3. Name of the book : “Bhasa-Nataka-Chakram” Name of the subject : “Ooru-Bhangam” Commentary : “Prakasha” with Sanskrit & Hindi Commentator : Sri Kapiladeva Giri (Research Scholar in Prakrit Text Society, Kashi Hindu Vishwavidyalaya) Year of the Edition : II edition;1968> Name of the publisher : Chaukhamba Vidya Bhavan> सूत्रधारः----भीष्मद्रोणतटां जयद्रथजलां => सूत्रधारः---भीष्मद्रोणतटाम्+ जयद्रथजलाम्+ जयद्रथजलां गान्धारराजह्रदां => जयद्रथजलाम्+ गान्धारराजह्रदां कर्णद्रौणिकृपोर्मिनक्रमकरां दुर्योधनस्रोतसं => कर्णद्रौणिकृपोर्मिनक्रमकराम्+ दुर्योधनस्रोतसम्+ दुर्योधनस्रोतसं => दुर्योधनस्रोतसम्+ शत्रुनदीं शरासिसिकतां => शत्रुनदीम्+ शरासिसिकताम्+ शरासिसिकतां येन => शरासिसिकताम्+ येन प्लवेनार्जुनः => प्लवेन+अर्जुनः शत्रूणां तरणेषु => शत्रूणाम्+ तरणेषु स भगवानस्तु => सः+ भगवान्+अस्तु भगवानस्तु => भगवान्+अस्तु एवमार्यमिश्रान्विज्ञापयामि। => एवम्+आर्यमिश्रान्+विज्ञापयामि। शब्द इव => शब्दः+ इव स्मो भोः! => स्मः+ भोः! कुतो नु => कुतः+ नु खल्वेते, => खलु+एते, स्वर्गार्थमाहवमुखोद्यतगात्रहोमा => स्वर्गार्थम्+आहवमुखोद्यतगात्रहोमाः+ नाराचतोमरशतैविषमीकृताङ्गाः। => नाराचतोमरशतैः+विषमीकृताङ्गाः। शरीरै => शरीरैः+ पुरुषा भ्रमन्ति => पुरुषाः+ भ्रमन्ति किं नावगच्छसि। => किम्+ न+अवगच्छसि। नावगच्छसि। => न+अवगच्छसि। दुर्योधनावशेषे => दुर्योधन+अवशेषे राज्ञां शरीरसमाकीर्णे => राज्ञाम्+ शरीरसमाकीर्णे एतद्रणं हतगजाश्वनरेन्द्रयोधं => एतत्+रणम्+ हतगजाश्वनरेन्द्रयोधम्+ हतगजाश्वनरेन्द्रयोधं => हतगजाश्वनरेन्द्रयोधम्+ संकीर्णलेख्यमिव => संकीर्णलेख्यम्+इव चित्रपटं प्रविद्धम्। => चित्रपटम्+ प्रविद्धम्। नरेन्द्रनिधनैकगृहं प्रविष्टाः => नरेन्द्रनिधनैकगृहम्+ प्रविष्टाः स्मो भोः! => स्मः+ भोः! प्रथमः---वैरस्यायतनं बलस्य => प्रथमः---वैरस्य+आयतनम्+ बलस्य निकषं मानप्रतिष्ठागृहं => निकषम्+ मानप्रतिष्ठागृहम्+ मानप्रतिष्ठागृहं => मानप्रतिष्ठागृहम्+ युद्धेषुवप्सरसां स्वयंवरसभां => युद्धेषु+अप्सरसाम्+ स्वयंवरसभाम्+ स्वयंवरसभां शौर्यप्रतिष्ठां => स्वयंवरसभाम्+ शौर्यप्रतिष्ठाम्+ शौर्यप्रतिष्ठां नृणाम्। => शौर्यप्रतिष्ठाम्+ नृणाम्। राज्ञां पश्चिमकालवीरशयनं => राज्ञाम्+ पश्चिमकालवीरशयनम्+ पश्चिमकालवीरशयनं प्राणाग्निहोमक्रतुं => पश्चिमकालवीरशयनम्+ प्राणाग्निहोमक्रतुम्+ प्राणाग्निहोमक्रतुं => प्राणाग्निहोमक्रतुम्+ रणसंज्ञमाश्रमपदं राज्ञां => रणसंज्ञम्+आश्रमपदम्+ राज्ञाम्+ राज्ञां नभःसंक्रमम् => राज्ञाम्+ नभःसंक्रमम् द्वितीयः---सम्यग्भवानाह। => द्वितीयः---सम्यक्+भवान्+आह। उपलविषमा नागेन्द्राणां => उपलविषमाः+ नागेन्द्राणाम्+ नागेन्द्राणां शरीरधराधराः => नागेन्द्राणाम्+ शरीरधराधराः+ शरीरधराधराः => शरीरधराधराः+ कृता गृध्रावासा => कृताः+ गृध्रावासाः+ गृध्रावासा हतातिरथा => गृध्रावासाः+ हतातिरथाः+ हतातिरथा रथाः। => हतातिरथाः+ रथाः। स्वर्गं प्राप्ताः => स्वर्गम्+ प्राप्ताः प्रतिमुखमिमे => प्रतिमुखम्+इमे तत्तत्कृत्वा => तत्+तत्+कृत्वा चिरं निहताहताः => चिरम्+ निहताहताः तृतीयः---एवमेतत्। => तृतीयः---एवम्+एतत्। करिवरकरयूपो बाणविन्यस्तदर्भो => करिवरकरयूपः+ बाणविन्यस्तदर्भः+ बाणविन्यस्तदर्भो => बाणविन्यस्तदर्भः+ हतगजचयनोच्चो वैरवह्निप्रदीप्तः। => हतगजचयनोच्चः+ वैरवह्निप्रदीप्तः। संस्थितो युद्धयज्ञः => संस्थितः+ युद्धयज्ञः प्रथमः---इदमपरं पश्येतां => प्रथमः---इदम्+अपरम्+ पश्येताम्+ पश्येतां भवन्तौ। => पश्येताम्+ भवन्तौ। परस्परशरैहतजीवितानां => परस्परशरैः+हतजीवितानाम्+ देहै रणाजिरमहीं => देहैः+ रणाजिरमहीम्+ रणाजिरमहीं समुपाश्रितानाम्। => रणाजिरमहीम्+ समुपाश्रितानाम्। चात्र => च+अत्र पिशितार्द्रमुखा विहङ्गाः => पिशितार्द्रमुखाः+ विहङ्गाः राज्ञां शरीरशिथिलानि => राज्ञाम्+ शरीरशिथिलानि समग्रयुद्धोद्यतकल्पितो गजः। => समग्रयुद्धोद्यतकल्पितः+ गजः। सकार्मुको नृपायुधागारमिवावसीदति => सकार्मुकः+ नृपायुधागारम्+इव+अवसीदति नृपायुधागारमिवावसीदति => नृपायुधागारम्+इव+अवसीदति तृतीयः---इदमपरं पश्येतां => तृतीयः---इदम्+अपरम्+ पश्येताम्+ पश्येतां भवन्तौ। => पश्येताम्+ भवन्तौ। माल्यैर्ध्वजाग्रपतितैःकृतमुण्डमालं। => माल्यैः+ध्वजाग्रपतितैः+कृतमुण्डमालम्+। लग्नैकसायकवरं रथिनं => लग्नैकसायकवरम्+ रथिनम्+ रथिनं विपन्नं। => रथिनम्+ विपन्नम्+। विपन्नं। => विपन्नम्+। जामातरं प्रवहणादिव => जामातरम्+ प्रवहणात्+इव प्रवहणादिव => प्रवहणात्+इव बन्धुनार्यो => बन्धुनार्यः+ शिवा रथमुखादवतारयन्ति => शिवाः+ रथमुखात्+अवतारयन्ति रथमुखादवतारयन्ति => रथमुखात्+अवतारयन्ति शक्तिप्रासपरशुभिण्डिपालशूलमुसलमुद्गरवराहकर्णकणपकर्पणशङ्कुत्रासिगदादिभिरायुधैरवकीर्णस्य => शक्तिप्रासपरशुभिण्डिपालशूलमुसलमुद्गरवराहकर्णकणपकर्पणशङ्कुत्रासिगदादिभिः+आयुधैः+अवकीर्णस्य रुधिरसरितो निस्तीर्यन्ते => रुधिरसरितः+ निस्तीर्यन्ते हतद्विपसंक्रमा => हतद्विपसंक्रमाः+ सूतैर्वहन्ति => सूतैः+वहन्ति पुरुषरहिता मत्ता => पुरुषरहिताः+ मत्ताः+ मत्ता नागा => मत्ताः+ नागाः+ नागा भ्रमन्ति => नागाः+ भ्रमन्ति यतस्ततः => यतः+ततः द्वितीयः---इदमपरं पश्येतां => द्वितीयः---इदम्+अपरम्+ पश्येताम्+ पश्येतां भवन्तौ। => पश्येताम्+ भवन्तौ। गृध्रा मधूकमुकुलोन्नतपिङ्गलाक्षा => गृध्राः+ मधूकमुकुलोन्नतपिङ्गलाक्षाः+ मधूकमुकुलोन्नतपिङ्गलाक्षा => मधूकमुकुलोन्नतपिङ्गलाक्षाः+ भान्त्यम्बरे => भान्ति+अम्बरे विततलम्बविकीर्णपक्षा => विततलम्बविकीर्णपक्षाः+ प्रवालरचिता इव => प्रवालरचिताः+ इव निरस्तहयनागनरेन्द्रयोधा => निरस्तहयनागनरेन्द्रयोधाः+ व्यक्तीकृता दिनकरोग्रकरैः => व्यक्तीकृताः+ दिनकरोग्रकरैः नाराचकुन्तशरतोमरखड्गकीर्णा => नाराचकुन्तशरतोमरखड्गकीर्णाः+ तारागणं पतितमुद्वहतीव => तारागणम्+ पतितम्+उद्वहति+इव पतितमुद्वहतीव => पतितम्+उद्वहति+इव ईदृश्यामप्यवस्थायामविमुक्तशोभा विराजन्ते => ईदृश्याम्+अपि+अवस्थायाम्+अविमुक्तशोभाः+ विराजन्ते स्रस्तोद्वर्तितनेत्रषट्पदगणा ताम्रोष्ठपत्रोत्करा => स्रस्तोद्वर्तितनेत्रषट्पदगणाः+ ताम्रोष्ठपत्रोत्कराः+ ताम्रोष्ठपत्रोत्करा => ताम्रोष्ठपत्रोत्कराः+ भ्रूबेदाञ्चितकेसरा स्वमुकुटव्याविद्धसंवर्तिका। => भ्रूबेदाञ्चितकेसराः+ स्वमुकुटव्याविद्धसंवर्तिकाः+। स्वमुकुटव्याविद्धसंवर्तिका। => स्वमुकुटव्याविद्धसंवर्तिकाः+। वीर्यादित्याविबोधिता रणमुखे => वीर्यात्+इति+अविबोधिताः+ रणमुखे नाराचनालोन्नता => नाराचनालोन्नताः+ निष्कम्पा स्थलपद्मिनीव => निष्कम्पाः+ स्थलपद्मिनि+इव स्थलपद्मिनीव => स्थलपद्मिनि+इव रचिता राज्ञामभीतैर्मुर्खैः => रचिताः+ राज्ञाम्+अभीतैः+मुर्खैः राज्ञामभीतैर्मुर्खैः => राज्ञाम्+अभीतैः+मुर्खैः द्वितीयः---ईदृशानामपि => द्वितीयः---ईदृशानाम्+अपि क्षत्रियाणां मृत्युः => क्षत्रियाणाम्+ मृत्युः प्रभवतीति => प्रभवति+इति शक्यं खलु => शक्यम्+ खलु पुरुषैरात्मबलाधानं कर्तुम्। => पुरुषैः+आत्मबलाधानम्+ कर्तुम्। तृतीयः---मृत्युरेव => तृतीयः---मृत्युः+एव क्षत्रियाणामिति। => क्षत्रियाणाम्+इति। भवानेवम् => भवान्+एवम् खाण्डवधूमरञ्जितगुणं संशप्तकोत्सादनं => खाण्डवधूमरञ्जितगुणम्+ संशप्तकोत्सादनम्+ संशप्तकोत्सादनं => संशप्तकोत्सादनम्+ स्वर्गाक्रन्दहरं निवातकवचप्राणोपहारं => स्वर्गाक्रन्दहरम्+ निवातकवचप्राणोपहारम्+ निवातकवचप्राणोपहारं धनुः। => निवातकवचप्राणोपहारम्+ धनुः। पार्थेनास्त्रबलान्महेश्वररणक्षेपावशिष्टैः => पार्थेन+अस्त्रबलात्+महेश्वररणक्षेपावशिष्टैः शरै- => शरैः+ दर्पोत्सिक्तवशा नृपा => दर्पोत्सिक्तवशाः+ नृपाः+ नृपा रणमुखे => नृपाः+ रणमुखे किं मेघा => किम्+ मेघाः+ मेघा निनदन्ति => मेघाः+ निनदन्ति वज्रपतनैश्चूर्णीकृताः => वज्रपतनैः+चूर्णीकृताः पर्वता => पर्वताः+ निर्घातैस्तुमुलस्वनप्रतिभयैः => निर्घातैः+तुमुलस्वनप्रतिभयैः किं दार्यते => किम्+ दार्यते किं मुञ्चत्यनिलावधूतचपलक्षुब्धोर्मिमालाकुलं => किम्+ मुञ्चति+अनिलावधूतचपलक्षुब्धोर्मिमालाकुलम्+ मुञ्चत्यनिलावधूतचपलक्षुब्धोर्मिमालाकुलं => मुञ्चति+अनिलावधूतचपलक्षुब्धोर्मिमालाकुलम्+ शब्दो ?मन्दरकन्दरोदरदरीः => शब्दः+ मन्दरकन्दरोदरदरीः पश्यामस्तावत्। => पश्यामः+तावत्। एतत्खलु => एतत्+खलु द्रौपदीकेशधर्षणावमर्षितस्य => द्रौपदीकेशधर्षण+अवमर्षितस्य द्वैपायनहलायुधकृष्णविदुरप्रमुखानां कुरुयदुकुलदैवतानां => द्वैपायनहलायुधकृष्णविदुरप्रमुखानाम्+ कुरुयदुकुलदैवतानाम्+ कुरुयदुकुलदैवतानां प्रत्यक्षं => कुरुयदुकुलदैवतानाम्+ प्रत्यक्षम्+ प्रत्यक्षं प्रवृत्तं => प्रत्यक्षम्+ प्रवृत्तम्+ प्रवृत्तं गदायुद्धम्। => प्रवृत्तम्+ गदायुद्धम्। द्वितायः---भीमस्योरसि => द्वितायः---भीमस्य+उरसि भुजद्वयान्तरतटेष्वासज्यमानायुधे => भुजद्वयान्तरतटेषु+आसज्यमानायुधे यस्मिंन्चण्डगदाभिघातजनितः => यस्मिंन्+चण्डगदाभिघातजनितः तृतीयः---एष महाराजः, => तृतीयः---एषः+ महाराजः, यस्यैषा => यस्य+एषा भात्यग्रहस्ते => भाति+अग्रहस्ते गिरेरिवाग्ररचिता सोल्का => गिरेः+इव+अग्ररचिताः+ सोल्का प्रथमः---एष संप्रहाररुधिरसिक्ताङ्गस्तावद् => प्रथमः---एषः+ संप्रहाररुधिरसिक्ताङ्गः+तावत्+ संप्रहाररुधिरसिक्ताङ्गस्तावद् दृश्यतां => संप्रहाररुधिरसिक्ताङ्गः+तावत्+ दृश्यताम्+ दृश्यतां पाण्डवः। => दृश्यताम्+ पाण्डवः। निर्भिन्नाग्रललाटवान्तरुधिरो भग्नांसकूटद्वयः => निर्भिन्नाग्रललाटवान्तरुधिरः+ भग्नांसकूटद्वयः सान्द्रैर्निर्गलितप्रहाररुधिरैरार्द्रीकृतोरस्थलः। => सान्द्रैः+निर्गलितप्रहाररुधिरैः+आर्द्रीकृतोरस्थलः। भीमो भाति => भीमः+ भाति शैलो मेरुरिवैष => शैलः+ मेरुः+इव+एषः+ मेरुरिवैष धातुसलिलासारोपदिग्धोपलः => मेरुः+इव+एषः+ धातुसलिलासारोपदिग्धोपलः द्वितीयः---भीमो गदां => द्वितीयः---भीमः+ गदाम्+ गदां क्षिपति => गदाम्+ क्षिपति शीघ्रं भूजं => शीघ्रम्+ भूजम्+ भूजं हरति => भूजम्+ हरति कृतं भिनत्ति। => कृतम्+ भिनत्ति। चारीं गतिं => चारीम्+ गतिम्+ गतिं प्रचरति => गतिम्+ प्रचरति प्रहरत्यभीक्ष्णं => प्रहरति+अभीक्ष्णं शिक्षान्वितो नरपतिर्बलवांस्तु => शिक्षान्वितः+ नरपतिः+बलवान्+तु नरपतिर्बलवांस्तु => नरपतिः+बलवान्+तु तृतीयः---एष वृकोदरः, => तृतीयः---एषः+ वृकोदरः, गुरुनिखातस्रस्तरक्तार्द्रगात्र => गुरुनिखातस्रस्तरक्तार्द्रगात्रः+ संयुगेष्वप्रमेयः। => संयुगेषु+अप्रमेयः। गिरिराजो मेदिनीं => गिरिराजः+ मेदिनीम्+ मेदिनीं वज्रदग्धः => मेदिनीम्+ वज्रदग्धः शिथिलविसृतधातुर्हेमकूटो यथाद्रिः => शिथिलविसृतधातुः+हेमकूटः+ यथाद्रिः प्रथमः---एष गाढप्रहारशिथिलीकृताङ्गं => प्रथमः---एषः+ गाढप्रहारशिथिलीकृताङ्गम्+ गाढप्रहारशिथिलीकृताङ्गं निपतन्तं => गाढप्रहारशिथिलीकृताङ्गम्+ निपतन्तम्+ निपतन्तं भीमसेनं => निपतन्तम्+ भीमसेनम्+ भीमसेनं दृष्टवा, => भीमसेनम्+ दृष्टवा, एकाग्रांगुलिधारितोन्नतमुखो व्यासः => एकाग्रांगुलिधारितः+उन्नतमुखः+ व्यासः स्थितो विस्मितः। => स्थितः+ विस्मितः। द्वितीयः---दैन्यं याति => द्वितीयः---दैन्यम्+ याति युधिष्ठिरोऽत्र => युधिष्ठिरः+अत्र विदुरो बाष्पाकुलाक्षः => विदुरः+ बाष्पाकुलाक्षः तृतीयः---स्पृष्टं गाण्डिवमर्जुनेन => तृतीयः---स्पृष्टम्+ गाण्डिवम्+अर्जुनेन गाण्डिवमर्जुनेन => गाण्डिवम्+अर्जुनेन गगनं कृष्णः => गगनम्+ कृष्णः हलं भ्रमयते => हलम्+ भ्रमयते रामो रणप्रेक्षकः => रामः+ रणप्रेक्षकः प्रथमः---एष महाराजः, => प्रथमः---एषः+ महाराजः, वीर्यालयो विविधरत्नविचित्रमौलिर्युक्तोऽभिमानविनयद्युतिसाहसैश्च। => वीर्यालयः+ विविधरत्नविचित्रमौलिः+युक्तः+अभिमानविनयद्युतिसाहसैः+च। विविधरत्नविचित्रमौलिर्युक्तोऽभिमानविनयद्युतिसाहसैश्च। => विविधरत्नविचित्रमौलिः+युक्तः+अभिमानविनयद्युतिसाहसैः+च। वाक्यं वदत्यउपहसन्न => वाक्यम्+ वदति+उपहसन्+न वदत्यउपहसन्न => वदति+उपहसन्+न दीनं => दीनम्+ वीरो निहन्ति => वीरः+ निहन्ति भयं त्यजेति => भयम्+ त्यज+इति त्यजेति => त्यज+इति द्वितीयः---एष इह => द्वितीयः---एषः+ इह इदानीमपहास्यमानं भीमसेनं => इदानीम्+अपहास्यमानम्+ भीमसेनम्+ भीमसेनं दृष्ट्वा => भीमसेनम्+ दृष्ट्वा स्वमूरुमभिहत्य => स्वम्+ऊरुम्+अभिहत्य कामपि => काम्+अपि संज्ञां प्रयच्छति => संज्ञाम्+ प्रयच्छति तृतीयः---एष संज्ञया => तृतीयः---एषः+ संज्ञया समाश्वासितो मारुतिः, => समाश्वासितः+ मारुतिः, स्वेदं करेणाक्षिपन् => स्वेदम्+ करेणाक्षिपन् बाहुभ्यां परिगृह्य => बाहुभ्याम्+ परिगृह्य भीमवदनो चित्राङ्गदां => भीमवदनः+ चित्राङ्गदाम्+ चित्राङ्गदां स्वां => चित्राङ्गदाम्+ स्वाम्+ स्वां गदाम्। => स्वाम्+ गदाम्। पुत्रं दीनमूदीक्ष्य => पुत्रम्+ दीनम्+उदीक्ष्य दीनमूदीक्ष्य => दीनम्+उदीक्ष्य लब्धवेव => लब्धवा+इव दत्तं बलं => दत्तम्+ बलं प्रवृत्तं गदायुद्धम्। => प्रवृत्तम्+ गदायुद्धम्। प्रमृज्याधिकं => प्रमृज्य+अधिकम्+ क्रोधादिकं गर्जता। => क्रोधादिकम्+ गर्जता। धर्मघृणां विहाय => धर्मघृणाम्+ विहाय समयं कृष्णस्य => समयम्+ कृष्णस्य संज्ञासमं => संज्ञासमम्+ पाण्डुतनयेनोर्वोर्विमुक्ता => पाण्डुतनयेन+ऊर्वोः+विमुक्ता पतितो महाराजः. => पतितः+ महाराजः. तृतीयः---एष रुधिरपतनद्योतिताङ्गं => तृतीयः---एषः+ रुधिरपतनद्योतिताङ्गम्+ रुधिरपतनद्योतिताङ्गं निपतन्तं => रुधिरपतनद्योतिताङ्गम्+ निपतन्तम्+ निपतन्तं कुरुराजं => निपतन्तम्+ कुरुराजम्+ कुरुराजं दृष्टवा => कुरुराजम्+ दृष्टवा खमुत्पतितो भगवान् => खम्+उत्पतितः+ भगवान् य एषः, => यः+ एषः, क्रोधनिमीलितं हलधरं => क्रोधनिमीलितम्+ हलधरम्+ हलधरं दुर्योधनापेक्षया। => हलधरम्+ दुर्योधनापेक्षया। करपञ्जरान्तरगतो द्वैपायनज्ञापितो => करपञ्जरान्तरगतः+ द्वैपायनज्ञापितः+ द्वैपायनज्ञापितो => द्वैपायनज्ञापितः+ कृष्णभुजावलंबितगतिर्निर्वाह्यते => कृष्णभुजावलंबितगतिः+निर्वाह्यते अयमप्यअमर्षोन्मीलितरभसलोचनो भीमसेनापक्रमणमुद्वीक्षमाणः => अयम्+अपि+अमर्षोन्मीलितरभसलोचनः+ भीमसेनापक्रमणम्+उद्वीक्षमाणः+ भीमसेनापक्रमणमुद्वीक्षमाणः इत => भीमसेनापक्रमणम्+उद्वीक्षमाणः+ इतः+ इत एवाभिवर्तते => इतः+ एव+अभिवर्तते एवाभिवर्तते => एव+अभिवर्तते य एषः, => यः+ एषः, क्रोधताम्रायताक्षो => क्रोधताम्रायताक्षः+ भ्रमरमुखविदष्टां किंचिदुत्कृष्य => भ्रमरमुखविदष्टाम्+ किंचित्+उत्कृष्य किंचिदुत्कृष्य => किंचित्+उत्कृष्य क्षितितलमवतीर्णः => क्षितितलम्+अवतीर्णः पारिवेषीव => पारिवेषि+इव द्वितीयः---तदागम्यतां वयमपि => द्वितीयः---तत्+आगम्यताम्+ वयम्+अपि वयमपि => वयम्+अपि तावन्महाराजस्य => तावत्+महाराजस्य प्रथमोऽङ्कः => प्रथमः+अङ्कः युक्तमिदम्। => युक्तम्+इदम्। रिपुबलकालं लाङ्गलं => रिपुबलकालम्+ लाङ्गलम्+ लाङ्गलं लङ्घयित्वा => लाङ्गलम्+ लङ्घयित्वा रणकृतमतिसंधिं मां => रणकृतम्+अतिसंधिम्+ माम्+ मां च => माम्+ च नावेक्ष्य => न+अवेक्ष्य गदां तां => गदाम्+ ताम्+ तां तेन => ताम्+ तेन मुहूर्तं तावदात्मा => मुहूर्तम्+ तावत्+आत्मा तावदात्मा => तावत्+आत्मा सौभोच्छिष्टमुखं महासुरपुरप्राकारकूटाङ्कुशं => सौभोच्छिष्टमुखम्+ महासुरपुरप्राकारकूटाङ्कुशम्+ महासुरपुरप्राकारकूटाङ्कुशं => महासुरपुरप्राकारकूटाङ्कुशम्+ कालिन्दीजलदेशिकं रिपुबलप्राणोपहारार्चितम्। => कालिन्दीजलदेशिकम्+ रिपुबलप्राणोपहारार्चितम्। हस्तोत्क्षिप्तहलं करोमि => हस्तोत्क्षिप्तहलम्+ करोमि रुधिरस्वेदार्द्रपंकोत्तरं => रुधिरस्वेदार्द्रपंकोत्तरम्+ भीमस्योरसि => भीमस्य+उरसि यावदद्य => यावत्+अद्य एवंगतोऽप्यनुगच्छति => एवंगतः+अपि+अनुगच्छति मां तपस्वी => माम्+ तपस्वी य एषः, => यः+ एषः, रुधिरेणार्द्रानुलिप्तच्छविः-- => रुधिरेण+आर्द्रानुलिप्तच्छविः भूसंसर्पणरेणुपाटलभुजो बालव्रतं => भूसंसर्पणरेणुपाटलभुजः+ बालव्रतम्+ बालव्रतं ग्राहितः। => बालव्रतम्+ ग्राहितः। निर्वृत्तेऽमृतमन्थने => निर्वृत्ते+अमृतमन्थने क्षितिधरान्मुक्तः => क्षितिधरात्+मुक्तः सासुरैःराकर्षन्निव => सासुरैः+आकर्षन्+इव भोगमर्णवजले => भोगम्+अर्णवजले श्रान्तोज्झितो वासुकिः => श्रान्तोज्झितः+ वासुकिः भग्नोरुयुगलो दुर्योधनः।) => भग्नोरुयुगलः+ दुर्योधनः।) दुर्योधनः---एष भोः! => दुर्योधनः---एषः+ भोः! समयव्यवस्थां गदाभिघातक्षतजर्जरोरुः। => समयव्यवस्थाम्+ गदाभिघातक्षतजर्जरोरुः। भुजाभ्यां परिकृष्यमाणं => भुजाभ्याम्+ परिकृष्यमाणम्+ परिकृष्यमाणं स्वं => परिकृष्यमाणम्+ स्वम्+ स्वं देहमर्धोपरतं => स्वम्+ देहम्+अर्धोपरतम्+ देहमर्धोपरतं वहामि => देहम्+अर्धोपरतम्+ वहामि त्वत्पादयोर्निपतितं पतितस्य => त्वत्पादयोः+निपतितम्+ पतितस्य भूमावेतच्छिरः => भूमौ+एतच्छिरः प्रथममद्य => प्रथमम्+अद्य निवापमेघा => निवापमेघाः+ वैरं च => वैरम्+ च विग्रहकथाश्च => विग्रहकथाः+च वयं च => वयम्+ च मुहूर्तं तावदात्मा => मुहूर्तम्+ तावत्+आत्मा तावदात्मा => तावत्+आत्मा दुर्योधनः---किं भवान्करिष्यति। => दुर्योधनः---किम्+ भवान्+करिष्यति। भवान्करिष्यति। => भवान्+करिष्यति। शरीरैर्निर्दारितांसहृदयान्मुसलप्रहारैः। => शरीरैः+निर्दारितांसहृदयात्+मुसलप्रहारैः। स्वर्गानुयात्रपुरुषांस्तव => स्वर्गानुयात्रपुरुषान्+तव भवानेवम्। => भवान्+एवम्। चैवं गते => च+एवम्+ गते किं करिष्यति => किम्+ करिष्यति बलदेवः---मत्प्रत्यक्षं वञ्चितो => बलदेवः---मत्+प्रत्यक्षम्+ वञ्चितः+ वञ्चितो भवानित्युत्पन्नो => वञ्चितः+ भवान्+इति+उत्पन्नः+ भवानित्युत्पन्नो मे => भवान्+इति+उत्पन्नः+ मे दुर्योधनः---वञ्चित इति => दुर्योधनः---वञ्चितः+ इति मां भवान् => माम्+ भवान् दत्तमूल्या इव => दत्तमूल्याः+ इव आदीप्तानलदारुणाज्जतुगृहात् बुध्यात्मनिर्वाहिणा => आदीप्तानलदारुणात्+जतुगृहात्+ बुध्यात्मनिर्वाहिणा वैश्रवणालयेऽचलशिलावेगप्रतिस्फालिना। => वैश्रवणालये+अचलशिलावेगप्रतिस्फालिना। भीमेनाद्य => भीमेन+अद्य यद्येवं समवैषि => यदि+एवम्+ समवैषि मां छलजितं => माम्+ छलजितम्+ छलजितं भो => छलजितम्+ भोः+ भो राम! => भोः+ राम! नाहं जितः => न+अहम्+ जितः इदानीं तव => इदानीम्+ तव युद्धवञ्चनामुत्पाद्य => युद्धवञ्चनाम्+उत्पाद्य दुर्योंधनः---किं चाहं => दुर्योंधनः---किम्+ च+अहम्+ चाहं भीमसेनेन => च+अहम्+ भीमसेनेन भवानेवंविधः => भवान्+एवंविधः येनेन्द्रस्य => येन+इन्द्रस्य स पारिजातकतरुर्मानेन => सः+ पारिजातकतरुः+मानेन पारिजातकतरुर्मानेन => पारिजातकतरुः+मानेन तुल्यं हृतो => तुल्यम्+ हृतः+ हृतो => हृतः+ दिव्यं वर्षसहस्रमर्णवजले => दिव्यम्+ वर्षसहस्रम्+अर्णवजले वर्षसहस्रमर्णवजले => वर्षसहस्रम्+अर्णवजले सुप्तश्च => सुप्तः+च यो लीलया। => यः+ लीलया। तीव्रां भीमगदां => तीव्राम्+ भीमगदाम्+ भीमगदां प्रविश्य => भीमगदाम्+ प्रविश्य निर्व्याजयुद्धप्रिय- => निर्व्याजयुद्धप्रियः+ स्तेनाहं जगतः => तेन+अहम्+ जगतः [उत्सरतोत्सरतार्याः! => [उत्सरत+उत्सरत+आर्याः! अयमत्रभवान् => अयम्+अत्रभवान् दुर्जयेनादेशितमार्गोऽन्तःपुरानुबन्धः => दुर्जयेन+आदेशितमार्गः+अन्तःपुरानुबन्धः शोकाभिभूतहृदयश्चकितगतिरित एवाभिवर्तते। => शोकाभिभूतहृदयः+चकितगतिः+इतः+ एव+अभिवर्तते। एवाभिवर्तते। => एव+अभिवर्तते। य एषः, => यः+ एषः, सुतशतप्रविभक्तचक्षु- => सुतशतप्रविभक्तचक्षुः+ सृष्टो ध्रुवंत्रिदिवरक्षणजातशंकै- => सृष्टः+ ध्रुवंत्रिदिवरक्षणजातशंकैः+ ध्रुवंत्रिदिवरक्षणजातशंकै- => ध्रुवंत्रिदिवरक्षणजातशंकैः+ र्दैवैररातितिमिराञ्जलिताडिताक्षः => दैवैः+अरातितिमिराञ्जलिताडिताक्षः धृतराष्ट्रो गान्धारी => धृतराष्ट्रः+ गान्धारी दुर्जयश्च।) => दुर्जयः+च।) क्वासि। => क्वा+असि। कहिं सि। => कहिम्+ सि। क्वासि।] => क्वा+असि।] कहिं सि। => कहिम्+ सि। [महाराज!क्वासि।] => [महाराज!क्वा+असि।] वञ्चनानिहतं श्रुत्वा => वञ्चनानिहतम्+ श्रुत्वा सुतमद्याहवे => सुतम्+अद्य+आहवे मुखमन्तर्गतास्राक्षमन्धमन्धतरं कृतम् => मुखम्+अन्तर्गतास्राक्षम्+अन्धम्+अन्धतरम्+ कृतम् किं धरसे। => किम्+ धरसे। [जीवितास्मि => [जीविता+अस्मि यन्ममापि => यत्+मम+अपि स्त्रियो रुदन्ति। => स्त्रियः+ रुदन्ति। पूर्वं न => पूर्वम्+ न गदाभिघातरुजामिदानीं तु => गदाभिघातरुजाम्+इदानीम्+ तु यन्मे => यत्+मे रणं प्रविष्टान्यवरोधनानि => रणम्+ प्रविष्टानि+अवरोधनानि प्रविष्टान्यवरोधनानि => प्रविष्टानि+अवरोधनानि किं दृश्यते => किम्+ दृश्यते धृतराष्ट्रः---कथं न => धृतराष्ट्रः---कथम्+ न अद्यास्म्यहमन्धो योऽहमन्वेष्टव्ये => अद्य+अस्मि+अहम्+अन्धः+ यः+अहम्+अन्वेष्टव्ये योऽहमन्वेष्टव्ये => यः+अहम्+अन्वेष्टव्ये पुत्रं न => पुत्रम्+ न रिपुसमरविमर्दं मानवीर्यप्रदीप्तं => रिपुसमरविमर्दम्+ मानवीर्यप्रदीप्तम्+ मानवीर्यप्रदीप्तं => मानवीर्यप्रदीप्तम्+ सुतशतमतिधीरं वीरमुत्पाद्य => सुतशतम्+अतिधीरम्+ वीरम्+उत्पाद्य वीरमुत्पाद्य => वीरम्+उत्पाद्य धरणितलविकीर्णं किं => धरणितलविकीर्णम्+ किम्+ किं स => किम्+ सः+ स योग्यो => सः+ योग्यः+ योग्यो न => योग्यः+ न भोक्तुं => भोक्तुम्+ सकृदपि => सकृत्+अपि पुत्रदत्तं निवापम् => पुत्रदत्तम्+ निवापम् पुत्तसदविणासदुत्थिदं समस्ससेहि => पुत्तसदविणासदुत्थिदम्+ समस्ससेहि पुत्रशतविनाशदुःस्थितं समाश्वासय => पुत्रशतविनाशदुःस्थितम्+ समाश्वासय इयमत्रभवती => इयम्+अत्रभवती पुत्रपौत्रवदनेषवाकुतूहलाक्षी => पुत्रपौत्रवदनेषु+अकुतूहलाक्षी अस्रैरजस्रमधुना => अस्रैः+अजस्रम्+अधुना पतिधर्मचिह्नमार्द्रीकृतं नयनबन्धमिदं => पतिधर्मचिह्नम्+आर्द्रीकृतम्+ नयनबन्धम्+इदम्+ नयनबन्धमिदं दधाति => नयनबन्धम्+इदम्+ दधाति धृतराष्ट्रः---पुत्र दुर्योधन! => धृतराष्ट्रः---पुत्रः+ दुर्योधन! क्वासि। => क्वा+असि। राजा---अद्यास्मि => राजा---अद्य+अस्मि व्रीडितोऽस्मि। => व्रीडितः+अस्मि। राजा---अयमयमागच्छामि। => राजा---अयम्+अयम्+आगच्छामि। (उत्थानं रुपयित्वा => (उत्थानम्+ रुपयित्वा अयं मे => अयम्+ मे कष्टं भोः! => कष्टम्+ भोः! हृतं मे => हृतम्+ मे सममुरुद्वयेनाद्य => समम्+ऊरुद्वयेन+अद्य [अन्वेषेथां भर्तारम्।] => [अन्वेषेथाम्+ भर्तारम्।] धृतराष्ट्रः---क एष => धृतराष्ट्रः---कः+ एषः+ एष भो! => एषः+ भो! वस्त्रान्तमाकर्षन् => वस्त्रान्तम्+आकर्षन् मार्गमादेशयति। => मार्गम्+आदेशयति। अहं दुज्जओ। => अहम्+ दुज्जओ। अहं दुर्जयः।] => अहम्+ दुर्जयः।] पितरमन्विच्च। => पितरम्+अन्विच्च। खल्वहम्।] => खलु+अहम्।] पितुरङ्के => पितुः+अङ्के अहं गच्छामि। => अहम्+ गच्छामि। कहिं सि। => कहिम्+ सि। अहं गच्छामि। => अहम्+ गच्छामि। क्वासि।] => क्वा+असि।] राजा---अयमप्य़ागतः => राजा---अयम्+अपि+आगतः सर्वावस्थायां हृदयसंनिहितः => सर्वावस्थायाम्+ हृदयसंनिहितः पुत्रस्नेहो मां => पुत्रस्नेहः+ माम्+ मां दहति। => माम्+ दहति। दुःखानामनभिज्ञो यो => दुःखानाम्+अनभिज्ञः+ यः+ यो ममाङ्कशयनोचितः। => यः+ ममाङ्कशयनोचितः। निर्जितं दुर्जयो => निर्जितम्+ दुर्जयः+ दुर्जयो दृष्ट्वा => दुर्जयः+ दृष्ट्वा किन्नु => किम्+नु मामभिधास्यति => माम्+अभिधास्यति दुर्जयः---अअं महाराओ => दुर्जयः---अअम्+ महाराओ [अयं महाराजो => [अयम्+ महाराजः+ महाराजो भूम्य़ामुपविष्टः।] => महाराजः+ भूमौ+उपविष्टः।] भूम्य़ामुपविष्टः।] => भूमौ+उपविष्टः।] किमर्थमिहागतः। => किम्+अर्थम्+इहागतः। दुर्जयः---तुवं चिरायसि => दुर्जयः---तुवम्+ चिरायसि [त्वं चिरासीति।] => [त्वम्+ चिरासि+इति।] चिरासीति।] => चिरासि+इति।] अस्यामवस्थायामपि => अस्याम्+अवस्थायाम्+अपि पुत्रस्नेहो हृदयं => पुत्रस्नेहः+ हृदयम्+ हृदयं दहति। => हृदयम्+ दहति। (अङ्कमारोहति) => (अङ्कम्+आरोहति) [अहमपि => [अहम्+अपि हृदयप्रीतिजननो यो => हृदयप्रीतिजननः+ यः+ यो मे => यः+ मे सोऽयं कालविपर्यासाच्चन्द्रो => सः+अयम्+ कालविपर्यासात्+चन्द्रः+ कालविपर्यासाच्चन्द्रो वह्नित्वमागतः => कालविपर्यासात्+चन्द्रः+ वह्नित्वम्+आगतः वह्नित्वमागतः => वह्नित्वम्+आगतः उपवेशं किन्निमित्तं => उपवेशम्+ किम्+निमित्तम्+ किन्निमित्तं त्वं => किम्+निमित्तम्+ त्वम्+ त्वं वारयसि।] => त्वम्+ वारयसि।] परिचितं पुत्र! => परिचितम्+ पुत्र! त्वयास्यताम्। => त्वया+आस्यताम्। नास्तीइदं पूर्वमुक्तं => न+अस्ति+इदम्+ पूर्वम्+उक्तम्+ पूर्वमुक्तं तवासनम् => पूर्वम्+उक्तम्+ तव+आसनम् तवासनम् => तव+आसनम् दुर्जयः---कहिं णु => दुर्जयः---कहिम्+ णु महाराजो गमिष्यति।] => महाराजः+ गमिष्यति।] राजा---भ्रातृशतमनुगच्छामि। => राजा---भ्रातृशतम्+अनुगच्छामि। दुर्जयः---मं पि, => दुर्जयः---मम्+ पि, [मामापि => [माम्+अपि एवं वृकोदरं => एवम्+ वृकोदरम्+ वृकोदरं ब्रूहि। => वृकोदरम्+ ब्रूहि। [आर्यायार्येण => [आर्याय+आर्येण सर्वेणान्तःपुरेण => सर्वेण+अन्तःपुरेण नाहमगन्तुं समर्थः] => न+अहम्+आगन्तुम्+ समर्थः] दूर्जयः---अहं तुमं => दुर्जयः---अहम्+ तुमम्+ तुमं णइस्सं। => तुमम्+ णइस्सं। [अहं त्वां => [अहम्+ त्वाम्+ त्वां नेष्यामि।] => त्वाम्+ नेष्यामि।] राजा---बालस्तावदसि => राजा---बालः+तावत्+असि अअं महाराओ। => अअम्+ महाराओ। अयं महाराजः।) => अयम्+ महाराजः।) धृतराष्ट्रः---क्वासौ => धृतराष्ट्रः---क्वा+असौ गान्धारीः---कहिं मे => गान्धारी---कहिम्+ मे दुर्जयः---अअं महाराओ => दुर्जयः---अअम्+ महाराओ (अयं महाराजो => [अयम्+ महाराजः+ महाराजो भूम्य़ामुपविष्टः।) => महाराजः+ भूमौ+उपविष्टः।) भूम्य़ामुपविष्टः।) => भूमौ+उपविष्टः।) किमयं महाराजः। => किम्+अयम्+ महाराजः। काञ्चनस्तम्भसमप्रमाणो लोके => काञ्चनस्तम्भसमप्रमाणः+ लोके किलौको => किल+एकौ स मे => सः+ मे भूमिगतस्तपस्वी => भूमिगतः+तपस्वी परिश्रान्तोऽसि।) => परिश्रान्तः+असि।) खल्वहं पुत्रः। => खलु+अहम्+ पुत्रः। धृतराष्ट्रः---केयं भोः! => धृतराष्ट्रः---का+इयम्+ भोः! अहं अभीदपुत्तप्पसविणी। => अहम्+ अभीदपुत्तप्पसविणी। अहमभीतपुत्रप्रसविनी।] => अहम्+अभीतपुत्रप्रसविनी।] राजा---अद्योत्पन्नमिवात्मानमवगच्छामि। => राजा---अद्य+उत्पन्नम्+इव+आत्मानम्+अवगच्छामि। किमिदानीं वैक्लव्येन। => किम्+इदानीम्+ वैक्लव्येन। कथमविक्लवो भविष्यामि। => कथम्+अविक्लवः+ भविष्यामि। वीर्यबलोत्सिक्तं संयुगाध्वरदीक्षितम्। => वीर्यबलोत्सिक्तम्+ संयुगाध्वरदीक्षितम्। पूर्वं भ्रातृशतं => पूर्वम्+ भ्रातृशतम्+ भ्रातृशतं नष्टं => भ्रातृशतम्+ नष्टम्+ नष्टं त्वय्येकस्मिन्हते => नष्टम्+ त्वयि+एकस्मिन्+हते त्वय्येकस्मिन्हते => त्वयि+एकस्मिन्+हते पतितोऽत्रभवान् => पतितः+अत्रभवान् समाश्वासयात्रभवतीम्। => समाश्वासय+अत्रभवतीम्। किमिति => किम्+इति राजा---अपराङ्मुखो युधि => राजा---अपराङ्मुखः+ युधि हत इति। => हतः+ इति। भोस्तात! => भो+तात! क्रियतां ममनुग्रहः। => क्रियताम्+ मम्+अनुग्रहः। ममनुग्रहः। => मम्+अनुग्रहः। त्वत्पादमात्रप्रणताग्रमौलिर्ज्वलन्तमप्यग्निमचिन्तयित्वा। => त्वत्पादमात्रप्रणताग्रमौलिः+ज्वलन्तम्+अपि+अग्निम्+अचिन्तयित्वा। येनैव => येन+एव समं प्रसूतस्तेनैव => समम्+ प्रसूतः+तेन+एव प्रसूतस्तेनैव => प्रसूतः+तेन+एव दिवं प्रयामि => दिवम्+ प्रयामि धृतिं निगृह्यात्मनि => धृतिम्+ निगृह्य+आत्मनि निगृह्यात्मनि => निगृह्य+आत्मनि संप्रवृत्तस्तीव्रस्समाक्रामति => संप्रवृत्तः+तीव्रः+समाक्रामति शक्नोम्यत्रभवतः => शक्नोमि+अत्रभवतः कर्तुमात्मनिवेदनम् => कर्तुम्+आत्मनिवेदनम् राजा---विज्ञापयाम्यत्रभवतीम्। => राजा---विज्ञापयामि+अत्रभवतीम्। त्वां यदि => त्वाम्+ यदि पुण्यं मया => पुण्यम्+ मया अन्यस्यामपि => अन्यस्याम्+अपि जात्यां मे => जात्याम्+ मे त्वमेव => त्वम्+एव त्वमपि => त्वम्+अपि गदानिपतितैर्व्यायुद्धकालोत्थितैर्वक्षस्युत्पतितैर्प्रहाररुधिरैर्हारावकाशो हृतः। => गदानिपतितैः+व्यायुद्धकालोत्थितैः+वक्षसि+उत्पतितैः+प्रहाररुधिरैः+हारावकाशः+ हृतः। पश्येमौ => पश्य+इमौ पराङ्मुखो युधि => पराङ्मुखः+ युधि किं क्षत्रिये => किम्+ क्षत्रिये त्वमपि => त्वम्+अपि वेदोक्तैर्विविधैर्मखैरभिमतैरिष्टं धृता => वेदोक्तैः+विविधैः+मखैः+अभिमतैः+इष्टम्+ धृताः+ धृता बान्धवा => धृताः+ बान्धवाः+ बान्धवा => बान्धवाः+ शत्रूणामुपरि => शत्रूणाम्+उपरि स्थितं प्रियशतं => स्थितम्+ प्रियशतम्+ प्रियशतं न => प्रियशतम्+ न युद्धेऽष्टादशवाहिनीनृपतयः => युद्धे+अष्टादशवाहिनीनृपतयः संतापिता निग्रहे => संतापिताः+ निग्रहे मानं मानिनि! => मानम्+ मानिनि! रुदन्त्येवंविधानां स्त्रियः => रुदन्ति+एवंविधानाम्+ स्त्रियः त्वमपि => त्वम्+अपि किं नु => किम्+ नु गान्धारी---अहं अपि => गान्धारी---अहम्+ +अपि अपि => +अपि तं एव्व => तम्+ एव्व [अहमपि => [अहम्+अपि तदेव => तत्+एव राजा---अहमेव => राजा---अहम्+एव तत्रभवत्याश्चांबायाः => तत्रभवत्याः+च+अंबायाः कुन्त्या => कुन्त्याः+ निदेशो वर्तयितव्यः। => निदेशः+ वर्तयितव्यः। अभिमन्योर्जननी => अभिमन्योः+जननी चेभे => च+उभे श्लाघ्यश्रीरभिमानदीप्तहृदयो दुर्योधनो => श्लाघ्यश्रीः+अभिमानदीप्तहृदयः+ दुर्योधनः+ दुर्योधनो मे => दुर्योधनः+ मे तुल्येनाभिमुखं रणे => तुल्येन+अभिमुखम्+ रणे हते इति => हतः+ इति त्वं शोकमेवं => त्वम्+ शोकम्+एवम्+ शोकमेवं त्यज। => शोकम्+एवम्+ त्यज। चैवं => च+एव विपुलं क्षौमापसव्यं => विपुलम्+ क्षौमापसव्यम्+ क्षौमापसव्यं भुजं => क्षौमापसव्यम्+ भुजं देयं पाण्डुसुतैस्त्वया => देयम्+ पाण्डुसुतैः+त्वया पाण्डुसुतैस्त्वया => पाण्डुसुतैः+त्वया समं नामावसाने => समम्+ नामावसाने वैरं पश्चात्तापः => वैरम्+ पश्चात्तापः शब्द इव। => शब्दः+ इव। कस्यैष कार्मुकरवो => कस्य+एषः+ कार्मुकरवः+ कार्मुकरवो हतसूतयोधे => कार्मुकरवः+ हतसूतयोधे विभ्रान्तवायसगणं गगनं => विभ्रान्तवायसगणम्+ गगनम्+ गगनं करोति => गगनम्+ करोति दुर्योधनेनाततकार्मुकेण => दुर्योधनेन+आततकार्मुकेण तमेव => तम्+एव शून्यमध्वर्युणा => शून्यम्+अध्वर्युणा वृत्तमिवाश्वमेधम् => वृत्तम्+इव+अश्वमेधम् अयं गुरुपुत्रोऽश्वत्थामेत => अयम्+ गुरुपुत्रः+अश्वत्थामेन+ गुरुपुत्रोऽश्वत्थामेत एवाभिवर्तते। => गुरुपुत्रः+अश्वत्थामेन+ एव+अभिवर्तते। एवाभिवर्तते। => एव+अभिवर्तते। य एषः, => यः+ एषः, सरभसमयमुग्रं कार्मुकं => सरभसम्+अयम्+उग्रम्+ कार्मुकम्+ कार्मुकं कर्षमाणः => कार्मुकम्+ कर्षमाणः सदहन इव => सदहनः+ इव मेरुःशृङ्गलग्नेन्द्रचापः => मेरुः+शृङ्गलग्नेन्द्रचापः प्रविशत्य़श्वत्थामा।) => प्रविशति+अश्वत्थामा।) अश्वत्थामा---(पूर्वोक्तमेव => अश्वत्थामा---(पूर्वोक्तम्+एव समरश्लाधिनो राजानः! => समरश्लाधिनः+ राजानः! कौरवेन्द्रो न => कौरवेन्द्रः+ न चाहं => च+अहं सूतपुत्रो न => सूतपुत्रः+ न चाहम्। => च+अहम्। द्रष्टुमद्योद्यतास्त्रः => द्रष्टुम्+अद्य+उद्यतास्त्रः+ सरभसमहमेको द्रोणपुत्रः => सरभसम्+अहम्+एकः+ द्रोणपुत्रः स्थितोऽस्मि => स्थितः+अस्मि किमनया => किम्+अनया ममाप्य़प्रतिलाभविजयश्लाघया => मम+अपि+अप्रतिलाभविजयश्लाघया क एतच्छ्र्द्धास्यति। => कः+ एतत्+शद्धास्यति। एतच्छ्र्द्धास्यति। => एतत्+शद्धास्यति। उद्यत्प्राञ्जलयो रथद्विपगताश्चापद्वितीयैः => उद्यत्प्राञ्जलयः+ रथद्विपगताः+चापद्वितीयैः रथद्विपगताश्चापद्वितीयैः => रथद्विपगताः+चापद्वितीयैः करैर्यस्यैकादशवाहिनीनृपतयस्तिष्ठन्ति => करैः+यस्य+एकादशवाहिनीनृपतयः+तिष्ठन्ति भीष्मो रामशरावलीढकवचस्तातश्च => भीष्मः+ रामशरावलीढकवचः+तातः+च रामशरावलीढकवचस्तातश्च => रामशरावलीढकवचः+तातः+च व्यक्तं निर्जित => व्यक्तम्+ निर्जितः+ निर्जित एव => निर्जितः+ एव सोऽप्यतिरथः => सः+अपि+अतिरथः गतो गान्धारीपुत्रः। => गतः+ गान्धारीपुत्रः। (परिक्रम्यावलोक्य) => (परिक्रम्य+अवलोक्य) अयमभिहतगजतुरगनररथप्राराकारमध्यगतः => अयम्+अभिहतगजतुरगनररथप्राराकारमध्यगतः य एषः, => यः+ एषः, मौलीनिपातचलकेशमयूखजालैर्गात्रैर्गदानिपतनक्षतशोणितार्द्रैः। => मौलीनिपातचलकेशमयूखजालैः+गात्रैः+गदानिपतनक्षतशोणितार्द्रैः। भात्यस्तमस्तकशिलातलसंनिविष्टः => भाति+अस्तमस्तकशिलातलसंनिविष्टः सन्ध्यावगाढ इव => सन्ध्यावगाढः+ इव किमिदम्। => किम्+इदम्। फलमपरितोषस्य। => फलम्+अपरितोषस्य। सत्कारमूलमावर्जयिष्यामि। => सत्कारमूलम्+आवर्जयिष्यामि। राजा---किं भवान् => राजा---किम्+ भवान् युद्धोद्यतं गरुडपृष्ठनिविष्टदेहम्- => युद्धोद्यतम्+ गरुडपृष्ठनिविष्टदेहम्+ गरुडपृष्ठनिविष्टदेहम्- => गरुडपृष्ठनिविष्टदेहम्+ अष्टार्धभीमभुजमुद्यतशार्ङ्गचक्रम्। => अष्टार्धभीमभुजम्+उद्यतशार्ङ्गचक्रम्। कृष्णं सपाण्डुतनयं => कृष्णम्+ सपाण्डुतनयम्+ सपाण्डुतनयं युधि => सपाण्डुतनयम्+ युधि संकीर्णलेख्यमिव => संकीर्णलेख्यम्+इव चित्रपटं क्षिपामि => चित्रपटम्+ क्षिपामि भवानेवम्। => भवान्+एवम्। गतं धात्र्युत्संगे => गतम्+ धात्र्युत्संगे सकलमभिषिक्तं नृपकुलं => सकलम्+अभिषिक्तम्+ नृपकुलं स्वर्गं निपतिततनुः => स्वर्गम्+ निपतिततनुः गतं भ्रातृणां => गतम्+ भ्रातृणाम्+ भ्रातृणां मे => भ्रातृणाम्+ मे शतमभिमुखं संयुगमुखे => शतम्+अभिमुखम्+ संयुगमुखे वयं चैवंभूताः => वयम्+ च+एवंभूताः चैवंभूताः => च+एवंभूताः धनुर्मुञ्चतु => धनुः+मुञ्चतु सममुरुद्वयेनाद्य => समम्+ऊरुद्वयेन+अद्य दर्पोऽपि => दर्पः+अपि भवतो हृतः => भवतः+ हृतः मैवम्। => मा+एवम्। मानशरीरा राजानः। => मानशरीराः+ राजानः। मानार्थमेव => मानार्थम्+एव निग्रहो गृहीतः। => निग्रहः+ गृहीतः। यद् बालोऽपि => यत्+ बालः+अपि बालोऽपि => बालः+अपि हतो तदा => हतः+ तदा पुत्रोऽभिमन्युः => पुत्रः+अभिमन्युः अक्षव्याजजिता वनं => अक्षव्याजजिताः+ वनम्+ वनं वनमृगैर्यत्पाण्डवाः => वनम्+ वनमृगैः+यत्पाण्डवाः वनमृगैर्यत्पाण्डवाः => वनमृगैः+यत्पाण्डवाः संश्रिता => संश्रिताः+ नन्वल्पं मयि => ननु+अल्पम्+ मयि कृतं विमृश => कृतम्+ विमृश दर्पाहृतं दीक्षितैः => दर्पाहृतम्+ दीक्षितैः कृतप्रतिज्ञोऽस्मि। => कृतप्रतिज्ञः+अस्मि। चात्मना => च+आत्मना चैव => च+एव शपाम्यहम्। => शपामि+अहम्। निशासमरमुत्पाद्य => निशासमरम्+उत्पाद्य बलदेवः---एतद्भविष्यत्युदाहृतं गुरुपुत्रेण। => बलदेवः---एतत्+भविष्यति+उदाहृतम्+ गुरुपुत्रेण। अश्वत्थामा---हलायुधोऽत्रभवान्। => अश्वत्थामा---हलायुधः+अत्रभवान्। इतस्तावत्। => इतः+तावत्। विनाभिषेकं राजा => विनाभिषेकम्+ राजा त्वं विप्रोक्तैर्वचनैर्भव => त्वम्+ विप्रोक्तैः+वचनैः+भव विप्रोक्तैर्वचनैर्भव => विप्रोक्तैः+वचनैः+भव कृतं मे => कृतम्+ मे परित्यजन्तीव => परित्यजन्ति+इव इमेऽत्रभवन्तः => इमे+अत्रभवन्तः शन्तनुप्रभृतयो मे => शन्तनुप्रभृतयः+ मे एतत्कर्णमग्रतः => एतत्+कर्णम्+अग्रतः समुत्थितं भ्रातृशतम्। => समुत्थितम्+ भ्रातृशतम्। अयमप्यैरावतशिरोविषक्तः => अयम्+अपि+ऐरावतशिरोविषक्तः काकपक्षधरो महेन्द्रकरतलमवलम्ब्य => काकपक्षधरः+ महेन्द्रकरतलम्+अवलम्ब्य महेन्द्रकरतलमवलम्ब्य => महेन्द्रकरतलम्+अवलम्ब्य क्रुद्धोऽभिभाषते => क्रुद्धः+अभिभाषते मामभिमन्युः। => माम्+अभिमन्युः। उर्वश्यादयोऽप्सरसो मामभिगताः। => उर्वश्यादयः+अप्सरसः+ माम्+अभिगताः। मामभिगताः। => माम्+अभिगताः। महार्णवा मूर्तिमन्तः।एता => महार्णवाः+ मूर्तिमन्तः।एताः+ मूर्तिमन्तः।एता गंगाप्रभृतयो => मूर्तिमन्तः।एताः+ गंगाप्रभृतयः+ गंगाप्रभृतयो महानद्यः। => गंगाप्रभृतयः+ महानद्यः। एषः सहस्रहंसप्रयुक्तो => एषः+ सहस्रहंसप्रयुक्तः+ सहस्रहंसप्रयुक्तो मां => सहस्रहंसप्रयुक्तः+ माम्+ मां नेतुं => माम्+ नेतुम्+ नेतुं वीरवाही => नेतुम्+ वीरवाही अयमयमागच्छामि। => अयम्+अयम्+आगच्छामि। (स्वर्गं गतः।) => (स्वर्गम्+ गतः।) (यवनिकास्तरणं करोति।) => (यवनिकाः+तरणम्+ करोति।) याम्येष सज्जनधनानि => यामि+एषः+ सज्जनधनानि पुत्रप्रणाशविफलं हि => पुत्रप्रणाशविफलम्+ हि धिगस्तु => धिक्+अस्तु यातोऽद्य => यातः+अद्य बलदेवः---गां पातु => बलदेवः---गाम्+ पातु नो नरपतिः => नः+ नरपतिः ऊरुभङ्गं नाम => ऊरुभङ्गम्+ नाम नाटकं समाप्तम्। => नाटकम्+ समाप्तम्।