाय तेषाम्+ प्रसृतिपञ्चकम्॥63॥
प्रसृतिम्+ प्रसृतिम्+ पश्चात्+वर्द्धयेत्+ द्व्यादिषु क्रमात्।
कुर्य्यात्+च+अनलमन्त्रेण पिधानम्+ कवचाणुना॥64॥
शिवाग्नौ मूलमन्त्रेण पूर्वास्यः+चरुकम्+ पचेत्।
सस्विन्ने तत्र तच्चुल्ल्याम्+ श्रुवम्+आपूर्य्य सर्पिषा॥65॥
स्वाहान्तैः संहितामन्त्रैः+दत्त्वा तप्ताभिधारणम्।
संस्थाप्य मण्डले स्थालीम्+ सद्दर्भे+अस्त्राणुना कृते॥66॥
प्रणवेन पिधाय+अस्याम्+ तद्देहलेपनम्+ हृदा।
सुशीतलः+ भवति+एवम्+ प्राप्य शीताभिधारणम्॥67॥
विदध्यात्+संहितामन्त्रैः शिष्यम्+ प्रति सकृत् सकृत्।
धर्म्माद्यासनके हुत्वा कुण्डमण्डलपश्चिमे॥68॥
सम्पातः+च स्रुचा हुत्वा शुद्धिम्+ संहितया चरेत्।
चरुकम्+ सकृत्+अलभ्य तया+एव वषडन्तया॥69॥
धेनुमुद्रामृतीभूतम्+ स्थण्डिले शान्तिकम्+ नयेत्।
साज्यभागम्+ स्वशिष्याणाम्+ भागः+ देवाय वह्नये॥70॥
कुर्य्यात्+तु लोकपालादेः समध्वाज्यम्+इदम्+ त्रयम्।
नमोऽन्तेन हृदा दद्यात्+तेन+एव+आचमनीयकम्॥71॥
साज्यम्+ मन्त्रशतम्+ हुत्वा दद्यात् पूर्णाम्+ यथाविधि।
मण्डलम्+ कुण्डतः पूर्वे मध्ये वा शम्भुकुम्भयोः॥72॥
रुद्रमातृगणादीनाम्+ निर्वृत्यान्तर्बलिम्+ हृदा।
शिवमध्ये+अपि+अलब्धाज्ञः+ विधाय+ऐकत्वभावनम्॥73॥
सर्वज्ञतादियुक्तः+अहम्+ समन्तात्+च+उपरि स्थितः।
मम+अंशः+ योजनास्थानम्+अधिष्ठाता+अहम्+अध्वरे॥74॥
शिवः+अहम्+इति+अहङ्कारी निष्क्रमेत्+ यागमण्डपात्।
न्यस्तपूर्वाग्रसन्दर्भे शस्त्राणुकृतमण्डले॥75॥
प्रणवासनके शिष्यम्+ शुक्लवस्त्रौत्तरीयकम्।
स्नातम्+च+उदङ्मुखम्+ मुक्त्यै पूर्ववक्त्रम्+तु भुक्तये॥76॥
ऊर्ध्वम्+ कायम्+ समारोप्य पूर्वास्यम्+ प्रविलोकयेत्।
चरणादिशिखाम्+ यावत्+मुक्तौ भुक्तौ विलोमतः॥77॥
चक्षुषा सप्रसादेन शैवम्+ धाम विवृण्वता।
अस्त्रोदकेन सम्प्रोक्ष्य मन्त्राम्बुस्नानसिद्धये॥78॥
भस्मस्नानाय विघ्नानाम्+ शान्तये पापभित्तये।
सृष्टिसंहारयोगेन ताडयेत्+अस्त्रभस्मना॥79॥
पुनः+अस्त्राम्बुना प्रोक्ष्य सकलीकरणाय तम्।
नाभेः+ऊर्ध्वम्+ कुशाग्रेण मार्जनीयास्त्रम्+उच्चरन्॥80॥
त्रिधा+आलभेत तत्+मूलैः+अघमर्षाय नाभ्यधः।
द्वैविध्याय च पाशानाम् आलभेत शराणुना॥81॥
तच्छरीरे शिवम्+ साङ्गम्+ सासनम्+ विन्यसेत्+ततः।
पुष्पादिपूजितस्य+अस्य नेत्रे नेत्रेण वा हृदा॥82॥
बध्वा मन्त्रितवस्त्रेण सितेन सदशेन च।
प्रदक्षिणक्रमात्+एनम्+ प्रवेश्य शिवदक्षिणम्॥83॥
सवस्त्रम्+आसनम्+ दद्यात् यथावर्णम्+ निवेदयेत्।
संहारमुद्रया+आत्मानम्+ मूर्त्या तस्य हृदम्बुजे॥84॥
निरुध्य शोधिते काये न्यासम्+ कृत्वा तम्+अर्चयेत्।
पूर्व्वाननस्य शिष्यस्य मूलमन्त्रेण मस्तके॥85॥
शिवहस्तम्+ प्रदातव्यम्+ रुद्रेशपददायकम्।
शिवसेवाग्रहोपायम्+ दत्तहस्तम्+ शिवाणुना॥86॥
शिवे प्रक्षेपयेत् पुष्पम्+अपनीय+अर्च्चकान्तरम्।
तत्पात्रस्थानमन्त्राढ्यम्+ शिवदेवगणानुगम्॥87॥
विप्रादीनाम्+ क्रमात्+नाम कुर्य्यात्+वा स्वेच्छया गुरुः।
प्रणतिम्+ कुम्भवर्द्धन्योः कारयित्वा+अनलान्तिकम्॥88॥
सदक्षिणासने तद्वत् सौम्यास्यम्+उपवेशयेत्।
शिष्यदेहविनिष्क्रान्ताम्+ सुषुम्णाम्+इव चिन्तयेत्॥89॥
निजविग्रहलीनाम्+च दर्भमूलेन मन्त्रितम्।
दर्भाग्रम्+ दक्षिणे तस्य विधाय करपल्लवे॥90॥
तन्मूलम्+आत्मजङ्घायाम्+अग्रम्+च+इति शिखिध्वजे।
शिष्यस्य हृदयम्+ गत्वा रेचकेन शिवाणुना॥91॥
पूरकेण समागत्य स्वकीयम्+ हृदयान्तरम्।
शिवाग्निना पुनः कृत्वा नाडीसन्धानम्+ईदृशम्॥92॥
हृदा तत्सन्निधानार्थम्+जुहुयात्+आहुतित्रयम्।
शिवहस्तस्थिरत्वार्थम्+ शतम्+ मूलेन होमयेत्॥93॥
इत्थम्+ समयदीक्षायाम्+ भवेत्+योग्यः+ भवार्च्चने॥94॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये समयदीक्षाकथनम्+ नाम एकाशीतितमः+अध्यायः॥81॥
------
द्व्यशीतितमः+अध्यायः
संस्कारदीक्षाकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
वक्ष्ये संस्कारदीक्षायाः+ विधानम्+ शृणु षण्मुख।
आवाहयेत्+महेशस्य वह्निस्थस्य शिरः+ हृदि॥1॥
संश्लिष्टौ तौ समभ्यर्च्य सन्तर्प्प हृदयात्मना।
तयोः सन्निधये दद्यात्+तेन+एव+आहुतिपञ्चकम्॥2॥
कुसुमेन+अस्त्रलिप्तेन ताडयेत्+तम्+ हृदा शिशुम्।
प्रस्फुरत्तारकाकारम्+ चैतन्यम्+ तत्र भावयेत्॥3॥
प्रविश्य तत्र हुङ्कारम्+उक्तम्+ रेचकयोगतः।
संहारिण्या तत्+आकृष्य पूरकेण हृदि न्यसेत्॥4॥
ततः+ वागीश्वरीयौनौ मुद्रया+उद्भवसञ्ज्ञया।
हृत्सम्पुटितमन्त्रेण रेचकेन विनिक्षिपेत्॥5॥
ओम्+ हाम्+ हाम्+ हाम् आत्मने नमः।
जाज्वल्यमाने निर्द्धूमे जुहुयात्+इष्टसिद्धये।
अप्रवृद्धे सधूमे तु होमः+ वह्नौ न सिध्यति॥6॥
स्निग्धः प्रदक्षिणावर्त्तः सुगन्धिः शस्यते+अनलः।
विपरीतस्फुलिङ्गी च भूमिस्पर्शः प्रशस्यते॥7॥
इति+एवम्+आदिभिः+चिह्नैः+हुत्वा शिष्यस्य कल्मषम्।
पापभक्षणहोमेन दहेत्+वा तम्+ भवात्मना॥8॥
द्विजत्वापादनार्थाय तथा रुद्रांशभावने।
आहारबीजसंशुद्धौ गर्भाधानाय संस्थितो॥9॥
सीमन्ते जन्मतः+ नामकरणात् च होमयेत्।
शतानि पञ्चमूलेन वौषडादिदशांशतः॥10॥
शिथिलीभूतबन्धस्य शक्तौ+उत्कर्षणम्+ च यत्।
आत्मनः रुद्रपुत्रत्वे गर्भाधानम्+ तत्+उच्यते॥11॥
स्वान्तत्र्यात्मगुणव्यक्तिः+इह पुंसवनम्+ मतम्।
मायात्मनोः+विवेकेन ज्ञानम्+ सीमन्तवर्द्धनम्॥12॥
शिवादितत्त्वशुद्धेः+तु स्वीकारः+ जननम्+ मतम्।
बोधनम् यत्+शिवत्वेन शिवत्वार्हस्य नः+ मतम्॥13॥
संहारमुद्रया+आत्मानम्+ स्फुरद्वह्निकणोपमम्।
विदधीत समादाय निजे हृदयपङ्कजे॥14॥
ततः कुम्भकयोगेन मूलमन्त्रम्+उदीरयेत्।
कुर्य्यात् समवशीभावम्+ तदा च शिवयोः+हृदि॥15॥
ब्रह्मादिकारणात्यागक्रमात्+रेचकयोगतः।
नीत्वा शिवान्तम्+आत्मानम्+आदाय+उद्भवमुद्रया॥16॥
हृत्सम्पुटितमन्त्रेण रेचकेन विधानवित्।
शिष्यस्य हृदयाम्भोजकर्णिकायाम्+ विनिक्षिपेत्॥17॥
पूजाम्+ शिवस्य वह्नेः+च गुरुः कुर्य्यात्+तदा+उचिताम्।
प्रणतिम्+च+आत्मने शिष्यम्+ समयान् श्रावयेत्+तथा॥18॥
देवम्+ न निन्देत्+शास्त्राणि निर्म्माल्यादि न लङ्घयेत्।
शिवाग्निगुरुपूजा च कर्त्तव्या जीवतावधि॥19॥
बालबालिशवृद्धस्त्रीभोगभुग्व्याधितात्मनाम्।
यथाशक्ति ददीत+अर्थम्+ समर्थस्य समग्रकान्॥20॥
भूताङ्गानि जटाभस्मदण्डकौपीनसंयमान्।
ईशानाद्यैः+हृदाद्यैः+वा परिजप्य यथाक्रमात्॥21॥
स्वाहान्तसंहितामन्त्रैः पात्रेषु+आरोप्य पूर्ववत्।
सम्पादितद्रुतम्+ हुत्वा स्थण्डिलेशाय दर्शयेत्॥22॥
रक्षणाय घटाधस्तात्+आरोप्य क्षणमात्रकम्।
शिवात्+आज्ञाम्+ समादाय ददीत व्रतिने गुरुः॥23॥
एवम्+ समयदीक्षायाम्+ विशिष्टायाम्+ विशेषतः।
वह्निहोमागमज्ञानयोग्यः सञ्जायते शिशुः॥24॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये समयदीक्षाकथनम्+ नाम द्व्यशीतितमः+अध्यायः॥82॥
------
त्र्यशीतितमः+अध्यायः
निर्वाणदीक्षाकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
अथ निर्वाणदीक्षायाम्+ कुर्य्यात्+मूलादिदीपनम्।
पाशबन्धनशक्त्यर्थम्+ ताडनादिकृतेन वा॥1॥
एकैकया तदाहुत्या प्रत्येकम्+ तत्+त्रयेण वा। 
बीजगर्भशिखार्द्धम्+तु हूंफडन्तध्रुवादिना॥2॥
ओम्+ ह्रूम्+ ह्रौम्+ हौम्+ ह्रूम्+ फट्+इति मूलमन्त्रस्य दीपनम्।
ओम्+ ह्रूम्+ हौम्+ हौम्+ ह्रूम्+ फट्+इति हृदये+ एवम्+ शिरोमुखे॥3॥
प्रत्येकम्+ दीपनम्+ कुर्य्यात् सर्व्वस्मिन् क्रूरकर्म्मणा।
शान्तिके पौष्टिके च+अस्य वषडन्तादिना+अणुना॥4॥
वषड्वौषट्समोपेतैः सर्वकाम्योपरि स्थितैः।
हवनम्+ संवरैः कुर्य्यात् सर्वत्र+अपि+अयनादिषु॥5॥
ततः स्वसव्यभागस्थम्+ मण्डले शुद्धविग्रहम्।
शिष्यम्+ सम्पूज्य तत् सूत्रम्+ सुषुम्णा+इति विभावितम्॥6॥
मूलेन तत्+शिखाबन्धम्+ पादाङ्गुष्ठान्तम्+आनयेत्।
संहारेण मुमुक्षोः+तु बध्नीयात्+शिष्यकायके॥7॥
पुंसः+तु दक्षिणे भागे वामे नार्य्याः+ नियोजयेत्।
शक्तिम्+ च शक्तिमन्त्रेण पूजिताम्+तस्य मस्तके॥8॥
संहारमुद्रया+आदाय सूत्रम्+ तेन+एव योजयेत्।
नाडीम्+तु+आदाय मूलेन सूत्रेन्यस्य हृदा+अर्च्चयेत्॥9॥
अवगुण्ठ्य तु रुद्रणे हृदयेन+आहुतित्रयम्।
प्रदद्यात्+सन्निधानार्थम्+ शक्तौ+अपि+एवम्+एव हि॥10॥
ओम्+ हाम्+ वर्णाध्वने नमः+ हम्+ भवनाध्वने नमः।
ओम्+ हाम्+ कलाध्वने नमः शोध्य+अध्वानम्+ हि सूत्रके॥11॥
न्यस्य+अस्त्रवारिणा शिष्यम्+ प्रोक्ष्य+अस्त्रमन्त्रितेन च।
पुष्पेण हृदि सन्ताड्य शिष्यदेहे प्रविश्य च॥12॥
गुरुः+च तत्र हूङ्कारयुक्तम्+ रेचकयोगतः।
चैतन्यम्+ हंसबीजस्थम्+ विश्लिष्येत्+आयुधात्मना॥13॥
ओम्+ हौम्+ हूम्+ फट्।
आच्छिद्य शक्तिसूत्रेण हाम्+ हम्+ स्वाहा+इति च+अणुना।
संहारमुद्रया सूत्रे नाडीभूते नियोजयेत्॥14॥
ओम्+ हाम्+ हम्+ हाम् आत्मने नमः।
व्यापकम्+ भावयेत्+एनम्+ तनुत्रेण+अवगुण्ठयेत्।
आहुतित्रितयम्+ दद्यात् हृदा सन्निधिहेतवे॥15॥
विद्यादेहम्+च विन्यस्य शान्त्यतीतावलोकनम्।
तस्याम्+इतरतत्त्वाद्यम्+ मन्त्रभूतम्+ विचिन्तयेत्॥16॥
ओम्+ हाम्+ हौम्+ शान्त्यतीतकलापाशाय नमः+ इति+अनेन+अवलोकयेत्।
द्वे तत्त्वे मन्त्रम्+अपि+एकम्+ पदम्+ वर्णाः+च षोडश।
तथा+अष्टौ भुवनानि+अस्याम्+ बीजनाडीकथद्वयम्॥17॥
विषयम्+च गुणम्+च+एकम्+ कारणम्+ च सदा शिवम्।
सितायाम्+ शान्त्यतीतायाम्+अन्तर्भाव्य प्रपीडयेत्॥18॥
संहारमुद्रया+आदाय विदध्यात् सूत्रमस्तके।
पूजयेत्+आहुतीः+तिस्रः+ दद्यात् सन्निधिहेतवे॥19॥
तत्त्वे द्वे अक्षरे द्वे च बीजनाडीकथद्वयम्।
गुणौ मन्त्रौ तथा+अब्जस्थम्+एकम्+ कारणम्+ईश्वरम्॥20॥
पदानि भानुसङ्ख्यानि भुवनानि दश सप्त च।
एकम्+च विषयम्+ शान्तौ कृष्णायाम्+अच्युतम्+ स्मरेत्॥21॥
ताडयित्वा समादाय मुखसूत्रे नियोजयेत्।
जुहुयात्+निजबीजेन सान्निध्याय+आहुतित्रयम्॥22॥
विद्यायाम्+ सप्त तत्त्वानि पादानाम्+एकविंशतिम्।
षड् वर्णान् सञ्चरम्+ च+एकम्+ लोकानाम्+ पञ्चविंशतिम्॥23॥
गुणानाम्+त्रयम्+एकम्+च विषयम्+ रुद्रकारणम्।
अन्तर्भाव्यातिरिक्तायाम्+ बीजनाडीकथद्वयम्॥24॥
अस्त्रम्+आदाय दध्यात्+च परम्+ द्व्यधिकविंशतिम्।
लोकानाम्+च कलानाम्+च षष्टिम्+ गुणचतुष्टयम्॥25॥
मन्त्राणम्+ त्रयम्+एकम्+च विषयम्+ कारणम्+ हरिम्।
अन्तर्भाव्य प्रतिष्ठायाम्+ शुक्लायाम्+ताडनादिकम्॥26॥
विधाय नाभिसूत्रस्थाम्+ सन्निधाय+आहुतीः+यजेत्।
ह्रीम्+ भुवनानाम्+ शतम्+ साग्रम्+ पदानाम्+अष्टविंशतिम्॥27॥
बीजनाडीसमीराणाम्+ द्वयोः+इन्द्रिययोः+अपि।
वर्णम्+तत्त्वम्+च विषयम्+एकैकम्+ गुणपञ्चकम्॥28॥
हेतुम्+ ब्रह्माण्डमन्त्रस्थम्+ शम्बराणम्+ चतुष्टयम्।
निवृत्तौ पीतवर्णायाम्+अन्तर्भाव्य प्रताडयेत्॥29॥
आदौ यत्+तत्त्वभागान्ते सूत्रे विन्यस्य पूजयेत्।
जुहुयात्+आहुतीः+तिस्रः सन्निधानाय पावके॥30॥
इति+आदाय कलासूत्रे योजयेत्+शिष्यविग्रहात्।
सबीजायाम्+तु दीक्षायाम्+ समयाचारयागतः॥31॥
देहारम्भकरक्षार्थम्+ मन्त्रसिद्धिफलात्+अपि।
इष्टापूर्त्तादिधर्म्मार्थम्+ व्यतिरिक्तम्+ प्रबन्धकम्॥32॥
चैतन्यबोधकम्+ सूक्ष्मम्+ कलानाम्+अन्तरे स्मरेत्।
अमुना+एव क्रमेण+अथ कुर्य्यात्+तर्पणदीपने॥33॥
आहुतिभिः स्वमन्त्रेण तिसृभि+तिसृभिः+तथा।
ओम्+ हौम्+ शान्त्यतीतकलापाशाय स्वाहा+इत्यादितर्पणम्।
ओम्+ हाम्+ हम्+ हाम्+ शान्त्यतीतकलापाशाय हूम्+फट्+इत्यादिदीपनम्।
तत् सूत्रम्+ व्याप्तिबोधाय कलास्थानेषु पञ्चसु॥34॥
सङ्गृह्य कुङ्कुमाज्येन तत्र साङ्गम्+ शिवम्+ यजेत्।
हूम्फडन्तैः कलामन्त्रैः+भित्त्वा पाशान्+अनुक्रमात्॥35॥
नमः+अन्तैः+च प्रविश्यान्तः कुर्य्यात्+ ग्रहणबन्धने।
ओम्+ हूम्+ हाम्+ हौम्+ हाम्+ हूम्+ फट् शान्त्यतीतकलाम्+ गृह्णामि।
बध्नामि च+इत्यादिमन्त्रैः कलानाम्+ ग्रहणबन्धनादिप्रयोगः।
पाशादीनाम्+च स्वीकारः+ ग्रहणम्+ बन्धनम्+ पुनः॥36॥
पुरुषम्+ प्रति निःशेषव्यापारप्रतिपत्तये।
उपवेश्य+अथ तत् सूत्रम्+ शिष्यस्कन्धे निवेशयेत्॥37॥
विस्तृताघप्रमोषाय शतम्+ मूलेन होमयेत्।
शरावसम्पुटे पुंसः स्त्रियाः+च प्रणितोदरे॥38॥
हृदस्त्रसम्पुटम्+ सूत्रम्+ विधाय+अभ्यर्च्चयेत्+हृदा।
सूत्रम्+ शिवेन साङ्गेन कृत्वा सम्पातशोधितम्॥39॥
निदध्यात् कलशस्य+अधः+ रक्षाम्+ विज्ञापयेत्+इति।
शिष्यम्+ पुष्पम्+ करे दत्त्वा सम्पूज्य कलशादिकम्॥40॥
प्रणमय्य बहिः+यायात्+ यागमन्दिरमध्यतः।
मण्डलत्रितयम्+ कृत्वा मुमुक्षून्+उत्तराननान्॥41॥
भुक्तये पूर्व्ववक्त्रान्+च शिष्यान्+तत्र निवेशयेत्।
प्रथमे पञ्चगव्यस्य प्राशयेत्+चुल्लकत्रयम्॥42॥
पाणिना कुशयुक्तेन अर्च्चितानन्तरान्तरम्।
चरुम्+ततः+तृतीये तु ग्रासत्रितयसम्मितम्॥43॥
अष्टग्रासप्रमाणम्+ वा दर्शनस्पर्शवर्जितम्।
पालाशपुटके मुक्तौ भुक्तौ पिप्पलपत्रके॥44॥
हृदा सम्भोजनम्+ दत्त्वा पूतैः+आचामयेत्+जलैः।
दन्तकाष्ठम्+ हृदा कृत्वा प्रक्षिपेत्+शोभने शुभम्॥45॥
न्यूनादिदोषमोषाय मूलेन+अष्टोत्तरम्+ शतम्।
विधाय स्थण्डिलेशाय सर्व्वकर्म्मसमर्पणम्॥46॥
पूजाविसर्जनम्+च+अस्य चण्डेशस्य च पूजनम्।
निर्म्माल्यम्+अपनीय+अथ शेषम्+अग्नौ यजेत्+चरोः॥47॥
कलशम्+ लोकपालान्+च पूजयित्वा विसृज्य च।
विसृजेत्+गणम्+अग्निम्+च रक्षितम्+ यदि बाह्यतः॥48॥
बाह्यतः+ लोकपालानाम्+ दत्त्वा सङ्क्षेपतः+ बलिम्।
भस्मना शुद्धतोयैः+वा स्नात्वा यागालयम्+ विशेत्॥49॥
गृहस्थान् दर्भशय्यायाम्+ पूर्वशीर्षान् सुरक्षितान्।
हृदा सद्भस्मशय्यायाम्+ यतीन् दक्षिणमस्तकान्॥50॥
शिखाबद्धशिखान्+अस्त्रसप्तमाणवकान्वितान्।
विज्ञाय स्नापयेत्+शिष्यान्+ततः+ यायात् पुनः+बहिः॥51॥
ओम्+ हिलि हिलि त्रिशूलपाणये स्वाहा।
पञ्चगव्यम्+चरुम्+ प्राश्य गृहीत्वा दन्तधावनम्।
समाचम्य शिवम्+ ध्यात्वा शय्याम्+आस्थाय पावनीम्॥52॥
दीक्षागतम्+क्रियाकाण्डम्+ संस्मरन् संविशेत्+ गुरुः।
इति सङ्क्षेपतः प्रोक्तः+ विधिः+दीक्षाधिवासने॥53॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये निर्वाणदीक्षायाम्+अधिवासनम्+ नाम त्र्यशीतितमः+अध्यायः॥83॥
------
चतुरशीतितमः+अध्यायः
निर्वाणदीक्षाविधानम्।
ईश्वरः+ उवाच
अथ प्रातः समुत्थाय कृतस्नानादिकः+ गुरुः।
दध्यार्द्रमांसमद्यादेः प्रशस्ता+अभ्यवहारिता॥1॥
गजाश्वारोहणम्+ स्वप्ने शुभम्+ शुक्लांशुकादिकम्।
तैलाभ्यङ्गादिकम्+ हीनम्+ होमः+ घोरेण शान्तये॥2॥
नित्यकर्म्मद्वयम्+ कृत्वा प्रविश्य मखमण्डपम्।
स्वाचान्तः+ नित्यवत् कर्म्म कुर्यात्+नैमित्तिके विधौ॥3॥
ततः संशोध्य च+आत्मानम्+ शिवहस्तम्+ तथा+आत्मनि।
विन्यस्य कुम्भगम्+ प्रार्च्च्य इन्द्रादीनाम्+अनुक्रमात्॥4॥
मण्डले स्थण्डिले वा+अपि प्रकुर्वीत शिवार्च्चनम्।
तर्पणम्+ पूजनम्+ वह्नेः पूर्णान्तम्+ मन्त्रतर्पणम्॥5॥
दुःस्वप्नदोषमोषाय शस्त्रेण+अष्टाधिकम्+ शतम्।
हुत्वा हूम्+ सम्पुटेन+एव विदध्यात् मन्त्रदीपनम्॥6॥
अन्तः+बलिविधानम्+च मध्ये स्थण्डिलकुम्भयोः।
कृत्वा शिष्यप्रवेशाय लब्धानुज्ञः+ बहिः+व्रजेत्॥7॥
कुर्य्यात्+समयवत्+तत्र मण्डलारोपणादिकम्।
सम्पातहोमम्+ तत्+नाडीरूपदर्भकरानुगम्॥8॥
तत्सन्निधानाय तिस्रः+ हुत्वा मूलाणुना+आहुतीः।
कुम्भस्थम्+ शिवम्+अभ्यर्च्च्य पाशसूत्रम्+उपाहरेत्॥9॥
स्वदक्षिणोर्ध्वकायस्य शिष्यस्य+अभ्यर्च्चितस्य च।
तच्छिखायाम्+ निबध्नीयात् पादाङ्गुष्ठावलम्बितम्॥10॥
तम्+ निवेश्य निवृत्तेः+तु व्याप्तिम्+आलोक्य चेतसा।
ज्ञेयानि भुवनानि+अस्याम्+ शतम्+अष्टाधिकम्+ ततः॥11॥
कपालः+अजः+च बुद्धः+च वज्रदेहः प्रमर्द्दनः।
विभूतिः+अव्ययः शास्ता पिनाकी त्रिदशाधिपः॥12॥
अग्निः+ रुद्रः+ हुताशी च पिङ्गलम्+ खादकः+ हरः।
ज्वलनः+ दहनः+ बभ्रुः+भस्मान्तकक्षपान्तकौ॥13॥
याम्यमृत्युहरः+ धाता विधाता कार्य्यरञ्जकः।
कालः+ धर्म्मः+अपि+अधर्मः+च संयोक्ता च वियोगकः॥14॥
नैर्ऋतः+ मारणः+ हन्ता क्रूरदृष्टिः+भयानकः।
उर्ध्वांशकः+ विरूपाक्षः+ धूम्रलोहितदंष्ट्रवान्॥15॥
बलः+च+अतिबलः+च+एव पाशहस्तः+ महाबलः।
श्वेतः+च जयभद्रः+च दीर्घबाहुः+जलान्तक॥16॥
वडवास्यः+च भीमः+च दश+एते वारुणाः स्मृताः।
शीघ्रः+ लघुः+वायुवेगः सूक्ष्मः+तीक्ष्णः क्षपान्तकः॥17॥
पञ्चान्तकः पञ्चशिखः कपर्द्दी मेघवाहनः।
जटामुकुटधारी च नानारत्नधरः+तथा॥18॥
निधीशः+ रूपवान् धन्यः+ सौम्यदेहः प्रसादकृत्।
प्रकाशः+अपि+अथ लक्ष्मीवान् कामरूपः+ दशोत्तरे॥19॥
विद्याधरः+ ज्ञानधरः सर्वज्ञः+ वेदपारगः।
मातृवृत्तः+च पिङ्गाक्षः+ भूतपालः+ बलिप्रियः॥20॥
सर्वविद्याविधाता च सूखदुःखहराः+ दश।
अनन्तः पालकः+ धीरः पातालाधिपतिः+तथा॥21॥
वृषः+ वृषधरः+ वीर्य्यः+ ग्रसनः सर्वतोमुखः।
लोहितः+च+एव विज्ञेयाः+ दश रुद्राः फणिस्थिताः॥22॥
शम्भुः+विभुः+गणाध्यक्षः+त्रयक्षः+त्रिदशवन्दितः।
संहारः+च विहारः+च लाभः+ लिप्सुः+विचक्षणः॥23॥
अत्ता कुहककालाग्निरुद्रः+ हाटकः+ एव च।
कुष्माण्डः+च+एव सत्यः+च ब्रह्मा विष्णुः+च सप्तमः॥24॥
रुद्रः+च+अष्टौ+इमे रुद्राः कटाहाभ्यन्तरे स्थिताः।
एतेषाम्+एव नामानि भुवनानाम्+अपि स्मरेत्॥25॥
भवोद्भवः सर्वभूतः सर्वभूतसुखप्रदः।
सर्वसान्निध्यकृत्+ ब्रह्मविष्णुरुद्रशरार्च्चितः॥26॥
संस्तुत पूर्वस्थित ओम्+ साक्षिन् ओम्+ रुद्रान्तक 
ओम्+ पतङ्ग ओम्+ शब्द ओम्+ सूक्ष्म ओम्+ शिव सर्वसर्व्वद सर्व्वसान्निध्यकर ब्रह्मविष्णुरुद्रकर ओम्+ नमः शिवाय ओम्+ नमः+ नमः।
अष्टाविंशति पादानि व्योमव्यापि मनो गुह।
सद्योहृदस्त्रनेत्राणि मन्त्रवर्णाष्टकः+ मतः॥27॥
बीजाकारः+ मकारः+च नाड्यौ+इडापिङ्गलाह्वये।
प्राणापानौ+उभौ वायू घ्राणोपस्थौ तथा+इन्द्रिये॥28॥
गन्धः+तु विषयः प्रोक्तः+ गन्धादिगुणपञ्चके।
पार्थिवम्+ मण्डलम्+ पीतम्+ वज्राङ्कम्+ चतुरस्रकम्॥29॥
विस्तारः+ योजनानाम्+तु कोटिरस्य शताहता।
अत्र+एव+अन्तर्गता ज्ञेया योनयः+अपि चतुर्द्दश॥30॥
प्रथमाः+ सर्वदेवानाम्+ मन्वाद्याः+ देवयोनयः।
मृगपक्षी च पशवः+चतुर्द्धा तु सरीसृपाः॥31॥
स्थावरम्+ पञ्चमम्+ सर्वम्+ योनिः षष्ठी अमानुषी।
पैशाचम्+ राक्षसम्+ याक्षम्+ गान्धर्व्वम्+ च+ऐन्द्रम्+एव च॥32॥
सौम्यम्+ प्राणेश्वरम्+ ब्राह्मम्+अष्टमम्+ परिकीर्त्तितम्।
अष्टानाम्+ पार्थिवम्+तत्त्वम्+अधिकारास्पदम्+ मतम्॥33॥
लयः+तु प्रकृतौ बुद्धौ भोगः+ ब्रह्मा च कारणम्।
ततः+ जाग्रदवस्थानैः समस्तैः+भुवनादिभिः॥34॥
निवृत्तिम्+ गमिताम्+ ध्यात्वा स्वमन्त्रेण नियोज्य च।
ओम्+ हाम्+ ह्रूम्+ हाम्+ निवृत्तिकलापाशाय हूम्+ फट् तत् ओम्+ हाम्+ हाम्+ निवृत्तिकलापाशाय स्वाहा+इति+अनेन+अङ्कुशमुद्रया पूरकेण+आकृष्य ओम्+ ह्रूम्+ ह्राम्+ ह्रूम्+ निवृत्तिकलापाशाय हूम्+ फट्+इति+अनेन संहारमुद्रया कुम्भकेन+अधःस्थानात्+आदाय ओम् ओम्+ ह्रम्+ हाम्+ निवृत्तिकलापाशाय नमः+ इति+अनेन+उद्भवमुद्रया रेचकेन कुम्भे संस्थाप्य ओम्+ हाम्+ निवृत्तिकलापाशाय नमः+ इति+अनेन+अर्घ्यम्+ दत्त्वा सम्पूज्य विमुखेन+एव स्वाहान्तेन+एव सन्निधानाय+आहुतित्रयम्+ सन्तर्पणाहुतित्रयम्+ च दत्त्वा ओम्+ हाम्+ ब्रह्मणः+ नमः+ इति ब्रह्माणम्+आवाह्य सम्पूज्य च स्वाहान्ते सन्तर्प्य।
ब्रह्मन् तव+अधिकारे+अस्मिन् मुमुक्षुम्+ दीक्षयामि+अहम्॥35॥
भाव्यम्+ त्वया+अनुकूलेन विधिम्+ विज्ञापयेत्+इति।
आवाहयेत्+ततः+ देवीम्+ रक्षाम्+ वागीश्वरीम्+ हृदा॥36॥
इच्छाज्ञानक्रियारूपाम्+ षड्विधाम्+ हि+एककारणम्।
पूजयेत्+तर्पयेत्+देवीम्+ प्रकारेण+अमुना ततः॥37।
वागीश्वरीम्+ विनिःशेषयोनिविक्षोभकारणम्।
हृत्सम्पुटार्थबीजादि हूम्+ फडन्तशराणुना॥38॥
ताडयेत्+हृदये तस्य प्रविशेत्+सः+ विधानवित्।
ततः शिष्यस्य चैतन्यम्+ हृदि वह्निकणोपमम्॥39॥
निवृत्तिस्थम्+ युतम्+ पाशैः+ज्येष्ठया विभजेत्+यथा।
ओम्+ हाम्+ हूम्+ हः हूम्+ फट्।
ओम्+ हम्+ स्वाहा+इति+अनेन+अथ पूरकेण+अङ्कुशमुद्रया॥40॥
तत्+आकृष्य स्वमन्त्रेण गृहीत्वा+आत्मनि योजयेत्।
ओम्+ हाम्+ ह्रूम्+ हाम् आत्मने नमः।
पित्रोः+विभाव्य संयोगम्+ चैतन्यम्+ रेचकेन तत्॥41॥
ब्रह्मादिकारणत्यागक्रमात्+नीत्वा शिवास्पदम्।
गर्भाधानार्थम्+आदाय युगपत् सर्वयोनिषु॥42॥
क्षिपेत्+वागीश्वरीयोनौ वामया+उद्भवमुद्रया।
ओम्+ हाम्+ हाम्+ हाम्+ आत्मने नमः।
पूजयेत्+अपि+अनेन+एव तर्पयेत्+अपि पञ्चधा॥43॥
अन्ययोनिषु सर्व्वासु देहशुद्धिम्+ हृदा चरेत्।
न+अत्र पुंसवनम्+ स्त्र्यादिशरीरस्य+अपि सम्भवात्॥44॥
सीमन्तोन्नयनम्+ वा+अपि दैवान्यङ्गानि देहवत्।
शिरसा जन्म कुर्व्वीत जुगुप्सन् सर्व्वदेहिनाम्॥45॥
तथा+एव भावयेत्+एषाम्+अधिकारम्+ शिवाणुना। 
भोगम्+ कवचमन्त्रेण शस्त्रेण विषयात्मना॥46॥
मोहरूपम्+अभेदम्+च लयसञ्ज्ञम्+ विभावयेत्।
शिवेन स्रोतसाम्+ शुद्धिम्+ हृदा तत्त्वविशोधनम्॥47॥
पञ्च पञ्चाहुतीः कुर्य्यात् गर्भाधानादिषु क्रमात्।
मायया मलकर्मादिपाशबन्धनिवृत्तये॥48॥
निष्कृत्य+एव हृदा पश्चात्+ यजेत शतम्+आहुतीः।
मलशक्तिनिरोधेन पाशानाम्+च वियोजनम्॥49॥
स्वाहान्तायुधमन्त्रेण पञ्चपञ्चाहुतीः+यजेत्।
मायाद्यन्तस्य पाशस्य सप्तवारास्त्रजप्तया॥50॥
कर्त्तर्य्या छेदनम्+ कुर्य्यात् कल्पशस्त्रेण तत्+यथा।
ओम्+ हूम्+ निवृत्तिकलापाशाय हूम्+ फट्।
बन्धकत्वम्+च निर्वर्त्य हस्ताभ्याम्+च शराणुना॥51॥
विसृज्य वर्त्तुलीकृत्य घृतपूर्णे स्रुवे धरेत्।
दहेत्+अनुकलास्त्रेण केवलास्त्रेण भस्मसात्॥52॥
कुर्यात् पञ्चाहुतीः+दत्त्वा पाशाङ्कुशनिवृत्तये।
ओम्+ हः अस्त्राय हूम्+ फट्।
प्रायश्चित्तम्+ ततः कुर्यात्+अस्त्राहुतिभिः+अष्टभिः॥53॥
अथ+आवाह्य विधातारम्+ पूजयेत्+तर्पयेत्+तथा।
ततः+ ओम्+ हाम्+ शब्दस्पर्शशुद्धब्रह्मन् गृहाण स्वाहा+इति+आहुतित्रयेण+अधिकारम्+अस्य समर्पयेत्।
दग्धनिःशेषपापस्य बह्मन्+अस्य पशोः+त्वया॥54॥
बन्धाय न पुनः स्थेयम्+ शिवाज्ञाम्+ श्रावयेत्+इति।
ततः+ विसृज्य धातारम्+ नाड्या दक्षिणया शनैः॥55॥
संहारमुद्रया+आत्मानम्+ कुम्भकेन निजात्मना।
राहुयुक्त+एकदेशेन चन्द्रबिम्बेन सन्निभम्॥56॥
आदाय योजयेत् सूत्रे रेचकेन+उद्भवाख्यया।
पूजयित्वा+अर्घ्यपात्रस्थतोयबिन्दुसुधोपमम्॥57॥
आप्यायनाय शिष्यस्य गुरुः शिरसि निन्यसेत्।
विसृज्थ पितरौ दद्यात्+वौषडन्तशिवाणुना।
पूरणाय विधिः पूर्णः+ निवृत्तिः+इति शोधिता॥58॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये निर्वाणदीक्षायाम्+ निवृत्तिकलाशोधनम्+ नाम चतुरशीतितमः+अध्यायः॥84॥
------
पञ्चाशीतितमः+अध्यायः
प्रतिष्ठाकलाशोधनोक्तिः।
ईश्वरः+ उवाच
तत्त्वयोः+अथ सन्धानम्+ कुर्य्यात्+शुद्धविशुद्धयोः।
ह्रस्वदीर्घप्रयोगेण नादनादान्तसङ्गिना॥1॥
ओम्+ हाम्+ ह्रूम्+ हाम्+ अप्तेजोवायुराकाशम्+ तन्मात्रेन्द्रियबुद्धयः।
गुणत्रयम्+अहङ्कारः+चतुर्विंशः पुमान्+इति॥2॥
प्रतिष्ठायाम्+ निविष्टानि तत्त्वानि+एतानि भावयेत्।
पञ्चविंशतिसङ्ख्यानि खादियान्ताक्षराणि च॥3॥
पञ्चाशदधिका षष्टिः+भुवनैः+तुल्यसञ्ज्ञिताः।
तावन्तः+ एव रुद्राः+च विज्ञेयाः+तत्र तत्+यथा॥4॥
अमरेशः प्रभावः+च नैमिषः पुष्करः+अपि च।
तथा पादिः+च दण्डिः+च भावभूतिः+अथ+अष्टमः॥5॥
नकुलीशः+ हरिश्चन्द्रः श्रीशैलः+ दशमः स्मृतः।
अन्वीशः+अस्नातिकेशः+च महाकालः+अथ मध्यमः॥6॥
केदारः+ भैरवः+च+एव द्वितीयाष्टकम्+ईरितम्।
ततः+ गयाकुरुक्षेत्रखलानादिकनादिके॥7॥
विमलः+च+अट्टहासः+च महेन्द्रः+ भीमः+ एव च।
वस्वापदम्+ रुद्रकोटिः+अवियुक्तः+ महाबलः॥8॥
गोकर्णः+ भद्रकर्णः+च स्वर्णाक्षः स्थाणुः+एव च।
अजेशः+च+एव सर्वज्ञः+ भास्वरः सूदनान्तरः॥9॥
सुबाहुः+मत्तरूपी च विशालः+ जटिलः+तथा।
रौद्रः+अथ पिङ्गलाक्षः+च कालदंष्ट्री भवेत्+ततः॥10॥
विदुरः+च+एव घोरः+च प्राजापत्यः+ हुताशनः।
कामरूपी तथा कालः कर्णः+अपि+अथ भयानकः॥11॥
मतङ्गः पिङ्गलः+च+एव हरः+ वै धातृसञ्ज्ञकः।
शङ्कुकर्णः+ विधानः+च श्रीकण्ठः+चन्द्रशेखरः॥12॥
सह+एतेन च पर्य्यन्ताः कथ्यन्ते+अथ पदानि+अपि।
व्यापिन् ओम् अरूप ओम्+ प्रमथ ओम्+ तेजः ओम्+ ज्योतिः ओम्+ पुरुष ओम् अग्ने ओम् अधूम ओम् अभस्म ओम् अनादि ओम्+ नाना ओम्+ धूधू ओम्+ भूः ओम्+ भुवः ओम्+ स्वः अनिधन निधनोद्भव शिव शर्व परमात्मन् महेश्वर महादेव सद्भावेश्वर महातेजः योगाधिपतये मुञ्च प्रथम सर्व सर्वसर्व+इति द्वात्रिंशत् पदानि।
बीजभावे त्रयः+ मन्त्राः+ वामदेवः शिवः शिखा॥13॥
गान्धारी च सुषुम्णा च नाड्यौ द्वौ मारुतौ तथा।
समानोदाननामानौ रसनापायुः+इन्द्रिये॥14॥
रसः+तु विषयः+ रूपशब्दस्पर्शरसाः+ गुणाः।
मण्डलम्+ वर्त्तुलम्+ तत्+च पुण्डरीकाङ्कितम्+ सितम्॥15॥
स्वप्नावस्थाप्रतिष्ठायाम्+ कारणम्+ गरुडध्वजम्।
प्रतिष्ठान्तकृतम्+ सर्वम्+ सञ्चिन्त्य भुवनादिकम्॥16॥
सूत्रम्+ देहे स्वमन्त्रेण प्रविश्य+एनाम्+ वियोजयेत्।
ओम्+ हाम्+ खीम्+ हाम्+ प्रतिष्ठाकलापाशाय ओम्+ फट् स्वाहान्तेन+अनेन+एव पूरकेण+अङ्कुशमुद्रया समाकर्षेत् ततः ओम्+ हाम्+ ह्रूम्+ ह्राम्+ ह्रूम्+ प्रतिष्ठा कलापाशाय ह्रूम्+ फट्+इति+अनेन संहारमुद्रया कुम्भकेन हृदयात्+अधः+ नाडीसूत्रात्+आदाय ओम्+ हाम्+ ह्रूम्+ ह्राम्+ हाम्+ प्रतिष्ठाकलापाशाय नमः+ इति+अनेन+उद्भवमुद्रया रेचकेन कुम्भे समारोपयेत् ओम्+ हाम्+ ह्रीम्+ प्रतिष्ठाकलापाशाय नमः+ इति+अनेन+अर्च्चयित्वा सम्पूज्य स्वाहान्तेन+आहुतीनाम्+ त्रयेण सन्निधाय ततः ओम्+ हाम्+ विष्णवे नमः+ इति विष्णुम्+आवाह्य सम्पूज्य सन्तर्प्य।
विष्णो तव+अधिकारे+अस्मिन् मुमुक्षुम्+ दीक्षयामि+अहम्॥17॥
भाव्यम्+ त्वया+अनुकूलेन विष्णुम्+ विज्ञापयेत्+इति।
ततः+ वागीश्वरीम्+ देवीम्+ वागीशम्+अपि पूर्ववत्॥18॥
आवाह्य+अभ्यर्च्य सन्तर्प्य शिष्यम्+ वक्षसि ताडयेत्।
ओम्+ हाम्+ हाम्+ हम्+ फट्।
प्रविशेत्+अपि+अनेन+एव चैतन्यम्+ विभजेत्+ततः॥19॥
शस्त्रेण पाशसंयुक्तम्+ ज्येष्ठया+अङ्कुशमुद्रया।
ओम्+ हाम्+ हम्+ होम्+ ह्रूम्+ फट्।
स्वाहान्तेन हृत्+आकृष्य तेन+एव पुटितात्मना॥20॥
गृहीत्वा तम्+ नमोन्तेन निजात्मनि नियोजयेत्।
ओम्+ हाम्+ हम्+ होम्+ आत्मने नमः।
पूर्ववत् पितृसंयोगम्+ भावयित्वा+उद्भवाख्यया॥21॥
वामया तत्+अनेन+एव देवीगर्भे विनिक्षिपेत्।
ओम्+ हाम्+ हम्+ हाम् आत्मने नमः।
देहोत्पत्तौ हृदा हि+एवम्+ शिरसा जन्मना तथा॥22॥
शिखया वा+अधिकाराय भोगाय कवचाणुना।
तत्त्वशुद्धौ हृदा हि+एवम्+ गर्भाधानाय पूर्ववत्॥23॥
शिरसा पाशशैथिल्ये निष्कृत्य+एवम्+ शतम्+ जपेत्।
एवम्+ पाशवियोगे+अपि ततः शस्त्रात्मजप्तया॥24॥
छिन्द्यात्+अस्त्रेण कर्त्तर्य्या कलाबीजवता यथा।
ओम्+ ह्रीम्+ प्रतिष्ठाकलापाशाय हः फट्।
विसृज्य वर्त्तुलीकृत्य पाशम्+अस्त्रेण पूर्ववत्॥25॥
घृतपूर्णे स्रुवे दत्त्वा कलास्त्रेण+एव होमयेत्।
अस्त्रेण जुहुयात् पञ्च पाशाङ्कुरनिवृत्तये॥26॥
प्रायश्चित्तनिषेधार्थम्+ दद्यात्+अष्टाहुतीः+ततः।
ओम्+ हः अस्त्राय ह्रूम्+ फट्।
हृदा+अवाह्य हृषीकेशम्+ कृत्वा पूजनतर्पणे॥27॥
पूर्व्वेक्तविधिना कुर्य्यात्+अधिकारसमर्पणम्।
ओम्+ हाम्+ रसशुल्कम्+ गृहाण स्वाहा।
निःशेषदग्धपाशस्य पशोः+अस्य हरे त्वया॥28॥
न स्थेयम्+ बन्धकत्वेन शिवाज्ञाम्+ श्रावयेत्+इति।
ततः+ विसृज्य गोविन्दम्+ विद्यात्मानम्+ नियोज्य च॥29॥
बाहुमुक्तार्द्धदृश्येन चन्द्रबिम्बेन सन्निभम्।
संहारमुद्रया स्वस्थम्+ विधाय+उद्भवमुद्रया॥30॥
सूत्रे संयोज्य विन्यस्य तोयबिन्दुम्+ यथा पुरा।
विसृज्य पितरौ वह्नेः पूजितौ कुसुमादिभिः॥31॥
दद्यात् पूर्णाम्+ विधानेन प्रतिष्ठा+अपि विशोधिता॥31॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये निर्वाणदीक्षायाम्+ प्रतिष्ठाकलाशोधनम्+ नाम पञ्चाशीतितमः+अध्यायः॥85॥
-----
षडशीतितमः+अध्यायः
विद्याविशोधनविधानम्।
ईश्वरः+ उवाच
सन्धानम्+अथ विद्यायाः प्राचीनकलया सह।
कुर्वीत पूर्ववत् कृत्वा तत्त्वम्+ वर्णय तत्+यथा॥1॥
ओम्+ होम्+ क्षीम्+इति सन्धानम्।
रागः+च शुद्धविद्या च नियतिः कलया सह।
कालः+ माया तथा+अविद्या तत्त्वानाम्+इति सप्तकम्॥2॥
रलवाः शषसाः वर्णाः षड् विद्यायाम्+ प्रकीर्त्तिताः।
पदानि प्रणवादीनि एकविंशतिसङ्ख्यया॥3॥
ओम्+ नमः शिवाय सर्वप्रभवे हम्+ शिवाय ईशानमूर्द्धाय तत्पुरुषवक्त्राय अघोरहृदयाय वामदेवगुह्याय सद्योजातमूर्त्तये ओम्+ नमः+ नमः+ गुह्यातिगुह्याय गोप्त्रे अनिधनाय सर्वाधिपाय ज्योतीरूपाय परमेश्वराय भावेन ओम्+ व्योम।
ओम्+ रूद्राणाम्+ भुवनानाम्+च स्वरूपम्+अथ कथ्यते।
प्रथमः+ वामदेवः स्यात्+ततः सर्वभवोद्भवः॥4॥
वज्रदेहः प्रभुर्द्धाता क्रमविक्रमसुप्रभाः।
वटुः+ प्रशान्तनामा च परमाक्षरसञ्ज्ञकः॥5॥
शिवः+च सशिवः+ बभ्रुः+अक्षयः शम्भुः+एव च।
अदृष्टरूपनामानौ तथा+अन्यः+ रूपवर्द्धनः॥6॥
मनोन्मनः+ महावीर्य्यः+चित्राड्गः+तदनन्तरम्।
कल्याणः+ इति विज्ञेयाः पञ्चविंशतिसङ्ख्यया॥7॥
मन्त्रः+ घोरामरौ बीजे नाड्यौ द्वे तत्र ते यथा।
पूषा च हस्तिजिह्वा च व्याननागौ प्रभञ्जनौ॥8॥
विषयः+ रूपम्+एव+एकम्+इन्द्रिये पादचक्षुषी।
शब्दः स्पर्शः+च रूपम्+च त्रयः+ एते गुणाः स्मृताः॥9॥
अवस्था+अत्र सुषुप्तिः+च रुद्रः+ देवः+तु कारणम्।
विद्यामध्यगतम्+ सर्वम्+ भावयेत्+भवनादिकम्॥10॥
ताडनम्+ छेदनम्+ तत्र प्रवेशम्+च+अपि योजनम्।
आकृष्य ग्रहणम्+ कुर्यात्+विद्यया हृत्प्रदेशतः॥11॥
आत्मनि+आरोप्य सङ्गृह्य कलाम्+ कुण्डे निवेशयेत्।
रुद्रम्+ कारणम्+आवाह्य विज्ञाप्य च शिशुम्+ प्रति॥12॥
पित्रोः+आवाहनम्+ कृत्वा हृदये ताडयेत्+शिशुम्।
प्रविश्य पूर्वमन्त्रेण तदा+आत्मनि नियोजयेत्॥13॥
आकृष्य+आदाय पूर्वोक्तविधिना+अत्मनि योजयेत्।
वामया योजयेत्+ योनौ गृहीत्वा द्वादशान्ततः॥14॥
कुर्व्वीत देहसम्पत्तिम्+ जन्माधिकारम्+एव च।
भोगम्+ लयम्+तथा स्रोतःशुद्धितत्त्वविशोधनम्॥15॥
निःशेषमलकर्म्मादिपाशबन्धनिवृत्तये।
निष्कृत्य+एव विधानेन यजेत शतम्+आहुतीः॥16॥
अस्त्रेण पाशशैथिल्यम्+ मलशक्तितिरोहिताम्।
छेदनम्+ मर्द्दनम्+ तेषाम्+ वर्त्तुलीकरणम्+ तथा॥17॥
दाहम्+ तत्+अक्षराभावम्+ प्रायश्चित्तम्+अथ+उदितम्।
रुद्राणि+आवाहनम्+ पूजा रूपगन्धसमर्पणम्॥18॥
ओम्+ ह्रीम्+ रूपगन्धौ शुल्कम्+ रुद्र गृहण स्वाहा।
संश्राव्य शाम्भवीम्+आज्ञाम्+ रुद्रम्+ विसृज्य कारणम्।
विधायात्मनि चैतन्यम्+ पाशसूत्रे निवेशयेत्॥19॥
बिन्दुम्+ शिरसि विन्यस्य विसृजेत् पितरौ ततः।
दद्यात् पूर्णाम्+ विधानेन समस्तविधिपूरणीम्॥20॥
पूर्वोक्तविधिना कार्य्यम्+ विद्यायाम्+ ताडनादिकम्।
स्वबीजम्+तु विशेषः स्यात्+इति विद्या विशोधिता॥21॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये निर्व्वाणदिक्षायाम्+ विद्याशोधनम्+ नाम षडशीतितमः+अध्यायः॥86॥
-----
सप्ताशीतितमः+अध्यायः
शान्तिशोधनकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
सन्दध्यात्+अधुना विद्याम्+ शान्त्या सार्द्धम्+ यथाविधि।
शान्तौ तत्त्वद्वयम्+ लीनम्+ भावेश्वरसदाशिवौ॥1॥
हकारः+च क्षकारः+च द्वौ वर्णौ परिकीर्त्तितौ।
रुद्राः समाननामानः+ भुवनैः सह तत्+यथा॥2॥
प्रभवः समयः क्षुद्रः+ विमलः शिवः+ इति+अपि।
घनौ निरञ्जनाकारौ स्वशिवौ दीप्तिकारणौ॥3॥
त्रिदशेश्वरनामा च त्रिदशः कालसञ्ज्ञकः।
सूक्ष्माम्बुजेश्वरः+च+इति रुद्राः शान्तौ प्रतिष्ठिताः॥4॥
व्योमव्यापिने व्योमव्याप्यरूपाय सर्वव्यापिने शिवाय अनन्ताय अनाथाय अनाश्रिताय ध्रुवाय शाश्वताय योगपीठसंस्थिताय नित्ययोगिने ध्यानाहाराय+इति द्वादशपदानि।
पुरुषः कवचौ मन्त्रौ बीजे बिन्दूपकारकौ।
अलम्बुषायसानाड्यौ वायू कृकरकूर्म्मकौ॥5॥
इन्द्रिये त्वक्कारौ+अस्याः+ स्पर्शः+तु विषयः+ मतः।
गुणौ स्पर्शनिनादौ द्वौ+एकः कारणम्+ईश्वरः॥6॥
तुर्य्यावस्था+इति शान्तिस्थम्+ सम्भाव्य भुवनादिकम्।
विदध्यात्+ताडनम्+ भेदम्+ प्रवेशम्+च वियोजनम्॥7॥
आकृष्य ग्रहणम्+ कुर्य्यात्+शान्ते वेदनसूत्रतः।
आत्मनि+आरोप्य सङ्गृह्य कलाम्+ कुण्डे निवेशयेत्॥8॥
ईश तव+अधिकारे+अस्मिन् मुमुक्षुम्+ दीक्षयामि+अहम्।
भाव्यम्+ त्वया+अनुकूलेन कुर्य्यात् विज्ञापनाम्+इति॥9॥
आवाहनादिकम्+ पित्रोः शिष्यस्य ताडनादिकम्।
विधाय+आदाय चैतन्यम्+ विधिना+अत्मनि योजयेत्॥10॥
पूर्ववत् पितृसंयोगम्+ भावयित्वा+उद्भवाख्या।
हृत्सम्पुटात्मबीजेन देवीगर्भे नियोजयेत्॥11॥
देहोत्पत्तौ हृदा पञ्च शिरसा जन्महेतवे।
शिखया वा+अधिकाराय भोगाय कवचाणुना॥12॥
लयाय शस्त्रमन्त्रेण स्रोतःशुद्धौ शिवेन च।
तत्त्वशुद्धौ हृदा हि+एव गर्ब्भाधानादि पूर्ववत्॥13॥
वर्म्मणा पाशशैथिल्यम्+ निष्कृत्य+एवम्+ शतम्+ जपेत्।
मलशक्तितिरोधाने शस्त्रेण+आहुतिपञ्चकम्॥14॥
एवम्+ पाशवियोगे+अपि ततः सप्तास्त्रजप्तया।
छिन्द्यात्+अस्त्रेण कर्त्तर्य्या पाशान्+बीजवता यथा॥15॥
ओम्+ हौम्+ शान्तिकलापाशाय हः हूम्+ फट्।
विसृज्य वर्त्तुलीकृत्य पाशम्+अस्रेण पूर्ववत्।
घृतपूर्णे स्रुवे दत्त्वा कलास्त्रेण+एव होमयेत्॥16॥
अस्त्रेण जुहुयात् पञ्च पाशाङ्कुशनिवृत्तये।
प्रायश्चित्तनिषेधाय दद्यात्+अष्टाहुतीः+अथ॥17॥
ओम्+ हः अस्त्राय हूम्+ फट्।
हृदा+ईश्वरम्+ समावाह्य कृत्वा पूजनतर्पणे।
विदधीत विधानेन तस्मै शुल्कसमर्पणम्॥18॥
ओम्+ हाम्+ ईश्वर बुद्ध्यहङ्कारौ शुल्कम्+ गृहाण स्वाहा।
निःशेषदग्धपाशस्य पशोः+अस्य+ईश्वर त्वया।
न स्थेयम्+ बन्धकत्वेन शिवाज्ञाम्+ श्रावयेत्+इति॥19॥
विसृजेत्+ईश्वरम्+देवम्+ रौद्रात्मानम्+ नियोजयेत्।
ईषत्+चन्द्रम्+इव+आत्मानम्+ विधिना+आत्मनि योजयेत्॥20॥
सूत्रे संयोजयेत्+एनम्+ शुद्धया+उद्भवमुद्रया।
दद्यात् मूलेन शिष्यस्य शिरसि+अमृतबिन्दुकम्॥21॥
विसृज्य पितरौ वह्नेः पूजितौ कुसुमादिभिः।
दद्यात् पूर्णाम्+ विधानज्ञः+ निःशेषविधिपूरणीम्॥22॥
अस्याम्+अपि विधातव्यम्+ पूर्ववत्+ताडनादिकम्।
स्वबीजम्+तु विशेषः स्यात्+शुद्धिः शान्तेः+अपि+ईडिता॥23॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये निर्वाणदीक्षायाम्+ शान्तिशोधनम्+ नाम सप्ताशीतितमः+अध्यायः॥87॥
------
अष्टाशीतितमः+अध्यायः
निर्वाणदीक्षाकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
सन्धानम्+ शान्त्यतीतायाः शान्त्या सार्द्धम्+ विशुद्धया।
कुर्वीत पूर्ववत्+तत्र तत्त्ववर्णादि तत्+ यथा॥1॥
ओम्+ हीम्+ क्षौम्+ हौम्+ हाम् इति सन्धानानि।
उभौ शक्तिशिवौ तत्त्वे भुवनाष्टकसिद्धिकम्।
दीपकम्+ रोचिकम्+च+एव मोचकम्+ च+ऊर्ध्वगामि च॥2॥
व्योमरूपम्+अनाथम्+च स्यात्+अनाश्रितम्+अष्टमम्।
ओङ्कारपदम्+ईशाने मन्त्रः+ वर्णाः+च षोडश॥3॥
अकारादिविसर्गान्ताः+ बीजेन देहकारकौ।
कुहूः+च शङ्खिनी नाड्यौ देवदत्तधनञ्जयौ॥4॥
मारुतौ स्पर्शनम्+ श्रोत्रम् इन्द्रिये विषयः+ नमः।
शब्दः+ गुणः+अस्य+अवस्था तु तुर्य्यातीता तु पञ्चमी॥5॥
हेतुः सदाशिवः+ देवः+ इति तत्त्वादिसञ्चयम्।
सञ्चिन्त्य शान्त्यतीताख्यम्+ विदध्यात्+ताडनादिकम्॥6॥
कलापाशम्+ समाताड्य फडन्तेन विभिद्य च।
प्रविश्य+अन्तः+नमोऽन्तेन फडन्तेन वियोजयेत्॥7॥
शिखाहृत्सम्पुटीभूतम्+ स्वाहान्तम्+ सृणिमुद्रया।
पूरकेण समाकृष्य पाशम्+ मस्तकसूत्रतः॥8॥
कुम्भकेन समादाय रेचकेन+उद्भवाख्यया।
हृत्सम्पुटनमोऽन्तेन वह्निम्+ कुण्डे निवेशयेत्॥9॥
अस्याः पूजादिकम्+ सर्वम्+ निवृत्तेः+इव साधयेत्।
सदाशिवम्+ समावाह्य पूजयित्वा प्रतर्प्य च॥10॥
सदा ख्याते+अधिकारे+अस्मिन् मुमुक्षुम्+ दीक्षयामि+अहम्।
भाव्यम्+ त्वया+अनुकूलेन भक्त्या विज्ञापयेत्+इति॥11॥
पित्रोः+आवाहनम्+ पूजाम्+ कृत्वा तर्पणसन्निधी।
हृत्सम्पुटात्मबीजेन शिष्यम्+ वक्षसि ताडयेत्॥12॥
ओम्+ हाम्+ हूम्+ हम्+ फट्।
प्रविश्य च+अपि+अनेन+एव चैतन्यम्+ विभजेत्+ततः।
शस्त्रेण पाशसंयुक्तम्+ ज्येष्ठया+अङ्कुशमुद्रया॥13॥
ओम्+ हाम्+ हः ह्रूम्+ फट्।
स्वाहान्तेन तत्+आकृष्य तेन+एव पुटितात्मना।
गृहीत्वा तत्+नमोऽन्तेन निजात्मनि नियोजयेत्॥14॥
ओम्+ हाम्+ हम्+ हीम् आत्मने नमः।
पूर्ववत् पितृसंयोगम्+ भावयित्वा+उद्भवाख्यया।
वामया तत्+अनेन+एव देव्या गर्भे नियोजयेत्॥15॥
गर्ब्भाधानादिकम्+ सर्वम्+ पूर्वोक्तविधिना चरेत्।
मूलेन पाशशैथिल्ये निष्कृत्य+एव शतम्+ जपेत्॥16॥
मलशक्तितिरोधाने पाशानाम्+च वियोजने।
पञ्च पञ्च+आहुतीः+दद्यात्+आयुधेन यथा पुरा॥17॥
पाशान्+आयुधमन्त्रेण सप्तवाराभिजप्तया।
छिन्द्यात्+अस्त्रेण कर्त्तर्य्या कलाबीजयुजा यथा॥18॥
ओम्+ हाम्+ शान्त्यतीतकलापाशाय हः ह्रूम्+ फट्।
विसृज्य वर्त्तुलीकृत्य पाशान्+अस्त्रेण पूर्ववत्।
घृतपूर्णे स्रुवे दत्त्वा कलास्त्रेण+एव होमयेत्॥19॥
अस्त्रेण जुहुयात् पञ्च पाशाङ्कुशनिवृत्तये।
प्रायश्चित्तनिषेधार्थम्+ दद्यात्+अष्टाहुतीः+ततः॥20॥
सदाशिवम्+ हृदा+आवाह्य कृत्वा पूजनतर्पणे।
पूर्वोक्तविधिना कुर्य्यात्+अधिकारसमर्पणम्॥21॥
ओम्+ हाम्+ सदाशिव मनोबिन्दुम्+ शुल्कम्+ गृहाण स्वाहा।
निःशेषदग्धपाशस्य पशोः+अस्य सदाशिव।
बन्धाय न त्वया स्थेयम्+ शिवाज्ञाम्+ श्रावयेत्+इति॥22॥
मूलेन जुहुयात् पूर्णाम्+ विसृजेत्+तु सदाशिवम्।
ततः+ विशुद्धम्+आत्मानम्+ शरच्चन्द्रम्+इव+उदितम्॥23॥
संहारमुद्रया रौद्र्या संयोज्य गुरुः+आत्मनि।
कुर्वीत शिष्यदेहस्थम्+उद्धृत्य+उद्भवमुद्रया॥24॥
दद्यात्+आप्यायनाय+अस्य मस्तके+अर्घ्याम्बुबिन्दुकम्।
क्षमयित्वा महाभक्त्या पितरौ विसृजेत्+तथा॥25॥
खेदितौ शिष्यदीक्षायै यत्+मया पितरौ युवाम्।
कारुण्यात्+मोक्षयित्वा तत्+व्रजत्वम्+ स्थानम्+आत्मनः॥26॥
शिखामन्त्रितकर्त्तर्य्या बोधशक्तिस्वरूपिणीम्।
शिखाम्+ छिन्द्यात्+शिवास्त्रेण शिष्यस्य चतुरङ्गुलाम्॥27॥
ओम्+ क्लीम्+ शिखायै हूम्+ फट् ओम्+ हः अस्त्राय हूम्+ फट्।
स्रुचि ताम्+ घृतपूर्णायाम्+ गोविड्गोलकमध्यागाम्।
संविधाय+अस्त्रमन्त्रेण हूम्+ फडन्तेन होमयेत्॥28॥
ओम्+ हौम्+ हः अस्त्राय हूम्+ फट्।
प्रक्षाल्य स्रुक्स्रुवौ शिष्यम्+ संस्नाप्य+आचम्य च स्वयम्।
योजनिकास्थम्+आत्मानम्+ शस्त्रमन्त्रेण ताडयेत्॥29॥
वियोज्य+आकृष्य सम्पूज्य पूर्व्ववत्+ द्वादशाम्+ततः।
आत्मीयहृदयाम्भोजकर्णिकायाम्+ निवेशयेत्॥30॥
पूरितम्+ स्रुवम्+आज्येन विहिताधोमुखश्रुचा।
नित्योक्तविधिना+आदाय शङ्खसन्निभमुद्रया॥31॥
प्रसारितशिरोग्रीवः+ नादोच्चारानुसारतः।
समदृष्टिशिवश्चान्तः परभावसमन्वितः॥32॥
कुम्भमण्डलवह्निभ्यः शिष्यात्+अपि निजात्मनः।
गृहीत्वा षड्विधाध्वानम्+ स्रुगग्रे प्राणनाडिकम्॥33॥
सञ्चिन्त्य बिन्दुवत्+ ध्यात्वा क्रमशः सप्तधा यथा।
प्रथमम्+ प्राणसंयोगस्वरूपम्+अपरम्+ततः॥34॥
हृदयादिक्रमोच्चारविसृष्टम्+ मन्त्रसञ्ज्ञकम्।
पूरकम्+ कुम्भकम्+ कृत्वा व्यादाय वदनम्+ मनाक्॥35॥
सुषुम्णानुगतम्+ नादस्वरूपम्+तु तृतीयकम्।
सप्तमे कारणे त्यागात्+प्रशान्तविस्वरम्+ लयः॥36॥
शक्तिनादोर्ध्वसञ्चारः+तच्छक्तिविस्वरम्+ मतम्।
प्राणस्य निखिलस्य+अपि शक्तिप्रमेयवर्जितम्॥37॥
तत्कालविस्वरम्+ षष्ठम्+ शक्त्यतीतम्+च सप्तमम्।
तत्+एतत्+ योजनास्थानम्+ विस्वरम्+तत्त्वसञ्ज्ञकम्॥38॥
पूरकम्+ कुम्भकम्+ कृत्वा व्यादाय वदनम्+ मनाक्।
शनैः+उदीरयन् मूलम्+ कृत्वा शिष्यात्मनः+ लयम्॥39॥
हकारे तडिदाकारे षडध्वप्राणरूपिणि।
उकारम्+ परतः+ नाभेः+वितस्तिम्+ व्याप्य संस्थितम्॥40॥
ततः परम्+ मकारम्+तु हृदयात्+चतुरङ्गुलम्।
ओङ्कारम्+ वाचकम्+ विष्णोः+ततः+अष्टाङ्गुलकण्टकम्॥41॥
चतुरङ्गुलतालुस्थम्+ मकारम्+ रुद्रवाचकम्।
तद्वल्ललाटमध्यस्थम्+ बिन्दुम्+ईश्वरवाचकम्॥42॥
नादम्+ सदाशिवम्+ देवम्+ ब्रह्मरन्ध्रावसानकम्।
शक्तिम्+ च ब्रह्मरन्ध्रस्थाम्+ त्यजत्+नित्यम्+अनुक्रमात्॥43॥
दिव्यम्+ पिपीलिकास्पर्शम्+ तस्मिन्+एव+अनुभूय च।
द्वादशान्ते परे तत्त्वे परमानन्दलक्षणे॥44॥
भावशून्ये मनः+अतीते शिवे नित्यगुणोदये।
विलीय मानसे तस्मिन् शिष्यात्मानम्+ विभावयेत्॥45॥
विमुञ्चन् सर्पिषः+ धाराम्+ ज्वालान्ते+अपि परे शिवे।
योजनिकास्थिरत्वाय वौषडन्तशिवाणुना॥46॥
दत्त्वा पूर्णाम्+ विधानेन गुणापादनम्+आचरेत्।
ओम्+ हाम् आत्मने सर्वज्ञः+ भव स्वाहा।
ओम्+ हाम् आत्मने परितृप्तः+ भव स्वाहा।
ओम्+ ह्रूम् आत्मने अनादिबोधः+ भव स्वाहा।
ओम्+ हौम् आत्मने स्वतन्त्रः+ भव स्वाहा।
ओम्+ हौम्+ आत्मन् अलुप्तशक्तिः+भव स्वाहा।
ओम्+ हः आत्मने अनन्तशक्तिः+भव स्वाहा।
इत्थम्+ षड्गुणम्+आत्मानम्+ गृहीत्वा परमाक्षरात्॥47॥
विधिना भावनोपेतः शिष्यदेहे नियोजयेत्।
तीव्राणुशक्तिसम्पातजनितश्रमशान्तये॥48॥
शिष्यमूर्धनि विन्यस्येत्+अर्घ्यात्+अमृतबिन्दुकम्।
प्रणमय्येशकुम्भादीन् शिवात्+दक्षिणमण्डले॥49॥
सौम्यवक्त्रम्+ व्यवस्थाप्य शिष्यम्+ दक्षिणम्+आत्मनः।
त्वया+एव+अनुगृहीतः+अयम्+ मूर्त्तिम्+आस्थाय मामकीम्॥50॥
देवे वह्नौ गुरौ तस्मात्‌+भक्तिम्+ च+अपि+अस्य वर्द्धय।
इति विज्ञाप्य देवेशम्+ प्रणम्य च गुरुः स्वयम्॥51॥
श्रेयः+तव+अस्तु+इति ब्रूयात्+आशिषम्+ शिष्यम्+आदरात्।
ततः परमया भक्त्या दत्त्वा देवे+अष्टपुष्पिकाम्॥
पुत्रकम्+ शिवकुम्भेन संस्नाप्य विसृजेत्+मखम्॥52॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये निर्वाणदीक्षासमापनम्+ नाम अष्टाशीतितमः+अध्यायः॥88॥
-------
ऊननवतितमः+अध्यायः
एकतत्त्वदीक्षाकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
अथैकतात्त्विकी दीक्षा लघुत्वात्+उपदिश्यते।
सूत्रबन्धादि कुर्व्वीत यथायोगम्+ निजात्मना॥1॥
कालाग्न्यादिशिवान्तानि तत्त्वानि परिभावयेत्।
समतत्त्वे समग्राणि सूत्रे मणिगणान्+इव॥2॥
आवाह्य शिवतत्त्वादि गर्भाधानादि पूर्ववत्।
मूलेन किन्तु कुर्व्वीत सर्व्वशुल्कसमर्पणम्॥3॥
प्रददीत ततः पूर्णाम्+ तत्त्वव्रातोपगर्भिताम्।
एकया+एव यया शिष्यः+ निर्व्वाणम्+अधिगच्छति॥4॥
योजनायै शिवे च+अन्याम्+ स्थिरत्वापादनाय च।
दत्त्वा पूर्णाम्+ प्रकुर्वीत शिवकुम्भाभिषेचनम्॥5॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये एकतत्त्वदीक्षाकथनम्+ नाम ऊननवतितमः+अध्यायः॥89॥
-----
नवतितमः+अध्यायः
अभिषेकादिकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
शिवम्+अभ्यर्च्य+अभिषेकम्+ कुर्य्यात्+शिष्यादिके श्रिये।
कुम्भान्+ईशादिकाष्ठासु क्रमशः+ नव विन्यसेत्॥1॥
तेषु क्षारोदम्+ क्षीरोदम्+ दध्युदम्+ घृतसागरम्।
इक्षुकादम्बरीस्वादुमस्तूदान्+अष्टसागरान्॥2॥
निवेशयेत्+ यथासङ्ख्यम्+अष्टौ विद्येश्वरान्+अथ।
एकम्+ शिखण्डिनम्+ रुद्रम्+ श्रीकण्ठम्+तु द्वितीयकम्॥3॥
त्रिमूर्त्तम्+एकरुद्राक्षम्+एकनेत्रम्+ शिवोत्तमम्।
सप्तमम्+ सूक्ष्मनामानम्+अनन्तम्+ रुद्रम्+अष्टमम्॥4॥
मध्ये शिवम्+ समुद्रम्+च शिवमन्त्रम्+ च विन्यसेत्।
यागालयान् दिगीशस्य रचिते स्नानमण्डपे॥5॥
कुर्य्यात् करद्वयायामाम्+ वेदीम्+अष्टाङ्गुलोच्छ्रिताम्।
श्रीपर्णाद्यासने तत्र विन्यस्य+अनन्तमानसम्॥6॥
शिष्यम्+ निवेश्य पूर्वास्यम्+ सकलीकृत्य पूजयेत्।
काञ्जिकौदनमृद्भस्मदूर्वागोमयगोलकैः॥7॥
सिद्धार्थदधितोयैः+च कुर्य्यात्+निर्म्मन्थनम्+ ततः।
क्षारोदानुक्रमेण+अथ हृदा विद्येशशम्बरैः॥8॥
कलशैः स्नापयेत्+शिष्यम्+ स्वधाधारणयान्वितम्।
परिधाप्य सिते वस्त्रे निवेश्य शिवदक्षिणे॥9॥
पूर्व्वोदितासने शिष्यम्+ पुनः पूर्ववत्+अर्च्चयेत्।
उष्णीषम्+ योगपट्टम्+च मुकुटम्+ कर्त्तरीम्+ घटीम्॥10॥
अक्षमालाम्+ पुस्तकादि शिविकाद्यधिकारकम्।
दीक्षाव्याख्याप्रतिष्ठाद्यम्+ ज्ञात्वा+अद्यप्रभृति त्वया॥11॥
सुपरीक्ष्य विधातव्यम्+आज्ञाम्+ संश्रावयेत्+इति।
अभिवाद्य ततः शिष्यम्+ प्रणिपत्य महेश्वरम्॥12॥
विघ्नज्वालापनोदार्थम्+ कुर्य्यात्+विज्ञापनाम्+ यथा।
अभिषेकार्थम्+आदिष्टः+त्वया+अहम्+ गुरुमूर्त्तिना॥13॥
संहितापारगः सः+अयम्+अभिषिक्तः+ मया शिव।
तृप्तये मन्त्रचक्रस्य पञ्च+पञ्च+आहुतीः+यजेत्॥14॥
दद्यात् पूर्णाम्+ ततः शिष्यम्+ स्थापयेत्+निजदक्षिणे।
शिष्यदक्षिणपाणिस्थाः+ अङ्गुष्ठाद्यङ्गुलीः क्रमात्॥15॥
लाञ्छयेत्+उपबद्धाय दग्धदर्भाग्रशम्बरैः।
कुसुमानि करे दत्त्वा प्रणामम्+ कारयेत्+अमुम्॥16॥
कुम्भे+अनले शिवे स्वस्मिन्+ततः+तत्कृत्यम्+आविशेत्।
अनुग्राह्याः+त्वया शिष्याः शास्त्रेण सुपरीक्षिताः॥17॥
भूपवत्+मानवादीनाम्+अभिषेकात्+अभीप्सितम्।
आम्+ श्राम्+ श्रौम्+ पशुम्+ हूम्+ फट्+इति अस्त्रराजाभिषेकतः॥18॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये अभिषेकादिकथनम्+ नाम नवतितमः+अध्यायः॥90॥
------
एकनवतितमः+अध्यायः
विविधमन्त्रादिकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
अभिषिक्तः शिवम्+ विष्णुम्+ पूजयेत्+भास्करादिकान्।
शङ्खभेर्य्यादिनिर्घोषैः स्नापयेत् पञ्चगव्यके॥1॥
यः+ देवान्+देवलोकम्+ सः+ याति स्वकुलम्+उद्धरन्।
वर्षकोटिसहस्रेषु यत् पापम्+ समुपार्ज्जितम्॥2॥
घृताभ्यङ्गेन देवानाम्+ भस्मीभवति पावके।
आढकेन घृताद्यैः+च देवान् स्नाप्य सुरः+ भवेत्॥3॥
चन्दनेन+अनुलिप्य+अथ गन्धाद्यैः पूजयेत्+तथा।
अल्पायासेन स्तुतिभिः स्तुता देवाः+तु सर्वदा॥4॥
अतीतानागतज्ञानमन्त्रधीभुक्तिमुक्तिदाः।
गृहीत्वा प्रश्नसूक्ष्मार्णे हृते द्वाभ्याम्+ शुभाशुभम्॥5॥
त्रिभिः+जीवः+ मूलधातुः+चतुर्भिः+ब्राह्मणादिधीः।
पञ्चादौ भूततत्त्वादि शेषे च+एवम्+ जपादिकम्॥6॥
एकत्रिकातित्रिकान्ते पदे द्विपम्+अकान्तके।
अशुभम्+ मध्यमम्+ मध्येषु+इन्द्रः+त्रिषु नृपः शुभः॥7॥
सङ्ख्यावृन्दे जीविताब्दम्+ यमः+अब्ददशहा ध्रुवम्।
सूर्य्येभास्येशदुर्गाश्रीविष्णुमन्त्रैः+लिखेत् कजे॥8॥
कठिन्या जप्तया स्पृष्टे गोमूत्राकृतिरेखया।
आरभ्य+एकम्+ त्रिकम्+ यावत्+‍त्रचतुष्कावसानकम्॥9॥
मरुत्+ व्योम मरुद्बीजैः+चतुःषष्टिपदे तथा।
अक्षाणाम्+ पतनात् स्पर्शात्+विषम्+आदौ शुभादिकम्॥10॥
एकत्रिकादिम्+आरभ्य अन्ते च+अष्टत्रिकम्+ तथा।
ध्वजाद्यायाः समाः+ हीनाः+ विषमाः शोभनादिदाः॥11॥
आदिपल्लवितैः काद्यैः षोडशस्वरपूर्व्वगैः।
आद्यैः+तैः सस्वरैः काद्यैः+त्रिपुरानाममन्त्रकाः॥12॥
ह्रीम्+ बीजाः प्रणवाद्याः स्युः+नमोऽन्ताः+ यत्र पूजने।
मन्त्रा विंशतिसाहस्राः शतम्+ षष्ठ्यदिकम्+ ततः॥13॥
आम्+ ह्रीम्+ मन्त्राः सरस्वत्याः+चण्डिकायाः+तथा+एव च।
तथा गौर्य्याः+च दुर्गायाः+ आम्+ श्रीम्+ मन्त्राः श्रियः+तथा॥14॥
तथा क्षौम्+ कौम्+ मन्त्राः सूर्य्यस्य आम्+ हौम्+ मन्त्राः शिवस्य च।
आम्+ गम्+ मन्त्राः+ गणेशस्य आम्+ मन्त्राः+च तथा हरेः॥15॥
शतार्द्धैकाधिकैः काद्यैः+तथा षोडशभिः स्वरैः।
काद्यैः+तैः सस्वरैः+आद्यैः कान्तैः+मन्त्राः+तथा+अखिलाः॥16॥
रवीशदेवीविष्णूनाम्+ खब्धिदेवेन्द्रवर्त्तनात्।
शतत्रयम्+ षष्ट्यधिकम्+ प्रत्येकम्+ मण्डलम्+ क्रमात्।
अभिषिक्तः+ जपेत्+ ध्यायेत्+शिष्यादीन् दीक्षयेत्+गुरुः॥17॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये नानामन्त्रादिकथनम्+ नाम एकनवतितमः+अध्यायः॥91॥
-------
द्विनवतितमः+अध्यायः
प्रतिष्ठाविधिकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
प्रतिष्ठाम्+ सम्प्रवक्ष्यामि क्रमात् सङ्क्षेपतः+ गुह।
पीठम्+ शक्तिम्+ शिवः+ लिङ्गम्+ तद्योगः सः+ शिवाणुभिः॥1॥
प्रतिष्ठायाः पञ्च भेदाः+तेषाम्+ रूपम्+ वदामि ते।
यत्र ब्रह्मशिलायोगः सा प्रतिष्ठा विशेषतः॥2॥
स्थापनम्+तु यथायोगम्+ पीठे एव निवेशनम्।
प्रतिष्ठा भिन्नपीठस्य स्थितस्थापनम्+उच्यते॥3॥
उत्थापनम्+च सा प्रोक्ता लिङ्गोद्धारपुरःसरा।
यस्याम्+ तु लिङ्गम्+आरोप्य संस्कारः क्रियते बुधैः॥4॥
आस्थापनम्+ तत्+उद्दिष्टम्+ द्विधा विष्ण्वादिकस्य च।
आसु सर्व्वासु चैतन्यम्+ नियुञ्जीत परम्+ शिवम्॥5॥
यत्+आधारादिभेदेन प्रासादेषु+अपि पञ्चधा।
परीक्षाम्+अथ मेदिन्याः कुर्य्यात्+प्रासादकाम्यया॥6॥
शुक्लाज्यगन्धा रक्ता च रक्तगन्धा सुगन्धिनी।
पीता कृष्णा सुरागन्धा विप्रादीनाम्+ मही क्रमात्॥7॥
पूर्व्वेशोत्तरसर्वत्र पूर्वा च+एषाम्+ विशिष्यते।
आखाते हास्तिके यस्याः पूर्णे मृदधिका भवेत्॥8॥
उत्तमाम्+ताम्+ महीम्+ विद्यात्+तोयाद्यैः+वा समुक्षिताम्।
अस्थ्यङ्गारादिभिः+दुष्टाम्+अत्यन्तम्+ शोधयेत्+ गुरुः॥9॥
नगरग्रामदुर्गार्थम्+ गृहप्रासादकारणम्।
खननैः+गोकुलावासैः कर्षणैः+वा मुहुः+मुहुः॥10॥
मण्डपे द्वारपूजादि मन्त्रतृप्त्यवसानकम्।
कर्म्म निर्वर्त्य+अघोरास्त्रम्+ सहस्रम्+ विधिना यजेत्॥11॥
समीकृत्य+उपलिप्तायाम्+ भूमौ संशोधयेत्+दिशः।
स्वर्णदध्यक्षतैः+ रेखाः प्रकुर्वीत प्रदक्षिणम्॥12॥
मध्यात्+ईशानकोष्ठस्थे पूर्णकुम्भे शिवम्+ यजेत्।
वास्तुम्+अभ्यर्च्य तत्तोयैः सिञ्चेत् कुद्दालकादिकम्॥13॥
बाह्ये रक्षोगणान्+इष्ट्वा विधिना दिग्बलिम्+ क्षिपेत्।
भूमिम्+ संसिच्य संस्नाप्य कुद्दालाद्यम्+ प्रपूजयेत्॥14॥
अन्यम्+ वस्त्रयुगच्छन्नम्+ कुम्भम्+ स्कन्धे द्विजन्मनः।
निधाय गीतवाद्यादिब्रह्मघोषसमाकुलम्॥15॥
पूजाम्+ कुम्भे समाहृत्य प्राप्ते लग्ने+अग्निकोष्ठके।
कुद्दालेन+अभिषिक्तेन मध्वक्तेन तु खानयेत्॥16॥
नैर्ऋत्याम्+ क्षेपयेत्+मृत्स्नाम्+ खाते कुम्भजलम्+ क्षिपेत्।
पुरस्य पूर्व्वसीमान्तम्+ नयेत्+ यावत्+अभीप्सितम्॥17॥
अथ तत्र क्षणम्+ स्थित्वा भ्रामयेत् परितः पुरम्।
सिञ्चन् सीमान्तचिह्नानि यावत्+ईशानगोचरम्॥18॥
अर्घ्यदानम्+इदम्+ प्रोक्तम्+ तत्र कुम्भपरिभ्रमात्।
इत्थम्+ परिग्रहम्+ भूमेः कुर्व्वीत तदनन्तरम्॥19॥
कर्करान्तम्+ जलान्तम्+ वा शल्यदोषजिघांसया।
खानयेत्+ भूः कुमारीम्+ चेत्+ विधिना शल्यम्+उद्धरेत्॥20॥
अकचटतपयशहान् मानवः+चेत् प्रश्नाक्षराणि तु।
अग्नेः+ध्वजादिपतिताः स्वस्थाने शल्यम्+आख्यान्ति॥21॥
कर्त्तुः+च+अङ्गविकारेण जानीयात्+तत्प्रमाणतः।
पश्वादीनाम्+ प्रवेशेन कीर्त्तनैः+विरुतैः+दिशः॥22॥
मातृकाम्+अष्टवर्गाढ्याम्+ फलके भुवि वा लिखेत्।
शल्यज्ञानम्+ वर्गवशात् पूर्वात्+ईशान्ततः क्रमात्॥23॥
अवर्गे च+एव लोहम्+तु कवर्गे+अङ्गारम्+अग्नितः।
चवर्गे भस्म दक्षे स्यात् टवर्गे+अस्थि च नैर्ऋते॥24॥
तवर्गे च+इष्टका च+आप्ये कपालम्+च पवर्गके।
यवर्गे शवकीटादि शवर्गे लोहम्+आदिशेत्॥25॥
हवर्गे रजतम्+ तद्वत्+अवर्गात्+च+अनर्थकरान्+अपि।
प्रोक्ष्य+आत्मभिः करापूरैः+अष्टाङ्गुलमृदन्तरैः॥26॥
पादोनम्+ खातम्+आपूर्य्य सजलैः+मुद्गराहतैः।
लिप्ताम्+ समप्लवाम्+ तत्र कारयित्वा भुवम्+ गुरुः॥27॥
सामान्यार्घ्यकरः+ यायात्+मण्डपम्+ वक्ष्यमाणकम्।
तोरणद्वाःपतीन्+इष्ट्वा प्रत्यग्द्वारेण संविशेत्॥28॥
कुर्य्यात्+तत्र+आत्मशुद्ध्यादि कुण्डमण्डपसंस्कृतिम्।
कलशम्+ वर्द्धनीसक्तम्+ लोकपालशिवार्च्चनम्॥29॥
अग्नेः+जननपूजादि सर्व्वम्+ पूर्ववत्+आचरेत्।
यजमानान्वितः+ यायात्+शिलानाम्+ स्नानमण्डपम्॥30॥
शिलाः प्रासादलिङ्गस्य पादधर्म्मादिसञ्ज्ञकाः।
अष्टाङ्गुलोच्छ्रिताः शस्ताः+चतुरस्राः करायताः॥31॥
पाषाणानाम्+ शिलाः कार्य्या इष्टकानाम्+ तदर्द्धतः।
प्रासादे+अश्मशिलाः शैले इष्टकाः+ इष्टकामये॥32॥
अङ्किताः+ नववक्त्राद्यैः पङ्कजाः पङ्कजाङ्किताः।
नन्दा भद्रा जया रिक्ता पूर्णाख्या पञ्चमी मता॥33॥
आसाम्+ पद्मः+ महापद्मः शङ्खः+अथ मकरः+तथा।
समुद्रः+च+इति पञ्च+अमी निधिकुम्भाः क्रमात्+अधः॥34॥
नन्दा भद्रा जया पूर्णा अजिता च+अपराजिता।
विजया मङ्गलाख्या च धरणी नवमी शिला॥35॥
सुभद्रः+च विभद्रः+च सुनन्दः पुष्पनन्दकः।
जयः+अथ विजयः+च+एव कुम्भः पूर्णः+तथा+उत्तरः॥36॥
नवानाम्+तु यथासङ्ख्यम्+ निधिकुम्भाः+ अमी नव।
आसनम्+ प्रथमम्+ दत्त्वा ताड्य+उल्लिख्य शराणुना॥37॥
सर्वासाम्+अविशेषेण तनुत्रेण+अवगुण्ठनम्।
मृद्भिः+गोमयगोमूत्रकषायैः+गन्धवारिणा॥38॥
अस्त्रेण हूम्+ फडन्तेन मलस्नानम्+ समाचरेत्।
विधिना पञ्चगव्येन स्नानम्+ पञ्चामृतेन च॥39॥
गन्धतोयान्तरम्+ कुर्य्यात्+निजनामाङ्किताणुना।
फलरत्नसुवर्णानाम्+ गोशृड्गसलिलैः+ततः॥40॥
चन्दनेन समालभ्य वस्त्रैः+आच्छादयेत्+शिलाम्।
स्वर्णोत्थम्+आसनम्+ दत्त्वा नीत्वा यागम्+ प्रदक्षिणम्॥41॥
शय्यायाम्+ कुशतल्पे वा हृदयेन निवेशयेत्।
सम्पूज्य न्यस्य बुद्ध्यादि धरान्तम्+ तत्त्वसञ्चयम्॥42॥
त्रिखण्डव्यापकम्+ तत्त्वत्रयम्+च+अनुक्रमान् न्यसेत्।
बुद्ध्यादौ चित्तपर्य्यन्ते चिन्ता तन्मात्रकौ+अवधौ॥43॥
तन्मात्रादौ धरान्ते च शिवविद्यात्मनाम्+ स्थितिः।
तत्त्वानि निजमन्त्रेण तत्त्वेशान्+च हृदा+अर्च्चयेत्॥44॥
स्थानेषु पुष्पमालादिचिह्नितेषु यथाक्रमम्।
ओम्+ हूम्+ शिवतत्त्वाय नमः।
ओम्+ हूम्+ शिवतत्त्वाधिपतये रुद्राय नमः।
ओम्+ हाम्+ विद्यातत्त्वाय नमः।
ओम्+ हाम्+ विद्यातत्त्वाधिपाय विष्णवे नमः।
ओम्+ हाम् आत्मतत्त्वाय नमः।
ओम्+ हाम् आत्मतत्त्वाधिपतये ब्रह्मणे नमः।
क्षमाग्नियजमानार्कान् जलवातेन्दुखानि च॥45॥
प्रतितत्त्वम्+ न्यसेत्+अष्टौ मूर्त्तीः प्रतिशिलाम्+ शिलाम्।
सर्वम्+ पशुपतिम्+ च+उग्रम्+ रुद्रम्+ भवम्+अथ+ईश्वरम्॥46॥
महादेवम्+ च भीमम्+ च मूर्त्तीशान्+च यथाक्रमात्।
ओम्+ धरामूर्त्तये नमः, ओम्+ धराधिपतये नमः
इत्यादिमन्त्रान् लोकपालान् यथासङ्ख्यम्+ निजाणुभिः॥47॥
विन्यस्य पूजयेत् कुम्भान्+तन्मन्त्रैः+वा निजाणुभिः।
इन्द्रादीनाम्+ तु बीजानि वक्ष्यमाणक्रमेण तु॥48॥
लूम्+ रूम्+ शूम्+ पूम्+ वूम्+ यूम्+ मूम्+ हूम्+ क्षूम्+इति।
उक्तः+ नवशिलापक्षः शिला पञ्चपदा तथा।
प्रतितत्त्वम्+ न्यसेत्+मूर्त्तीः सृष्ट्या पञ्च धरादिकाः॥49॥
ब्रह्मा विष्णुः+तथा रुद्रः+ ईश्वरः+च सदाशिवः।
एते च पञ्च मूर्त्तीशाः+ यष्टव्याः+तासु पूर्ववत्॥50॥
ओम्+ पृथ्वीमूर्त्तये नमः।
ओम्+ पृथ्वीमूर्त्त्यधिपतये ब्रह्मणे नमः।
इत्यादि मन्त्राः।
सम्पूज्य कलशान् पञ्च क्रमेण निजनामभिः।
निरुन्धीत विधानेन न्यासः+ मध्यशिलाक्रमात्॥51॥
कुर्य्यात् प्राकारमन्त्रेण भूतिदर्भैः+तिलैः+ततः।
कुण्डेषु धारिकाम्+ शक्तिम्+ विन्यस्य+अभ्यर्च्य तर्पयेत्॥52॥
तत्त्वतत्त्वाधिपान् मूर्त्तीः+मूर्त्तीशान्+च घृतादिभिः।
ततः+ ब्रह्मांशशुद्ध्यर्थम्+ मूलाङ्गम्+ ब्रह्मभिः क्रमात्॥53॥
कृत्वा शतादिपूर्णान्तम्+ प्रोक्ष्याः शान्तिजलैः शिलाः।
पूजयेत्+च कुशैः स्पष्ट्वा प्रतितत्त्वम्+अनुक्रमात्॥54॥
सान्निध्यम्+अथ सन्धानम्+ कृत्वा शुद्धम्+ पुनः+न्यसेत्। 
एवम्+ भागत्रये कर्म्म गत्वा गत्वा समाचरेत्॥55॥
ओम् आम् ईम् आत्मतत्त्वविद्यातत्त्वाभ्याम्+ नमः इति।
संस्पृशेत्+ दर्भमूलाद्यैः+ब्रह्माङ्गादित्रयम्+ क्रमात्।
कुर्य्यात्+तत्त्वानुसन्धानम्+ ह्रस्वदीर्घप्रयोगतः॥56॥
ओम्+ हाम् उम्+ विद्यातत्त्वशिवतत्त्वाभ्याम्+ नमः।
घृतेन मधुना पूर्णान्+ताम्रकुम्भान् सरत्नकान्॥57॥
पञ्चगव्यार्घ्यसंसिक्तान् लोकपालाधिदैवतान्॥58॥
पूजयित्वा निजैः+मन्त्रैः सन्निधौ होमम्+आचरेत्।
शिलानाम्+अथ सर्वासाम्+ संस्मरेत्+अधिदेवताः॥
विद्यारूपाः कृतस्नानाः+ हेमवर्णाः शिलाम्बराः।
न्यूनादिदोषमोषार्थम्+ वास्तुभूमेः+च शुद्धये॥
यजेत्+अस्त्रेण मूर्द्धान्तम्+आहुतीनाम्+ शतम्+ शतम्॥59॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये शिलान्यासकथनम्+ नाम द्विनवतितमः+अध्यायः॥92॥
------ 
त्रिनवतितमः+अध्यायः
वास्तुपूजादिविधानम्।
ईश्वरः+ उवाच
ततः प्रासादम्+आसूत्र्य वर्त्तयेत्+वास्तुमण्डपम्।
कुर्य्यात् कोष्ठचतुःषष्टिम्+ क्षेत्रे वेदास्रके समे॥1॥
कोणेषु विन्यसेत्+ वंशौ रज्जवः+अष्टौ विकोणगाः।
द्विपदाः षट्पदाः+ताः+तु वास्तुम्+तत्र+अर्च्चयेत्+ यथा॥2॥
आकुञ्चितकचम्+ वास्तुम्+उत्तानम्+असुराकृतिम्।
स्मरेत् पूजासु कुड्यादिनिवेशे उत्तराननम्॥3॥
जानुनी कूर्परौ सक्थि दिशि वातहुताशयोः।
पैत्र्याम्+ पादपुटे रौद्र्याम्+ शिरः+अस्य हृदये+अञ्जलिः॥4॥
अस्य देहे समारूढाः+ देवताः पूजिताः शुभाः।
अष्टौ कोणाधिपाः+तत्र कोणार्द्धेषु+अष्टसु स्थिताः॥5॥
षट्पदाः+तु मरीच्याद्याः+ दिक्षु पूर्वादिषु क्रमात्।
मध्ये चतुष्पदः+ ब्रह्मा शेषाः+तु पदिकाः स्मृताः॥6॥
समस्तनाडीसंयोगे महामर्म्मानुजम्+ फलम्।
त्रिशूलम्+ स्वस्तिकम्+ वज्रम्+ महास्वस्तिकसम्पुटौ॥7॥
त्रिकटुम्+ मणिबन्धम्+ च सुविशुद्धम्+ पदम्+ तथा।
इति द्वादश मर्म्माणि वास्तोः+भित्त्यादिषु त्यजेत्॥8॥
साज्यम्+अक्षतम्+ईशाय पर्जन्याय+अम्बुजोदकम्।
ददीत+अथ जयन्ताय पताकाम्+ कुङ्कुमोज्जवलाम्॥9॥
रत्नवारि महेन्द्राय रवौ धूम्रम्+ वितानकम्।
सत्याय घृतगोधूमम्+आज्यभक्तम्+ भृशाय च॥10॥
विमांसम्+अन्तरिक्षाय शकुन्तेभ्यः+तु पूर्वतः।
मधुक्षीराज्यसम्पूर्णाम्+ प्रदद्यात्+वह्नये श्रुचम्॥11॥
लाजान् पूर्णम्+ सुवर्णाम्बु वितथाय निवेदयेत्।
दद्यात्+ गृहक्षते क्षौद्रम्+ यमराजे पलौदनम्॥12॥
गन्धम्+ गन्धर्वनाथाय जिह्वाम्+ भृङ्गाय पक्षिणः।
मृगाय पद्मपर्णानि याम्याम्+इति+अष्टदेवताः॥13॥
पित्रे तिलोदकम्+ क्षीरम्+ वृक्षजम्+ दन्तधावनम्।
दौवारिकाय देवाय प्रदद्यात्+ धेनुमुद्रया॥14॥
सुग्रीवाय दिशेत् पूपान् पुष्पदन्ताय दर्ब्भकम्।
रक्तम्+ प्रचेतसे पद्मम्+असुराय सुरासवम्॥15॥
घृतम्+ गुडौदनम्+ शेषे रोगाय घृतमण्डकान्।
लाजान् वा पश्चिमाशायाम्+ देवाष्टकम्+इति+ईरितम्॥16॥
मारुताय ध्वजम्+ पीतम्+ नागाय नागकेशरम्।
मुख्ये भक्ष्याणि भल्लाटे मुद्गसूपम्+ सुसंस्कृतम्॥17॥
सोमाय पायसम्+ साज्यम्+ शालूकम्+ऊषये दिशेत्।
लोपीम्+अदितये दित्यै पुरीम्+इति+उत्तराष्टकम्॥18॥
मोदकान् ब्रह्मणः प्राच्याम्+ षट्पदाय मरीचये।
सवित्रे रक्तपुष्पाणि वह्न्यधः कोणकोष्ठके॥19॥
तदधः कोष्ठके दद्यात् सावित्र्यै च कुशोदकम्।
दक्षिणे चन्दनम्+ रक्तम्+ षट्पदाय विवस्वते॥20॥
हरिद्रौदनम्+इन्द्राय रक्षोधः कोणकोष्ठके।
इन्द्रजयाय मिश्रान्नम्+इन्द्राधस्तात्+निवेदयेत्॥21॥
वारुण्याम्+ षट्पदासीने मित्रे सगुडम्+ओदनम्।
रुद्राय घृतसिद्धान्नम्+ वायुकोणाधरे पदे॥22॥
तदधः+ रुद्रदासाय मासम्+ मार्गम्+अथ+उत्तरे।
ददीत माषनैवेद्यम्+ षट्पदस्थे धराधरे॥23॥
आपाय शिवकोणाधः तद्वत्साय च तत्स्थले।
क्रमात्+दद्यात्+दधि क्षीरम्+ पूजयित्वा विधानतः॥24॥
चतुष्पदे निविष्टाय ब्रह्मणे मध्यदेशतः।
पञ्चगव्याक्षतोपेतम्+चरुम्+ साज्यम्+ निवेदयेत्॥25॥
ईशादिवायुपर्य्यन्तकोणेषु+अथ यथाक्रमम्।
वास्तुबाह्ये चरक्याद्याः+चतस्रः पूजयेत्+ यथा॥26॥
चरक्यै सघृतम्+ मांसम्+ विदार्य्यै दधिपङ्कजे।
पूतनायै पलम्+ पित्तम्+ रुधिरम्+ च निवेदयेत्॥27॥
अस्थीनि पापराक्षस्यै रक्तपित्तपलानि च।
ततः+ माषौदनम्+ प्राच्याम्+ स्कन्दाय विनिवेदयेत्॥28॥
अर्य्यम्णे दक्षिणाशायाम्+ पूपान् कृसरया युतान्।
जम्भकाय च वारुण्याम्+आमिषम्+ रुधिरान्वितम्॥29॥
उदीच्याम्+ पिलिपिञ्जाय रक्तान्नम्+ कुसुमानि च।
यजेत्+वा सकलम्+ वास्तुम्+ कुशदध्यक्षतैः+जलैः॥30॥
गृहे च नगरादौ च एकाशीतिपदैः+यजेत्।
त्रिपदा रज्जवः कार्य्याः षट्पदाः+च विकोणके॥31॥
ईशाद्याः पादिकाः+तस्मिन्+नागाद्याः+च द्विकोष्ठगाः।
षट्पदस्थाः+ मरीच्याद्याः+ ब्रह्मा नवपदः स्मृतः॥32॥
नगरग्रामखेटादौ वास्तुः शतपदः+अपि वा।
वंशद्वयम्+ कोणगतम्+ दुर्जयम्+ दुर्द्धरम्+ सदा॥33॥
यथा देवालये न्यासः+तथा शतपदे हितः।
ग्रहाः स्कन्दादयः+तत्र विज्ञेयाः+च+एव षट्पदाः॥34॥
चरक्याद्याः+ भूतपदाः+ रज्जुवंशादि पूर्ववत्।
देशसंस्थापने वास्तु चतुस्त्रिंशच्छतम्+ भवेत्॥35॥
चतुःषष्टिपदः+ ब्रह्मा मरीच्याद्याः+च देवताः।
चतुःपञ्चाशत्पदिकाः+ आपाद्यष्टौ रसाग्निभिः॥36॥
ईशानाद्याः+ नवपदाः स्कन्दाद्याः शक्तिकाः स्मृताः।
चरक्याद्याः+तद्वत्+एव रज्जुवंशादिपूर्ववत्॥37॥
ज्ञेयः+ वंशसहस्रैः+तु वास्तुमण्डलगः पदैः।
न्यासः+ नवगुणः+तत्र कर्त्तव्यः+ देशवास्तुवत्॥38॥
पञ्चविंशत्पदः+ वास्तुः+वैतालाख्यः+चितौ स्मृतः।
अन्यः+ नवपदः+ वास्तुः षोडशाङ्घ्रिः+तथा+अपरः॥39॥
षडस्रत्र्यस्रवृत्तादेः+मध्ये स्यात्+चतुरस्रकम्।
खाते वास्तोः समम्+ पृष्ठे न्यासे ब्रह्मशिलात्मके॥40॥
शावाकस्य निवेशे च मूर्त्तिसंस्थापने तथा।
पायसेन तु नैवेद्यम्+ सर्वेषाम्+ वा प्रदापयेत्॥41॥
उक्तानुक्ते तु वै वास्तुः पञ्चहस्तप्रमाणतः।
गृहप्रासादमनेन वास्तुः श्रेष्ठः+तु सर्वदा॥42॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये वास्तुपूजाकथनम्+ नाम त्रिनवतितमः+अध्यायः॥93॥
-----
चतुर्नवतितमः+अध्यायः
शिलाविन्यासविधानम्।
ईश्वरः+ उवाच
ईशादिषु चरक्याद्याः पूर्ववत् पूजयेत्+बहिः।
आहुतित्रितयम्+ दद्यात् प्रतिदेवम्+अनुक्रमात्॥1॥
दत्त्वा भूतबलिम्+ लग्ने शिलान्यासम्+अनुक्रमात्।
मध्यसूत्रे न्यसेत्+शक्तिम्+ कुम्भम्+च+अनन्तम्+उत्तमम्॥2॥
नकारारूढमूलेन कुम्भे+अस्मिन् धारयेत्+शिलाम्।
कुम्भान्+अष्टौ सुभद्रादीन् दिक्षु पूर्वादिषु क्रमात्॥3॥
लोकपालाणुभिः+न्यस्य श्वभ्रेषु न्यस्तशक्तिषु।
शिलाः+तेषु+अथ नन्दाद्याः क्रमेण विनिवेशयेत्॥4॥
शम्बरैः+मूर्त्तिनाथानाम्+ यथा स्युः+भित्तिमध्यतः।
तासु धर्म्मादिकान्+अष्टौ कोणात् कोणम्+ विभागशः॥5॥
सुभद्रादिषु नन्दाद्याः+चतस्रः+अग्न्यादिकोणगाः।
अजिताद्याः+च पूर्वादिजयादिषु+अथ विन्यसेत्॥6॥
ब्रह्माणम्+ च+उपरि नस्य व्यापकम्+ च महेश्वरम्।
चिन्तयेत्+एषु च+आधानम्+ व्योमप्रासादमध्यगम्॥7॥
बलिम्+दत्त्वा जपेत्+अस्त्रम्+ विघ्नदोषनिवारणम्।
शिलापञ्चकपक्षे+अपि मनाक्+उद्दिश्यते यथा॥8॥
मध्ये पूर्णशिलान्यासः सुभद्रकलशे+अर्द्धतः।
पद्मादिषु च नन्दाद्याः कोणेषु+अग्न्यादिषु क्रमात्॥9॥
मध्यभावे चतस्रः+अपि मातृवत्+भावसम्मताः।
ओम्+ पूर्णे त्वम्+ महाविद्ये सर्वसन्दोहलक्षणे॥10॥
सर्वसम्पूर्णम्+एव+अत्र कुरुष्व+अङ्गिरसः सुते।
ओम्+ नन्दे त्वम्+ नन्दिनी पुंसाम्+ त्वाम्+अत्र स्थापयामि+अहम्॥11॥
प्रासादे तिष्ठ सन्तृप्ता यावत्+चन्द्रार्कतारकम्।
आयुः कामम्+ श्रियम्+नन्दे देहि वासिष्ठि देहिनाम्॥12॥
अस्मिन् रक्षा सदा कार्य्या प्रासादे यत्नतः+त्वया।
ओम्+ भद्रे त्वम्+ सर्वदा भद्रम्+ लोकानाम्+ कुरु काश्यपि॥13॥
आयुर्दा कामदा देवि श्रीप्रदा च सदा भव।
ओम्+ जये+अत्र सर्वदा देवि श्रीदा+आयुर्दा सदा भव॥14॥
ओम्+ जये+अत्र सर्वदा देवि तिष्ठ त्वम्+ स्थापिता मया।
नित्यम्+जयाय भूत्यै च स्वामिनी भव भार्गवि॥15॥
ओम्+ रिक्ते+अतिरिक्तदोषघ्ने सिद्धिमुक्तिप्रदे शुभे।
सर्वदा सर्वदेशस्थे तिष्ठ+अस्मिन् विश्वरूपिणि॥16॥
गगनायतनम्+ध्यात्वा तत्र तत्त्वत्रयम्+ न्यसेत्।
प्रायश्चित्तम्+ततः+ हुत्वा विधिना विसृजेत्+मखम्॥17॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये शिलान्यासकथनम्+ नाम चतुर्नवतितमः+अध्यायः॥94॥
------- 
पञ्चनवतितमः+अध्यायः
प्रतिष्ठासामग्रीविधानम्।
ईश्वरः+ उवाच
वक्ष्ये लिङ्गप्रतिष्ठाम्+ च प्रासादे भुक्तिमुक्तिदाम्।
ताम्+चरेत् सर्वदा मुक्तौ भुक्तौ देवदिने सति॥1॥
विना चैत्रेण माघादौ प्रतिष्ठा मासपञ्चके।
गुरुशुक्रोदये कार्य्या प्रथमे करणत्रये॥2॥
शुक्लपक्षे विशेषेण कृष्णे वा पञ्चमम्+दिनम्।
चतुर्थी नवमीम्+ षष्ठीम्+ वर्जयित्वा चतुर्दशीम्॥3॥
शोभनाः+तिथयः शेषाः क्रूरवारविवर्जिताः।
शतभिषा धनिष्ठार्द्रा अनुराधोत्तरत्रयम्॥4॥
रोहिणी श्रवणः+च+इति स्थिरारम्भे महोदयाः।
लग्नम्+च कुम्भसिंहालितुलास्त्रीवृषधन्विनाम्॥5॥
शस्तः+ जीवः+ नवर्क्षेषु सप्तस्थानेषु सर्वदा।
बुधः षडष्टदिक्सप्ततुर्येषु विनर्तुम्+ शितः॥6॥
सप्तर्त्तुत्रिदशादिस्थः शशाङ्कः+ बलदः सदा।
रविः+दशत्रिषट्संस्थः+ राहुः+त्रिदशषड्गतः॥7॥
षट्त्रिस्थानगताः शस्ताः+ मन्दाङ्गारार्ककेतवः।
शुभाः क्रूराः+च पापाः+च सर्वे+ एकादशस्थिताः॥8॥
एषाम्+ दृष्टिः+मुनौ पूर्णा तु+आर्द्धिकी ग्रहभूतयोः।
पादिकी रामदिक्स्थाने चतुरष्टौ पादवर्जिताः॥9॥
पादान्यूनचतुर्नाडी भोगः स्यात्+मीनमेषयोः।
वृषकुम्भौ च भुञ्जाते चतस्रः पादवर्जिताः॥10॥
मकरः+ मिथुनम्+ पञ्च चापालिहरिकर्क्कटाः।
पादोनाः षट्तुलाकन्ये घटिकाः सार्द्धपञ्च च॥11॥
केसरी वृषभः कुम्भः स्थिराः स्युः सिद्धिदायकाः।
चराः+ धनुस्तुलामेषाः+ द्विः स्वभावाः+तृतीयकाः॥12॥
शुभः शुभग्रहैः+दृष्टः शस्तः+ लग्नः शुभाश्रितः।
गुरुशुक्रबुधैः+युक्तः+ लग्नः+ दद्यात्+बलायुषी॥13॥
राज्यम्+ शौर्य्यम्+ बलम्+ पुत्रान् यशोधर्म्मादिकम्+ बहु।
प्रथमः सप्तमः+तुर्य्यः+ दशमः केन्द्रः+ उच्यते॥14॥
गुरुशुक्रबुधाः+तत्र सर्वसिद्धिप्रदायकाः।
त्र्येकादशचतुर्थस्थाः+ लग्नात् पापग्रहाः शुभाः॥15॥
अतः+अपि+अनीचकर्मार्थम्+ योज्याः+तिथ्यादयः+ बुधैः।
धाम्नः पञ्चगुणाम्+ भूमिम्+ त्यक्त्वा वा धानसम्मिताम्॥16॥
हस्तात्+ द्वादशसोपानात् कुर्य्यात्+मण्डपम्+अग्रतः।
चतुरस्रम्+ चतुर्द्वारम्+ स्नानार्थम्+तु तदर्द्धतः॥17॥
एकास्यम्+ चतुरास्यम्+ वा रौद्र्याम्+ प्राच्युत्तरे+अथवा।
हास्तिकः+ दशहस्तः+ वै मण्डपः+अर्ककरः+अथवा॥18॥
द्विहस्तोत्तरया वृद्ध्या शेषम्+ स्यात्+मण्डपाष्टकम्।
वेदी चतुष्करा मध्ये कोणस्तम्भेन संयुता॥19॥
वेदीपादान्तरम्+ त्यक्त्वा कुण्डानि नव पञ्च वा।
एकम्+ वा शिवकाष्ठायाम्+ प्राच्याम्+ वा तद्गुरोः परम्॥20॥
मुष्टिमात्रम्+ शतार्द्धे स्यात्+शते च+अरत्निमात्रकम्।
हस्तम्+ सहस्रहोमे स्यात्+नियुते तु द्विहास्तिकम्॥21॥
लक्षे चतुष्करम्+ कुण्डम्+ कोटिहोमे+अष्टहस्तकम्।
भगाभम्+अग्नौ खण्डेन्दु दक्षे त्र्यस्रम्+च नैर्ऋते॥22॥
षडस्रम्+ वायवे पद्मम्+ सौम्ये च+अष्टास्रकम्+ शिवे।
तिर्य्यक्पातशिवम्+ खातम्+ऊर्ध्वम्+ मेखलया सह॥23॥
तद्बहिः+मेखलाः+तिस्रः+ वेदवह्नियमाङ्गुलैः।
अङ्गुलैः षड्भिः+एका वा कुण्डाकाराः+तु मेखलाः॥24॥
तासाम्+उपरि योनिः स्यात्+मध्ये+अश्वत्थदलाकृतिः।
उच्छ्रायेण+अङ्गुलम्+ तस्मात्+विस्तारेण+अङ्गुलाष्टकम्॥25॥
दैर्घ्यम्+ कुण्डार्द्धमानेन कुण्डकण्ठसमः+अधरः।
पूर्वाग्नियाम्यकुण्डानाम्+ योनिः स्यात्+उत्तरानना॥26॥
पूर्वानना तु शेषाणाम्+ऐशान्ये+अन्यतरा तयोः।
कुण्डानाम्+ यः+चतुर्विंशः+ भागः सोङ्गुलः+ इति+अतः॥27॥
प्लक्षोदुम्बरकाश्वत्थवटजाः+तोरणाः क्रमात्।
शान्तिभूतिबलारोग्यपूर्वाद्याः+ नामतः क्रमात्॥28॥
पञ्चषट्सप्तहस्तानि हस्तखातस्थितानि च।
तदर्द्धविस्तराणि स्युः+युतानि+आम्रदलादिभिः॥29॥
इन्द्रायुधोपमा रक्ता कृष्णा धूम्रा शशिप्रभा।
शुक्लाभा हेमवर्णा च पताका स्फाटिकोपमा॥30॥
पूर्वादितः+अब्जजे रक्ता नीला+अनन्तस्य नैर्ऋते।
पञ्चहस्ताः+तदर्द्धाम्+च ध्वजा दीर्घाः+च विस्तराः॥31॥
हस्तप्रदेशिताः+ दण्डा ध्वजानाम्+ पञ्चहस्तकाः।
वल्मीकात्+दन्तिदन्ताग्रात्+तथा वृषभशृङ्गतः॥32॥
पद्मषण्डात्+वराहात्+च गोष्ठात्+अपि चतुष्पथात्।
मृत्तिका द्वादश ग्राह्य वैकुण्ठे+अष्टौ पिनाकिनि॥33॥
न्यग्रोधोदुम्बराश्वत्थचूतजम्बुत्वगुद्भवम्।
कषायपञ्चकम्+ ग्राह्यम्+आर्त्तवम्+च फलाष्टकम्॥34॥
तीर्थाम्भांसि सुगन्धीनि तथा सर्वौषधीजलम्।
शस्तम्+ पुष्पफलम्+ वक्ष्ये रत्नगोशृङ्गवारि च॥35॥
स्नानाय+अपाहरेत् पञ्च पञ्चगव्यामृतम्+ तथा।
पिष्टनिर्मितवस्त्रादिद्रव्यम्+ निर्म्मज्जनाय च॥36॥
सहस्रशुषिरम्+ कुम्भम्+ मण्डलाय च रोचना।
शतमोषधिमूलानाम्+ विजया लक्ष्मणा बला॥37।
गुडूच्यतिबला पाठा सहदेवा शतावरी।
ऋद्धिम्+ सुवर्चसा वृद्धिः स्नाने प्रोक्ता पृथक् पृथक्॥38॥
रक्षायै तिलदर्भौघः+ भस्मस्नानम्+तु केवलम्।
यवगोधूमबिल्वानाम्+ चुर्णानि च विचक्षणः॥39॥
विलेपनम्+ सकर्प्पूरम्+ स्नानार्थम्+ कुम्भगण्डकान्। 
खट्वाम्+च तूलिकायुग्मम्+ सोपधानम्+ सवस्त्रकाम्॥40॥
कुर्य्यात्+वित्तानुसारेण शयने लक्ष्यकल्पने।
घृतक्षौद्रयुतम्+ पात्रम्+ कुर्य्यात् स्वर्णशलाकिकाम्॥41॥
वर्द्धनीम्+ शिवकुम्भम्+च लोकपालघटान्+अपि।
एकम्+ निद्राकृते कुम्भम्+ शान्त्यर्थम्+ कुण्डसङ्ख्यया॥42॥
द्वारपालादिधर्म्मादिप्रशान्तादिघटान्+अपि।
वास्तुलक्ष्मीगणेशानाम्+ कलशान्+अपरान्+अपि॥43॥
धान्यपुञ्जकृताधारान् सवस्त्रान् स्रग्विभूषितान्।
सहिरण्यान् समालब्धान् गन्धपानीयपूरितान्॥44॥
पूर्णपात्रफलाधारान् पल्लवाद्यान् सलक्षणान्।
वस्त्रैः+आच्छादयेत् कुम्भान्+आहरेत्+गौरसर्षपान्॥45॥
विकिरार्थम्+तथा लाजान् ज्ञानखड्गम्+च पूर्ववत्।
सापिधानाम्+ चरुस्थालीम्+ दर्व्वीम्+ च ताम्रनिर्म्मिताम्॥46॥
घृतक्षौद्रान्वितम्+ पात्रम्+ पादाभ्यङ्गकृते तथा।
विष्टरान्+त्रिशता दर्भदलैः+बाहुप्रमाणकान्॥47॥
चतुरः+चतुरः+तद्वत् पालाशान् परिधीन्+अपि।
तिलपात्रम्+ हविः पात्रम्+अर्धपात्रम्+ पवित्रकम्॥48॥
पलविंशाष्टमानानि घटः+ धूपप्रदानकम्।
स्रुक्स्रुवौ पिटकम्+ पीठम्+ व्यजनम्+ शुष्कम्+इन्धनम्॥49॥
पुष्पम्+ पत्रम्+ गुग्गुलम्+च घृतैः+दीपान्+च धूपकम्।
अक्षतानि त्रिसूत्रीम्+च गव्यमाज्यम्+ यवान्+तिलान्॥50॥
कुशाः शान्त्यै त्रिमधुरम्+ समिधः+ दशपर्विकाः।
बाहुमात्रम्+ स्रुवम्+ हस्तम् अर्कादिग्रहशान्तये॥51॥
समिधः+अर्कपलाशोत्थाः खादिरामार्गपिप्पलाः।
उदुम्बरशमीदूर्वाकुशोत्थाः शतम्+अष्ट च॥52॥
तदभावे यवतिलाः+ गृहोपकरणम्+ तथा।
स्थालीदर्वीपिधानादि देवादिभ्यो+अंशुकद्वयम्॥53॥
मुद्रामुकृटवासांसि हारकुण्डलकङ्कणान्।
कुर्य्यात्+आचार्यपूजार्थम्+ वित्तशाठ्यम्+ विवर्जयेत्॥54॥
तत्पादपादहीना च मूर्त्तिभृदस्त्रजापिनाम्।
पूजा स्यात्+जापिभिः+तुल्या विप्रदैवज्ञशिल्पिनाम्॥55॥
वज्रार्कशान्तौ नीलातिनीलमुक्ताफलानि च।
पुष्पपद्मादिरागम्+च वैदूर्य्यम्+ रत्नम्+अष्टमम्॥56॥
उषीरमाधवक्रान्तारक्तचन्दनकागुरुम्।
श्रीखण्डम्+ सारिकम्+कुष्ठम्+ शङ्खिनी हि+ओषधीगणः॥57॥
हेमताम्रमयम्+ रक्तम्+ राजतम्+च सकांस्यकम्।
शीसकम्+च+इति लोहानि हरितालम्+ मनःशिला॥58॥
गैरिकम्+ हेममाक्षीकम्+ पारदः+ वह्निगैरिकम्।
गन्धकाभ्रकम्+इति+अष्टौ धातवः+ व्रीहयः+तथा॥59॥
गोधूमान् सतिलान्+माषान्+मुद्गान्+अपि+आहरेत्+यवान्।
नीवारान् श्यामकान्+एवम्+ व्रीहयः+अपि+अष्ट कीर्त्तिताः॥60॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये प्रतिष्ठासामग्री नाम पञ्चनवतितमः+अध्यायः॥95॥
----- 
षण्णवतितमः+अध्यायः
अधिवासनविधिः।
ईश्वरः+ उवाच
स्नात्वा नित्यद्वयम्+ कृत्वा प्रणवार्थकरः+ गुरुः।
सहायैः+मूर्त्तिपैः+विप्रैः सह गच्छेत्+मखालयम्॥1॥
शान्त्यादितोरणान्+तत्र पूर्ववत् पूजयेत् क्रमात्।
प्रदक्षिणक्रमात्+एषाम्+ शाखायाम्+ द्वारपालकान्॥2॥
प्राचि नन्दिमहाकालौ याम्ये भृङ्गिविनायकौ।
वारुणे वृषभस्कन्दौ देवीचण्डौ तथा+उत्तरे॥3॥
तच्छाखामूलदेशस्थौ प्रशान्तशिशिरौ घटौ।
पर्ज्जन्याशोकनामानौ भूतम्+ सञ्जीवनामृतौ॥4॥
धनदश्रीप्रदौ द्वौ द्वौ पूजयेत्+अनुपूर्वशः।
स्वनामभिः+चतुर्थ्यन्तैः प्रणवादिनमोन्तगैः॥5॥
लोकग्रहवसुद्वाःस्थस्रवन्तीनाम्+ द्वयम्+ द्वयम्।
भानुत्रयम्+ युगम्+ वेदः+ लक्ष्मीः+गणपतिः+तथा॥6॥
इति देवाः+ मखागारे तिष्ठन्ति प्रतितोरणम्।
विघ्नसङ्घापनोदाय क्रतोः संरक्षणाय च॥7॥
वज्रम्+ शक्तिम्+ तथा दण्डम्+ खड्गम्+ पाशम्+ ध्वजम्+ गदाम्।
त्रिशूलम्+ चक्रम्+अम्भोजम्+पताकासु+अर्च्चयेत् क्रमात्॥8॥
ओम्+ ह्रूम्+ फट् नमः।
ओम्+ ह्रूम्+ फट् द्वाःस्थशक्तये ह्रूम्+ फट् नमः इत्यादिमन्त्रैः।
कुमुदः कुमुदाक्षः+च पुण्डरीकः+अथ वामनः।
शङ्कुकर्णः सर्वनेत्रः सुमुखः सुप्रतिष्ठितः॥9॥
ध्वजाष्टदेवताः पूज्याः पूर्वादौ भूतकोटिभिः।
ओम्+ कौम्+ कुमुदाय नमः+ इत्यादिमन्त्रैः॥10॥
हेतुकम्+ त्रिपुरघ्नम्+च शक्त्याख्यम्+ यमजिह्वकम्।
कालम्+ करालिनम्+ षष्ठम्+एकाङ्घ्रिम्+भीमम्+अष्टकम्॥11॥
तथा+एव पूजयेत्+ दिक्षु क्षेत्रपालान्+अनुक्रमात्।
बलिभिः कुसुमैः+धूपैः सन्तुष्टान् परिभावयेत्॥12॥
कम्बलास्तृतेषु वर्णेषु वंशस्थूणासु+अनुक्रमात्।
पञ्च क्षित्यादितत्त्वानि सद्योजातादिभिः+यजेत्॥13॥
सदाशिवपदव्यापि मण्डपम्+ धाम शाङ्करम्।
पताकाशक्तिसंयुक्तम्+ तत्त्वदृष्ट्या+अवलोकयेत्॥14॥
दिव्यान्तरिक्षभूमिष्ठविघ्नान्+उत्सार्य्य पूर्ववत्।
प्रविशेत् पश्चिमद्वारा शेषद्वाराणि दर्शयेत्॥15॥
प्रदक्षिणक्रमात्+गत्वा निविष्टः+ वेदिदक्षिणे।
उत्तराभिमुखः कुर्य्यात्+ भूतशुद्धिम्+ यथा पुरा॥16॥
अन्तर्य्यागम्+ विशेषार्घ्यम्+ मन्त्रद्रव्यादिशोधनम्।
कुर्व्वीत आत्मनः पूजाम्+ पञ्चगव्यादि पूर्ववत्॥17।
साधारम्+कलशम्+तस्मिन् विन्यसेत्+तदनन्तरम्।
विशेषात्+शिवतत्त्वाय तत्त्वत्रयम्+अनुक्रमात्॥18॥
ललाटस्कन्धपादान्तम्+ शिवविद्यात्मकम्+ परम्।
रुद्रनारायणब्रह्मदैवतम्+ निजसञ्चरैः॥19॥
ओम्+ हम्+ हाम्।
मूर्त्तीः+तदीश्वरान्+तत्र पूर्ववत्+विनिवेशयेत्।
तत्+व्यापकम्+ शिवम्+ साङ्गम्+ शिवहस्तम्+च मूर्द्धनि॥20॥
ब्रह्मरन्ध्रप्रविष्टेन तेजसा बाह्यसान्तरम्।
तमः पटलम्+आधूय प्रद्योतितदिगन्तरम्॥21॥
आत्मानम्+ मूर्त्तिपैः सार्द्वम्+ स्रग्वस्त्रकुसुमादिभिः।
भूषयित्वा शिवः+अस्मि+इति ध्यात्वा बोधासिम्+उद्धरेत्॥22॥
चतुष्पदान्तसंस्कारैः संस्कुर्य्यात्+मखमण्डपम्।
विक्षिप्य विकिरादीनि कुशकूर्च्या+उपसंहरेत्॥23॥
आसनीकृत्य वर्द्धन्याम्+ वास्त्वादीन् पूर्ववत्+यजेत्।
शिवकुम्भास्त्रवर्द्धन्यौ पूजयेत्+च स्थिरासने॥24॥
स्वदिक्षु कलशारूढान्+लोकपालान्+अनुक्रमात्।
वाहायुधादिसंयुक्तान् पूजयेत्+विधिना यथा॥25॥
ऐरावतगजारूढम्+ स्वर्णवर्णम्+ किरीटिनम्।
सहस्रनयनम्+ शक्रम्+ वज्रपाणिम्+ विभावयेत्॥26॥
सप्तार्च्चिषम्+ च विभ्राणम्+अक्षमालाम्+ कमण्डलुम्।
ज्वालामालाकुलम्+ रक्तम्+ शक्तिहस्तम्+अजासनम्॥27॥
महिषस्थम्+ दण्डहस्तम्+ यमम्+ कालानलम्+ स्मरेत्।
रक्तनेत्रम्+ खरारूढम्+ खड्गहस्तम्+च नैर्ऋतम्॥28॥
वरुणम्+ मकरे श्वेतम्+ नागपाशधरम्+ स्मरेत्।
वायुम्+ च हरिणे नीलम्+ कुबेरम्+ मेघसंस्थितम्॥29॥
त्रिशूलिनम्+ वृषे च+ईशम्+ कूर्म्मे+अनन्तम्+तु चक्रिणम्।
ब्रह्माणम्+ हंसगम्+ ध्यायेत्+चतुर्वक्त्रम्+ चतुर्भुजम्॥30॥
स्तम्बमूलेषु कुम्भेषु वेद्याम्+ धर्मादिकान् यजेत्।
दिक्षु कुम्भेषु+अनन्तादीन् पूजयन्ति+अपि केचन॥31॥
शिवाज्ञाम्+ श्रावयेत् कुम्भम्+ भ्रामयेत्+आत्मपृष्ठगम्।
पूर्ववत् स्थापयेत्+आदौ कुम्भम्+ तदनु वर्द्धनीम्॥32॥
शिवम्+ स्थिरासनम्+ कुम्भे शस्त्रार्थम्+च ध्रुवासनम्।
पूजयित्वा यथापूर्वम्+ स्पृशेत्+उद्भवमुद्रया॥33॥
निजयागम्+ जगन्नाथ रक्ष भक्तानुकम्पया।
एभिः संश्राव्य रक्षार्थम्+ कुम्भे खड्गम्+ निवेशयेत्॥34॥
दीक्षास्थापनयोः कुम्भे स्थण्डिले मण्डले+अथवा।
मण्डले+अभ्यर्च्य देवेशम्+ व्रजेत्+वै कुण्डसन्निधौ॥35॥
कुण्डनाभिम्+ पुरस्कृत्य निविष्टाः+ मूर्त्तिधारिणः।
गुरोः+आदेशतः कुर्युः+निजकुण्डेषु संस्कृतिम्॥36॥
जपेयुः+जापिनः सङ्ख्यम्+ मन्त्रम्+अन्ये तु संहिताम्।
पठेयुः+ब्राह्मणाः शान्तिम्+ स्वशाखावेदपारगाः॥37॥
श्रीसूक्तम्+ पावमानीः+च मैत्रकम्+च वृषाकपिम्।
ऋग्वेदी पूर्वदिग्भागे सर्वम्+एतत् समुच्चरेत्॥38॥
देवव्रतम्+तु भारुण्डम्+ ज्येष्ठसाम रथन्तरम्।
पुरुषम्+ गीतिम्+एतानि सामवेदी तु दक्षिणे॥39॥
रुद्रम्+ पुरुषसूक्तम्+च श्लोकाध्यायम्+ विशेषतः।
ब्राह्मणम्+च यजुर्वेदी पश्चिमायाम्+ समुच्चरेत्॥40॥
नीलरुद्रम्+ तथाथर्वीम्+ सूक्ष्मासूक्ष्मम्+तथा+एव च।
उत्तरे+अथर्वशीर्षम्+च तत्परः+तु समुद्धरेत्॥41॥
आचार्य्यः+च+अग्निम्+उत्पाद्य प्रतिकुण्‍डम्+ प्रदापयेत्।
वह्नेः पूर्वादिकान् भागान् पूर्वकुण्डादितः क्रमात्॥42॥
धूपदीपचरूणाम्+च ददीत+अग्निम्+ समुद्धरेत्।
पूववत्+शिवम्+अभ्यर्च्य शिवाग्नौ मन्त्रतर्पणम्॥43॥
देशकालादिसम्पत्तौ दुर्न्निमित्तप्रशान्तये।
होमम्+कृत्वा तु मन्त्रज्ञः पूर्णाम्+ दत्त्वा शुभावहाम्॥44॥
पूर्ववत्+चरुकम्+ कृत्वा प्रतिकुण्डम्+ निवेदयेत्।
यजमानालङ्कृताः+तु व्रजेयुः स्नानमण्डपम्॥45॥
भद्रपीठे निधाय+ईशम्+ ताडयित्वा+अवगुण्ठयेत्।
स्नापयेत् पूजयित्वा तु मृदा काषायवारिणा॥46॥
गोमूत्रैः+गोमयेन+अपि वारिणा च+अन्तरा+अन्तरा।
भस्मना गन्धतोयेन फडन्तास्त्रेण वारिणा॥47॥
देशिकः+ मूर्त्तिपैः सार्द्धम्+ कृत्वा कारणशोधनम्।
धर्मजप्तेन सञ्छाद्य पीतवर्णेन वाससा॥48॥
सम्पूज्य सितपुष्पैः+च नयेत्+उत्तरवेदिकाम्।
तत्र दत्तासनायाम्+च शय्यायाम्+ सन्निवेश्य च॥49॥
कुङ्कुमालिप्तसूत्रेण विभज्य गुरुः+आलिखेत्।
शलाकया सुवर्णस्य अक्षिणी शस्त्रकर्मणा॥50॥
अञ्जयेत्+लक्ष्मकृत् पश्चात्+शास्त्रदृष्टेन कर्मणा।
कृतकर्मा च शस्त्रेण लक्ष्मीम्+ शिल्पी समुत्क्षिपेत्॥51॥
त्र्यंशादर्द्धः+अथ पादार्द्धात्+अर्द्धायाः+ अर्द्धतः+अथवा।
सर्वकामप्रसिद्ध्यर्थम्+ शुभम्+ लक्ष्मावतारणम्॥52॥
लिङ्गदीर्घविकारांशे त्रिभक्ते भागवर्णनात्।
विस्तारः+ लक्ष्म देहस्य भवेत्+लिङ्गस्य सर्वतः॥53॥
यवस्य नवभक्तस्य भागैः+अष्टाभिः+आवृता। 
हस्तिके लक्ष्मरेखा च गाम्भीर्य्यात्+ विस्तरात्+अपि॥54॥
एवम्+अष्टांशवृद्ध्या तु लिङ्गे सार्द्धकरादिके।
भवेत्+अष्टयवा पृथ्वी गम्भीरा+अत्र च हास्तिके॥55॥
एवम्+अष्टांशवृद्ध्या तु लिङ्गे सार्द्धकरादिके।
भवेत्+अष्टयवा पृथ्वी गम्भीरात्+नवहास्तिके॥56॥
शाम्भवेषु च लिङ्गेषु पादवृद्धेषु सर्वतः।
लक्ष्म देहस्य विष्कम्भः+ भवेत्+वै यववर्द्धनात्॥57॥
गम्भीरत्वपृथुत्वाभ्याम्+ रेखा+अपि त्र्यंशवृद्धितः।
सर्वेषु च भवेत् सूक्ष्मम्+ लिङ्गमस्तकमस्तकम्॥58॥
लक्ष्मक्षेत्रे+अष्टधाभक्ते मूर्ध्नि भागद्वये शुभे।
षड्भागपरिवर्त्तेन मुक्त्वा भागद्वयम्+तु+अधः॥59॥
रेखात्रयेण सम्बद्धम्+ कारयेत् पृष्ठदेशगम्।
रत्नजे लक्षणोद्धारः+ यवौ हेमसमुद्भवे॥60॥
स्वरूपम्+ लक्षणम्+तेषाम्+ प्रभा रत्नेषु निर्मला।
नयनोन्मीलनम्+ वक्त्रे सान्निध्याय च लक्ष्म तत्॥61॥
लक्ष्मणोद्धाररेखाम्+च घृतेन मधुना तथा।
मृत्युञ्जयेन सम्पूज्य शिल्पिदोषनिवृत्तये॥62॥
अर्च्चयेत्+च ततः+ लिङ्गम्+ स्नापयित्वा मृदादिभिः।
शिल्पिनम्+तोषयित्वा तु दद्यात्+ गाम्+ गुरवे ततः॥63॥
लिङ्गम्+ धूपादिभिः प्राच्यम्+ गायेयुः+भर्तृगाः+स्त्रियः।
सव्येन च+अपसव्येन सूत्रेण+अथ कुशेन वा॥64॥
स्मृत्वा च रोचनम्+ दत्त्वा कुर्यात्+निर्मञ्जनादिकम्।
गुडलवणधान्याकदानेन विसृजेत्+च ताः॥65॥
गुरुमूर्त्तिधरैः सार्द्धम्+ हृदा वा प्रणवेन वा।
मृत्स्नागोमयगोमूत्रभस्मभिः सलिलान्तरम्॥66॥
स्नापयेत् पञ्चगव्येन पञ्चामृतपुरःसरम्।
विरूक्षणम्+ कषायैः+च सर्वौषधिजलेन वा॥67॥
शुभ्रपुष्पफलस्वर्णरत्नशृङ्गयवोदकैः। 
तथा धारासहस्रेण दिव्यौषधिजलेन च॥68॥
तीर्थोदकेन गाङ्गेन चन्दनेन च वारिणा।
क्षीरार्णवादिभिः कुम्भैः शिवकुम्भजलेन च॥69॥
विरूक्षणम्+ विलेपम्+च सुगन्धैः+चन्दनादिभिः।
सम्पूज्य ब्रह्मभिः पुष्पैः+वर्मणा रक्तचीवरैः॥70॥
रक्तरूपेण नीराज्य रक्षातिलकपूर्वकम्।
घृतौघैः+जलदुग्धैः+च कुशाद्यैः+अर्घ्यसूचितैः॥71॥
द्रव्यैः स्तुत्यादिभिः+तुष्टम्+अर्चयेत्+पुरुषाणुना।
समाचम्य हृदा देवम्+ ब्रूयात्+उत्थीयताम्+ प्रभो॥72॥
देवम्+ ब्रह्मरथेन+एव क्षिप्रम्+ द्रव्याणि तत्+नयेत्।
मण्डपे पश्चिमद्वारे शय्यायाम्+ विनिवेशयेत्॥73॥
शक्त्यादिशक्तिपर्य्यन्ते विन्यसेत्+आसने शुभे।
पश्चिमे पिण्डिकाम्+तस्य न्यसेत्+ब्रह्मशिलाम्+तदा॥74॥
शस्त्रम्+अस्त्रशतालब्धनिद्राकुम्भध्रुवासनम्।
प्राकल्प्य शिवकोणे च दत्त्वा+अर्घ्यम्+ हृदयेन तु॥75॥
उत्थाप्य+उक्तासने लिङ्गम्+ शिरसा पूर्वमस्तकम्।
समारोप्य न्यसेत्+तस्मिन् सृष्ट्या धर्मादिवन्दनम्॥76॥
दद्यात्+धूपम्+च सम्पूज्य तथा वासांसि वर्मणा।
गृहोपकृतिनैवेद्यम्+ हृदा दद्यात् स्वशक्तितः॥77॥
घृतक्षौद्रयुतम्+ पात्रम्+अभ्यङ्गाय पदान्तिके।
देशिकः+च स्थितः+तत्र षट्त्रिंशत्तत्त्वसञ्चयम्॥78॥
शक्त्यादिभूमिपर्य्यन्तम्+ स्वतत्त्वाधिपसंयुतम्।
विन्यस्य पुष्पमालाभिः+त्रिशण्डम्+ परिकल्पयेत्॥79॥
मायापदेशशक्त्यन्तम्+तुर्य्याशाष्टांशवर्त्तुलम्।
तत्र+आत्मतत्त्वविद्याख्यम्+ शिवम्+ सृष्टिक्रमेण तु॥80॥
एकशः प्रतिभागेषु ब्रह्मविष्णुहराधिपान्।
विन्यस्य मूर्त्तिमूर्त्तीशान् पूर्वादिक्रमतः+ यथा॥81॥
क्ष्मावह्निः+यजमानार्क्कजलवायुनिशाकरान्।
आकाशमूर्त्तिरूपान्+तान् न्यसेत्+तदधिनायकान्॥82॥
सर्वम्+ पशुपतिम्+ च+उग्रम्+ रुद्रम्+ भवमखेश्वरम्।
महादेवम्+च भीमम्+च मन्त्राः+तद्वाचका इमे॥83॥
लवशषचयसाः+च हकारः+च त्रिमात्रिकः।
प्रणवः+ हृदयाणुः+वा मूलमन्त्रः+अथवा क्वचित्॥84॥
पञ्चकुण्डात्मके योगे मूर्त्तीः पञ्च+अथवा न्यसेत्।
पृथिवीजलतेजांसि वायुम्+आकाशम्+एव च॥85॥
क्रमात्+तदधिपान् पञ्च ब्रह्माणम्+ धरणीधरम्।
रुद्रम्+ईशम्+ सदाख्यम्+च सृष्टिन्यायेन मन्त्रवित्॥86॥
मुमुक्षोः+वा निवृत्ताद्याः अजाताद्याः+तदीश्वराः।
त्रितत्त्वम्+ वा+अथ सर्वत्र न्यसेत्+व्याप्त्यात्मकारणम्॥87॥
शुद्धे च+आत्मनि विद्येशाः+ अशुद्धे लोकनायकाः।
द्रष्टव्याः+ मूर्त्तिपाः+च+एव भोगिनः+ मन्त्रनायकाः॥88॥
पञ्चविंशत्+तथा+एव+अष्टपञ्चत्रीणि यथाक्रमम्।
एषाम्+तत्त्वम्+ तदीशानाम्+इन्द्रादीनाम्+ ततः+ यथा॥89॥
ओम्+ हाम्+ शक्तितत्त्वाय नमः+ इत्यादि।
ओम्+ हाम्+ शक्तितत्त्वाधिपाय नमः+ इत्यादि।
ओम्+ हाम्+ क्ष्मामूर्त्तये नमः।
ओम्+ हाम्+ क्ष्मामूर्त्त्यधीशाय शिवाय नमः+ इत्यादि।
ओम्+ हाम्+ पृथिवीमूर्त्तये नमः।
ओम्+ हाम्+ मूर्त्त्यधिपाय ब्रह्मणे नमः+ इत्यादि।
ओम्+ हाम्+ शिवतत्त्वाधिपाय रुद्राय नमः+ इत्यादि।
नाभिकन्दात्+समुच्चार्य्य घण्टानादविसर्प्पणम्।
ब्रह्मादिकारणत्यागात्+ द्वादशान्तसमाश्रितम्॥90॥
मन्त्रम्+च मनसा भिन्नम्+ प्राप्तानन्दरसोपमम्।
द्वादशान्तात्+समानीय निष्कलम्+ व्यापकम्+ शिवम्॥91॥
अष्टात्रिंशत्कलोपेतम्+ सहस्रकिरणोज्ज्वलम्।
सर्वशक्तिमयम्+ साङ्गम्+ ध्यात्वा लिङ्गे निवेशयेत्॥92॥
जीवन्यासः+ भवेत्+एवम्+ लिङ्गे सर्वार्थसाधकः।
पिण्डिकादिषु तु न्यासः प्रोच्यते साम्प्रतम्+ यथा॥93॥
पिण्डिकाम्+च कृतस्नानाम्+ विलिप्ताम्+चन्दनादिभिः।
सद्वस्त्रैः+च समाच्छाद्य रन्ध्रे च भगलक्षणे॥94॥
पञ्चरत्नादिसंयुक्ताम्+ लिङ्गस्य+उत्तरतः स्थिताम्।
लिङ्गवत्कृतविन्यासाम्+ विधिवत्+सम्प्रपूजयेत्॥95॥
कृतस्नानादिकाम्+तत्र लिङ्गमूले शिलाम्+ न्यसेत्।
कृतस्नानादिसंस्कारम्+ शक्त्यन्तम्+ वृषभम्+ तथा॥96॥
प्रणवपूर्वम्+ हुम्+ पूम्+ ह्रीम्+ मध्यात्+अन्यतमेन च।
क्रियाशक्तियुताम्+ पिण्डीम्+ शिलाम्+आधाररूपिणीम्॥97॥
भस्मदर्भतिलैः कुर्य्यात् प्राकारत्रितयम्+ततः।
रक्षायै लोकपालान्+च सायुधान्+याजयेत्+बहिः॥98॥
ओम्+ हूम्+ ह्रम्+ क्रियाशक्तये नमः।
ओम्+ हूम्+ ह्राम्+ हः महागौरी रुद्रदयिते स्वाहा+इति च पिण्डिकायाम्।
ओम्+ हाम् आदारशक्तये नमः।
ओम्+ हाम्+ वृषभाय नमः।
धारिका दीप्तिम्+अत्युग्रा ज्योत्स्ना च+एता बलोत्कटाः।
तथा धात्री विधात्री च न्यसेत्+वा पञ्चनायिकाः॥99॥
वामा ज्येष्ठा क्रिया ज्ञाना वेधा तिस्रः+अथवा न्यसेत्।
क्रिया ज्ञाना तथा+इच्छा च पूर्ववत्+शान्तिमूर्त्तिषु॥100॥
तमी मोहा क्षमी निष्ठा मृत्युः+मायाभवज्वराः।
पञ्च च+अथ महामोहा घोरा च त्रितयज्वरा॥101॥
तिस्रः+अथवा क्रिया ज्ञाना तथा बाधाधिनायिका।
आत्मादित्रिषु तत्त्वेषु तीव्रमूर्त्तिषु विन्यसेत्॥102॥
अत्र+अपि पिण्डिका ब्रह्मशिलादिषु यथाविधि।
गोर्य्यादिसंवरैः+एव पूर्ववत् सर्वम्+आचरेत्॥103॥
एवम्+ विधाय विन्यासम्+ गत्वा कुण्डान्तिकम्+ ततः।
कुण्डमध्ये महेशानम्+ मेखलासु महेश्वरम्॥104॥
क्रियाशक्तिम्+ तथा+अन्यासु नादम्+ओष्ठे च विन्यसेत्।
घटम्+ स्थण्डिलवह्नीशैः नाडीसन्धानकम्+ततः॥105॥
पद्मतन्तुसमाम्+ शक्तिम्+उद्घातेन+ समुद्यताम्।
विशन्ती सूर्यमार्गेण निःसरन्तीम्+ समुद्गताम्॥106॥
पुनः+च शून्यमार्गेण विशतीम्+ स्वस्य चिन्तयेत्।
एवम्+ सर्वत्र सन्धेयम्+ मूर्त्तिपैः+च परस्परम्॥107॥
सम्पूज्य धारिकाम्+ शक्तिम्+ कुण्डे सन्तर्प्य च क्रमात्।
तत्त्वतत्त्वेश्वराः+ मूर्त्तीः+मूर्त्तीशान्+च घृतादिभिः॥108॥
सम्पूज्य तर्प्पयित्वा तु सन्निधौ संहिताणुभिः।
शतम्+ सहस्रम्+अर्द्धम्+ वा पूर्णया सह होमयेत्॥109॥
तत्त्वतत्त्वेश्वराः+ मूर्त्तिः+मूर्त्तीशान्+च करेणुकान्।
तथा सन्तर्प्य सान्निध्ये जुहुयुः+मूर्त्तिपाः+ अपि॥110॥
ततः+ ब्रह्मभिः+अङ्गैः+च द्रव्यकालानुरोधतः।
सन्तर्प्य शक्तिम्+ कुम्भाम्भः प्रोक्षिते कुशमूलतः॥111॥
लिङ्गमूलम्+ च संस्पृश्य जपेयुः+होमसङ्ख्यया।
सन्निधानम्+ हृदा कुर्युः+वर्मणा च+अवगुण्ठनम्॥112॥
एवम्+ संशोध्य ब्रह्मादि विष्ण्वन्तादि विशुद्धये।
विधाय पूर्ववत्+सर्वम्+ होमसङ्ख्याजपादिकम्॥113॥
कुशमध्याग्रयोगेन लिङ्गमध्याग्रकम्+ स्पृशेत्।
यथा यथा च सन्धानम्+ तत्+इदानीम्+इह+उच्यते॥114॥
ओम्+ हाँ हँ ओम् ओम् ओम् एँ ओम् भूँ भूँ वाह्यमूर्त्तये नमः।
ओम् हाँ वाँ आँ ओम्+ आँ षाँ ओँ भूँ भूँ वाँ वह्निमूर्त्तये नमः।
एवम्+च यजमानादिमूर्त्तिभिः+अभिसन्धेयम्।
पञ्चमूर्त्यात्मके+अपि+एवम्+ सन्धानम्+ हृदयादिभिः॥115॥
मूलेन स्वीयबीजैः+वा ज्ञेयम्+तत्त्वत्रयात्मके।
शिलापिण्डी वृषेषु+एवम्+ पूर्णाछिन्नम्+ सुसंवरैः॥116॥
भागाभागविशुद्ध्यर्थम्+ होमम्+ कुर्य्यात्+शतादिकम्।
न्यूनादिदोषमोषाय शिवेन+अष्टाधिकम्+ शतम्॥117॥
हुत्वा+अथ यत् कृतम्+ कर्म्म शिवश्रोत्रे निवेदयेत्।
एतत्+समन्वितम्+ कर्म त्वच्छक्तौ च मया प्रभो॥118॥
ओम्+ नमः+ भगवते रुद्राय रुद्र नमः+अस्तु ते।
विधिपूर्णम्+अपूर्णम्+ वा स्वशक्त्या+आपूर्य्य गृह्यताम्॥119॥
ओम्+ ह्रीम्+ शाङ्करि पूरय स्वाहा इति पिण्डिकायाम्।
अथ लिङ्गे न्यसेत्+ज्ञानी क्रियाख्यम्+ पीठविग्रहे॥120॥
आधाररूपिणीम्+ शक्तिम्+ न्यसेत्+ ब्रह्मशिलोपरि।
निबध्य सप्तरात्रम्+ वा पञ्चरात्रम्+ त्रिरात्रकम्॥121॥
एकरात्रम्+अथो वा+अपि यत्+वा सद्योधिवासनम्।
विनाधिवासनम्+ यागः कृतः+अपि न फलप्रदः॥122॥
स्वमन्त्रैः प्रत्यहम्+ देयम्+आहुतीनाम्+ शतम्+ शतम्।
शिवकुम्भादिपूजाम्+च दिग्बलिम्+च निवेदयेत्॥123॥
गुर्वादिसहितः+ वासः+ रात्रौ नियमपूर्वकम्।
अधिवासः सः+ वसतेः+अधेः+भावे घः+ ईरितः॥124॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये अधिवासनविधिः+नाम षण्णवतितमः+अध्यायः॥96॥
-----
सप्तनवतितमः+अध्यायः
शिवप्रतिष्ठाकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
प्रातः+नित्यविधिम्+ कृत्वा द्वारपालप्रपूजनम्।
प्रविश्य प्राग्विधानेन देहशुद्ध्यादिम्+आचरेत्॥1॥
दिक्पतीन्+च समभ्यर्च्य शिवकुम्भम्+च वर्द्धनीम्।
अष्टमुष्टिकया लिङ्गम्+ वह्निम्+ सन्तर्प्प च क्रमात्॥2॥
शिवाज्ञातः+ततः+ गच्छेत् प्रासादम्+ शस्त्रम्+उच्चरन्।
तद्गतान् प्रक्षिपेत्+विघ्नान् हुम्फडन्तशराणुना॥3॥
न मध्ये स्थापयेत्+लिङ्गम्+ वेधदोषविशङ्कया।
तस्मात्+मध्यम्+ परित्यज्य यवार्द्धेन यवेन वा॥4॥
किञ्चित्+ईशानम्+आश्रित्य शिलाम्+ मध्ये निवेशयेत्।
मूलेन ताम्+अनन्ताख्याम्+ सर्वाधारस्वरूपिणीम्॥5॥
सर्वगाम्+ सृष्टियोगेन विन्यसेत्+अचलाम्+ शिलाम्।
अथवा+अनेन मन्त्रेण शिवस्य+आसनरूपिणीम्॥6॥
ओम्+ नमः+ व्यापिनि भगवति स्थिरे+अचले ध्रुवे।
ह्रम्+ लम्+ ह्रीम्+ स्वाहा त्वया शिवाज्ञया शक्ते स्थातव्यम्+इह सन्ततम्॥7॥
इति+उक्त्वा च समभ्यर्च्य निरुध्यात्+रौद्रमुद्रया।
वज्रादीनि च रत्नानि तथा+उशीरादिकौषधीः॥8॥
लोहान् हेमादिकांस्यान्तान् हरितालादिकान्+तथा।
धान्यप्रभृतिशस्यान्+च पूर्वम्+उक्तान्+अनुक्रमात्॥9॥
प्रभारागत्वदेहत्ववीर्य्यशक्तिमयान्+इमान्।
भावयन्+एकचित्तः+तु लोकपालेशसंवरैः॥11॥
पूर्वादिषु च गर्त्तेषु न्यसेत्+एकैकशः क्रमात्।
प्रक्षिपेत्+मध्यगर्त्तादौ यत्+वा मेरुम्+ सुवर्णजम्॥12॥
मधूकाक्षतसंयुक्तम्+अञ्जनेन समन्वितम्।
पृथिवीम्+ राजतीम्+ यत्+वा यत्+वा हेमसमुद्भवाम्॥13॥
सर्वबीजसुवर्णाभ्याम्+ समायुक्ताम्+ विनिक्षिपेत्।
स्वर्णजम्+ राजतम्+ वा+अपि सर्वलोहसमुद्भवम्॥14॥
सुवर्णम्+ कृशरायुक्तम्+ पद्मनालम्+ ततः+ न्यसेत्।
देवदेवस्य शक्त्यादिमूर्त्तिपर्य्यन्तम्+आसनम्॥15॥
प्रकल्प्य पायसेन+अथ लिप्त्वा गुग्गुलुना+अथवा।
श्वभ्रम्+आच्छाद्य वस्त्रेण तनुत्रेण+अस्त्ररक्षितम्॥16॥
दिक्पतिभ्यः+ बलिम्+ दत्त्वा समाचान्तः+अथ देशिकः।
शिवेन वा शिलाश्वभ्रसङ्गदोषनिवृत्तये॥17॥
शस्त्रेण वा शतम्+ सम्यग् जुहुयात् पूर्णया सह।
एकैकाहुतिदानेन सन्तर्प्य वास्तुदेवताः॥18॥
समुत्थाप्य हृदा देवम्+आसनम्+ मङ्गलादिभिः।
गुरुः+देवाग्रतः+ गछेत्+मूर्त्तिपैः+च दिशि स्थितैः॥19॥
चतुर्भिः सह कर्त्तर्व्या देवयज्ञस्य पृष्ठतः।
प्रासादादि परिभ्रम्य भद्राख्यद्वारसम्मुखम्॥20॥
लिङ्गम्+ संस्थाप्य दत्त्वा+अर्घ्यम्+ प्रासादम्+ सन्निवेशयेत्।
द्वारेण द्वारबन्धेन द्वारदेशेन तच्छिला॥21॥
द्वारबन्धे शिखाशून्ये तदर्द्धेन+अथ तदृते।
वर्जयन् द्वारसंस्पर्शम्+ द्वारेण+एव महेश्वरम्॥22॥
देवगृहसमारम्भे कोणेन+अपि प्रवेशयेत्।
अयम्+एव विधिः+ज्ञेयः+ व्यक्तलिङ्गे+अपि सर्वतः॥23॥
गृहे प्रवेशनम्+ द्वारे लोकैः+अपि समीरितम्।
अपद्वारप्रवेशेन विदुः+गोत्रक्षयम्+ गृहम्॥24॥
अथ पीठे च संस्थाप्य लिङ्गम्+ द्वारस्य सम्मुखम्।
तूर्य्यमङ्गलनिर्घोषैः+दूर्व्वाक्षतसमन्वितम्॥25॥
समुत्तिष्ठ हृदा+इति+उक्त्वा महापाशुपतम्+ पठेत्।
अपनीय घटम्+ श्वभ्रात्+ देशिकः+ मूर्त्तिपैः सह॥26॥
मन्त्रम्+ सन्धारयित्वा तु विलिप्तम्+ कुङ्कुमादिभिः।
शक्तिशक्तिमतोः+ऐक्यम्+ ध्यात्वा च+एव तु रक्षितम्॥27॥
लयान्तम्+ मूलम्+उच्चार्य्य स्पृष्ट्वा श्वभ्रे निवेशयेत्।
अंशेन ब्रह्मभागस्य यत्+वा अंशद्वयेन च॥28॥
अर्द्धेन वा+अष्टमांशेन सर्वस्य+अथ प्रवेशनम्।
पिधाय सीसकम्+ नाभिदीर्घाभिः सुसमाहितः॥29॥
श्वभ्रम्+ वालुकया+आपूर्य्य ब्रूयात् स्थिरीभव+इति च।
ततः+ लिङ्गे स्थिरीभूते ध्यात्वा सकलरूपिणम्॥30॥
मूलम्+उच्चार्य्य शक्त्यन्तम्+ सृष्ट्या च निष्कलम्+ न्यसेत्।
स्थाप्यमानम्+ यदा लिङ्गम्+ याम्याम्+ दिशम्+अथ+आश्रयेत्॥31॥
तत्तद्दिगीशमन्त्रेण पूर्णान्तम्+ दक्षिणान्वितम्।
सव्ये स्थाने च वक्रे च चलिते स्फुटिते+अपि वा॥32॥
जुहुयात्+मूलमन्त्रेण बहुरूपेण वा शतम्।
किञ्च+अन्येषु+अपि दोषेषु शिवशान्तिम्+ समाश्रयेत्॥33॥
युक्तम्+ न्यासादिभिः+लिङ्गम्+ कुर्वन्+एवम्+ न दोषभाक्।
पीठबन्धम्+अतः कृत्वा लक्षणस्य+अंशलक्षणम्॥34॥
गौरीमन्त्रम्+ लयम्+ नीत्वा सृष्ट्या पिण्डीम्+च विन्यसेत्।
सम्पूर्य्य पार्श्वसंसिद्धिम्+ वालुकावज्रलेपनम्॥35॥
ततः+ मूर्त्तिधरैः सार्द्धम्+ गुरुः शान्तिम्+ घटोर्ध्वतः।
संस्थाप्य कलशैः+अन्यैः+तद्वत् पञ्चामृतादिभिः॥36॥
विलिप्य चन्दनाद्यैः+च सम्पूज्य जगदीश्वरम्।
उमामहेशमन्त्राभ्याम्+ तौ स्पृशेत्+लिङ्गमुद्रया॥37॥
ततः+त्रितत्त्वविन्यासम्+ षडर्चादिपुरःसरम्।
कृत्वा मूर्त्तिम्+ तदीशानाम्+अङ्गानाम्+ ब्रह्मणाम्+अथ॥38॥
ज्ञानी लिङ्गे क्रियापिठे विन्यस्य स्नापयेत्+ततः।
गन्धैः+विलिप्य सन्धूप्य व्यापित्वेन शिवे न्यसेत्॥39॥
स्रग्धूपदीपनैवेद्यैः+हृदयेन फलानि च।
विनिवेद्य यथाशक्ति समाचम्य महेश्वरम्॥40॥
दत्त्वा+अर्घ्यम्+ च जपम्+ कृत्वा निवेद्य वरदे करे।
चन्द्रार्क्कतारकम्+ यावत्+मन्त्रेण शैवमूर्त्तिपैः॥41॥
स्वेच्छया+एव त्वया नाथ स्थातव्यम्+इह मन्दिरे।
प्रणम्य+एवम्+ बहिः+गत्वा हृदा वा प्रणवेन वा॥42॥
संस्थाप्य वृषभम्+ पश्चात् पूर्व्ववत्+बलिम्+आचरेत्।
न्यूनादिदोषमोषाय ततः+ मृत्युजिता शतम्॥43॥
शिवेन सशिवः+ हुत्वा शन्त्यर्थम्+ पायसेन च।
ज्ञानाज्ञानकृतम्+ यत्+च तत् पूरय महाविभो॥44॥
हिरण्यपशुभूम्यादि गीतवाद्यादिहेतवे।
अम्बिकेशाय तत्+ भक्त्या शक्त्या सर्वम्+ निवेदयेत्॥45॥
दानम्+ महोत्सवम्+ पश्चात् कुर्य्यात्+दिनचतुष्टयम्।
त्रिसन्ध्यम्+ त्रिदिनम्+ मन्त्री होमयेत् मूर्त्तिपैः सह॥46॥
चतुर्थे+अहनि पूर्णाम्+च चरुकम्+ बहुरूपिणा।
निवेद्य सर्व्वकुण्डेषु सम्पाताहुतिशोधितम्॥47॥
दिनचतुष्टयम्+ यावत्+तत्+निर्म्माल्यन्तदूर्ध्वतः।
निर्म्माल्यापनयम्+ कृत्वा स्नापयित्वा तु पूजयेत्॥48॥
पूजा सामान्यलिङ्गेषु कार्य्या साधारणाणुभिः।
विहाय लिङ्गचैतन्यम्+ कुर्य्यात् स्थाणुविसर्ज्जनम्॥49॥
असाधारणलिङ्गेषु क्षमस्व+इति विसर्ज्जनम्।
आवाहनम्+अभिव्यक्तिः+विसर्गः शक्तिरूपता॥50॥
प्रतिष्ठान्ते क्वचित् प्रोक्तम्+ स्थिराद्याहुतिसप्तकम्।
स्थिरः+तथा+अप्रमेयः+च+अनादिबोधः+तथा+एव च॥51॥
नित्यः+अथ सर्व्वगः+च+एव+अविनाशी दृष्टः+ एव च।
एते गुणाः+ महेशस्य सन्निधानाय कीर्त्तिताः॥52॥
ओम्+ नमः शिवाय स्थिरः+ भव+इति+आहुतीनाम्+ क्रमः।
एवम्+एतत्+च सम्पाद्य विधाय शिवकुम्भवत्॥53॥
कुम्भद्वयम्+च तन्मध्यात्+एककुम्भाम्भसा भवम्।
संस्नाप्य तत्+ द्वितीयम्+तु कर्त्तृस्नानाय धारयेत्॥54॥
दत्त्वा बलिम्+ समाचाम्य बहिः+गच्छेत् शिवाज्ञया।
जगतीबाह्यतः+चण्डम्+ऐशान्याम्+दिशि मन्दिरे॥55॥
धामगर्भप्रमाणे च सपीठे कल्पितासने।
पूर्ववत्+न्यासहोमादि विधाय ध्यानपूर्वकम्॥56॥
संस्थाप्य विधिवत्+तत्र ब्रह्माङ्गैः पूजयेत्+ततः।
अङ्गानि पूर्व्वयुक्तानि ब्रह्माणी तु+अर्चना यथा॥57॥
एवम्+ सद्योजाताय ओम्+ ह्रूम्+ फट् नमः।
ओम्+ विम्+ वामदेवाय ह्रूम्+ फट् नमः।
ओम्+ वुँ अघोराय ह्रूँ फट् नमः।
ओम्+ तत्पुरुषाय वौम्+ईशानाय च ह्रूम्+ फट्॥
जपम्+ निवेद्य सन्तर्प्य विज्ञाप्य नतिपूर्वकम्।
देवः सन्निहितः+ यावत्+तावत्+त्वम्+ सन्निधः+ भव॥58॥
न्यूनाधिकम्+च यत्+किञ्चित् कृतम्+अज्ञानतः+ मया। 
त्वत्प्रसादेन चण्डेश तत् सर्वम्+ परिपूरय॥59॥
बाणलिङ्गे बाणरोहे सिद्धलिङ्गे स्वयम्भुवि।
प्रतिमासु च सर्वासु न चण्डः+अधिकृतः+ भवेत्॥60॥
अद्वैतभावनायुक्ते स्थण्डिलेशविधौ+अपि।
अभ्यर्च्च्य चण्डम्+ ससुतम्+ यजमानम्+ हि भार्य्यया॥61॥
पूर्वस्थापितकुम्भेन स्नापयेत् स्नापकः स्वयम्।
स्थापकम्+ यजमानः+अपि सम्पूज्य च महेशवत्॥62॥
वित्तशाठ्यम्+ विना दद्यात्+ भूहिरण्यादि दक्षिणाम्।
मूर्त्तिपान् विधिवत् पश्चात् जापकान् ब्राह्माणान्+तथा॥63॥
दैवज्ञम्+ शिल्पिनम्+ प्रार्च्य दीनानाथादि भोजयेत्।
यत्+अत्र सम्मुखीभावे खेदितः+ भगवन्+मया॥64॥
क्षमस्व नाथ तत् सर्वम्+ कारुण्याम्बुनिधे मम।
इति विज्ञप्तियुक्ताय यजमानाय सद्गुरुः॥65॥
प्रतिष्ठापुण्यसद्भावम्+ स्फुरत्तारकसप्रभम्।
कुशपुष्पाक्षतोपेतम्+ स्वकरेण समर्पयेत्॥66॥
ततः पाशुपतोपेतम्+ प्रणम्य परमेश्वरम्।
ततः+अपि बलिभिः+भूतान् सन्निधाय निबोधयेत्॥67॥
स्थातव्यम्+ भवता तावत्+ यावत् सन्निहितः+ हरः।
गुरुः+वस्त्रादिसंयुक्तम्+ गृह्णीयात्+यागमण्डपम्॥68॥
सर्वोपकरणम्+ शिल्पी तथा स्नापनमण्डपम्।
अन्ये देवादयः स्थाप्याः+ मन्त्रैः+आगमसम्भवैः॥69॥
आदिवर्णस्य भेदात्+वा सुतत्त्वव्याप्तिभाविताः। 
साध्यप्रमुखदेवाः+च सरिदोषधयः+तथा॥70॥
क्षेत्रपाः किन्नराद्याः+च पृथिवीतत्त्वम्+आश्रिताः।
स्नानम्+ सरस्वतीलक्ष्मीनदीनाम्+अम्भसि क्वचित्॥71॥
भुवनाधिपतीनाम्+च स्थानम्+ यत्र व्यवस्थितिः।
अण्डवृद्धिप्रधानान्तम्+ त्रितत्त्वम्+ ब्रह्मणः पदम्॥72॥
तन्मात्रादिप्रधानान्तम्+ पदम्+एतत् त्रिकम्+ हरेः।
नाट्येशगणमातॄणाम्+ यक्षेशशरजन्मनाम्॥73॥
अण्डजाः शुद्धविद्यान्तम्+ पदम्+ गणपतेः+तथा।
मायांशदेशशक्त्यन्तम्+ शिवाशिवोप्तरोचिषाम्॥74॥
पदम्+ईश्वरपर्य्यन्तम्+ व्यक्तार्च्चासु च कीर्त्तितम्।
कूर्म्माद्यम्+ कीर्त्तितम्+ यत्+च यत्+च रत्नादिपञ्चकम्॥75॥
प्रक्षिपेत् पीठगर्त्ते च पञ्चब्रह्मशिलाम्+ विना।
षड्भिः+विभाजिते गर्त्ते त्यक्त्वा भागम्+च पृष्ठतः॥76॥
स्थापनम्+ पञ्चमांशे च यदि वा वसुभाजिते।
स्थापनम्+ सप्तमे भागे प्रतिमासु सुखावहम्॥77॥
धारणाभिः+विशुद्धिः स्यात् स्थापने लेपचित्रयोः।
स्नानादि मानसम्+तत्र शिलारत्नादिवेशनम्॥78॥
नेत्रोद्घाटनमन्त्रेष्टम्+आसनादिप्रकल्पनम्।
पूजा निरम्बुभिः पुष्पैः+यथा चित्रम्+ न दुष्यति॥79॥
विधिः+तु चललिङ्गेषु सम्प्रति+एव निगद्यते।
पञ्चभिः+वा त्रिभिः+वा+अपि पृथक् कुर्य्यात्+ विभाजिते॥80॥
भागत्रयेण भागांशः+ भवेत्+भागद्वयेन वा।
स्वपीठेषु+अपि तद्वत् स्यात्+लिङ्गेषु तत्त्वभेदतः॥81॥
सृष्टिमन्त्रेण संस्कारः+ विधिवत् स्फाटिकादिषु।
किञ्च ब्रह्मशिलारत्नप्रभूतेः+च+अनिवेदनम्॥82॥
योजनम्+ पिण्डिकायाः+च मनसा परिकल्पयेत्।
स्वयम्भूबाणलिङ्गादौ संस्कृतौ नियमः+ न हि॥83॥
स्नापनम्+ संहितामन्त्रैः+न्यासम्+ होमम्+च कारयेत्।
नदीसमुद्ररोहाणाम्+ स्थापनम्+ पूर्ववत् मतम्॥84॥
ऐहिकम्+ मृण्मयम्+ लिङ्गम्+ पिष्टकादि च तक्षणात्।
कृत्वा सम्पूजयेत्+शुद्धम्+ दीक्षणादिविधानतः॥85॥
समादाय ततः+ मन्त्रान्+आत्मानम्+ सन्निधाय च।
तज्जले प्रक्षिपेत्+लिङ्गम्+ वत्सरात् कामदम्+ भवेत्॥86॥
विष्ण्वादिस्थापनम्+ च+एव पृथङ्मन्त्रैः समाचरेत्।
इत्यादि महापुराणे आग्नेये शिवप्रतिष्ठा नाम सप्तनवतितमः+अध्यायः॥97॥
--------
अष्टनवतितमः+अध्यायः 
गौरीप्रतिष्ठाकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच 
वक्ष्ये गौरीप्रतिष्ठाम्+च पूजया सहिताम्+ शृणु।
मण्डपाद्यम्+ पुरः+ यत्+च संस्थाप्य च+अधिरोपयेत्॥1॥।
शय्यायाम्+तान्+च विन्यस्य मन्त्रान्+मूर्त्त्यादिकान् गुह।
आत्मविद्याशिवान्तम्+च कुर्यात्+ईशनिवेशनम्॥2॥
शक्तिम्+ पराम्+ ततः+ न्यस्य हुत्वा जप्त्वा च पूर्ववत्।
सन्धाय च तता पिण्डीम्+ क्रियाशक्तिस्वरूपिणीम्॥3॥
सदेशव्यापिकाम्+ ध्यात्वा न्यस्तरत्नादिकाम्+ तथा।
एवम्+ संस्थाप्य ताम्+ पश्चात्+देवीम्+तस्याम्+नियोजयेत्॥4॥
परशक्तिस्वरूपाम्+ताम्+ स्वाणुना शक्तियोगतः।
ततः+ न्यसेत् क्रियाशक्तिम्+ पीठे ज्ञानम्+च विग्रहे॥5॥
ततः+अपि व्यापिनीम्+ शक्तिम्+ समावाह्य नियोजयेत्।
अम्बिकाम्+ शिवनाम्नीम्+च समालभ्य प्रपूजयेत्॥6॥
ओम् आधारशक्तये नमः।
ओम्+ कूर्माय नमः।
ओम्+ स्कन्दाय च तथा नमः।
ओम्+ ह्रीँ नारायणाय नमः।
ओम् ऐश्वर्याय नमः।
ओम् अम् अधश्छदनाय नमः।
ओँ पद्मासनाय नमः।
ओम् ऊर्ध्वच्छदनाय नमः।
ओम्+ पद्मासनाय नमः।
अथ सम्पूज्याः केशवाः+तथा।
ओम्+ ह्रीम्+ कर्णिकायै नमः।
ओम्+ क्षम्+ पुष्कराक्षेभ्यः+ इह+अर्चयेत्।
ओम्+ हाँ पुष्ट्यै ह्रीम्+ च ज्ञानायै ह्रूम्+ क्रियायै ततः+ नमः।
ओँ नालाय नमः।
रुम्+ धर्माय नमः।
रुम्+ ज्ञानाय वै नमः।
ओम्+ वैराग्याय नमः।
ओम्+ वै अधर्माय नमः।
ओम्+ रुम् अज्ञानाय वै नमः।
ओम् अवैराग्याय वै नमः।
अम् अनैश्वर्याय नमः।
हुम्+ वाचे हुम्+ च रागिण्यै क्रैम्+ ज्वालिन्यै ततः+ नमः।
ओम्+ ह्रौम्+ शमायै च नमः।
ह्रुँ ज्येष्ठायै ततः+ नमः।
ओँ ह्रौम्+ रौम्+ क्रौम्+ नवशक्त्यै गौम्+ च गौर्यासनाय च।
गौम्+ गौरीमूर्त्तये नमः।
गौर्य्याः+ मूलम्+अथ+उच्यते।
ओम्+ ह्रीम्+ सः महागौरि रुद्रदयिते स्वाहा।
गौर्य्यै नमः।
गाम्+ ह्रूम्+ ह्रीम्+ शिवः+ गूम्+ स्यात् शिखायै कवचाय च।
गोम्+ नेत्राय च गोम् अस्त्राय ओम्+ गौम्+ विज्ञानशक्तये, ओँ गूम्+ क्रियाशक्तये नमः।
पूर्वादौ शक्रादिकान्।
ओम्+ सुम्+ सुभगायै नमः।
ह्रीम्+ बीजललिता ततः।
ओम्+ ह्रीम्+ कामिन्यै च नमः।
ओँ ह्रूँ स्यात् कामशालिनीमन्त्रैः+गौरीम्+ प्रतिष्ठाप्य प्रार्च्च्य जप्त्वा+अथ सर्वभाक्॥7॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये गौरीप्रतिष्ठा नाम+अष्टनवतितमः+अध्यायः॥98॥
-------
एकोनशततमः+अध्यायः
सूर्य्यप्रतिष्ठाकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
वक्ष्ये सूर्य्यप्रतिष्ठाम्+च पूर्ववत्+मण्डपादिकम्।
स्नानादिकम्+च सम्पाद्य पूर्वोक्तविधिना ततः॥1॥
विद्याम्+आसनशय्यायाम्+ साङ्गम्+ विन्यस्य भास्करम्।
त्रितत्त्वम्+ विन्यसेत्+तत्र सस्वरम्+ खादिपञ्चकम्॥2॥
शुद्ध्यादि पूर्ववत् कृत्वा पिण्डीम्+ संशोध्य पूर्ववत्।
सदेशपदपर्य्यन्तम्+ विन्यस्य तत्त्वपञ्चकम्॥3॥
शक्त्या च सर्वतः+ मुख्या संस्थाप्य विधिवत्+ततः।
स्वाणुना विधिवत् सूर्य्यम्+ शक्त्यन्तम्+ स्थापयेत्+गुरुः॥4॥
स्वाम्यन्तम्+अथवा+आदित्यम्+ पादान्तम्+नाम धारयेत्।
सूर्य्यमन्त्राः+तु पूर्वेक्ताः+ द्रष्टव्याः स्थापने+अपि च॥5॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये सूर्य्यप्रतिष्ठा नाम+एकोनशततमः+अध्यायः॥99॥
----
शततमः+अध्यायः
द्वारप्रतिष्ठाकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच 
द्वाराश्रितप्रतिष्ठायाः+ वक्ष्यामि विधिम्+अपि+अथ।
द्वाराङ्गानि कषायाद्यैः संस्कृत्य शयने न्यसेत्॥1॥
मूलमध्याग्रभागेषु त्रयम्+आत्मादिसेश्वरम्।
विन्यस्य सन्निवेश्य+अथ हुत्वा जप्त्वा+अत्र रूपतः॥2॥
द्वारात्+अथो यजेत्+वास्तुम्+तत्र+एव+अनन्तमन्त्रतः।
रत्नादिपञ्चकम्+ न्यस्य शन्तिहोमम्+ विधाय च॥3॥
यवसिद्धार्थकाक्रान्ता ऋद्धिवृद्धिमहातिलाः।
गोमृत्सर्षपरागेन्द्रमोहनीलक्ष्मणामृताः॥4॥
रोचना रुक्+ वचः+ दूर्वा प्रासादाधः+च पोटलीम्।
प्रकृत्युदुम्बरे बद्ध्वा रक्षार्थम्+ प्रणवेन तु॥5॥
द्वारम्+उत्तरतः किञ्चित्+आश्रितम्+ सन्निवेशयेत्।
आत्मतत्त्वम्+अधः+ न्यस्य विद्यातत्त्वम्+च शाखयोः॥6॥
शिवम्+आकाशदेशे च व्यापकम्+ सर्वमङ्गले।
ततः+ महेशनाथम्+ च विन्यसेत्+मूलमन्त्रतः॥7॥
द्वाराश्रितान्+च तल्पादीन् कृतयुक्तैः स्वनामभिः।
जुहुयात्+शतम्+अर्द्धम्+ वा द्विगुणम्+ शक्तितः+अथवा॥8॥
न्यूनादिदोषमोषार्थम्+ हेतितः+ जुहुयात्+शतम्।
दिग्बलिम्+पूर्ववत्+हुत्त्वा प्रदद्यात्+दक्षिणादिकम्॥9॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये द्वारप्रतिष्ठा नाम शततमः+अध्यायः॥100॥
--------
एकाधिकशततमः+अध्यायः
प्रासादप्रतिष्ठा।
ईश्वरः+ उवाच
प्रासादस्थापनम्+ वक्ष्ये तत्+चैतन्यम्+ स्वयोगतः।
शुकनासासमाप्तौ तु पूर्ववेद्याः+च मध्यतः॥1॥
अधारशक्तितः पद्मे विन्यस्ते प्रणवेन च।
स्वर्णाद्येकतमोद्भूतम्+ पञ्चगव्येन संयुतम्॥2॥
मधुक्षीरयुतम्+ कुम्भम्+ न्यस्तरत्नादिपञ्चकम्।
स्रग्वस्रम्+ गन्धलिप्तम्+च गन्धवत्पुष्पभूषितम्॥3॥
चूतादिपल्लवानाम्+च कृती कृत्यम्+च विन्यसेत्।
पूरकेण समादाय सकलीकृतविग्रहः॥4॥
सर्वात्मभिन्नम्+आत्मानम्+ स्वाणुना स्वान्तमारुतः। 
आज्ञया बोधयेत्+शम्भौ रेचकेन ततः+ गुरुः॥5॥
द्वादशान्तात् समादाय स्फुरद्वह्निकणोपमम्।
निक्षिपेत् कुम्भगर्भे, च न्यस्ततन्त्रातिवाहिकम्॥6॥
विग्रहम्+तद्गुणानाम्+च बोधकम्+च कलादिकम्।
क्षान्तम्+ वागीश्वरम्+ तत्+तु व्रातम्+ तत्र निवेशयेत्॥7॥
दश नाडीः+दश प्राणान्+इन्द्रियाणि त्रयोदश।
तदधिपाः+च संयोज्य प्रणवाद्यैः स्वनामभिः॥8॥
स्वकार्य्यकारणत्वेन मायाकाशनियामिकाः
विद्येशान् प्रेरकान् शम्भुम्+ व्यापिनम्+च सुसंवरैः॥9॥
अङ्गानि च विनिक्षिप्य निरुन्ध्यात्+रोधमुद्रया।
सुवर्णाद्युद्भवम्+ यत्+वा पुरुषम्+ पुरुषानुगम्॥10॥
पञ्चगव्यकषायाद्यैः पूर्ववत् संस्कृतम्+ततः।
शय्यायाम्+ कुम्भम्+आरोप्य ध्यात्वा रुद्रम्+उमापतिम्॥11॥
तस्मिन्+च शिवमन्त्रेण व्यापकत्वेन विन्यसेत्।
सन्निधानाय होमम्+च प्रोक्षणम्+ स्पर्शनम्+ जपम्॥12॥
सान्निध्याबोधनम्+ सर्वम्+ भागत्रयविभागतः।
विधाय+एवम्+ प्रकृत्यन्ते कुम्भे तम्+ विनिवेशयेत्॥13॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये प्रासादकृत्यप्रतिष्ठा नाम+एकाधिकशततमः+अध्यायः॥101॥
-----
द्व्यधिकशततमः+अध्यायः
ध्वजारोपणम्।
ईश्वरः+ उवाच 
चूलके ध्वजदण्डे च ध्वजे देवकुले तथा।
प्रतिष्ठा च यथा+उद्दिष्टा तथा स्कन्द वदामि ते॥1॥
तडागार्द्धप्रवेशात्+वा यत्+वा सर्वार्द्धवेशनात्।
ऐष्टके दारुजः शूलः शैलजे धाम्नि शैलजः॥2॥
वैष्णवादौ च चक्राढ्यः कुम्भः स्यात्+मूर्त्तिमानतः।
सः+ च त्रिशूलयुक्तः+तु अग्रचूलाभिधः+ मतः॥3॥
ईशशूलः समाख्यातः+ मूर्ध्नि लिङ्गसमन्वितः।
बीजपूरकयुक्तः+ वा शिवशास्त्रेषु तद्विधः॥4॥
चित्रः+ ध्वजः+च जङ्घातः+ यथा जङ्घार्द्धतः+ भवेत्।
भवेत्+वा दण्डमानः+तु यदि वा तत्+यदृच्छया॥5॥
महाध्वजः समाख्यातः+ यः+तु पीठस्य वेष्टकः।
शक्रैः+ग्रहैः रसैः+वा+अपि हस्तैः+दण्डः+तु सम्मितः॥6॥
उत्तमादिक्रमेण+एव विज्ञेयः सूरिभिः+ततः।
वंशजः शालजादिः+वा सः+ दण्डः सर्वकामदः॥7॥
अयम्+आरोप्यमाणः+तु भङ्गम्+आयाति वै यदि।
राज्ञः+अनिष्टम्+ विजानीयात्+याजमानस्य वा तथा॥8॥
मन्त्रेण बहुरूपेण पूर्ववत्+शान्तिम्+आचरेत्।
द्वारपालादिपूजाम्+च मन्त्राणाम्+तर्पणम्+तथा॥9॥
विधाय चूलकम्+ दण्डम्+ स्नापयेत्+अस्त्रमन्त्रतः।
अनेन+एव तु मन्त्रेण ध्वजम्+ सम्प्रोक्ष्य देशिकः॥10॥
मृदु कषायादिभिः स्नानम्+ प्रासादम्+कारयेत्+ततः।
विलिप्य रसम्+आच्छाद्य शय्यायाम्+ न्यस्य पूर्ववत्॥11॥
चूडके लिङ्गवत्+न्यासः+ न च ज्ञानम्+ न च क्रिया।
विशेषार्था चतुर्थी च न च कुण्डस्य कल्पना॥12॥
दण्डे तया+अर्थतत्त्वम्+च विद्यातत्त्वम्+ द्वितीयकम्।
सद्योजातानि वक्राणि शिवतत्त्वम्+ पुनः+ध्वजे॥13॥
निष्कलम्+च शिवम्+तत्र न्यस्य+अङ्गानि प्रपूजयेत्।
चूडके च ततः+ मन्त्री सान्निध्ये सहिताणुभिः॥14॥
होमयेत् प्रतिभागम्+च ध्वजे तैः+तु फडन्तकैः।
अन्यथा+अपि कृतम्+ यत्+च ध्वजसंस्कारणम्+ क्वचित्॥15॥
अस्त्रयागविधौ+एवम्+ तत्+सर्वम्+उपदर्शितम्।
प्रासादे कारिते स्थाने स्रग्वस्त्रादिविभूषिते॥16॥
जङ्घा वेदी तदूर्ध्वे तु त्रितत्त्वादि निवेश्य च।
होमादिकम्+ विधाय+अथ शिवम्+ सम्पूज्य पूर्ववत्॥17॥
सर्वतत्त्वमयम्+ ध्यात्वा शिवम्+च व्यापकम्+ न्यसेत्।
अनन्तम्+ कालरुद्रम्+च विभाव्य च पदाम्बुजे॥18॥
कुष्माण्डहाटकौ पीठे पातालनरकैः सह।
भुवनैः+लोकपालैः+च शतरुद्रादिभिः+वृतम्॥19॥
ब्रह्माण्डकम्+इदम्+ ध्यात्वा जङ्घायाम्+च विभावयेत्।
वारितेजोनिलव्योमपञ्चाष्टकसमन्वितम्॥20॥
सर्वावरणसञ्ज्ञम्+च वृद्धयोन्यवृकान्वितम्।
योगाष्टकसमायुक्तम्+ नाशावधिगुणत्रयम्॥21॥
पटस्थम्+ पुरुषम्+ सिंहम्+ वामम्+च परिभावयेत्।
मञ्जरीवेदिकायाम्+च विद्यादिकचतुष्टयम्॥22॥
कण्ठे मायाम्+ सरुद्राम्+च विद्याः+च+अमलसारके।
कलशे च+ईश्वरम्+ बिन्दुम्+ विद्येश्वरसमन्वितम्॥23॥
जटाजूटम्+च तम्+ विद्यात्+शूलम्+ चन्द्रार्द्धरूपकम्।
शक्तित्रयम्+ च तत्र+एव दण्डे नादम्+ विभाव्य च॥24॥
ध्वजे च कुण्डलीम्+ शक्तिम्+इति धाम्नि विभावयेत्।
जगत्या वा+अथ सन्धाय लिङ्गम्+ पिण्डिकया+अथवा॥25॥
समुत्थाप्य सुमन्त्रैः+च विन्यस्ते शक्तिपङ्कजे।
न्यस्तरत्नादिके तत्र स्वाधारे विनिवेशयेत्॥26॥
यजमानः+ ध्वजे लग्ने बन्धुमित्रादिभिः सह।
धाम प्रदक्षिणीकृत्य लभते फलम्+ईहितम्॥27॥
गुरुः पाशुपतम्+ ध्यायन् स्थिरमन्त्राधिपैः+युतम्।
अधिपान् शस्त्रयुक्तान्+च रक्षणाय निबोधयेत्॥28॥
न्यूनादिदोषशान्त्यर्थम्+ हुत्वा दत्त्वा च दिग्बलिम्।
गुरवे दक्षिणाम्+ दद्यात्+ यजमानः+ दिवम्+ व्रजेत्॥29॥
प्रतिमालिङ्गवेदीनाम्+ यावन्तः परमाणवः।
तावत्+युगसहस्राणि कर्त्तुः+भोगभुजः फलम्॥30॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये ध्वजारोहणादिविधिः+नाम द्व्यधिकशततमः+अध्यायः॥102॥
------
त्र्यधिकशततमः+अध्यायः
जीर्णो+उद्धारः।
ईश्वरः+ उवाच 
जीर्णादीनाम्+च लिङ्गानाम्+उद्धारम्+ विधिना वदे।
लक्ष्मोज्झितम्+च भग्नम्+च स्थूलम्+ वज्रहतम्+ तथा॥1॥
सम्पुटम्+ स्फुटितम्+ व्यङ्गम्+ लिङ्गम्+इति+एवम्+आदिकम्।
इत्यादिदुष्टलिङ्गानाम्+ योज्या पिण्डी तथा वृषः॥2॥
चालितम्+चलितम्+ लिङ्गम्+अत्यर्थम्+ विषमस्थितम्।
दिङ्मूढम्+ पातितम्+ लिङ्गम्+ मध्यस्थम्+ पतितम्+ तथा॥3॥
एवम्+ विधम्+च संस्थाप्य निर्व्रणम्+च भवेत्+यदि।
नद्यादिकप्रवाहेन तत्+अपाक्रियते यदि॥4॥
ततः+अन्यत्र+अपि संस्थाप्य विधिदृष्टेन कर्म्मणा।
सुस्थितम्+ दुस्थितम्+ वा+अपि शिवलिङ्गम्+ न चालयेत्॥5॥
शतेन स्थापनम्+ कुर्य्यात् सहस्रेण तु चालनम्।
पूजादिभिः+च संयुक्तम्+ जीर्णाद्यम्+अपि सुस्थितम्॥6॥
याम्ये मण्डपम्+ईशे वा प्रत्यग्द्वारैकतोरणम्।
विधाय द्वारपूजादि स्थण्डिले मन्त्रपूजनम्॥7॥
मन्त्रान् सन्तर्प्य सम्पूज्य वास्तुदेवान्+तु पूर्ववत्।
दिग्बलिम्+ च बहिः+दत्त्वा समाचम्य स्वयम्+ गुरुः॥8॥
ब्राह्मणान् भोजयित्वा तु शम्भुम्+ विज्ञापयेत्+ततः।
दुष्टलिङ्गम्+इदम्+ शम्भोः शान्तिः+उद्धरणस्य चेत्॥9॥
रुचिः+तव+अदिविधिना अधितिष्ठस्व माम्+ शिव।
एवम्+ विज्ञाप्य देवेशम्+ शान्तिहोमम्+ समाचरेत्॥10॥
मध्वाज्यक्षीरदूर्वाभिः+मूलेन+अष्टाधिकम्+ शतम्।
ततः+ लिङ्गम्+ च संस्थाप्य पूजयेत् स्थण्डिले तथा॥11॥
ओम्+ व्यापकेश्वराय+इति न+अत्यन्तम्+ शिववादिना।
ओम्+ व्यापकम्+ हृदयेश्वराय नमः ओम्+ व्यापकेश्वराय शिरसे नमः।
इत्याद्यङ्गमन्त्राः।
ततः+तत्र+आश्रितम्+ तत्त्वम्+ श्रावयेत्+अस्त्रमन्त्रतः॥12॥
सत्त्वः कः+अपि+इह यः कः+अपि लिङ्गम्+आश्रित्य तिष्ठति।
लिङ्गम्+त्यक्त्वा शिवाज्ञाभिः+यत्र+इष्टम्+ तत्र गच्छतु॥13॥
विद्याविद्येश्वरैः+युक्तः सः+ भवः+अत्र भविष्यति।
सहस्रम्+ प्रतिभागे च ततः पाशुपताणुना॥14॥
हुत्वा शान्त्यम्बुना प्रोक्ष्य स्पृष्ट्वा कुशैः+जपेत्+ततः।
दत्त्वा+अर्घ्यम्+ च विलोमेन तत्त्वतत्त्वाधिपान्+तथा॥15॥
अष्टमूर्त्तीश्वरान् लिङ्गे पिण्डिकासंस्थितान् गुरुः।
विसृज्य स्वर्णपाशेन वृषस्कन्धस्थया तथा॥16॥
रज्ज्वा बध्वा तथा नीत्वा शिवम्+अन्तम्+ गृणन् जनैः।
तज्जले निक्षिपेत्+मन्त्री पुष्ठ्यर्थम्+ जुहुयात्+शतम्॥17॥
तृप्तये दिक्पतीनाम्+च वास्तुशुद्धौ शतम्+ शतम्।
रक्षाम्+ विधाय तद्धाम्नि महापाशुपता ततः॥18॥
लिङ्गम्+अन्यत्+ततः+तत्र विधिवत् स्थापयेत्+ गुरुः।
असुरैः+मुनिभिः+गोत्रैः+तन्त्रविद्भिः प्रतिष्ठितम्॥19॥
जीर्णम्+ वा+अपि+अथवा भग्नम्+ विधिना+अपि च चालयेत्।
एषः+ एव विधिः कार्यः+ जीर्णधामसमुद्धृतौ॥20॥
खड्गे मन्त्रगणम्+ न्यस्य कारयेन् मन्दिरान्तरम्।
सङ्कोचे मरणम्+ प्रोक्तम्+ विस्तारे तु धनक्षयः॥21॥
तद्रव्यम्+ श्रेष्ठद्रव्यम्+ वा तत् सकार्यम्+ तत्प्रमाणकम्।
इत्यादि महापुराणे आग्नेये जीर्णोद्धारः+ नाम त्र्यधिकशततमः+अध्यायः॥103॥
------
चतुरधिकशततमः+अध्यायः
प्रासादलक्षणम्।
ईश्वरः+ उवाच
वक्ष्ये प्रासादसामान्यलक्षणम्+ ते शिखिध्वज।
चतुर्भागीकृते क्षेत्रे भित्तेः+भागेन विस्तरात्॥1॥
अद्रिभागेन गर्भः स्यात् पिण्डिका पादविस्तरात्।
पञ्च भागीकृते क्षेत्रे+अन्तर्भागे तु पिण्डिका॥2॥
सुषिरम्+ भागविस्तीर्णम्+ भित्तयः+ भागविस्तरात्।
भागौ द्वौ मध्यमे गर्भे ज्येष्ठभागद्वयेन तु॥3॥
त्रिभिः+तु कन्यसागर्भः शेषः+ भित्तिः+इति क्वचित्।
षोढा भक्ते+अथवा क्षेत्रे भित्तिः+भागैकविस्तरात्॥4॥
गर्भः+ भागेन विस्तीर्णः+ भागद्वयेन पिण्डिका।
विस्तारात्+ द्विगुणः+ वा+अपि सपादद्विगुणः+अपि वा॥5॥
अर्द्धार्द्धद्विगुणः+ वा+अपि त्रिगुणः क्वचित्+उच्छ्रयः।
जगती विस्तरार्द्धेन त्रिभागोन क्वचित्+भवेत्॥6॥
नेमिः पादोनविस्तीर्णा प्रासादस्य समन्ततः।
परिधिः+त्र्यंशकः+ मध्ये रथकान्+तत्र कारयेत्॥7॥
चामुण्डम्+ भैरवम्+ तेषु नाट्येशम्+ च निवेशयेत्।
प्रासादार्द्धेन देवानाम्+अष्टौ वा चतुरः+अपि वा॥8॥
प्रदक्षिणम्+ बहिः कुर्यात् प्रासादादिषु वा न वा।
आदित्याः पूर्वतः स्थाप्याः+ स्कन्दः+अग्निः+वायुगोचरे॥9॥
एवम्+ यमादयः+ न्यस्याः स्वस्याम्+ स्वस्याम्+ दिशि स्थिताः।
चतुर्द्धा शिखरम्+ कृत्वा शुकनासा द्विभागिका॥10॥
तृतीये वेदिका तु+अग्नेः सकण्ठः+ मलसारकः।
वैराजः पुष्पकः+च+अन्यः कैलासः+ मणिकः+तथा॥11॥
त्रिविष्टपम्+च पञ्च+एव मेरुमूर्द्धनि संस्थिताः।
चतुरस्रः+तु तत्र+आद्यः+ द्वितीयः+अपि तदायतः॥12॥
वृत्तः+ वृत्तायतः+च+अन्यः+ हि+अष्टास्रः+च+अपि पञ्चमः।
एकैकः+ नवधाभेदैः+चत्वारिंशत्+च पञ्च च॥13॥
प्रासादः प्रथमः+ मेरुः+द्वितीयः+ मन्दरः+तथा।
विमानम्+च तथा भद्रः सर्वतोभद्रः+ एव च॥14॥
चरुकः+ नन्दिकः+ नन्दिः+वर्द्धमानः+तथा+अपरः।
श्रीवत्सः+च+इति वैराजान्ववाये च समुत्थिताः॥15॥
वलभी गृहराजः+च शालागृहम्+च मन्दिरम्।
विशालः+च समः+ ब्रह्म मन्दिरम्+ भुवनम्+तथा॥16॥
प्रभवः शिविका वेश्म नव+एते पुष्पकोद्भवाः।
बलयः+ दुन्दुभिः पद्मः+ महापद्मकः+ एव च॥17॥
वर्द्धनी वा+अन्यः+ उष्णीषः शङ्खः+च कलशः+तथा।
खवृक्षः+च तथा+अपि+एते वृत्ताः कैलाससम्भवाः॥18॥
गजः+अथ वृषभः+ हंसः+ गरुत्मान्+ऋक्षनायकः।
भूषणः+ भूधरः+च+अन्न्ये श्रीजयः पृथवीधरः॥19॥
वृत्तायतात् समुद्भूताः+ नव+एते मणिकाह्वयात्।
वज्रम्+ चक्रम्+तथा च+अन्यत् स्वस्तिकम्+ वज्रस्वस्तिकम्॥20॥
चित्रम्+ स्वस्तिकखड्गम्+च गदा श्रीकण्ठः+ एव च।
विजयः+ नामतः+च+एते त्रिविष्टपसमुद्भवाः॥21॥
नगराणाम्+इमाः सञ्ज्ञाः+ लाटादीनाम्+इमाः+तथा।
ग्रीवार्द्धेन+उन्नतम्+चूलम्+पृथुलम्+च विभागतः॥22॥
दशधा वेदिकाम्+कृत्वा पञ्चभिः स्कन्धविस्तरः।
त्रिभिः कण्ठम्+ तु कर्त्तव्यम्+ चतुर्भिः+तु प्रचण्डकम्॥23॥
दिक्षु द्वाराणि कार्याणि न विदिक्षु कदाचन।
पिण्डिका कोणविस्तीर्णा मध्यमान्ता हि+उदाहृता॥24॥
क्वचित् पञ्चमभागेन महताम्+गर्भपादतः।
उछ्रायाः+ द्विगुणाः+तेषाम्+अन्यथा वा निगद्यते॥25॥
षष्ट्याधिकात् समारभ्य अङ्गुलानाम्+ शतात्+इह।
उत्तमानि+अपि चत्वारि द्वाराणि दशहानितः॥26॥
त्रीणि+एव मध्यमानि स्युः+त्रीणि+एव कन्यसान्यतः।
उच्छ्रायार्द्धेन विस्तारः+ हि+उछ्रायः+अभ्यधिकः+त्रिधा॥27॥
चतुर्भिः+अष्टभिः+वा+अपि दशभिः+अङ्गुलैः+ततः।
उछ्रायात् पादविस्तीर्णा विशाखाः+तत्+उदुम्बरे॥28॥
विस्तरार्द्धेन बाहुल्यम्+ सर्वेषाम्+एव कीर्तितम्।
द्विपञ्चसप्तनवभिः शाखाभिः+द्वारम्+इष्टदम्॥29॥
अधः शाखाचतुर्थांशे प्रतीहारौ निवेशयेत्।
मिथुनैः पादवर्णाभिः शाखाशेषम्+ विभूषयेत्॥30॥
स्तम्भविद्धे भृत्यता स्यात् वृक्षविद्धे तु+अभूतिता।
कूपविद्धे भयम्+ द्वारे क्षेत्रविद्धे धनक्षयः॥31॥
प्रासादगृहशालादिमार्गविद्धेषु बन्धनम्।
सभाविद्धेन दारिद्र्यम्+ वर्णविद्धे निराकृतिः॥32॥
उलूखलेन दारिद्र्यम्+ शिलाविद्धेन शत्रुता।
छायाविद्धेन दारिद्र्यम्+ वेधदोषः+ न जायते॥33॥
छेदात्+उत्पाटनात्+वा+अपि तथा प्राकारलक्षणात्।
सीमायाः+ द्विगुणत्यागात्+ वेधदोषः+ न जायते॥34॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये सामान्यप्रासादलक्षणम्+ नाम चतुरधिकशततमः+अध्यायः॥104॥
-----
पञ्चाधिकशततमः+अध्यायः
नगरादिवास्तुकथनम्।
ईश्वरः+ उवाच
नगरग्रामदुर्गाद्याः+ गृहप्रासादवृद्धये।
एकाशीतिपदैः+वस्तुम्+ पूजयेत् सिद्धये ध्रुवम्॥1॥
प्रागास्याः+ दशधा नाड्यः+तासाम्+ नामानि च ब्रुवे।
शान्ता यशोवती कान्ता विशाला प्राणवाहिनी॥2॥
सती वसुमती नन्दा सुभद्रा+अथ मनोरमा।
उत्तरा द्वादश+अन्याः+च एकाशीत्यङ्घ्रिकारिका॥3॥
हरिणी सुप्रभा लक्ष्मीः+विभूतिः+विमला प्रिया।
जया ज्वाला विशोका च स्मृताः+तत्र पादतः॥4॥
ईशाद्यष्ट+अष्टकम्+ दिक्षु यजेत्+ईशम्+ धनञ्जयम्।
शक्रम्+अर्कम्+ तथा सत्यम्+ भृशम्+ व्योम च पूर्वतः॥5॥
हव्यवाहम्+च पूषाणम्+ वितथम्+ भौमम्+एव च।
कृतान्तम्+अथ गन्धर्वम्+ भृङ्गम्+ मृगम्+च दक्षिणे॥6॥
पितरम्+ द्वारपालम्+च सुग्रीवम्+ पुष्पदन्तकम्।
वरुणम्+ दैत्यशेषौ च यक्ष्माणम्+ पश्चिमे सदा॥7॥
रोगाहिमुख्यः+ भल्लाटः सौभाग्यम्+अदितिः+दितिः।
नवान्तः पदगः+ ब्रह्मा पूज्यः+अर्द्धे च षडङ्गकाः॥8॥
ब्रह्मेशान्तरकोष्ठस्थमायाख्याम्+तु पदद्वये।
तदधः+च+आपवत्साख्यम्+ केन्द्रान्तरेषु षट्पदे॥9॥
मरीचिकाग्निमध्ये तु सविता द्विपदस्थितः।
सावित्री तदधः+ द्व्यंशे विवस्वान् षट्पदे तु+अधः॥10॥
पितृब्रह्मान्तरे विष्णुम्+इन्दुम्+इन्द्रम्+ तु+अधः+ जयम्।
वरुणब्रह्मणोः+मध्ये मित्राख्यम्+ षट्पदे यजेत्॥11॥
रोगब्रह्मान्तरे नित्यम्+ द्विपम्+च रुद्रदासकम्।
तदधः+ द्व्यङ्घ्रिगम्+ यक्ष्म षट्सौम्येषु धराधरम्॥12॥
चरकीम्+ स्कन्दविकटम्+ विदारीम्+ पूतनाम्+ क्रमात्।
जम्भम्+ पापम्+ पिलिपिच्छम्+ यजेत्+ईशादिबाह्यतः॥13॥
एकाशीतिपदम्+ वेश्म मण्डपः+च शताङ्घ्रिकः।
पूर्ववत्+देवताः पूज्याः+ ब्रह्म तु षोडशांशके॥14॥
मरीचिः+च विवस्वान्+च मित्रम्+ पृथ्वीधरः+तथा।
दशकोष्ठस्थिताः+ दिक्षु तु+अन्ये बेशादिकोणगाः॥15॥
दैत्यमाता तथा+ईशाग्नी मृगाख्यौ पितरौ तथा।
पापयक्ष्मानिलौ देवाः सर्वे सार्द्धांशके स्थिताः॥16॥
यज्ञात्+योकः प्रवक्ष्यामि सङ्क्षेपेण क्रमात्+ गुह।
सदिग्विंशत्करैः+दैर्घ्यात्+अष्टाविंशति विस्तरात्॥17॥
शिशिराश्रयः शिवाख्यः+च रुद्रहीनः सदा+उभयोः।
रुद्रद्विगुणिताः+ नाहाः पृथुष्णोभिः+विना त्रिभिः॥18॥
स्यात्+ग्रहद्विगुणम्+ दैर्घ्यात्+तिथिभिः+च+एव विस्तरात्।
सावित्रः सालयः कुड्याः अन्येषाम्+ पृथक् स्त्रिंशांशतः॥19॥
कुड्यपृथुपजङ्घोच्चात् कुड्यम्+तु त्रिगुणोच्छ्रयम्।
कुड्यसूत्रसमा पृथ्वी वीथी भेदात्+अनेकधा॥20॥
भद्रे तुल्यम्+च वीथीभिः+द्वारवीथी विना+अग्रतः।
श्रीजयम्+ पृष्ठतः+ हीनम्+ भद्रः+अयम्+ पार्श्वयोः+विना॥21॥
गर्भपृथुसमा वीथी तदर्द्धार्द्धेन वा क्वचित्।
वीथ्यर्द्धेन+उपवीथ्याद्यम्+एकद्वित्रिपुरान्वितम्॥22॥
सामान्यान्+अथ गृहम्+ वक्ष्ये सर्वेषाम्+ सर्वकामदम्।
एकद्वित्रिचतुःशालम्+अष्टशालम्+ यथाक्रमात्॥23॥
एकम्+ याम्ये च सौमास्यम्+ द्वे चेत् पश्चात् पुरोमुखम्।
चतुःशालम्+तु साम्मुख्यात्+तयोः+इन्द्रेन्द्रमुक्तयोः॥24॥
शिवास्यम्+अम्बुपास्य+एषः+ इन्द्रास्ये यमसूर्य्यकम्।
प्राक्सौम्यस्थे च द्ण्डाख्यम्+ प्राग्याम्येवातसञ्ज्ञकम्॥25॥
आप्येन्दौ गृहवल्याख्यम्+ त्रिशूलम्+ तद्विनर्द्धिकृत्।
पूर्वशालाविहीनम्+ स्यात् सुक्षेत्रम्+ वृद्धिदायकम्॥26॥
याम्ये हीने भवेत्+शूली त्रिशालम्+ वृद्धिकृत् परम्।
यक्षघ्नम्+ जलहीनौकः सुतघ्नम्+ बहुशत्रुकृत्॥27॥
इन्द्रादिक्रमतः+ वच्मि ध्वजाद्यष्टौ गृहाणि+अहम्।
प्रक्षालानुस्रगावासम्+अग्नौ तस्य महानसम्॥28॥
याम्ये रसक्रिया शय्या धनुःशस्त्राणि रक्षसि।
धनभुक्त्यम्बुपेशास्ये सम्यगन्धौ च मारुते॥29॥
सौम्ये धनपशू कुर्यात्+ईशे दीक्षावरालयम्।
स्वामिहस्तमितम्+ वेश्म विस्तारायाम्+अपिण्डिकम्॥30॥
त्रिगुणम्+ हस्तसंयुक्तम्+ कृत्वा+अष्टांशैः+हृतम्+ तथा।
तच्छेषः+अयम्+ स्थितः+तेन वायसान्तम्+ ध्वजादिकम्॥31॥
त्रयः पक्षाग्निवेदेषु रसर्षिवसुतः+ भवेत्।
सर्वनाशकरम्+ वेश्म मध्ये च+अन्ते च संस्थितम्॥32॥
तस्मात्+च नवमे भागे शुभकृत्+निलयः+ मतः।
तन्मध्ये मण्डपः शस्तः समः+ वा द्विगुणायतः॥33॥
प्रत्यगाप्ये चेन्दुयमे हट्टे+ एव गृहावली।
एकैकभवनाख्यानि दिक्षु+अष्टाष्टकसङ्ख्यया॥34॥
ईशाद्यदितिकान्तानि फलानि+एषाम्+ यथाक्रमम्।
भयम्+ नारी चलत्वम्+ च जयः+ वृद्धिः प्रतापकः॥35॥
धर्मः कलिः+च नैस्व्यम्+च प्राग्द्वारेषु+अष्टसु ध्रुवम्।
दाहः+असुखम्+ सुहृन्नाशः+ धननाशः+ मृतिः+धनम्॥36॥
शिल्पित्वम्+ तनयः स्यात्+च याम्यद्वारफलाष्टकम्।
आयुः प्राव्राज्यशस्यानि धनशान्त्यर्थसङ्क्षयाः॥37॥
शेषम्+ भोगम्+ च+अपत्यम्+च जलद्वारफलानि च।
रोगः+ मदार्त्तिमुख्यत्वम्+ च+अर्थायुः कृशता मतिः॥38॥
मानः+च द्वारतः पूर्वे उत्तरस्याम्+दिशि क्रमात्।
इत्यादि महापुराणे आग्नेये गृहादिवास्तुः+नाम पञ्चाधिकशततमः+अध्यायः॥105॥
------
षडधिकशततमः+अध्यायः
नगरादिवास्तुः।
ईश्वरः+ उवाच
नगरादिकवास्तुम्+च वक्ष्ये राज्यादिवृद्धये।
योजनम्+ योजनार्द्धम्+ वा तदर्थम्+ स्थानम्+आश्रयेत्॥1॥
अभ्यर्च्य वास्तुनगरम्+ प्राकाराद्यम्+तु कारयेत्।
ईशादित्रिंशत्पदके पूर्वद्वारम्+ च सूर्यके॥2॥
गन्धर्वाभ्याम्+ दक्षिणे स्यात्+वारुण्ये पश्चिमे तथा।
सौम्यद्वारम्+ सौम्यपदे कार्याः+ हट्टाः+तु विस्तराः॥3॥
येन+इभादि सुखम्+ गच्छेत् कुर्यात्+ द्वारम्+ तु षट्करम्।
छिन्नकर्णम्+ विभिन्नम्+च चन्द्रार्द्धाभम्+ पुरम्+ न हि॥4॥
वज्रसूचीमुखम्+ न+इष्टम्+ सकृत्+ द्वित्रिसमागमम्।
चापाभम्+ वज्रनागाभम्+ पुरारम्भे हि शान्तिकृत्॥5॥ 
प्रार्च्य विष्णुहरार्कादीन्+नत्वा दद्यात्+ बलिम्+ बली।
आग्नेये स्वर्णकर्मारान् पुरस्य विनिवेशयेत्॥6॥
दक्षिणे नृत्यवृत्तीनाम्+ वेश्यास्त्रीणाम्+ गृहाणि च।
नटानाम्+चक्रिकादीनाम्+ कैवर्त्तादेः+च नैर्ऋते॥7॥
रथानाम्+आयुधानाम्+च कृपाणानाम्+च वारुणे।
शौण्डिकाः कर्माधिकृताः+ वायव्ये परिकर्मिणः॥8॥
ब्राह्माणाः+ यतयः सिद्धाः पुण्यवन्तः+च च+उत्तरे।
फलाद्यादिविक्रयिणः+ ईशाने च वणिग्जनाः॥9॥
पूर्वतः+च बलाध्यक्षाः+ आग्येये विविधम्+ बलम्।
स्त्रीणाम्+आदेशिनः+ दक्षे काण्डारान्+नैर्ऋते न्यसेत्॥10॥
पश्चिमे च महामात्यान् कोषपालान्+च कारुकान्।
उत्तरे दण्डनाथान्+च नायकद्विजसङ्कुलान्॥11॥
पूर्वतः क्षत्रियान् दक्षे वैश्यान्+शूद्रान्+च पश्चिमे।
दिक्षु वैद्यान् वाजिनः+च बलानि च चतुर्द्दिशम्॥12॥
पूर्वेण चरलिङ्ग्यादीन्+श्मशानादीनि दक्षिणे। 
पश्चिमे गोधनाद्यम्+च कृषिकर्तॄः+तथा+उत्तरे॥13॥
न्यसेत्+म्लेच्छान्+च कोणेषु ग्रामादिषु तथा स्थितिम्।
श्रियम्+ वैश्रवणम्+ द्वारि पूर्व्वे तौ पश्यताम्+ श्रियम्॥14॥
देवादीनाम्+ पश्चिमतः पूर्व्वास्यानि गृहाणि हि।
पूर्व्वतः पश्चिमास्यानि दक्षिणे च+उत्तराननान्॥15॥
नाकेशविष्ण्वादिधामानि रक्षार्थम्+ नगरस्य च। 
निर्द्देवतम्+तु नगरग्रामदुर्गगृहादिकम्॥16॥
भुज्यते तत् पिशाचाद्यैः+ रोगाद्यैः परिभूयते।
नगरादि सदा+एवम्+ हि जयदम्+ भुक्तिमुक्तिदम्॥17॥
पूर्व्वायाम्+ श्रीगृहम्+ प्रोक्तम्+आग्नेय्याम्+ वै महानसम्। 
शयनम्+ दक्षिणस्याम्+तु नेर्ऋत्याम्+आयुधाश्रयम्॥18॥
भोजनम्+ पश्चिमायाम्+तु वायव्याम्+ धान्यसङ्ग्रहः।
उत्तरे द्रव्यसंस्थानम्+ऐशान्याम्+ देवतागृहम्॥19॥
चतुःशालम्+ त्रिशालम्+ वा द्विशालम्+ च+ऐकशालकम्।
चतुःशालगृहाणाम्+तु शालालिन्दकभेदतः॥20॥
शतद्वयम्+तु जायन्ते पञ्चाशत् पञ्च तेषु+अपि।
त्रिशालानि तु चत्वारि द्विशालानि तु पञ्चधा॥21॥
एकशालानि चत्वारि एकालिन्दानि वच्मि च।
अष्टाविंशदलिन्दानि गृहाणि नगराणि च॥22॥
चतुर्भिः सप्तभिः+च+एव पञ्चपञ्चाशत्+एव तु।
षडलिन्दानि विंश+एव अष्टाभिः+र्विंशः+ एव हि॥23॥
अष्टालिन्दम्+ भवेत्+एवम्+ नगरादौ गृहाणि हि।
इत्यादि महापुराणे आग्नेये नगरादिवास्तुः+नाम षडधिकशतमः+अध्यायः॥106॥
-------
सप्ताधिकशततमः+अध्यायः।
स्वायम्भुवसर्गः।
अग्निः+उवाच
वक्ष्ये भवनकोषम्+च पृथ्वीद्वीपादिलक्षणम्।
अग्नीध्रः+च+अग्निबाहुः+च वपुष्मान्+द्युतिमान्+तथा॥1॥
मेधा मेधातिथिः+भव्यः सवनः पुत्रः+ एव च।
ज्योतिष्मान् दशमः+तेषाम्+ सत्यनामा सुतः+अभवत्॥2॥
प्रियव्रतसुताः ख्याताः सप्तद्वीपान्+ददौ पिता।
जम्बूद्वीपम्+अथ+अग्नीध्रे प्लक्षम्+ मेधातिथेः+ददौ॥3॥
वपुष्मते शाल्मलम्+च ज्योतिष्मते कुशाह्वयम्।
क्रौञ्चद्वीपम्+ द्युतिमते शाकम्+ भव्याय दत्तवान्॥4॥
पुष्करम्+ सवनाय+अदात्+अग्नीध्रे+अदात् सुते शतम्।
जम्बूद्वीपम्+ पिता लक्षम्+ नाभेः+दत्तम्+ हिमाह्वयम्॥5॥
हेमकूटम्+ किम्पुरुषे हरिवर्षाय नैषधम्।
इलावृते मेरुमध्यम्+ रम्ये नीलाचलाश्रितम्॥6॥
हिरण्वते श्वेतवर्षम्+ कुरून्+तु कुरवे ददौ।
भद्राश्वाय च भद्राश्वम्+ केतुमालाय पश्चिमम्॥7॥
मेरोः प्रियव्रतः पुत्रान्+अभिषिच्य ययौ वनम्।
शालग्रामे तपः+तप्त्वा ययौ विष्णोः+लयम्+ नृपः॥8॥
यानि किम्पुरुषाद्यानि हि+अष्टवर्षाणि सत्तम।
तेषाम्+ स्वाभाविकी सिद्धिः सुखप्राया हि+अयत्नतः॥9॥
जरामृत्युभयम्+ नास्ति धर्म्माधर्म्मौ युगादिकम्।
न+अधमम्+ मध्यमम्+तुल्या हिमात्+देशात्+तु नाभितः॥10॥
ऋषभः+ मेरुदेव्याम्+च ऋषभात्+ भरतः+अभवत्।
ऋषभः+ दत्तश्रीः पुत्रे शालग्रामे हरिम्+गतः॥11॥
भरतात्+ भारतम्+ वर्षम्+ भरतात् सुमतिः+तु+अभूत्।
भरतः+ दत्तलक्ष्मीकः शालग्रामे हरिम्+गतः॥12॥
सः+ योगी योगप्रस्तावे वक्ष्ये तच्चरितम्+ पुनः।
सुमतेः+तेजसः+तस्मात्+इन्द्रद्युम्नः+ व्यजायत॥13॥
परमेष्ठी ततः+तस्मात् प्रतीहारः+तदन्वयः।
प्रतीहारात् प्रतीहर्त्ता प्रतीहर्त्तुः+भुवः+ततः॥14॥
उद्गीतः+अथ च प्रस्तारः+ विभुः प्रस्तारतः सुतः।
पृथुः+च+एव ततः+ नक्तः+ नक्तस्य+अपि गयः सुतः॥15॥
नरः+ गयस्य तनयः तत्पुत्रः+अभूत्+विराट् ततः।
तस्य पुत्रः+ महावीर्यः+ धीमान्+तस्मात्+अजायत॥16॥
महान्तः+तत्सुतः+च+अभूत्+मनस्यः+तस्य च+आत्मजः।
त्वष्टा त्वष्टुः+च विरजाः+ रजः+तस्य+अपि+अभूत्+सुतः॥17॥
सत्यजित्+रजसः+तस्य जज्ञे पुत्रशतम्+ मुने।
विश्वज्योतिः प्रधानाः+ते भारतम्+तैः+विवर्द्धितम्॥18॥
कृतत्रेतादिसर्गेण सर्गः स्वायम्भुवः स्मृतः॥19॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये स्वायम्भुवः सर्गः+ नाम सप्ताधिकशततमः+अध्यायः॥107॥
-----------------------
अष्टाधिकशततमः+अध्यायः
भुवनकोषः।
अग्निः+उवाच
जम्बूप्लक्षाह्वयौ द्वीपौ शाल्मलिः+च+अपरः+ महान्।
कुशः क्रौञ्चः+तथा शाकः पुष्करः+च+इति सप्तमः॥1॥
एते द्वीपाः समुद्रैः+तु सप्त सप्तभिः+आवृताः।
लवणेक्षुसुरासर्पिर्दधिदुग्धजलैः समम्॥2॥
जम्बूद्वीपः+ द्वीपमध्ये तन्मध्ये मेरुः+उछ्रितः।
चतुरशीतिसाहस्रः+ भूयिष्ठः षोडशाद्रिराट्॥3॥
द्वात्रिंशत्+मूर्ध्नि विस्तारात् षोडश+अधः सहस्रवान्।
भूयः+तस्य+अस्य शैलः+असौ कर्णिकाकारसंस्थितः॥4॥
हिमवान् हेमकूटः+च निषधः+च+अस्य दक्षिणे।
नीलः श्वेतः+च शृङ्गी च उत्तरे वर्षपर्व्वताः॥5॥
लक्षप्रमाणौ द्वौ मध्ये दशहीनाः+तथा+अपरे।
सहस्रद्वितयोछ्रायाः+तावत्+विस्तारिणः+च ते॥6॥
भारतम्+ प्रथमम्+ वर्षम्+ततः किम्पुरुषम्+ स्मृतम्।
हरिवर्षम्+तथा+एव+अन्यत्+मेरोः+दक्षिणतः+ द्विज॥7॥
रम्यकम्+ च+उत्तरे वर्षः तथा+एव+अन्यत्+हिरण्मयम्।
उत्तराः कुरवः+च+एव यथा वै भारतम्+ तथा॥8॥
नवसाहस्रम्+एकैकम्+एतेषाम्+ मुनिसत्तम।
इलावृतम्+च तन्मध्ये सौवर्णः+ मेरुः+उछ्रितः॥9॥
मेरोः+चतुर्द्दिशम्+तत्र नवसाहस्रविस्तृताः।
इलावृतम्+ महाभाग चत्वारः+च+अत्र पर्व्वताः॥10॥
विष्कम्भा रचिता मेरोः+योजनायुतविस्तृताः।
पूर्व्वेण मन्दरः+ नाम दक्षिणे गन्धमादनः॥11॥
विपुलः पश्चिमे पार्श्वे सुपार्श्वः+च+उत्तरे स्मृतः।
कदम्बः+तेषु जम्बुः+च पिप्पलः+ वटः+ एव च॥12॥
एकादशशतायामाः पादपाः+ गिरिकेतवः।
जम्बूद्वीप+इति सञ्ज्ञा स्यात् फलम्+ जम्ब्वाः+ गजोपमम्॥13॥
जम्बूनदीरसेन+अस्य+अस्तु+इदम्+ जाम्बूनदम्+ परम्।
सुपार्श्वः पूर्वतः+ मेरोः केतुमालः+तु पश्चिमे॥14॥
वनम्+ चैत्ररथम्+ पूर्व्वे दक्षिणे गन्धमादनः।
वैभ्राजम्+ पश्चिमे सौम्ये नन्दनम्+च सरांसि+अथ॥15॥
अरुणोदम्+ महाभद्रम्+ संशितोदम्+ समानसम्।
शिताभः+चक्रमुञ्जाद्याः पूर्वतः केशराचलाः॥16॥
दक्षिणे+अद्रेः+त्रिकूटाद्याः शिशिवासमुखाः+ जले।
शङ्खकूटादयः सौम्ये मेरौ च ब्रह्मणः पुरी॥17॥
चतुर्द्दशसहस्राणि योजनानाम्+च दिक्षु च।
इन्द्रादिलोकपालानाम्+ समन्तात् ब्रह्मणः पुरः॥18॥
विष्णुपादात् प्लावयित्वा चन्द्रम्+ स्वर्गात् पतन्ति+अपि।
पूर्वेण शीता भद्राश्वात्+शैलात्+शैलात्+गता+अर्णवम्॥19॥
तथा+एव+अलकनन्दा+अपि दक्षिणेन+एव भारतम्।
प्रयाति सागरम्+ कृत्वा सप्तभेदा+अथ पश्चिमम्॥20॥
अब्धिम्+च चक्षुःसौम्याब्धिम्+ भद्रोत्तरकुरून्+अपि।
आनीलनिषधायामौ माल्यवद्गन्धमादनौ॥21॥
तयोः+मध्यगता मेरुः कर्णिकाकारसंस्थितः।
भारताः केतुमालाः+च भद्राश्वाः कुरवः+तथा॥22॥
पत्राणि लोकपद्मस्य मर्य्यादाशैलबाह्यतः।
जठरः+ देवकूटः+च मर्य्यादापर्वतौ+उभौ॥23॥
तौ दक्षिणोत्तरायामौ+आनीलनिषधायतौ।
गन्धमादनकैलासौ पूर्ववत्+च+आयतौ+उभौ॥24॥
अशीतियोजनायामौ+आवर्णौ+अन्तर्व्यवस्थितौ।
निषधः पारिपात्रः+च मर्य्यादापर्वतौ+उभौ॥25॥
मेरोः पश्चिमदिग्भागे यथा पूर्वे तथा स्थितौ।
त्रिशृङ्गः+ रुधिरः+च+एव उत्तरौ वर्षपर्व्वतौ॥26॥
पूर्वपश्चायतौ+एतौ+अर्णवौ+अन्तर्व्यवस्थितौ।
जाठराद्याः+च मर्य्यादाशैलाः+ मेरोः+चतुर्द्दिशम्॥27॥
केशरादिषु याः+ द्रोण्यः+तासु सन्ति पुराणि हि।
लक्ष्मीविष्ण्वग्निसूर्य्यादिदेवानाम्+ मुनिसत्तम॥28॥
भौमानाम्+ स्वर्गधर्म्माणाम्+ न पापाः+तत्र यान्ति च।
भद्राश्वे+अस्ति हयग्रीवः+ वराहः केतुमालके॥29॥
भारते कूर्म्मरूपी च मत्स्यरूपः कुरुषु+अपि।
विश्वरूपेण सर्वत्र पूज्यते भगवान् हरिः॥30॥
किम्पुरुषाद्यष्टसु क्षुद्भीतिशोकादिकम्+ न च।
चतुर्विंशतिसाहस्रम्+ प्रजाः+ जीवन्ति+अनामयाः॥31॥
कृतादिकल्पना नास्ति भौमानि+अम्भांसि न+अम्बुदाः।
सर्वेषु+एतेषु वर्षेषु सप्त सप्त कुलाचलाः॥32॥
नद्यः+च शतशः+तेभ्यः+तीर्थभूताः प्रजज्ञिरे।
भारते यानि तीर्थानि तानि तीर्थानि वच्मि ते॥33॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये भुवनकोषः+ नाम+अष्टाधिकशततमः+अध्यायः॥108॥
----
नवाधिकशततमः+अध्यायः
तीर्थमाहात्म्यम्
अग्निः+उवाच
माहात्म्यम्+ सर्वतीर्थानाम्+ वक्ष्ये यत्+भुक्तिमुक्तिदम्।
यस्य हस्तौ च पादौ च मनः+च+एव सुसंयतम्॥1॥
विद्या तपः+च कीर्त्तिः+च सः+ तीर्थफलम्+अश्नुते।
प्रतिग्रहात्+उपावृत्तः+ लघ्वाहारः+ जितेन्द्रियः॥2॥
निष्पापः+तीर्थयात्री तु सर्वयज्ञफलम्+ लभेत्।
अनुपोष्य त्रिरात्राणि तीर्थानि+अनभिगम्य च॥3॥
अदत्त्वा काञ्चनम्+ गाः+च दरिद्रः+ नाम जायते।
तीर्थाभिगमने तत् स्यात्+यदि+यज्ञेन+आप्यते फलम्॥4॥
पुष्करम्+ परमम्+ तीर्थम्+ सान्निध्यम्+ हि त्रिसन्ध्यकम्।
दशकोटिसहस्राणि तीर्थानाम्+ विप्र पुष्करे॥5॥
ब्रह्मा सह सुरैः+आस्ते मुनयः सर्वम्+इच्छवः।
देवाः प्राप्ताः सिद्धिम्+अत्र स्नाताः पितृसुरार्च्चकाः॥6॥
अश्वमेधफलम्+ प्राप्य ब्रह्मलोकम्+ प्रयान्ति ते।
कार्त्तिक्याम्+अन्नदानात्+च निर्म्मलः+ ब्रह्मलोकभाक्॥7॥
पुष्करे दुष्करम्+ गन्तुम्+ पुष्करे दुष्करम्+ तपः।
दुष्करम्+ पुष्करे दानम्+ वस्तुम्+ च+एव सुदुष्करम्॥8॥
तत्र वासात्+जपात्+श्राद्धात् कुलानाम्+ शतम्+उद्धरेत्।
जम्बुमार्गम्+ च तत्र+एव तीर्थम्+तण्डुलिकाश्रमम्॥9॥
कर्णाश्रमम्+ कोटितीर्थम्+ नर्म्मदा च+अर्बुदम्+ परम्।
तीर्थम्+चर्म्मण्वती सिन्धुः सोमनाथः प्रभासकम्॥10॥
सरस्वत्यब्धिसङ्गम्+च सागरम्+तीर्थम्+उत्तमम्।
पिण्डारकम्+ द्वारका च गोमती सर्वसिद्धिदा॥11॥
भूमितीर्थम्+ ब्रह्मतुङ्गम्+ तीर्थम्+ पञ्चनदम्+ परम्।
भीमतीर्थम्+ गिरीन्द्रम्+च देविका पापनाशिनी॥12॥
तीर्थम्+ विनशनम्+ पुण्यम्+ नागोद्भेदम्+अघार्द्दनम्।
तीर्थम्+ कुमारकोटिः+च सर्वदानि+ईरितानि च॥13॥
कुरुक्षेत्रम्+ गमिष्यामि कुरुक्षेत्रे वसामि+अहम्।
यः+ एवम्+ सततम्+ ब्रूयात्+सः+अमलः प्राप्नुयात्+दिवम्॥14॥
तत्र विष्ण्वादयः+ देवाः+तत्र वासात्+हरिम्+ व्रजेत्।
सरस्वत्याम्+ सन्निहित्याम्+ स्नानकृत्+ ब्रह्मलोकभाक्॥15॥
पांशवीपि कुरुक्षेत्रे नयन्ति परमाम्+ गतिम्।
धर्म्मतीर्थम्+ सुवर्णाख्यम्+ गङ्गाद्वारम्+अनुत्तमम्॥16॥
तीर्थम्+ कणखलम्+ पुण्यम्+ भद्रकर्णह्रदम्+तथा।
गङ्गासरस्वतीसड्गम्+ ब्रह्मावर्त्तम्+अघार्द्दनम्॥17॥
भृगुतुङ्गम्+च कुब्जाम्रम्+ गङ्गोद्भेदम्+अघान्तकम्।
वाराणसी वरम्+तीर्थम्+अविमुक्तम्+अनुत्तमम्॥18॥
कपालमोचनम्+ तीर्थम्+तीर्थराजम्+ प्रयागकम्।
गोमतीगङ्गयोः सङ्गम्+ गङ्गा सर्वत्र नाकदा॥19॥
तीर्थम्+ राजगृहम्+ पुण्यम्+ शालग्रामम्+अघान्तकम्।
वटेशम्+ वामनम्+तीर्थम्+ कालिकासङ्गम्+उत्तमम्॥20॥
लौहित्यम्+ करतोयाख्यम्+ शोणम्+च+अथ+ऋषभम्+ परम्।
श्रीपर्वतम्+ कोल्वगिरिम्+ सह्याद्रिः+मलयः+ गिरिः॥21॥
गोदावरी तुङ्गभद्रा कावेरी वरदा नदी।
तापी पयोष्णी रेवा च दण्डकारण्यम्+उत्तमम्॥22॥
कालञ्जरम्+ मुञ्जवटम्+तीर्थम्+ सूर्पारकम्+ परम्।
मन्दाकिनी चित्रकूटम्+ शृङ्गवेरपुरम्+ परम्॥23॥
अवन्ती परमम्+ तीर्थम्+अयोध्या पापनाशनी।
नैमिषम्+ परमम्+ तीर्थम्+ भुक्तिमुक्तिप्रदायकम्॥24॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये तीर्थयात्रामाहात्म्यम्+ नाम नवाधिकशततमः+अध्यायः॥109॥
----
दशाधिकशततमः+अध्यायः
गङ्गामाहात्म्यम्।
अग्निः+उवाच
गङ्गामाहात्म्यम्+आख्यास्ये सेव्या सा भुक्तिमुक्तिदा।
येषाम्+ मध्ये याति गङ्गा ते देशाः पावनाः+ वराः॥1॥
गतिः+गङ्गा तु भूतानाम्+ गतिम्+अन्वेषताम्+ सदा।
गङ्गा तारयते च+उभौ वंशौ नित्यम्+ हि सेविता॥2॥
चान्द्रायणसहस्रात्+च गङ्गाम्भः पानम्+उत्तमम्।
गङ्गाम्+ मासम्+तु संसेव्य सर्वयज्ञफलम्+ लभेत्॥3॥
सकलाघहरी देवी स्वर्गलोकप्रदायिनी।
यावत्+अस्थि च गङ्गायाम्+ तावत् स्वर्गे सः+ तिष्ठति॥4॥
अन्धादयः+तु ताम्+ सेव्य देवैः+गच्छन्ति तुल्यताम्।
गङ्गातीर्थसभुद्भूतमृद्धारी सः+अघहार्कवत्॥5॥
दर्शनात् स्पर्शनात् पानात्+तथा गङ्गा+इति कीर्त्तनात्।
पुनाति पुण्यपुरुषान् शतशः+अथ सहस्रशः॥6॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये गङ्गामाहात्म्यम्+ नाम दशाधिकशततमः+अध्यायः॥110॥
-------
एकादशाधिकशततमः+अध्यायः
प्रयागमाहात्म्यम्।
अग्निः+उवाच
वक्ष्ये प्रयागमाहात्म्यम्+ भुक्तिमुक्तिप्रदम्+ परम्।
प्रयागे ब्रह्मविष्ण्वाद्याः+ देवाः+ मुनिवराः स्थिताः॥1॥
सरितः सागराः सिद्धाः+ गन्धर्वाप्सरसः+तथा।
तत्र त्रीणि+अग्निकुण्डानि तेषाम्+ मध्ये तु जाह्नवी॥2॥
वेगेन समतिक्रान्ता सर्वतीर्थपुरस्कृता।
तपनस्य सुता तत्र त्रिषु लोकेषु विश्रुता॥3॥
गङ्गायमुनयोः+मध्यम्+ पृथिव्या जघनम्+ स्मृतम्।
प्रयागम्+ जघनस्य+अन्तरुपस्थम्+ऋषयः+ विदुः॥4॥
प्रयागम्+ सप्रतिष्ठानम्+ कम्बलाश्वतरौ+उभौ।
तीर्थम्+ भोगवती च+एव वेदी प्रोक्ता प्रजापतेः॥5॥
तत्र वेदाः+च यज्ञाः+च मूर्त्तिमन्तः प्रयागके।
स्तवनात्+अस्य तीर्थस्य नामसङ्कीर्त्तनात्+अपि॥6॥
मृत्तिकालम्भनात्+वा+अपि सर्वपापैः प्रमुच्यते।
प्रयागे सङ्गमे दानम्+ श्राद्धम्+ जप्यादि च+अक्षयम्॥7॥
न वेदवचनात्+विप्र न लोकवचनात्+अपि।
मतिः+उत्क्रमणीया+अन्ते प्रयागे मरणम्+ प्रति॥8॥
दशतीर्थसहस्राणि षष्टिकोट्यः+तथा+अपराः।
तेषाम्+ सान्निध्यम्+अत्र+एव प्रयागम्+ परमम्+ततः॥9॥
वासुकेः+भोगवति+अत्र हंसप्रपतनम्+ परम्।
गवाम्+ कोटिप्रदानात्+यत् त्र्यहम्+ स्नानस्य तत्फलम्॥10॥
प्रयागे माघमासे तु एवम्+आहुः+मनीषिणः।
सर्वत्र सुलभा गङ्गा त्रिषु स्थानेषु दुर्लभा॥11॥
गङ्गाद्वारे प्रयागे च गङ्गासागरसङ्गमे।
अत्र दानात्+दिवम्+ याति राजेन्द्रः+ जायते+अत्र च॥12॥
वटमूले सङ्गमादौ मृतः+ विष्णुपुरीम्+ व्रजेत्।
उर्वशीपुलिनम्+ रम्यम्+ तीर्थम्+ सन्ध्यावटम्+तथा॥13॥
कोटीतीर्थम्+च+अश्वमेधम्+ गङ्गायमुनम्+उत्तमम्।
मानसम्+ रजसा हीनम्+ तीर्थम्+ वासरकम्+ परम्॥14॥
इत्यादि महापुराणे आग्नेये प्रयागमाहात्म्यम्+ नाम एकादशाधिकशततमः+अध्यायः॥111॥
-------