कर्णभारम्
पात्रपरिचयः
सूत्रधारः -	प्रधाननटः
भटः    -	सैनिकः
कर्णः   -	दुर्योधनस्य मित्रम्
शल्यः  -	कर्णस्य सारथिः
शक्रः   -	देवेन्द्रः
देवदूतः -	देवेन्द्रस्य दूतः

कर्णभारम्

(नान्द्यन्ते ततः प्रविशति सूत्रधारः|)
सूत्रधारः---नरमृगपतिवर्ष्मालोकनभ्रान्तनारी
नरदनुजसुपर्वव्रातपाताललोकः|
करजकुलिशपालीभिन्नदैत्येन्द्रवक्षाः
सुररिपुबलहन्ता श्रीधरः+अस्तु श्रिये वः || 1 ||
एवम्+आर्यमिश्रान् विज्ञापयामि| (परिक्रम्य, कर्णम्+ दत्त्वा|) अये किम्+ नु खलु मयि विज्ञापनव्यग्रे शब्दः+ इव श्रूयते| अङ्ग! पश्यामि| 
(नेपथ्ये)
भो भो! निवेद्यताम्+ निवेद्यताम्+ महाराजाय+अङ्गेश्वराय|
सूत्रधारः---भवतु विज्ञातम्|
संग्रामे तुमुले जाते कर्णाय कलिताञ्जलिः|
निवेदयति संभ्रान्तः+ भृत्यः+ दुर्योधनाज्ञया || 2 ||
(निष्क्रान्तः)
|| इति प्रस्तावना ||

(ततः प्रविशति भटः|)
भटः---भो भोः! निवेद्यताम्+ निवेद्यताम्+ महाराजाय+अङ्गेश्वराय युद्धकालः+ उपस्थितः+ इति|
करितुरगरथस्थैः पार्थकेतोः पुरस्तात्
मुदितनृपतिसिंहैः सिंहनादः कृतः+अद्य|
त्वरितम्+अरिनिनादैः+दुस्सहालोकवीरः
समरम्+अधिगतार्थः प्रस्थितः+ नागकेतुः || 3 ||
(परिक्रम्य विलोक्य) अये अयम्+अङ्गराजः समरपरिच्छदपरिवृतः शल्यराजेन सह स्वभवनात्+निष्क्रम्य+इतः+ एव+अभिवर्तते| भोः किम्+ नु खलु युद्धोत्सवप्रमुखस्य दृष्टपराक्रमस्य+अभूतपूर्वः+ हृदयपरितापः| एषः+ हि
अत्युग्रदीप्तिविशदः समरे+अग्रगण्यः
शौर्ये च संप्रति सशोकम्+उपैति धीमान्|
प्राप्ते निदाघसमये घनराशिरुद्धः
सूर्यः स्वभावरुचिमान्+इव भाति कर्णः || 4 ||
यावद्+अपसर्पामि| (निष्क्रान्तः)
(ततः प्रविशति यथानिर्दिष्टः कर्णः शल्यः+च)
कर्णः---
मा तावत्+मम शरमार्गलक्षभूताः
संप्राप्ताः क्षितिपतयः सजीवशेषाः|
कर्तव्यम्+ रणशिरसि प्रियम्+ कुरूणाम्+
द्रष्टव्यः+ यदि सः+ भवेत्+धनञ्जयः+ मे || 5 ||
शल्यराज! यत्र+असौ+अर्जुनः+तत्र+एव चोद्यताम्+ मम रथः|
शल्यः---बाढम् (चोदयति|)
कर्णः---अहो नु खलु
अन्योन्यशस्त्रविनिपातनिकृत्तगात्र 
योधाश्ववारणरथेषु महाहवेषु|
क्रुद्धान्तकप्रतिमविक्रमिणः+ मम+अपि
वैधुर्यम्+आपतति चेतसि युद्धकाले || 6 ||
भोः कष्टम्|
पूर्वम्+ कुन्त्याम्+ समुत्पन्नः+ राधेयः+ इति विश्रुतः|
युधिष्ठिरादयः+ते मे यवीयांसः+तु पाण्डवाः || 7 ||
अयम्+ सः+ कालः क्रमलब्धशोभनः+
गुणप्रकर्षः+ दिवसः+अयम्+आगतः|
निरर्थम्+अस्त्रम्+ च मया हि शिक्षितम्+
पुनः+च मातुः+वचनेन वारितः || 8 ||
भोः शल्यराज! श्रूयताम्+ मम+अस्त्रस्य वृत्तान्तः|
शल्यः---मम+अपि+अस्ति कौतूहलम्+एनम्+ वृत्तान्तम्+ श्रोतुम्|
कर्णः---पूर्वम्+एव+अहम्+ जामदग्न्यस्य सकाशम्+ गतवान्+अस्मि|
शल्यः---ततः+ततः|
कर्णः---ततः,
विद्युल्लताकपिलतुङ्गजटाकलापम्+
उद्यत्प्रभावलयिनम्+ परशुम्+ दधानम्|
क्षत्रान्तकम्+ मुनिवरम्+ भृगुवंशकेतुम्+
गत्वा प्रणम्य निकटे निभृतः स्थितः+अस्मि || 9 ||
शल्यः---ततः+ततः|
कर्णः---ततः+ जामदग्निना मम+आशीर्वचनम्+ दत्त्वा पृष्टः+अस्मि| कः+ भवान् किम्+अर्थम्+इह+आगतः+ इति|
शल्यः---ततः+ततः|
कर्णः---ततः भगवन् अखिलानि+अस्त्राणि+उपशिक्षितुम्+इच्छामि+इति+उक्तवान्+अस्मि| 
शल्यः---ततः+ततः|
कर्णः---ततः उक्तः+अहम्+ भगवता ब्राह्मणेषु+उपदेशम्+ करिष्यामि न क्षत्रियाणाम्+इति|
शल्यः---अस्ति खलु भगवतः क्षत्रियवंश्यैः पूर्ववैरम्| ततः+ततः|
कर्णः---ततः+ न+अहम्+ क्षत्रियः+ इति+अस्त्रोपदेशम्+ ग्रहीतुम्+आरब्धम्+ मया|
शल्यः---ततः+ततः|
कर्णः---ततः कतिपयकालातिक्रमे कदाचित् फलमूलसमित्कुशकुसुमाहरणाय गतवता गुरुणा सह+अनुगतः+अस्मि|
शल्यः---ततः+ततः|
कर्णः---ततः स गुरुः+वनभ्रमणपरिश्रमात्+मदङ्के निद्रावशम्+उपगतः|
शल्यः---ततः+ततः|
कर्णः---ततः|
कृत्ते वज्रमुखेन नाम कृमिणा दैवात्+मम+ऊरुद्वये
निद्राच्छेदभयात्+असह्यत गुरोः+धैर्यात्+तदा वेदना|
उत्थाय क्षतजाप्लुतः सः+ सहसा रोषानलोद्दीपितः+
बुद्ध्वा माम्+ च शशाप कालविफलानि+अस्त्राणि ते सन्तु+इति || 10 ||
शल्यः---अहो कष्टम्+अभिहितम्+ तत्रभवता|
कर्णः---परीक्षामहे तावद्+अस्त्रस्य वृत्तान्तम्| (तथा कृत्वा) एतानि+अस्त्राणि निर्वीर्याणि+इव लक्ष्यन्ते| अपि च|
इमे हि दैन्येन निमीलितेक्षणा
मुहुः स्खलन्तः+ विवशाः+तुरङ्गमाः|
गजाः+च सप्तच्छददानगन्धिनः+
निवेदयन्ति+इव रणे निवर्तनम् || 11 ||
शङ्खदुन्दुभयः+च निःशब्दाः|
शल्यः---भोः कष्टम्+ किम्+ नु खलु+इदम्|
कर्णः---शल्यराज! अलम्+अलम्+ विषादेन|
हतः+अपि लभते स्वर्गम्+ जित्वा तु लभते यशः|
उभे बहुमते लोके न+अस्ति निष्फलता रणे || 12 ||
अपि च
इमे हि युद्धेषु+अनिवर्तिताशा
हयाः सुपर्णेन समानवेगाः|
श्रीमत्सु काम्बोजकुलेषु जाताः+
रक्षन्तु माम्+ यद्यपि रक्षितव्यम् || 13 ||
अक्षयः+अस्तु गोब्राह्मणानाम्| अक्षयः+अस्तु पतिव्रतानाम्| अक्षयः+अस्तु रणेषु+अपराङ्मुखानाम्+ योधपुरुषाणाम्| अक्षयः+अस्तु मम प्राप्तकालस्य| एषः+ भोः प्रसन्नः+अस्मि|
समरमुखम्+असह्यम्+ पाण्डवानाम्+ प्रविश्य
प्रथितगुणगणाढ्यम्+ धर्मराजम्+ च बद्ध्वा|
मम शरवरवेगैः+अर्जुनम्+ पातयित्वा
वनम्+इव हतसिंहम्+ सुप्रवेशम्+ करोमि || 14 ||
शल्यराज! यावत्+रथम्+आरोहावः|
शल्यः---बाढम्| 
(उभौ रथारोहणम्+ नाटयतः|)
कर्णः--शल्यराज! यत्र+असौ+अर्जुनः+तत्र+एव चोद्यताम्+ मम रथः|
(नेपथ्ये)
भो कण्ण! महत्तरं भिक्ख याचेमि| [भोः कर्ण! महत्तराम्+ भिक्षाम्+ याचे|]
कर्णः---(आकर्ण्य) अये वीर्यवान् शब्दः|
श्रीमान्+एषः+ न केवलम्+ द्विजवरः+ यस्मात्प्रभावः+ महान्+
आकर्ण्य स्वरम्+अस्य धीरनिनदम्+ चित्रार्पिताङ्गा इव|
उत्कर्णस्तिमिताञ्चिताक्षवलितग्रीवार्पिताग्राननाः+तिष्ठन्ति+अश्ववशाङ्गयष्टि सहसा यान्तः+ मम+एते हयाः || 15 ||
आहूयताम्+ सः+ विप्रः| न न| अहम्+एव+आह्वयामि| भगवन्+इतः+ इतः|
(ततः प्रविशति ब्राह्मणरूपेण शक्रः|)
शक्रः---भो मेघाः! सूर्येण+एव निवर्त्य गच्छन्तु भवन्तः| (कर्णम्+उपगम्य)
भो कण्ण! महत्तरं भिक्खं याचेमि| [भोः कर्ण! महत्तराम्+ भिक्षाम्+ याचे|]
कर्णः---दृढम्+ प्रीतः+अस्मि भगवन्!
यातः---
कृतार्थगणनाम्+अहम्+अद्य लोके
राजेन्द्रमौलिमणिरञ्जितपादपद्मः|
विप्रेन्द्रपादरजसा तु पवित्रमौलिः
कर्णो भवन्तम्+अहम्+एषः+ नमस्करोमि || 16 ||
शक्रः---(आत्मगतम्) किम्+ नु खलु मया वक्तव्यम्+, यदि दीर्घायुः+भव+इति वक्ष्ये दीर्घायुः+भविष्यति| यदि न वक्ष्ये मूढः+ इति माम्+ परिभवति| तस्मात्+उभयम्+ परिहृत्य किम्+ नु खलु वक्ष्यामि| भवतु दृष्टम्| (प्रकाशम्) भो कण्ण! सुय्ये विअ, चन्दे विअ, हिमवन्ते विअ, रागले विअ, चिट्ठदु दे जसो|
[भोः कर्ण! सूर्यः+ इव, चन्द्रः+ इव, हिमवान् इव, सागरः+ इव तिष्ठतु ते यशः|]
कर्णः---भगवन्! किम्+ न वक्तव्यम्+ दीर्घायुः+भव+इति| अथ वा एतद्+एव शोभनम्| कुतः---
धर्मः+ हि यत्नैः पुरुषेण साध्यः+ 
भुजङ्गजिह्वाचपला नृपश्रियः|
तस्मात् प्रजापालनमात्रबुद्ध्या 
हतेषु देहेषु गुणाः+ धरन्ते || 17 ||
भगवन्, किम्+इच्छसि| किम्+अहम्+ ददामि|
शक्रः--महत्तरं भिक्ख याचेमि| [महत्तराम्+ भिक्षाम्+ याचे|]
कर्णः---महत्तराम्+ भिक्षाम्+ भवते प्रदास्ये| श्रूयन्ताम्+ मद्विभवाः|
गुणवदमृतकल्पक्षीरधाराभिवर्षि
द्विजवर! रुचितं ते तृप्तवत्सानुयात्रम्|
तरुणम्+अधिकम्+अर्थिप्रार्थनीयम्+ पवित्रम्+
विहितकनकशृङ्गम्+ गोसहस्रम्+ ददामि || 18 ||
शक्रः---गोसहस्सं त्ति| मुहुत्तअं खिरं पिबामि| णेच्छामि कण्ण! णेच्छामि| [गोसहस्रम्+इति| मुहूर्तकम्+ क्षीरम्+ पिबामि| न+इच्छामि कर्ण! न+इच्छामि|]
कर्णः---किम्+ न+इच्छति भवान्| इदम्+अपि श्रूयताम्|
रवितुरगसमानम्+ साधनम्+ राजलक्ष्म्याः
सकलनृपतिमान्यम्+ मान्यकाम्बोजजातम्|
सुगुणम्+अनिलवेगम्+ युद्धदृष्टापदानम्+
सपदि बहुसहस्रम्+ वाजिनाम्+ ते ददामि || 19 ||
शक्रः---अस्स त्ति| मुहुत्तअं आलुहामि| णेच्छामि कण्ण! णेच्छामि|
[अश्वः+ इति| मुहूर्तकम्+आरोहामि| न+इच्छामि कर्ण! न+इच्छामि|]
कर्णः---किम्+ न+इच्छति भगवन्| अन्यत्+अपि श्रूयताम्|
मदसरितकपोलम्+ षट्पदैः सेव्यमानम्+
गिरिवरनिचयाभम्+ मेघगम्भीरघोषम्|
सितनखदशनानाम्+ वारणानाम्+अनेकम्+
रिपुसमरविमर्दम्+ वृन्दम्+एतत्+ददामि || 20 ||
शक्रः---गअ त्ति| मुहुत्तअं आलुहामि| णेच्छामि कण्ण! णेच्छामि|
[गजः+ इति| मुहूर्तकम्+आरोहामि| न+इच्छामि कर्ण! न+इच्छामि|]
कर्णः---किम्+ न+इच्छति भवान्| अन्यत्+अपि श्रूयताम्| अपर्याप्तम्+ कनकम्+ ददामि|
शक्रः---गह्णिअ गच्छामि| (किंचित्+ गत्वा) णेच्छामि कण्ण! णेच्चामि| 
[गृहीत्वा गच्छामि| न+इच्छामि| कर्ण! न+इच्छामि|]
कर्णः---तेन हि जित्वा पृथिवीम्+ ददामि|
शक्रः---पुहुवीए किं परिस्सम्| [पृथिव्या किम्+ करिष्यामि|]
कर्णः---तेन हि+अग्निष्टोमफलम्+ ददामि|
शक्रः---अग्गिट्ठोमफलेण किं कय्यं| [अग्निष्टोमफलेन किम्+ कार्यम्|]
कर्णः---तेन हि मच्छिरः+ ददामि|
शक्रः---अविहा अविहा| [अविहा अविहा|]
कर्णः---न भेतव्यम्+ न भेतव्यम्| प्रसीदतु भवान्| अन्यत्+अपि श्रूयताम्|
अङ्गैः सह+एव जनितम्+ मम देहरक्षा
देवासुरैः+अपि न भेद्यम्+इदम्+ सहस्रैः|
देयम्+ तथापि कवचम्+ सह कुण्डलाभ्याम्+
प्रीत्या मया भगवते रुचितम्+ यदि स्यात् || 21 ||
शक्रः---(सहर्षम्|) देदु, देदु| [ददातु, ददातु|]
कर्णः---(आत्मगतम्) एषः+ एव+अस्य कामः| किम्+ नु खलु+अनेककपटबुद्धेः कृष्णस्य+उपायः| सः+अपि भवतु| धिग्+अयुक्तम्+अनुशोचितुम्| न+अस्ति संशयः| (प्रकाशम्) गृह्यताम्|
शल्यः---अङ्गराज! न दातव्यम्+ न दातव्यम्|
कर्णः---शल्यराज! अलम्+अलम्+ वारयितुम्| पश्य
शिक्षा क्षयम्+ गच्छति कालपर्ययात्
सुबद्धमूलाः+ निपतन्ति पादपाः|
जलम्+ जलस्थानगतम्+ च शुष्यति
हुतम्+ च दत्तम्+ च तथा+एव तिष्ठति || 22 ||
तस्मात्+ गृह्यताम्| (निकृत्य ददाति|)
शक्रः---(गृहीत्वा आत्मगतम्|) हन्त गृहीते एते| पूर्वम्+एव+अर्जुनविजयार्थम्+ सर्वदेवैः+यत् समर्थितम्+ तद्+इदानीम्+ मया+अनुष्ठितम्| तस्मात्+अहम्+अपि+ऐरावतम्+आरुह्य+अर्जुनकर्णयोः+द्वन्द्वयुद्धम्+ पश्यामि| (निष्क्रान्तः|)
शल्यः---भो अड्गराज! वञ्चितः खलु भवान्|
कर्णः--- केन|
शल्यः---शक्रेण|
कर्णः---न खलु| शक्रः खलु मया वञ्चितः| कुतः
अनेकयज्ञाहुतितर्पितः+ द्विजैः
किरीटिमान् दानवसङ्घमर्दनः|
सुरद्विपास्फालनकर्कशाड्गुलिः+
मया कृतार्थः खलु पाकशासनः || 23 ||
(प्रविश्य ब्राह्मणरूपेण)
देवदूतः---भोः कर्ण! कवचकुण्डलग्रहणात्+जनितपश्चात्तापेन पुरन्दरेण+अनुगृहीतः+असि| पाण्डवेषु+एकपुरुषवधार्थम्+अमोघम्+अस्त्रम्+ विमला नाम शक्तिः+इयम्+ प्रतिगृह्यताम्|
कर्णः---धिग्, दत्तस्य न प्रतिगृह्णामि|
देवदूतः---ननु ब्राह्मणवचनात्+ गृह्यताम्|
कर्णः---ब्राह्मणवचनम्+इति| न मया+अतिक्रान्तपूर्वम्| कदा लभेय|
देवदूतः---यदा स्मरसि तदा लभस्व|
कर्णः---बाढम्| अनुगृहीतः+अस्मि| प्रतिनिवर्तताम्+ भवान्|
देवदूतः---बाढम्| (निष्क्रान्तः|)
कर्णः---शल्यराज! यावत्+रथम्+आरोहावः|
शल्यः---बाढम्| (रथारोहणम्+ नाटयतः)
कर्णः---अये शब्दः+ इव श्रूयते| किम्+ नु खलु+इदम्
शङ्खघ्वनिः प्रलयसागरघोषतुल्यः
कृष्णस्य वा न तु भवेत्सः+ तु फाल्गुनस्य|
नूनम्+ युधिष्ठिरपराजयकोपितात्मा
पार्थः करिष्यति यथाबलम्+अद्य युद्धम् || 24 ||
शल्यराज! यत्रासावर्जुनस्तत्रैव चोद्यतां मम रथः|
शल्यः---बाढम्|
(भरतवाक्यम्)
सर्वत्र सम्पदः सन्तु नश्यन्तु विपदः सदा|
राजा राजगुणोपेतः+ भूमिम्+एकः प्रशास्तु नः || 25 ||
(निष्क्रान्तौ|)
|| कर्णभारम्+अवसितम् ||