<1. Name of the book : “Bhasa-Nataka-Chakram”> पुत्रो मध्यमनामा। => पुत्रः+ मध्यमनामा। घटोत्कचः---राक्षसो हिडिम्बाभीमसेनयोः => घटोत्कचः---राक्षसः+ हिडिम्बाभीमसेनयोः पायात्स वोऽसुरवधूहृदयावसादः => पायात्+सः+ वः+असुरवधूहृदयावसादः वोऽसुरवधूहृदयावसादः => वः+असुरवधूहृदयावसादः पादो हरेः => पादः+ हरेः प्रोद्यतस्त्रिभुवनक्रमणे => प्रोद्यतः+त्रिभुवनक्रमणे वैडूर्यसंक्रम इवाम्बरसागरस्य => वैडूर्यसंक्रमः+ इव+अम्बरसागरस्य इवाम्बरसागरस्य => इव+अम्बरसागरस्य एवमार्यमिश्रान्विज्ञापयामि। => एवम्+अर्यमिश्रान्+विज्ञापयामि। किं नु => किम्+ नु शब्द इव => शब्दः+ इव भोस्तात! => भोः+तात! को नु => कः+ नु खल्वेषः। => खलु+एषः। शब्दोच्चारणादस्य => शब्दः+उच्चारणात्+अस्य ब्राह्मणोऽयं न => ब्राह्मणः+अयम्+ न केनचित्पापचेतसा => केनचित्+पापचेतसा (पुनर्नेपथ्ये) => (पुनः+नेपथ्ये) भोस्तात! => भोः+तात! खल्वेषः। => खलु+एषः। दृढं विज्ञातम्। => दृढम्+ विज्ञातम्। एष खलु => एषः+ खलु पाण्डवमध्यमस्यात्मजो हिडिम्बारणिसंभूत => पाण्डवमध्यमस्य+आत्मजः+ हिडिम्बारणिसंभूतः राक्षसाग्निरकृतवैरं ब्राह्मणजनं => राक्षसाग्निः+अकृतवैरम्+ ब्राह्मणजनम्+ ब्राह्मणजनं => ब्राह्मणजनम्+ कष्टं खलु => कष्टम्+ खलु परिवृतस्तरुणैः => परिवृतः+तरुणैः वृद्धो द्विजो => वृद्धः+ द्विजः+ द्विजो निशिचरानुचरः => द्विजः+ निशिचरानुचरः स एषः। => सः+ एषः। इवाकुलतामुपैति => इव+आकुलताम्+उपैति घटोत्कचश्च।) => घटोत्कचः+च।) को नु => कः+ नु खल्वेषः। => खलु+एषः। स तडिदिव => सः+ तडित्+इव तडिदिव => तडित्+इव प्रतिमाकृतिर्हरस्य => प्रतिमाकृतिः+हरस्य प्रथमः---भोस्तात! => प्रथमः---भोः+तात! को नु => कः+ नु खल्वेषः। => खलु+एषः। पाण्डरोद्वृत्तदंष्ट्रो नव => पाण्डरोद्वृत्तदंष्ट्रः+ नवः+ नव इव => नवः+ इव जलगर्भश्लीयमानेन्दुलेखः => जलगर्भः+लीयमानेन्दुलेखः द्वितीयः---क एष => द्वितीयः---कः+ एषः+ एष भोः! => एषः+ भोः! कलभदशनदंष्टो लाङ्गलाकारनासः => कलभदशनदंष्ट्रः+ लाङ्गलाकारनासः करिवरकरबाहुर्नीलजीमूतवर्णः। => करिवरकरबाहुः+नीलजीमूतवर्णः। हुतहुतवहदीप्तो यः => हुतहुतवहदीप्तः+ यः स्थितो भाति => स्थितः+ भाति भीमो => भीमः+त्रिपुरपुरनिहन्तुः त्रिपुरपुरनिहन्तुश्शङ्कुरस्येव => शङ्कुरस्य+इव तृतीयः---भोस्तात। => तृतीयः---भोः+तात। को नु => कः+ नु खल्वयमस्मान्पीडयति। => खलु+अयम्+अस्मान्+पीडयति। वज्रपातोऽचलेन्द्राणां श्येनः => वज्रपातः+अचलेन्द्राणाम्+ श्येनः मृगेन्द्रो मृगसंघानां => मृगेन्द्रः+ मृगसंघानाम्+ मृगसंघानां मृत्युः => मृगसंघानाम्+ मृत्युः क एष => कः+ एषः+ एष अस्मान् => एषः+ अस्मान् किं यासि => किम्+ यासि मद्भयविनाशितधैर्यसारो वित्रस्तदारसुतरक्षणहीनशक्ते! => मद्भयविनाशितधैर्यसारः+ वित्रस्तदारसुतरक्षणहीनशक्ते! कलत्रसहितो भुजगो => कलत्रसहितः+ भुजगः+ भुजगो यथार्तः => भुजगः+ यथा+आर्तः यथार्तः => यथा+आर्तः गन्तव्यं न => गन्तव्यम्+ न ह्यस्य => हि+अस्य अकार्यमेतच्च मयाद्य => अकार्यम्+एतत्+च+ मया+अद्य मयाद्य => मया+अद्य कार्यं मातुर्नियोगादपनीय => कार्यम्+ मातुः+नियोगात्+अपनीय मातुर्नियोगादपनीय => मातुः+नियोगात्+अपनीय किं न => किम्+ न मुनिनोक्तमनपेतराक्षसमिदं वनमप्रमादेन => मुनिना+उक्तम्+अनपेतराक्षसम्+इदम्+ वनम्+अप्रमादेन वनमप्रमादेन => वनम्+अप्रमादेन गन्तव्यमिति। => गन्तव्यम्+इति। तदेवोत्पन्नं भयम्। => तत्+एव+उत्पन्नम्+ भयम्। [किमिदानीमार्यो मध्यस्थवर्ण => [किम्+इदानीम्+आर्यः+ मध्यस्थवर्णः+ मध्यस्थवर्ण इव => मध्यस्थवर्णः+ इव वृद्धः---किं करिष्यामि => वृद्धः---किम्+ करिष्यामि ब्राह्मणी---णं विक्कोसामो। => ब्राह्मणी---णम्+ विक्कोसामः। वयं विक्रोशामः। => वयम्+ विक्रोशामः। इदं हि => इदम्+ हि शून्यं तिमिरोत्करप्रभैर्नगप्रकारैरवरुद्धदिक्पथम्। => शून्यम्+ तिमिरोत्करप्रभैः+नगप्रकारैः+अवरुद्धदिक्पथम्। तिमिरोत्करप्रभैर्नगप्रकारैरवरुद्धदिक्पथम्। => तिमिरोत्करप्रभैः+नगप्रकारैः+अवरुद्धदिक्पथम्। खगैर्मृगैश्चापि => खगैः+मृगैः+च+अपि समाकुलान्तरं वनं => समाकुलान्तरम्+ वनम्+ वनं निवासाभिमतं => वनम्+ निवासाभिमतम्+ निवासाभिमतं मनस्विनाम् => निवासाभिमतम्+ मनस्विनाम् मनस्विजननिवासयोग्यमिति => मनस्विजननिवासयोग्यम्+इति विगत इव => विगतः+ इव नातिदूरेण => न+अतिदूरेण पाण्डवास्तु, => पाण्डवाः+तु, युद्धप्रियाश्च => युद्धप्रियाः+च शरणागतवत्सलाश्च => शरणागतवत्सलाः+च कृतसाहसाश्च। => कृतसाहसाः+च। एवंविधप्रतिभयाकृतिचेष्टितानां दण्डं => एवम्+विधप्रतिभयाकृतिचेष्टितानाम्+ दण्डम्+ दण्डं यथार्हमिह => दण्डम्+ यथा+अर्हम्+इह यथार्हमिह => यथा+अर्हम्+इह धारयितुं समर्थाः => धारयितुम्+ समर्थाः प्रथमः---भोस्तात! => प्रथमः---भोः+तात! पाण्डवा इति => पाण्डवाः+ इति वृद्धः---कथं त्वं => वृद्धः---कथम्+ त्वम्+ त्वं जानीषे। => त्वम्+ जानीषे। प्रथमः---श्रुतं मया => प्रथमः---श्रुतम्+ मया तस्मादागच्छता => तस्मात्+आगच्छता केनचिद् ब्राह्मणेन => केनचित्+ ब्राह्मणेन शतकुम्भं नाम => शतकुम्भम्+ नाम यज्ञमनुभवितुं महर्षेर्धौम्यस्याश्रमं => यज्ञम्+अनुभवितुम्+ महर्षेः+धौम्यस्य+आश्रमम्+ महर्षेर्धौम्यस्याश्रमं गता => महर्षेः+धौम्यस्य+आश्रमम्+ गताः+ गता इति। => गताः+ इति। सर्व एव। => सर्वः+ एव। आश्रमपरिपालनार्थमिह => आश्रमपरिपालनार्थम्+इह स्थापितो किल => स्थापितः+ किल यद्येवं सन्निहिताः => यदि+एवम्+ सन्निहिताः चाप्यस्यां वेलायां => च+अपि+अस्याम्+ वेलायाम्+ वेलायां व्यायामपरिचयार्थं => वेलायाम्+ व्यायामपरिचयार्थम्+ व्यायामपरिचयार्थं विप्रकृष्टदेशस्थरिति => व्यायामपरिचयार्थम्+ विप्रकृष्टदेशस्थः+इति विप्रकृष्टदेशस्थरिति => विप्रकृष्टदेशस्थः+इति तावदेनम्। => तावत्+एनम्। प्रथमः---अलमलं परिश्रमेण। => प्रथमः---अलम्+अलम्+ परिश्रमेण। पश्यामस्तावत्। => पश्यामः+तावत्। अस्त्यस्माकं मोक्षः। => अस्ति+अस्माकम्+ मोक्षः। घटोत्कचः---मोक्षोऽस्ति => घटोत्कचः---मोक्षः+अस्ति तयाहमज्ञप्तः---पुत्र! => तया+अहम्+आज्ञप्तः---पुत्र! ममोपवासनिसर्गार्थमस्मिन् => मम+उपवासनिसर्गार्थम्+अस्मिन् कश्चिन्मानुषः => कश्चित्+मानुषः प्रतिगृह्यानेतव्यः => प्रतिगृह्य+आनेतव्यः ततो मयासादितो => ततः+ मया+आसादितः+ मयासादितो भवान्। => मया+आसादितः+ भवान्। द्विपुत्रो मोक्षमिच्छसि। => द्विपुत्रः+ मोक्षम्+इच्छसि। मोक्षमिच्छसि। => मोक्षम्+इच्छसि। बलाबलं परिज्ञाय => बलाबलम्+ परिज्ञाय पुत्रमेकं विसर्जय => पुत्रम्+एकम्+ विसर्जय वुद्धः---हं भो => वुद्धः---हम्+ भो किमहमब्राह्मणः। => किम्+अहम्+अब्राह्मणः। पुत्रं शीलगुणान्वितम् => पुत्रम्+ शीलगुणान्वितम् दत्वाहं कथं => दत्वा+अहम्+ कथम्+ कथं निर्वृतिमाप्नुयाम् => कथम्+ निर्वृतिम्+आप्नुयाम् निर्वृतिमाप्नुयाम् => निर्वृतिम्+आप्नुयाम् घटोत्कचः---यद्यर्थितो द्विजश्रेष्ठ! => घटोत्कचः---यदि+अर्थितः+ द्विजश्रेष्ठ! पुत्रमेकं न => पुत्रम्+एकम्+ न क्षणेनैव => क्षणेन+एव विनाशममुपयास्यसि => विनाशम्+उपयास्यसि वृद्धः---एष एव => वृद्धः---एषः+ एव कृतकृत्यं शरीरं => कृतकृत्यम्+ शरीरम्+ शरीरं मे => शरीरम्+ मे अय्यं कुलं => अय्यम्+ कुलम्+ कुलं च => कुलम्+ च मैवम्। => मा+एवम्। पतिव्रतेति => पतिव्रता+इति गृहीतफलेनैतेन => गृहीतफलेन+एतेन शरीरेणार्थं कुलं => शरीरेण+अर्थम्+ कुलम्+ कुलं च => कुलम्+ च रक्षितुमिच्छामि।] => रक्षितुम्+इच्छामि।] स्त्रीजनोऽभिमतो तत्रभवत्या। => स्त्रीजनः+अभिमतः+ तत्रभवत्या। वृद्ध त्वमपसर। => वृद्धः+ त्वम्+अपसर। त्वमपसर। => त्वम्+अपसर। प्रथमः---भोस्तात! => प्रथमः---भोः+तात! प्राणैर्गुरुप्राणानिच्छामि => प्राणैः+गुरुप्राणान्+इच्छामि रक्षाणार्थं कुलस्यास्य => रक्षाणार्थम्+ कुलस्य+अस्य कुलस्यास्य => कुलस्य+अस्य मोक्तुमर्हति => मोक्तुम्+अर्हति मां भवान् => माम्+ भवान् मैवम्। => मा+एवम्। पितृणां च => पितृणाम्+ च ततोऽहमेव => ततः+अहम्+एव गुरुवृत्तिमनुस्मरन् => गुरुवृत्तिम्+अनुस्मरन् तृतीयः---आर्यो! => तृतीयः---आर्यः+! मैवम्। => मा+एवम्। ज्येष्टो भ्राता => ज्येष्टः+ भ्राता कथितो ब्रह्मवादिभिः| => कथितः+ ब्रह्मवादिभिः| ततोऽहं कर्तुमस्म्यर्हो => ततः+अहम्+ कर्तुम्+ कर्तुमस्म्यर्हो गुरूणां => कर्तुम्+ +अस्मि+अर्हः+गुरूणाम्+ गुरूणां प्राणरक्षणम् => +अस्मि+अर्हः+गुरूणाम्+ प्राणरक्षणम् आपदं हि => आपदम्+ हि प्राप्तो ज्येष्ठपुत्रेण => प्राप्तः+ ज्येष्ठपुत्रेण ततोऽहमेव => ततः+अहम्+एव गुरूणां प्राणरक्षणात् => गुरूणाम्+ प्राणरक्षणात् वृद्धः---ज्येष्ठमिष्टतमं न => वृद्धः---ज्येष्ठम्+इष्टतमम्+ न अहं पि => अहम्+ पि [यथार्यः => [यथा+आर्यः ज्येष्ठमिच्छति => ज्येष्ठम्+इच्छति तथाहमपि => तथा+अहम्+अपि कनिष्ठमिच्छामि।] => कनिष्ठम्+इच्छामि।] द्वितीयः--पुत्रोऽनिष्टः => द्वितीयः--पुत्रः+अनिष्टः कस्येदानीं प्रियः। => कस्य+इदानीम्+ प्रियः। घटोत्कचः---अहं प्रीतोऽस्मि। => घटोत्कचः---अहम्+ प्रीतः+अस्मि। प्रीतोऽस्मि। => प्रीतः+अस्मि। शीघ्रमागच्छ। => शीघ्रम्+आगच्छ। द्वितीयः---धन्योऽस्मि => द्वितीयः---धन्यः+अस्मि बन्धुस्नेहाद्धि => बन्धुस्नेहात्+हि कायस्नेहस्तु => कायस्नेहः+तु स्वजनवात्सल्यमस्य => स्वजनवात्सल्यम्+अस्य द्वितीयः--भोस्तात! => द्वितीयः--भोः+तात! वृद्धः---एह्येहि => वृद्धः---एहि+एहि प्राणैर्गुरुवत्सल। => प्राणैः+गुरुवत्सल। अकृतात्मदुरावापं ब्रह्मलोकमवाप्नुहि => अकृतात्मदुरावापम्+ ब्रह्मलोकम्+अवाप्नुहि ब्रह्मलोकमवाप्नुहि => ब्रह्मलोकम्+अवाप्नुहि द्वितीयः---अनुगृहीतोऽस्मि। => द्वितीयः---अनुगृहीतः+अस्मि। चिरं जीव। => चिरम्+ जीव। चिरं जीव।] => चिरम्+ जीव।] द्वितीयः---अनुगृहीतोऽस्मि। => द्वितीयः---अनुगृहीतः+अस्मि। प्रथमः---एह्येहि => प्रथमः---एहि+एहि गाढं मां => गाढम्+ माम्+ मां परिष्वक्तः => माम्+ परिष्वक्तः शुभैर्गुणैः। => शुभैः+गुणैः। द्वितीयः---अनुगृहीतोऽस्मि। => द्वितीयः---अनुगृहीतः+अस्मि। तृतीयः---अनुगृहीतोऽस्मि। => तृतीयः---अनुगृहीतः+अस्मि। पिपासाप्रतीकारं करिष्यामि। => पिपासाप्रतीकारम्+ करिष्यामि। मातुराहारकालः। => मातुः+आहारकालः। शीघ्रमागच्छ। => शीघ्रम्+आगच्छ। द्वितीयः---भोस्तात! => द्वितीयः---भोः+तात! एष गच्छामि। => एषः+ गच्छामि। योऽत्रिशृङ्गो मम => यः+अत्रिशृङ्गः+ मम त्वासीन्मनोज्ञो वंशपर्वतः। => तु+आसीत्+मनोज्ञः+ वंशपर्वतः। सो मध्यशृङ्गभङ्गेन => सः+ मध्यशृङ्गभङ्गेन मनो तपति => मनः+ तपति कथं गत => कथम्+ गतः+ गत एव। => गतः+ एव। कथमिव => कथम्+इव गजराजदन्तभग्नस्तरुरिव => गजराजदन्तभग्नः+तरुः+इव पुष्पितो विनाशम् => पुष्पितः+ विनाशम् मातुराहारकालः। => मातुः+आहारकालः। किं नु => किम्+ नु आहूयतां तव => आहूयताम्+ तव अतिराक्षसं खलु => अतिराक्षसम्+ खलु घटोत्कचः---कथं रुष्यति। => घटोत्कचः---कथम्+ रुष्यति। भवान्मर्षयतु। => भवान्+मर्षयतु। अयं मे => अयम्+ मे किं नामा => किम्+ नामा वृद्धः---एतदपि => वृद्धः---एतत्+अपि शक्यं श्रोतुम्। => शक्यम्+ श्रोतुम्। घटोत्कचः---युक्तं भोः! => घटोत्कचः---युक्तम्+ भोः! घटोत्कचः---मध्यम इति => घटोत्कचः---मध्यमः+ इति सदृशमस्य। => सदृशम्+अस्य। अहमेवाह्वयामि। => अहम्+एव+आह्वयामि। शीघ्रमागच्छ। => शीघ्रम्+आगच्छ। भीमः---कस्यायं स्वरः। => भीमः---कस्य+अयम्+ स्वरः। तारं द्रुमगहने => तारम्+ द्रुमगहने वनेऽस्मिन्। => वने+अस्मिन्। मनोज्वरं स्वरोऽयं => मनोज्वरम्+ स्वरः+अयम्+ स्वरोऽयं बहुसदृशो => स्वरः+अयम्+ बहुसदृशः मातुराहारकालः। => मातुः+आहारकालः। किं नु => किम्+ नु शीघ्रमागच्छ। => शीघ्रम्+आगच्छ। को नु => कः+ नु खल्वेतस्मिन् => खलु+एतस्मिन् व्यायामविघ्नमुत्पाद्य => व्यायाम्+अविघ्नम्+उत्पाद्य मध्यम इति => मध्यमः+ इति मां शब्दापयति। => माम्+ शब्दापयति। पश्यामस्तावत्। => पश्यामः+तावत्। (परिक्रम्यावलोक्य => (परिक्रम्य+अवलोक्य दर्शनीयोऽयं पुरुषः। => दर्शनीयः+अयम्+ पुरुषः। अयं हि, => अयम्+ हि, सिंहदंष्ट्रो मधुनिभनयनः => सिंहदंष्ट्रः+ मधुनिभनयनः स्निग्धगम्भीरकण्ठो => स्निग्धगम्भीरकण्ठः+ द्विरदपतिहनुर्दीप्तविश्लिष्टकेशः। => द्विरदपतिहनुः+दीप्तविश्लिष्टकेशः। वज्रमध्यो गजवृषभगतिर्लम्बपीनांसबाहुः => वज्रमध्यः+ गजवृषभगतिः+लम्बपीनांसबाहुः गजवृषभगतिर्लम्बपीनांसबाहुः => गजवृषभगतिः+लम्बपीनांसबाहुः सुव्यक्तं राक्षसीजो => सुव्यक्तम्+ राक्षसीजः+ राक्षसीजो विपुलबलयुतः => राक्षसीजः+ विपुलबलयुतः शीघ्रमागच्छ। => शीघ्रम्+आगच्छ। प्राप्तोऽस्मि। => प्राप्तः+अस्मि। खल्वयं ब्राह्मणवटुः। => खलु+अयम्+ ब्राह्मणबटुः। दर्शनीयोऽयं पुरुषः। => दर्शनीयः+अयम्+ पुरुषः। यो एषः--- => यः+ एषः--- तनुर्गरुडपक्षविलिप्तपक्षः। => तनुः+गरुडपक्षविलिप्तपक्षः। विष्णुर्भवेद् विकसिताम्बुजपत्रनेत्रः => विष्णुः+भवेत्+ विकसिताम्बुजपत्रनेत्रः ममाहरति => मम+आहरति बन्धुरिवागतोऽयम् => बन्धुः+इव+आगतः+अयम् त्वां खल्वहं => त्वाम्+ खलु+अहम्+ खल्वहं शब्दापयामि। => खलु+अहम्+ शब्दापयामि। खल्वहं प्राप्तः। => खलु+अहम्+ प्राप्तः। घटोत्कचः---किं भवानपि => घटोत्कचः---किम्+ भवान्+अपि भवानपि => भवान्+अपि तावदपरः। => तावत्+अपरः। मध्यमोऽहमवध्यानामुत्सिक्तानां च => मध्यमः+अहम्+अवध्यानाम्+उत्सिक्तानाम्+ च मध्यमोऽहं क्षितौ => मध्यमः+अहम्+ क्षितौ भ्रातॄणामपि => भ्रातॄणाम्+अपि पञ्चभूतानां पार्थिवानां => पञ्चभूतानाम्+ पार्थिवानाम्+ पार्थिवानां च => पार्थिवानाम्+ च मध्यमो लोके => मध्यमः+ लोके वृद्धः---मध्यमस्त्विति => वृद्धः---मध्यमः+तु+इति नूनं पाण्डवमध्यमः। => नूनम्+ पाण्डवमध्यमः। अस्मान्मोक्तुमिहायातः => अस्मान्+मोक्तुम्+इह+आयातः दर्पान्मृत्युरिवोत्थितः => दर्पात्+मृत्युः+इव+उत्थितः मध्यमः---अस्यामाचम्य => मध्यमः---अस्याम्+आचम्य पद्मिन्यां परलोकेषु => पद्मिन्याम्+ परलोकेषु आत्मनैवात्मनो दत्तं => आत्मना+एव+आत्मनः+ दत्तम्+ दत्तं पद्मपत्रोज्ज्वलं => दत्तम्+ पद्मपत्रोज्ज्वलम्+ पद्मपत्रोज्ज्वलं जलम् => पद्मपत्रोज्ज्वलम्+ जलम् प्राप्तोऽस्मि। => प्राप्तः+अस्मि। घटोत्कचः---भवानिदानीं खल्वसि => घटोत्कचः---भवान्+इदानीम्+ खलु+असि खल्वसि => खलु+असि इतो इतः। => इतः+ इतः। वृद्धः---(भीमसेनममुपगम्य) => वृद्धः---(भीमसेनम्+उपगम्य) मध्यमोऽहमभिवादये। => मध्यमः+अहम्+अभिवादये। वृद्धः---वायुरिव => वृद्धः---वायुः+इव दीर्घायुर्भव। => दीर्घायुः+भव। भीमः---अनुगृहीतोऽस्मि। => भीमः---अनुगृहीतः+अस्मि। कुतो भयमार्यस्य। => कुतः+ भयम्+आर्यस्य। भयमार्यस्य। => भयम्+आर्यस्य। अहं खलु => अहम्+ खलु युधिष्ठिरेणाधिष्ठितपूर्वे => युधिष्ठिरेण+अधिष्ठितपूर्वे यूपग्रामवास्तव्यो => यूपग्राम्+अवास्तव्यः+ माठरसगोत्रश्च => माठरसगोत्रः+च केशवदासो नाम => केशवदासः+ नाम ममोत्तरस्यां दिश्युद्यामकग्रामवासी => मम+उत्तरस्याम्+ दिशि+उद्यामकग्रामवासी दिश्युद्यामकग्रामवासी => दिशि+उद्यामकग्रामवासी यज्ञबन्धुर्नामास्ति। => यज्ञबन्धुः+नाम+अस्ति। पुत्रोपनयनार्थं सकलत्रोऽस्मि => पुत्रोपनयनार्थम्+ सकलत्रः+अस्मि सकलत्रोऽस्मि => सकलत्रः+अस्मि भीमः---अरिष्ठोऽस्तु => भीमः---अरिष्ठः+अस्तु ततो ततः। => ततः+ ततः। वृद्धः---ततो मामेषः => वृद्धः---ततः+ माम्+एषः मामेषः => माम्+एषः मृगपतिगतिलीलो राक्षसः => मृगपतिगतिलीलः+ राक्षसः विगतशङ्को त्वद्विधानां => विगतशङ्कः+ त्वद्विधानाम्+ त्वद्विधानां समक्षं => त्वद्विधानाम्+ समक्षम्+ समक्षं ससुतपरिजनं => समक्षम्+ ससुतपरिजनम्+ ससुतपरिजनं भो! => ससुतपरिजनम्+ भो! हन्तुकामोऽभ्युपैति => हन्तुकामः+अभ्युपैति तावदेनम्। => तावत्+एनम्। स्थितोऽस्मि। => स्थितः+अस्मि। भीमः---किमर्थं ब्राह्मणजनमपराध्यसि। => भीमः---किम्+अर्थम्+ ब्राह्मणजनम्+अपराध्यसि। ब्राह्मणजनमपराध्यसि। => ब्राह्मणजनम्+अपराध्यसि। राहुरिवोत्थितः => राहुः+इव+उत्थितः राहुरेव! => राहुः+एव! निवृत्तव्यवहारोऽयं सदारो => निवृत्तव्यवहारः+अयम्+ सदारः+ सदारो तनयैः => सदारः+ तनयैः सर्वापराधैरवध्यत्वान्मुच्यतां द्विजसत्तमः => सर्वापराधैः+अवध्यत्वात्+मुच्यताम्+ द्विजसत्तमः कस्य पुत्रेणानेन => पुत्रेण+ अनेन भ्रातृणां मम => भ्रातृणाम्+ मम सर्वेषां कोऽयं => सर्वेषाम्+ कः+अयम्+ कोऽयं भोः! => कः+अयम्+ भोः! दृष्ट्वैतद् वालशौण्डीर्यं => दृष्ट्वा+एतत्+ वालशौण्डीर्यम्+ वालशौण्डीर्यं सौभद्रस्य => वालशौण्डीर्यम्+ सौभद्रस्य स्मराम्यहम् => स्मरामि+अहम् मुच्यतामिति => मुच्यताम्+इति विस्रब्धं ब्रवीति => विस्रब्धम्+ ब्रवीति ह्येषः => हि+एषः गृहीतो मातुराज्ञया => गृहीतः+ मातुः+आज्ञया मातुराज्ञया => मातुः+आज्ञया कथं मातुराज्ञेति। => कथम्+ मातुः+आज्ञा+इति। मातुराज्ञेति। => मातुः+आज्ञा+इति। खल्वयं तपस्वी। => खलु+अयम्+ तपस्वी। मनुष्याणां दैवतानां => मनुष्याणाम्+ दैवतानाम्+ दैवतानां च => दैवतानाम्+ च मातुराज्ञां पुरुस्कृत्य => मातुः+आज्ञाम्+ पुरस्कृत्य वयमेतां दशां => वयम्+एताम्+ दशाम्+ दशां गताः => दशाम्+ गताः प्रष्टव्यं खलु => प्रष्टव्यम्+ खलु तावदस्ति। => तावत्+अस्ति। भवतो माता। => भवतः+ माता। द्यौरिवेन्दुना => द्यौः+इव+इन्दुना भीमः---(सहर्षमात्मगतम्) => भीमः---(सहर्षम्+आत्मगतम्) एवं हिडिम्बायाः => एवम्+ हिडिम्बायाः पुत्रोऽयम्। => पुत्रः+अयम्। सदृशोह्यस्य => सदृशः+हि+अस्य रूपं सत्त्वं => रूपम्+ सत्त्वम्+ सत्त्वं बलं => सत्त्वम्+ बलम्+ बलं चैव => बलम्+ च+एव चैव => च+एव सदृशं बहु। => सदृशम्+ बहु। वीतकारुण्यं मनश्चैवास्य => वीतकारुण्यम्+ मनः+च+एव+अस्य मनश्चैवास्य => मनः+च+एव+अस्य गृह्यतां तव => गृह्यताम्+ तव वयमेनमनुगमिष्यामः। => वयम्+एनम्+अनुगमिष्यामः। भवानेनम्। => भवान्+एनम्। प्रागेव => प्राक्+एव गुरुप्राणेष्वपेक्षया। => गुरुप्राणेषु+अपेक्षया। रुपगुणोपेतो भवांस्तिष्ठतु => रुपगुणोपेतः+ भवान्+तिष्ठतु भवांस्तिष्ठतु => भवान्+तिष्ठतु मैवम्। => मा+एवम्। क्षत्रियकुलोत्पन्नोऽहम्। => क्षत्रियकुलोत्पन्नः+अहम्। तस्माच्छशरीरेण => तस्मात्+शरीरेण ब्राह्मणशरीरं विनिमातुमिच्छामि। => ब्राह्मणशरीरम्+ विनिमातुम्+इच्छामि। विनिमातुमिच्छामि। => विनिमातुम्+इच्छामि। घटोत्कचः---एवं क्षत्रियोऽयम्। => घटोत्कचः---एवम्+ क्षत्रियः+अयम्। क्षत्रियोऽयम्। => क्षत्रियः+अयम्। तेनास्य => तेन+अस्य इममेव => इमम्+एव केनायं वारितः। => केन+अयम्+ वारितः। घटोत्कचः---किं त्वया। => घटोत्कचः---किम्+ त्वया। भवानेवागच्छतु। => भवान्+एव+आगच्छतु। भीमः---एवमतिबलवीर्यान्नानुगुच्छामि। => भीमः---एवम्+अतिबलवीर्यात्+न+अनुगुच्छामि। शक्तिरस्ति => शक्तिः+अस्ति मां नय। => माम्+ नय। घटोत्कचः---किं मां => घटोत्कचः---किम्+ माम्+ मां प्रत्यभिजानीते => माम्+ प्रत्यभिजानीते भीमः---मत्पुत्रो इति => भीमः---मत्पुत्रः+ इति घटोत्कचः---कथं कथं => घटोत्कचः---कथम्+ कथम्+ कथं तव => कथम्+ तव पुत्रोऽहम्। => पुत्रः+अहम्। भीमः---कथं रुष्यति। => भीमः---कथम्+ रुष्यति। क्षत्रियाणां पुत्रशब्देनाभिधीयन्ते। => क्षत्रियाणाम्+ पुत्रशब्देन+अभिधीयन्ते। पुत्रशब्देनाभिधीयन्ते। => पुत्रशब्देन+अभिधीयन्ते। मयाभिहितम्। => मया+अभिहितम्। घटोत्कचः---भीतानामायुधं गृहीतम्। => घटोत्कचः---भीतानाम्+आयुधम्+ गृहीतम्। भयं न => भयम्+ न ज्ञातुं तदिच्छामि => ज्ञातुम्+ तत्+इच्छामि तदिच्छामि => तत्+इच्छामि भवत्समीपे। => भवत्+समीपे। किम्रूपमेतद्वद => किं+रूपम्+एतत्+वद सदृशं प्रपत्स्ये => सदृशम्+ प्रपत्स्ये घटोत्कचः---एष ते => घटोत्कचः---एषः+ ते भयममुपदिशामि। => भयम्+उपदिशामि। गृह्यतामायुधम्। => गृह्यताम्+आयुधम्। भीमः--आयुधमिति, => भीमः--आयुधम्+इति, गृहीतमेतत्। => गृहीतम्+एतत्। घटोत्कचः---कथमिव। => घटोत्कचः---कथम्+इव। भीमः---काञ्चनस्तम्भसदृशो रिपूणां => भीमः---काञ्चनस्तम्भसदृशः+ रिपूणाम्+ रिपूणां निग्रहे => रिपूणाम्+ निग्रहे अयं तु => अयम्+ तु दक्षिणो बाहुरायुधं => दक्षिणः+ बाहुः+आयुधम्+ बाहुरायुधं सदृशं => बाहुः+आयुधम्+ सदृशम्+ सदृशं मम => सदृशम्+ मम घटोत्कचः---इदमुपपन्नं पितुर्मे => घटोत्कचः---इदम्+उपपन्नम्+ पितुः+मे पितुर्मे => पितुः+मे कोऽयं भीमो => कः+अयम्+ भीमः+ भीमो नाम। => भीमः+ नाम। शक्तिधरो यमः। => शक्तिधरः+ यमः। कथ्यतां भद्र => कथ्यताम्+ भद्र भीमः---धिगनृतमेतत्। => भीमः---धिक्+अनृतम्+एतत्। घठोत्कचः---कथं कथमनृतमित्याह => घठोत्कचः---कथम्+ कथम्+अनृतम्+इति+आह कथमनृतमित्याह => कथम्+अनृतम्+इति+आह भवत्विमं स्थूलं => भवतु+इमम्+ स्थूलम्+ स्थूलं वृक्षममुत्पाट्य => स्थूलम्+ वृक्षम्+उत्पाट्य वृक्षममुत्पाट्य => वृक्षम्+उत्पाट्य कथमनेनापि => कथम्+अनेन+अपि किं नु => किम्+ नु एतद्गिरिकूटममुत्पाट्य => एतत्+गिरिकूटम्+उत्पाट्य शैलकूटं मयाक्षिप्तं => शैलकूटम्+ मया+आक्षिप्तम्+ मयाक्षिप्तं प्राणानादाय => मया+आक्षिप्तम्+ प्राणान्+आदाय प्राणानादाय => प्राणान्+आदाय भीमः---रुष्टोऽपि => भीमः---रुष्टः+अपि कुञ्जरो वन्यो => कुञ्जरः+ वन्यः+ वन्यो न => वन्यः+ न व्याघ्रं धर्षयेद्वने => व्याघ्रम्+ धर्षयेत्+वने धर्षयेद्वने => धर्षयेत्+वने कथमनेनापि => कथम्+अनेन+अपि किं नु => किम्+ नु नन्वहं भीमसेनस्य => ननु+अहम्+ भीमसेनस्य तिष्ठेदानीं सुसन्नद्धः => तिष्ठ+इदानीम्+ सुसन्नद्धः नास्ति => न+अस्ति (इत्युभौ => (इति+उभौ नियुद्धं कुरुतः) => नियुद्धम्+ कुरुतः) घटोत्कचः---(भीमसेनं बद्ध्वा) => घटोत्कचः---(भीमसेनम्+ बद्ध्वा) कथमिह => कथम्+इह त्वं वीर्यममुल्लङ्घ्य => त्वम्+ वीर्यम्+उल्लङ्घ्य वीर्यममुल्लङ्घ्य => वीर्यम्+उल्लङ्घ्य गज इव => गजः+ इव पीडितो मत्भुजाभ्याम्। => पीडितः+ मत्भुजाभ्याम्। कथं गृहीतोऽस्म्यनेन। => कथम्+ गृहीतः+अस्मि+अनेन। गृहीतोऽस्म्यनेन। => गृहीतः+अस्मि+अनेन। घटोत्कचः---अवहितोऽस्मि। => घटोत्कचः---अवहितः+अस्मि। भीमः---(नियुद्धबन्धमवधूय) => भीमः---(नियुद्धबन्धम्+अवधूय) बलदर्पं दृष्टसारोऽसि => बलदर्पम्+ दृष्टसारः+असि दृष्टसारोऽसि => दृष्टसारः+असि परिखेदो विद्यते => परिखेदः+ विद्यते घटोत्कचः--कथमनेनापि => घटोत्कचः--कथम्+अनेन+अपि किं नु => किम्+ नु बध्वैनं नेष्यामि। => बध्वा+एनम्+ नेष्यामि। खल्वापः। => खलु+आपः। आपस्तावत् => आपः+तावत् मन्त्रं जपति।) => मन्त्रम्+ जपति।) बद्धस्त्वं विवशोऽनुगमिष्यसि। => बद्धः+त्वम्+ विवशः+अनुगमिष्यसि। विवशोऽनुगमिष्यसि। => विवशः+अनुगमिष्यसि। रज्ज्जुभिर्बद्धः => रज्ज्जुभिः+बद्धः इवोत्सवे => इव+उत्सवे भीमः---कथं मायापाशेन => भीमः---कथम्+ मायापाशेन बद्धोऽस्मि। => बद्धः+अस्मि। किमिदानीं करिष्ये। => किम्+इदानीम्+ करिष्ये। महेश्वरप्रसादाल्लब्धः => महेश्वरप्रसादात्+लब्धः तं जपामि। => तम्+ जपामि। खल्वापः। => खलु+आपः। कमण्डलुगता आपः। => कमण्डलुगताः+ आपः। वृद्धः---इमा आपः। => वृद्धः---इमाः+ आपः। आदायाचम्य => आदाय+आचम्य मन्त्रं जप्त्वा => मन्त्रम्+ जप्त्वा मायामपनयति।) => मायाम्+अपनयति।) किमिदानीं करिष्ये। => किम्+इदानीम्+ करिष्ये। पूर्वसमयं स्मर। => पूर्वसमयम्+ स्मर। समयमिति। => समयम्+इति। गच्छाग्रतः। => गच्छ+अग्रतः। किं कुर्मः। => किम्+ कुर्मः। अयं गच्छति => अयम्+ गच्छति राक्षसमिमं ज्वलतमुग्ररूपमुग्रेण => राक्षसम्+इमम्+ ज्वलतम्+उग्ररूपम्+उग्रेण ज्वलतमुग्ररूपमुग्रेण => ज्वलतम्+उग्ररूपम्+उग्रेण शनकैरवधूय शीघ्रमसारवर्षमिव => शनकैः+ अवधूय गोवृषभः => शीघ्रम्+असारवर्षम्+इव सलीलम् => गोवृषभः+सलीलम् त्वदागमनमम्बायै => त्वदागमनम्+अम्बायै अयमभिवादये। => अयम्+अभिवादये। भवत्या आहारार्थमनीतः => भवत्याः+ आहारार्थम्+अनीतः आहारार्थमनीतः => आहारार्थम्+अनीतः चिरं जीव। => चिरम्+ जीव। चिरं जीव। => चिरम्+ जीव। घटोत्कचः---अनुगृहीतोऽस्मि। => घटोत्कचः---अनुगृहीतः+अस्मि। हिडिम्बा---किं बम्हणो। => हिडिम्बा---किम्+ बम्हणो। [किं ब्राह्मणः।] => [किम्+ ब्राह्मणः।] हिडिम्बा---किं बालो। => हिडिम्बा---किम्+ बालः। [किं बालः।] => [किम्+ बालः।] [यद्येवं पश्यामि => [यदि+एवम्+ पश्यामि तावदेनम्।] => तावत्+एनम्।] हिडिम्बा---किं एसो => हिडिम्बा---किम्+ एसो [किमेषः => [किम्+एषः कोऽयम्। => कः+अयम्। दइव्वदं खु => दइव्वदम्+ खु दैवतं खल्वस्माकम्।] => दैवतम्+ खलु+अस्माकम्।] खल्वस्माकम्।] => खलु+अस्माकम्।] हिडिम्बाः---अअं पच्चओ। => हिडिम्बा---अअम्+ पच्चओ। [अयं प्रत्ययः! => [अयम्+ प्रत्ययः! जयत्वार्यपुत्रः।] => जयतु+आर्यपुत्रः।] पुनरियम्। => पुनः+इयम्। अस्माकं भ्रष्टराज्यानां => अस्माकम्+ भ्रष्टराज्यानाम्+ भ्रष्टराज्यानां भ्रमतां => भ्रष्टराज्यानाम्+ भ्रमताम्+ भ्रमतां गहने => भ्रमताम्+ गहने संतापो नाशितस्त्वया => संतापः+नाशितः+ त्वया किमिदम्। => किम्+इदम्। ईदिसं विअ। => ईदिसम्+ विअ। ईदृशमिव।] => ईदृशम्+इव।] घटोत्कचः---भोस्तात! => घटोत्कचः---भोः+तात! अज्ञानात्तु => अज्ञानात्+तु पूर्वं यद्भवान्नाभिवादितः। => पूर्वम्+ यत्+भवान्+न+अभिवादितः। यद्भवान्नाभिवादितः। => यत्+भवान्+न+अभिवादितः। प्रसादं कर्तुमर्हसि => प्रसादम्+ कर्तुम्+अर्हसि कर्तुमर्हसि => कर्तुम्+अर्हसि अहं सो => अहम्+ सः+ सो धार्तराष्ट्रवनदवाग्निर्घटोत्कचोऽभिवादये। => सः+ धार्तराष्ट्रवनदवाग्निः+घटोत्कचः+अभिवादये। धार्तराष्ट्रवनदवाग्निर्घटोत्कचोऽभिवादये। => धार्तराष्ट्रवनदवाग्निः+घटोत्कचः+अभिवादये। पुत्रचापलं क्षन्तुमर्हसि। => पुत्रचापलम्+ क्षन्तुम्+अर्हसि। क्षन्तुमर्हसि। => क्षन्तुम्+अर्हसि। भीमः---एह्येहि => भीमः---एहि+एहि व्यतिक्रमकृतं क्षान्तमेव। => व्यतिक्रमकृतम्+ क्षान्तम्+एव। क्षान्तमेव। => क्षान्तम्+एव। अयं सो => अयम्+ सः+ सो धार्तराष्ट्रवनदवाग्निः। => सः+ धार्तराष्ट्रवनदवाग्निः। घटोत्कचः---अनुगृहीतोऽस्मि। => घटोत्कचः---अनुगृहीतः+अस्मि। वृद्धः---एवं भीमसेनपुत्रोऽयं => वृद्धः---एवम्+ भीमसेनपुत्रः+अयम्+ भीमसेनपुत्रोऽयं घटोत्कचः। => भीमसेनपुत्रः+अयम्+ घटोत्कचः। अभिवादयात्रभवन्तं केशवदासम्। => अभिवादय+अत्रभवन्तम्+ केशवदासम्। घटोत्कचः---भगवनभिवादये। => घटोत्कचः---भगवन्+अभिवादये। वृद्धः---पितृसदृशगुणकीर्तिर्भव। => वृद्धः---पितृसदृशगुणकीर्तिः+भव। घटोत्कचः---अनुगृहीतोऽस्मि। => घटोत्कचः---अनुगृहीतः+अस्मि। रक्षितमस्मत्कुलं, => रक्षितम्+अस्मत्कुलं, स्वकुलमुद्धृतं च। => स्वकुलम्+उद्धृतम्+ च। गच्छामस्तावत्। => गच्छामः+तावत्। भीमः---अनुग्रहात्तु => भीमः---अनुग्रहात्+तु सर्वमासीदिदं शुभम्। => सर्वम्+आसीत्+इदम्+ शुभम्। आश्रमोऽदूरतोऽस्माकं तत्र => आश्रमः+अदूरतः+अस्माकम्+ तत्र वृद्धः---कृतमातिथ्यमनेन => वृद्धः---कृतम्+आतिथ्यम्+अनेन तस्माद्गच्छामस्तावत्। => तस्मात्+गच्छामः+तावत्। पुनोदर्शनाय। => पुनः+दर्शनाय। इतस्तावत्। => इतः+तावत्। इतस्तावत्। => इतः+तावत्। तत्रभवन्तं केशवदासं => तत्रभवन्तम्+ केशवदासम्+ केशवदासं => केशवदासम्+ आश्रमपदद्वारमात्रमपि => आश्रमपदद्वारमात्रम्+अपि नदीनां प्रभवः => नदीनाम्+ प्रभवः यथाहुतीनां प्रभवः => यथा+आहुतीनाम्+ प्रभवः यथेन्द्रियाणां प्रभवं => यथा+इन्द्रियाणाम्+ प्रभवम्+ प्रभवं मनोऽपि => प्रभवम्+ मनः+अपि मनोऽपि => मनः+अपि प्रभुर्नः => प्रभुः+नः भगवानमुपेन्द्रः! => भगवान्+उपेन्द्रः! मध्यमव्यायोगं नाम => मध्यमव्यायोगम्+ नाम नाटकं समाप्तम् => नाटकम्+ समाप्तम्