सम्पादकश्च, => सम्पादकः+च, नहीदानीम्पर्यन्तं प्रखरतरं => नहि+इदानीम्+पर्यन्तम्+ प्रखरतरम्+ प्रखरतरं प्रतपतिभगवान् => प्रखरतरम्+ प्रतपतिभगवान् निरुद्धप्रायं गतागतं => निरुद्धप्रायम्+ गतागतम्+ गतागतं लोकस्य। => गतागतम्+ लोकस्य। केचित्प्रणयिनीभिः => केचित्+प्रणयिनीभिः पाचितं सूपौदनादिदधिशाकादिभिः => पाचितम्+ सूपौदनादिदधिशाकादिभिः साभिनन्दमभ्यवहर्त्तुं प्रवृत्ताः, => साभिनन्दमभिः+अवहर्त्तुम्+ प्रवृत्ताः, भोजनार्थमाह्वानं प्रतीक्षमाणाः => भोजनार्थम्+आह्वानम्+ प्रतीक्षमाणाः पाकशालां दृष्टिभिरापिबन्तीव। => पाकशालाम्+ दृष्टिभिः+आपिबन्ति+इव। दृष्टिभिरापिबन्तीव। => दृष्टिभिः+आपिबन्ति+इव। ‘‘गच्छामस्तात! => ‘‘गच्छामः+तात! किं न => किम्+ न शिशूनां सुधामधुरैर्वचोभिः => शिशूनाम्+ सुधामधुरैः+वचोभिः सुधामधुरैर्वचोभिः => सुधामधुरैः+वचोभिः सन्नद्धा इव => सन्नद्धा+ इव परिश्रममधुनैव => परिश्रमम्+अधुना+एव पशव+अपि => पशव+अपि सन्तर्प्यात्मानमधुना => सन्तर्प्य+आत्मानम्+अधुना छायावृक्षानेवाधिशेरते। => छायावृक्षान्+एव+अधिशेरते। सुस्नातश्चिरकृताह्निकक्रियः => सुस्नातः+चिरकृताह्निकक्रियः अस्माकं कविः => अस्माकम्+ कविः स्मितमधुरां दृष्टिं => स्मितमधुराम्+ दृष्टिम्+ दृष्टिं किरन्, => दृष्टिम्+ किरन्, वृक्षादिच्छायायां विश्राम्यतः => वृक्षादिच्छायायाम्+ विश्राम्यतः यावदेषः => यावत्+एष: तावदेवागत्य => तावत्+एव+आगत्य एवोवाच => एव+उवाच बलवदस्वस्थाद्य => बलवत्+अस्वस्था+अद्य प्रातरारभ्य => प्रातः+आरभ्य शय्यापि => शय्या+अपि तत्परिचर्यायामेव => तत्परिचर्यायाम्+एव जननीति => जननी+इति पाकोप्यद्य => पाकः+अपि+अद्य श्रुतमात्र एव => श्रुतमात्रम्+ एव कविरसौ => कविः+असौ पुत्रदर्शनाद्यत्सत्यं गलितमिव => पुत्रदर्शनात्+यत्+सत्यम्+ गलितम्+इव गलितमिव => गलितम्+इव आसीदेवमनयोः => आसीत्+एवम्+अनयोः नास्य => न+अस्य नामगोत्रादिकमस्माकं परिचितमिति => नामगोत्रादिकम्+अस्माकम्+ परिचितम्+इति परिचितमिति => परिचितम्+इति कविनाम्नैव => कविनाम्ना+एव एनं व्यवहरिष्यामः। => एनम्+ व्यवहरिष्यामः। किमद्य => किम्+अद्य सञ्जातं विशेषतो => सञ्जातम्+ विशेषत: निमित्तमस्वास्थ्यस्य? => निमित्तम्+अस्वास्थ्यस्य? वर्द्धत एव => वर्द्धते+ एव अन्वहं वार्धक्यकृता => अन्वहम्+ वार्धक्यकृता कतिपयानामेवाह्नां प्राघुणिकी => कतिपयानाम्+एव+अह्नाम्+ प्राघुणिकी चास्ति => च+अस्ति वाञ्छापि => वाञ्छा+अपि केवलमेकं => केवलम्+एक किं किं, => किम्+ किम्, किमिच्छति => किम्+इच्छति नास्ति => न+अस्ति कोप्यात्मकृते => कोऽपि+आत्मकृते भवन्तमेव => भवन्तम्+एव विमलाभिर्विद्याभिरिव => विमलाभिः+विद्याभिः+इव सम्पद्भिः अप्युपेतं => सम्पद्भिः+अपि+उपेतम्+ चेद् चेद्द्रष्टुं प्राभविष्यं, => द्रष्टुम्+ प्राभविष्यम्, जीवलोकः+अभविष्यत्। => जीवलोकः+अभविष्यत्। यदृच्छोपनतभोजिनस्तु => यदृच्छोपनतभोजिनः+तु दुनोतीव => दुनोति+इव बहुशश्च => बहुशः+च समाहूतोपि => समाहूतः+अपि तमाश्रितवान्। => तम्+आश्रितवान्। सोयं खेदस्तत्र => सः+अयम्+ खेदः+तत्र खेदस्तत्र => खेदः+तत्र भवत्या मातुः। => भवत्याः+ मातुः। सरस्वती-रसिकं मामिन्दिरादास्ये => सरस्वती-रसिकम्+ माम्+इन्दिरास्ये मामिन्दिरादास्ये => माम्+इन्दिरास्ये नियोक्तुमिच्छसि? => नियोक्तुम्+इच्छसि? भवत्याश्चरणशुश्रूषां परित्यज्य => भवत्याः+चरणशुश्रूषाम्+ परित्यज्य धनोन्मदानाञ्चरणशुश्रूषां शिक्षयसि? => धनोन्मदानाम्+चरणशुश्रूषाम्+ शिक्षयसि? यस्त्वां क्लिश्नाति => य:+त्‍वाम्+ क्लिश्नाति अनेनैव => अनेन+एव समाविष्टस्त्वं सुखसाधनानि => समाविष्ट:+त्‍वम्+ सुखसाधनानि नाप्नोषि, => न+आप्नोषि, कुटुम्बभरणमपि => कुटुम्बभरणम्+अपि दुःशक्यं ते => दुःशक्यम्+ ते मैवं वादीः। => मा+एवम्+ वादीः। यत्सुखं तल्लवोपि => यत्+सुखम्+ तत्+लवः+अपि तल्लवोपि => तत्+लवः+अपि सततमध्यक्षमुखप्रेक्षिभिश्चाटुकरणमात्रसमापितकर्तव्यैः => सततम्+अध्यक्षमुखप्रेक्षिभिः+चाटुकरणमात्रसमापितकर्तव्यैः आत्मविक्रयिभिर्जनैर्न => आत्मविक्रयिभिः+जनैः+न स्वप्नेपि। => स्वप्ने+अपि। क्लेशस्तल्लेशोपि => क्लेशः+तत्लेशः+अपि यदृच्छोपनतमन्नादिफलादि => यदृच्छा+उपनतम्+अन्नादिफलादि यथेच्छं भुञ्जानस्य => यथेच्छम्+ भुञ्जानस्य नास्ति। => न+अस्ति। सर्वथाहं सुखी। => सर्वथा+अहम्+ सुखी। तत्परित्यजतु => तत्+परित्यजतु चिन्तामिमां भवती। => चिन्ताम्+इमाम्+ भवती। किमप्युत्तेजितेव => किमपि+उत्तेजिता+इव तेदृष्टं वर्त्तस्व => ते+अदृष्टम्+ वर्त्तस्व त्वदुपाश्रयाणामपि => त्वत्+उपाश्रयाणाम्+अपि जनानामस्मदादीनां मनोमोषणमेव => जनानाम्+अस्मदादीनाम्+ मन:+मोषणम्+एव मनोमोषणमेव => मन:+मोषणम्+एव श्रुतमद्य => श्रुतम्+अद्य वृद्धां स्वमातरं => वृद्धाम्+ स्वमातरम्+ स्वमातरं काशीं => स्वमातरम्+ काशीम्+ काशीं लम्भयितुं => काशीम्+ लम्भयितुम्+ लम्भयितुं सपरिजनः => लम्भयितुम्+ सपरिजनः प्रयातीति। => प्रयाति+इति। सैव => सा+एव सुत एवं => सुत:+ एवम्+ एवं प्रभुः, => एवम्+ प्रभुः, कुतोस्मदादीनामीदृशं भागधेयम्। => कुतः+अस्मदादीनाम्+ईदृशम्+ भागधेयम्। एतदर्थमियं भूमिका! => एतदर्थम्+इयम्+ भूमिका! प्रथममेव => प्रथमम्+एव स्पष्टं नाज्ञप्तोऽस्मिकाशीं => स्पष्टम्+ न+आज्ञप्तः+अस्मिकाशीम्+ नाज्ञप्तोऽस्मिकाशीं जिगमिषति => न+आज्ञप्तः+अस्मिकाशीम्+ जिगमिषति श्रीमतीति। => श्रीमती+इति। मातर्मा => मात:+मा अद्य+एव => अद्य+एव त्वां नयामि => त्वाम्+ नयामि परिजनाश्छात्राः => परिजनाः+छात्राः शिबिकां ते => शिबिकाम्+ ते चेह => च+इह बालानां मार्गे => बालानाम्+ मार्गे चास्माकं कृते => च+अस्माकम्+ कृते पर्याप्तं भविष्यति => पर्याप्तम्+ भविष्यति शाकफलादिकं तत्र => शाकफलादिकम्+ तत्र वयन्तु => वयम्+तु वीणापाणेर्देव्याः => वीणापाणेः+देव्याः सर्वत्रैवाप्रतिहतप्रसराः। => सर्वत्र+एव+अप्रतिहतप्रसराः। एतावदुक्त्वा => एतावत्+उक्त्वा उत्तरमप्रतीक्षमाण => उत्तरम्+अप्रतीक्षमाण प्रबन्धं विधातुं => प्रबन्धम्+ विधातुम्+ विधातुं निर्गतः => विधातुम्+ निर्गतः जनन्यपि => जननी+अपि हर्षविस्मयस्नेहशोकैर्युगपत् => हर्षविस्मयस्नेहशोकैः+युगपत् आक्रान्ता तस्थौ => आक्रान्ता:+ तस्थौ शिबिकाध्यूढनारीजनो वाद्यघोषपुरस्कृतो => शिबिकाध्यूढनारीजन:+ वाद्यघोषपुरस्कृत:+ वाद्यघोषपुरस्कृतो वन्दीभिरनुक्षणं => वाद्यघोषपुरस्कृत:+ वन्दीभिः+अनुक्षणम्+ वन्दीभिरनुक्षणं स्तूयमानः => वन्दीभिः+अनुक्षणम्+ स्तूयमानः कर्णो नरपतिः => कर्ण:+ नरपतिः मातास्य => माता+अस्य परित्यक्तुं काशीं => परित्यक्तुम्+ काशीम्+ काशीं वाञ्छति, => काशीम्+ वाञ्छति, एवायं समारोहः। => एव+अयम्+ समारोहः। मध्येमार्गं यतो => मध्येमार्गम्+ यत: तत्रैव => तत्र+एव दर्शनोत्सुकानां बालवनितादीनां => दर्शनोत्सुकानाम्+ बालवनितादीनाम्+ बालवनितादीनां सम्मुखीनमायात्यपरः => बालवनितादीनाम्+ सम्मुखीनम्+आयाति+अपरः सम्मुखीनमायात्यपरः => सम्मुखीनम्+आयाति+अपरः गजारूढो राजापि => गजारूढ:+ राजा+अपि राजापि => राजा+अपि दृष्टिं किरन् => दृष्टिम्+ किरन् प्रमोदमानस्तैरभिनवैर्दृश्यैः, => प्रमोदमानः+तैः+अभिनवैः+दृश्यैः, नदीश्च, => नदीः+च, सोत्कण्ठं तांंस्तान् => सोत्कण्ठम्+ तान्+तान् तांंस्तान् => तान्+तान् जनपदांश्च => जनपदान्+च सुखं प्रयाति। => सुखम्+ प्रयाति। धूमयानमारुह्य => धूमयानम्+आरुह्य योजनाशतमतिक्रामन्ति, => योजनाशतम्+अतिक्रामन्ति, तेषां देशाटनं => तेषाम्+ देशाटनम्+ देशाटनं तीर्थयात्रां => देशाटनम्+ तीर्थयात्राम्+ तीर्थयात्रां वाभिनयतामपि => तीर्थयात्राम्+ वा+अभिनयताम्+अपि वाभिनयतामपि => वा+अभिनयताम्+अपि नैष गोचरः => न+एष:+ गोचरः अनुभवस्यार्थः। => अनुभवस्य+अर्थः। तद्विज्ञातुं प्रभवन्ति। => तत्+विज्ञातुम्+ प्रभवन्ति। एकस्मिन्दिने => एकस्मिन्+दिने यावत्प्रयात्यनेनैव => यावत्+प्रयाति+अनेन+एव बलमिदं, => बलम्+इदम्+, तावदेव => तावत्+एव दृष्टं यत् => दृष्टम्+ यत् समालापचतुरो, => समालापचतुर:+, धौतोत्तरीययज्ञसूत्रमात्रसर्वस्वानां ब्राह्मणानां => धौतोत्तरीययज्ञसूत्रमात्रसर्वस्वानाम्+ ब्राह्मणानाम्+ ब्राह्मणानां कश्चिदपरः => ब्राह्मणानाम्+ कश्चिदपरः शिबिकामेकां जरत्याधिरूढामुद्वहन् => शिबिकाम्+एकाम्+ जरत्याधिरूढाम्+उद्वहन् जरत्याधिरूढामुद्वहन् => जरत्याधिरूढाम्+उद्वहन् समायातीति। => समायाति+इति। किमेदिति => किम्+एतत्+इति कश्चिदनुचरः => कश्चित्+अनुचरः आगत्योक्तवान् => आगत्य+उक्तवान् कविरयमस्मद्देशीय => कविः+अयम्+अस्मद्देशीय: अयमपि => अयम्+अपि काशीं वृद्धां => काशीम्+ वृद्धाम्+ वृद्धां मातरम्। => वृद्धाम्+ मातरम्। शिबिकां वहन्ति, => शिबिकाम्+ वहन्ति, उपयुक्तं च => उपयुक्तम्+ च पुरमपि => पुरम्+अपि सशिशुजनमनेन => सशिशुजनम्+अनेन सहैवानीतम्। => सह+एव+आनीतम्। अन्येप्यस्य => अन्ये+अपि+अस्य प्रथमं चिन्तितं => प्रथमम्+ चिन्तितम्+ चिन्तितं राज्ञा- => चिन्तितम्+ राज्ञा- ‘‘शौण्डीर्याद्राज्ये => ‘‘शौण्डीर्यात्+राज्ये मयाहूतोपि => मया+आहूतः+अपि नागत एष => न+आगत:+ एषः+ एष इदानीम्मार्गे => एषः+ इदानीम्+मार्गे इदानीम्मार्गे => इदानीम्+मार्गे अनन्यगतिको मामेव => अनन्यगतिकः+ माम्+एव मामेव => माम्+एव चिरायालोकितम्-शार्दूल => चिराय+आलोकितम्-शार्दूल ग्रामं नैष => ग्रामम्+ न+एष: नैष => न+एष: स्वसङ्घबलमभ्यर्णमप्यनुपततीति, => स्वसङ्घबलम्+अभ्यर्णम्+अपि+अनुपतति+इति, दाक्षिण्यनिधिर्गुणैकगृह्यो => दाक्षिण्यनिधिः+गुण+एकगृह्यः सुयोग्यं परिजनं => सुयोग्यम्+ परिजनम्+ परिजनं कविसमीपे => परिजनम्+ कविसमीपे ‘‘चिरादह => ‘‘चिरात्+अह तदिदानीमिहैवागम्यताम्। => तत्+इदानीम्+इह+एव+आगम्यताम्। परितर्पयत्वस्मान् => परितर्पयतु+अस्मान् यात्रापि => यात्रा+अपि गजमश्वं रथं => गजम्+अश्वम्+ रथम्+ रथं वा => रथम्+ वा यथेष्टमारोहतु => यथेष्टम्+आरोहतु ब्राह्मण्यपि => ब्राह्मणि+अपि शिबिकामेकामलङ्करोतु। => शिबिकाम्+एकाम्+अलङ्करोतु। यथाभिरुचितं प्रददातु => यथा+अभिरुचितम्+ प्रददातु द्रविणं ब्राह्मणेभ्यः’’। => द्रविणम्+ ब्राह्मणेभ्यः’’। कविस्तु => कविः+तु तथोक्तः => तथा+उक्तः निगूढमभिनिरीक्ष्यमाणः => निगूढम्+अभिनिरीक्ष्यमाणः इत्थं प्रत्याह- => इत्थम्+ प्रति+आह- प्रत्याह- => प्रति+आह- ‘‘भवतो ममापि => ‘‘भवत:+ मम+अपि ममापि => मम+अपि चावश्यकं कर्तव्यं => च+आवश्यकम्+ कर्तव्यम्+ कर्तव्यं इदानीं => कर्तव्यम्+ इदानीम्+ इदानीं मातृशुश्रूषैव। => इदानीम्+ मातृशुश्रूषा+एव। मातृशुश्रूषैव। => मातृशुश्रूषा+एव। न+एष => न+एष: समुचितोवसर => समुचितः+अवसर: विश्वासश्चैष => विश्वासः+च+एष: यदन्‍यमनुव्रजतस्तदुपाश्रितस्य => यत्+अन्‍यम्+अनुव्रजतः+तत्+उपाश्रितस्य भवत्यवज्ञा। => भवति+अवज्ञा। नैष => न+एष: जनस्तां प्रभुः => जनः+ताम्+ प्रभुः स्वतन्त्रमेवाहं प्रयास्यामि। => स्वतन्त्रम्+एव+अहम्+ प्रयास्यामि। भवतानुकम्पित => भवत+अनुकम्पित कृतज्ञतां वहामि। => कृतज्ञताम्+ वहामि। आजन्मसमभ्यस्तश्चेति => आजन्मसमभ्यस्तः+च+इति यात्रार्थं विहितश्चेति => यात्रार्थम्+ विहितः+च+इति विहितश्चेति => विहितः+च+इति यावच्च => यावत्+च श्रीमतां जनन्या => श्रीमताम्+ जनन्या: तावदेव => तावत्+एव द्रविणं ममापि => द्रविणम्+ मम+अपि ममापि => मम+अपि सासूयमिवालोकन्तः => स+असूयम्+इव+आलोकन्त: कविं कुटुम्बिनः। => कविम्+ कुटुम्बिनः। विस्मितश्चासूयम्श्च => विस्मितः+च+असूयम्+च उपनगरं प्राप्तं => उपनगरम्+ प्राप्तम्+ प्राप्तं राजबलम्। => प्राप्तम्+ राजबलम्। यावदवस्थितय => यावत्+अवस्थितय तावदेव => तावत्+एव प्राप्तस्तत्र => प्राप्तः+तत्र कविरपि। => कविः+अपि। दृष्टं राज्ञा- => दृष्टम्+ राज्ञा- कवेर्विद्याविमुग्धा => कवेः+विद्याविमुग्धा अहमहमिकया => अहम्+अहमिकया मधुरैर्वचोभिः => मधुरैः+वचोभिः सर्वानेव => सर्वान्+एव देवमन्दिर एकस्मिन् => देवमन्दिरे+ एकस्मिन् अकस्मात्ऱात्रौ => अकस्मात्+ऱात्रौ कविस्तु => कविः+तु प्रणयिनीं कटाक्षयन्निव => प्रणयिनीम्+ कटाक्षयन्+इव कटाक्षयन्निव => कटाक्षयन्+इव सस्मितमुवाच- => सस्मितम्+उवाच- वयमप्यवत्स्यामश्चेत्शोभनं समपत्स्यत’। => वयम्+अपि+अवत्स्यामः+चेत्+शोभनम्+ समपत्स्यत’। अवर्णनीयं खलु => अवर्णनीयम्+ खलु भगवतो भूतभावनस्य => भगवतः+ भूतभावनस्य विश्वेशितुर्नगर्या वाराणस्याः => विश्वेशितुः+नगर्याः+ वाराणस्याः सर्वथैव => सर्वथा+एव इयं लोके। => इयम्+ लोके। अपरिमितमत्र => अपरिमितम्+अत्र जनाना गतागतम्। => जनानाम्+ गतागतम्। पतितमपि => पतितम्+अपि उष्णीषं नावबुध्यन्ते। => उष्णीषम्+ न+अवबुध्यन्ते। नावबुध्यन्ते। => न+अवबुध्यन्ते। विशेषतश्च => विशेषतः+च चक्रपुष्करिण्यां मणिकर्णिकायां => चक्रपुष्करिण्याम्+ मणिकर्णिकायाम्+ मणिकर्णिकायां यात्रार्थमागतानामतुल => मणिकर्णिकायाम्+ यात्रार्थम्+आगतानाम्+अतुल यात्रार्थमागतानामतुल => यात्रार्थम्+आगतानाम्+अतुल कश्चिदत्र => कश्चित्+अत्र किञ्चिदन्तरेण => किञ्चित्+अन्तरेण तत्रावस्थिते। => तत्र+अवस्थिते। सानन्दमाभ्यां तत्र => सानन्दम्+आभ्याम्+ तत्र एकोऽत्र => एकः+अत्र राजसः सङ्घः, => राजसः+ सङ्घः, अपरस्तु => अपरः+तु एकत्रापसरापसरेत्यपसार्यन्ते => एकत्र+अपसरापसरा+इति+अपसार्यन्ते निर्भत्स्यन्तेऽपि => निर्भत्स्यन्ते+अपि अपरत्र => अपर+अत्र कर्तव्यतायां भवति => कर्तव्यतायाम्+ भवति सर्वमनुष्ठीयते => सर्वम्+अनुष्ठीयते सुचतुरैश्छात्रैः => सुचतुरैः+छात्रैः शोभनं कार्यम्। => शोभनम्+ कार्यम्। प्रत्यभिज्ञातं स्यात् => प्रत्यभिज्ञातम्+ स्यात् यत्तावेतौ => यत्+तव+एतौ अपरत्र => अपर+अत्र रसिकोऽस्माकं कविः। => रसिकः+अस्माकम्+ कविः। परं विशेष => परम्+ विशेष एषोऽत्र => एषः+अत्र साश्चर्यमालक्ष्यते–यद्राजा => साश्चर्यम्+आलक्ष्यते–यत्+राजा द्रव्यं दानायोपसङ्कल्पयति, => द्रव्यम्+ दानाय+उपसङ्कल्पयति, दानायोपसङ्कल्पयति, => दानाय+उपसङ्कल्पयति, कविरपि => कविः+अपि तावदेव => तावत्+एव सङ्कल्पितं रथाश्वगजं => सङ्कल्पितम्+ रथाश्वगजम्+ रथाश्वगजं रत्नादिकं => रथाश्वगजम्+ रत्नादिकम्+ रत्नादिकं वा => रत्नादिकम्+ वा तथैवैतत्सङ्कल्पितं कविनापि। => तथैव+एतत्+सङ्कल्पितम्+ कविना+अपि। कविनापि। => कविना+अपि। सर्वेऽप्याश्चर्यस्तिमिताः। => सर्वे+अपि+आश्चर्यः+तिमिताः। राजापि => राजा+अपि चिरमिदमाकर्ण्य => चिरम्+इदम्+आकर्ण्य पृष्टमुच्चैर्नरपतिना- => पृष्टम्+उच्चैः+नरपतिना- द्रव्यं प्रदास्यते’? => द्रव्यम्+ प्रदास्यते’? प्रत्युवाच => प्रति+उवाच कविरपि => कविः+अपि श्रीमतापि => श्रीमता+अपि हसन्नाह–अस्ति => हसन्+आह–अस्ति ममापि => मम+अपि मयापि => मया+अपि प्रदेयं सर्वमेतद् => प्रदेयम्+ सर्वम्+एतद् सर्वमेतद् => सर्वम्+एतद् हीदम्? => हि+इदम्? समाश्रयेन्मां तत्र => समाश्रयेत्+माम्+ तत्र केनोक्तं महाराज! => केन+उक्तम्+ महाराज! कथं तर्हि => कथम्+ तर्हि कोशान्मदीयाद् => कोशात्+मदीयाद् द्रविणं दद्याः? => द्रविणम्+ दद्याः? किं कर्णीसुतवृत्तिरालम्ब्येत? => किम्+ कर्णीसुतवृत्तिः+आलम्ब्येत? कर्णीसुतवृत्तिरालम्ब्येत? => कर्णीसुतवृत्तिः+आलम्ब्येत? शान्तं पापं! => शान्तम्+ पापम्! श्रीमानेव => श्रीमान्+एव अहं दापयिष्यामि => अहम्+ दापयिष्यामि नाहं मदुपाश्रयणमन्तरेण => न+अहम्+ मदुपाश्रयणम्+अन्तरेण मदुपाश्रयणमन्तरेण => मदुपाश्रयणम्+अन्तरेण कपर्दिकामपि, => कपर्दिकाम्+अपि, कथं वा => कथम्+ वा सर्वं श्रीमता। => सर्वम्+ श्रीमता। येनैव => येन+एव ममापि => मम+अपि प्रतिज्ञां पारयिष्यति। => प्रतिज्ञाम्+ पारयिष्यति। अविरलवर्षिभिर्गभीरतरं गर्जद्भिस्तमालवनसच्छायैर्निबिडतरैरावृतं => अविरलवर्षिभिः+गभीरतरम्+ गर्जद्भिः+तमालवनसच्छायैः+निबिडतरैः+आवृतम्+ गर्जद्भिस्तमालवनसच्छायैर्निबिडतरैरावृतं घनैर्गगनतलम्। => गर्जद्भिः+तमालवनसच्छायैः+निबिडतरैः+आवृतम्+ घनैः+गगनतलम्। घनैर्गगनतलम्। => घनैः+गगनतलम्। करतलगतमपि => करतलगतम्+अपि नावलोक्यते => न+अवलोक्यते सुकृतानीव => सुकृतान्+इव क्वचिन्नक्षत्राण्यपि। => क्वचित्+नक्षत्राणि+अपि। जडानां सम्पदिव => जडानाम्+ सम्पत्+इव सम्पदिव => सम्पत्+इव चपलं विद्योतते। => चपलम्+ विद्योतते। पुरमपि => पुरम्+अपि प्रसुप्तमिवास्मिन्नवसरे => प्रसुप्तम्+इव+अस्मिन्+अवसरे निःस्वनं निष्क्रियं => निःस्वनम्+ निष्क्रियम्+ निष्क्रियं चावलोक्यते। => निष्क्रियम्+ च+अवलोक्यते। चावलोक्यते। => च+अवलोक्यते। केचित्सुकृतिनः => केचित्+सुकृतिनः सुखमन्तर्गृहे => सुखम्+अन्तर्गृहे नवनवोद्भिन्नानुरागाङ्कुरास्तरव => नवनवोद्भिन्नानुरागाङ्कुराः+तरव: प्रेयसीभिरविश्लिष्टाः => प्रेयसीभिः+अविश्लिष्टाः घनालीं प्रबलयन्ति => घनालीम्+ प्रबलयन्ति प्रभञ्जनमनवरतनिःसृतैर्निश्वासवातैः। => प्रभञ्जनम्+अनवरतनिःसृतैः+निश्वासवातैः। क्वचिदालोक्यते => क्वचित्+आलोक्यते निःस्तब्धतां भनक्ति। => निःस्तब्धताम्+ भनक्ति। अस्मिन्नेव => अस्मिन्+एव वचसामगोचरे => वचसाम्+अगोचरे सुरम्येऽवसरे => सुरम्ये+अवसरे किमप्युत्तालमाकर्ण्यत => किमपि+उत्तालम्+आकर्ण्यत: क्षणादाकृष्टान्यनेन => क्षणात्+आकृष्टानि+अनेन ध्वनिनेव => ध्वनिना+एव सहृदयानां जनानां => सहृदयानाम्+ जनानाम्+ जनानां चेतांसि। => जनानाम्+ चेतांसि। एवायमुदकण्ठयल्लोकान्। => एव+अयम्+उदकण्ठयत्+लोकान्। पतत्त्रिभिरपि => पतत्त्रिभिः+अपि राज्ञोऽन्तःपुरेऽप्येषः => राज्ञः+अन्तःपुरे+अपि+एष: परिश्रान्तिपरवशैर्निद्रादरिद्रीकृतकरणशक्तिभिः => परिश्रान्तिपरवशैः+निद्रादरिद्रीकृतकरणशक्तिभिः परिजनैरनुपलक्षितः => परिजनैः+अनुपलक्षितः प्रविष्ट एव। => प्रविष्ट:+ एव। केवलं प्रविष्टः, => केवलम्+ प्रविष्टः, धूर्तेनानैव => धूर्तेन+अनेन+एव प्रदर्शितं प्रभुत्वमात्मीयम्। => प्रदर्शितम्+ प्रभुत्वम्+आत्मीयम्। प्रभुत्वमात्मीयम्। => प्रभुत्वम्+आत्मीयम्। कर्णकुहरप्रविष्टमात्रेऽस्मिन्नन्यादृशी => कर्णकुहरप्रविष्टमात्रे+अस्मिन्+अन्यादृशी कुरङ्गीवोत्तब्धकर्णा, => कुरङ्गी+इव+उत्तब्धकर्णा, भुजगीव => भुजगः+इव मयूरीवोन्नमितगात्री, => मयूरी+इव+उन्नमितगात्री, शफरीव => शफरी+इव यत्सत्यमतितमामुदकण्ठत। => यत्+सत्यम्+अतितम्+अमुदकण्ठत। पुनरुत्तिष्ठति, => पुनः+उत्तिष्ठति, श्रोत्रभावमेव => श्रोत्रभावम्+एव सर्वेषामङ्गानामभिलषन्ती => सर्वेषाम्+अङ्गानाम्+अभिलषन्ती सर्वैरङ्गैः => सर्वैः+अङ्गैः श्रोत्रयोर्निलीयत => श्रोत्रयोः+निलीयत कोऽप्येष => कोऽपि+एष सर्वामपि => सर्वाम्+अपि विचारशक्तिमस्या => विचारशक्तिम्+अस्या शय्यायां शयानेन => शय्यायाम्+ शयानेन निभृतमस्याः => निभृतम्+अस्याः समालोकितं चरितम्, => समालोकितम्+ चरितम्, तत एव => ततः+ एव किमियं प्रतिपद्यत => किम्+इयम्+ प्रतिपद्यत स एष => सः+ एष:+ एष कृतकसुप्तोऽभवत्। => एष:+ कृतकसुप्तः+अभवत्। कृतकसुप्तोऽभवत्। => कृतकसुप्तः+अभवत्। राजपत्‍न्‍यापि => राजपत्‍न्‍या:+अपि निपुणं निरीक्ष्य, => निपुणम्+ निरीक्ष्य, मुहुर्निर्वण्यं गाढसुप्तमेव => मुहुः+निर्वण्यम्+ गाढसुप्तम्+एव गाढसुप्तमेव => गाढसुप्तम्+एव राजानमवधार्य => राजानम्+अवधार्य परायत्तं चेतो => परायत्तम्+ चेत: वशयितुमपारयन्त्या => वशयितुम्+अपारयन्त्या समुत्थितमेव। => समुत्थितम्+एव। वर्षभयवारकमपवारकमुपरिकृतम्। => वर्षभयवारकम्+अपवारकम्+उपरिकृतम्। भूषणैर्भवन्ति => भूषणैः+भवन्ति अथाप्यपराण्यनया => अथ+अपि+अपराणि+अनया पेटिकां निष्कासितानि => पेटिकाम्+ निष्कासितानि सज्जीकृतान्येतानि => सज्जीकृतानि+एतानि सर्वमिदं निमिषैरेव => सर्वम्+इदम्+ निमिषैः+एव निमिषैरेव => निमिषैः+एव प्रावृतदियं ध्वनिमनुसरन्ती => प्रावृतत्+इयम्+ ध्वनिम्+अनुसरन्ती ध्वनिमनुसरन्ती => ध्वनिम्+अनुसरन्ती प्रासादान्निष्क्रम्य => प्रासादात्+निष्क्रम्य पुराद्वहिर्गन्तुम्। => पुरात्+वहिः+गन्तुम्। राजापि => राजा+अपि निष्क्रान्तायां तस्यां => निष्क्रान्तायाम्+ तस्याम्+ तस्यां द्रुतमुत्त्थाय => तस्याम्+ द्रुतम्+उत्त्थाय द्रुतमुत्त्थाय => द्रुतम्+उत्त्थाय खड्गसहायोऽनभिलक्षित एव => खड्गसहायः+अनभिलक्षित:+ एव प्रयत्नेनच्छिद्रमभिलक्ष्य => प्रयत्नेन+छिद्रम्+अभिलक्ष्य गच्छन्ताविमौ => गच्छन्तौ+इमौ तमोबाहुल्येन => तम:+बाहुल्येन प्रहरिणाभिज्ञातौ। => प्रहरिणा+अभिज्ञातौ। ध्वनिमेवानुसरन्ती => ध्वनिम्+एव+अनुसरन्ती नातिदूरमेव => न+अतिदूरम्+एव शिवालयमेकमासाद्यातिष्ठत्। => शिवालयम्+एकम्+आसाद्य+अतिष्ठत्। लक्षितं तया => लक्षितम्+ तया तत-एवाभ्यन्तरात् => तत-एव+अभ्यन्तरात् गीतिध्वनिरेष => गीतिध्वनिः+एषा निर्गच्छतीति। => निर्गच्छति+इति। इयं प्रकोष्ठान्तः => इयम्+ प्रकोष्ठान्तः प्रवेष्टुं कृतमतिरपि- => प्रवेष्टुम्+ कृतम्+अतिः+अपि- कृतमतिरपि- => कृतम्+अतिः+अपि- ‘‘कथं प्रविशामि? => ‘‘कथम्+ प्रविशामि? किमागत्यात्र => किम्+आगत्य+अत्र सर्वोप्येष => सर्वः+अपि+एष: लज्जौत्सुक्यसाहसादीनामन्तर्वर्तमाना => लज्जौत्सुक्यसाहसादीनाम्+अन्तः+वर्तमाना साहसायैव => साहसाय+एव जयपत्रमर्पितवती। => जयपत्रम्+अर्पितवती। मन्दमधुरमुवाच- => मन्दमधुरम्+उवाच- ‘उद्घाट्यतां द्वारमिति’। => ‘उद्घाट्यताम्+ द्वारम्+इति’। द्वारमिति’। => द्वारम्+इति’। राजापि => राजा+अपि यत्नेनात्मानं प्रच्छाद्य => यत्नेन+आत्मानम्+ प्रच्छाद्य एवावस्थितः। => एव+अवस्थितः। निष्क्रान्तोऽभ्यन्तरतो => निष्क्रान्तः+अभ्यन्तरतः कालेऽस्मिन्’’? => काले+अस्मिन्’’? साश्चर्यं प्रत्यभिज्ञातः => साश्चर्यम्+ प्रति+अभिज्ञातः प्रत्यभिज्ञातः => प्रति+अभिज्ञातः एवैष => एव+एष: कविरिति। => कविः+इति। यावच्छून्य => यावत्+शून्य: इवावतिष्ठते, => इव+अवतिष्ठते, तावदुक्तं राजपत्‍न्‍या- => तावत्+उक्तम्+ राजपत्‍न्‍या:- ‘अहमस्मि => ‘अहम्+अस्मि द्रष्टुमिच्छामि => द्रष्टुम्+इच्छामि कविरुवाच– => कविः+उवाच– किमिदम्? => किम्+इदम्? किमहमिदं शृणोमि? => किम्+अहम्+इदम्+ शृणोमि? राजपत्‍न्‍यास्तत्रभवत्याः => राजपत्‍न्‍याः+तत्रभवत्याः किमत्र => किम्+अत्र इत्थमाश्चर्यस्तिमितस्य => इत्थम्+आश्चर्यः+तिमितस्य कवेश्छन्दोरूपेण => कवेः+छन्द:+रूपेण वागश्रूयत => वाक्+अश्रूयत यामिकजाग्रदुग्रसुभटव्याकीर्णकोलाहले। => यामिकजाग्रत्+उग्रसुभटव्याकीर्णकोलाहले। कर्णस्यासुहृदर्णवाम्बुवडवावह्नेर्यदन्तः => कर्णस्य+आसुहृदर्णवाम्बुवडवावह्नेः+यत्+अन्तः तदम्बुजाक्षि! => तत्+अम्बुजाक्षि! कृतकं मन्ये => कृतकम्+ मन्ये भयं योषिताम्। => भयम्+ योषिताम्। प्रत्यभिज्ञातं स्यात् => प्रत्यभिज्ञातम्+ स्यात् पाठकमहोदयैरपि- => पाठकमहोदयैः+अपि- सङ्कल्पितं द्रविणं => सङ्कल्पितम्+ द्रविणम्+ द्रविणं प्रदापयितुं => द्रविणम्+ प्रदापयितुम्+ प्रदापयितुं राजसकाशमुपागच्छत्। => प्रदापयितुम्+ राजसकाशम्+उपागच्छत्। राजसकाशमुपागच्छत्। => राजसकाशम्+उपागच्छत्। सायं पुरे => सायम्+ पुरे पुराद्वहिरेव => पुरात्+वहिः+एव तेनैवोदीरिता => तेन+एव+उदीरिता प्रत्याख्यायमानापि => प्रत्याख्यायमाना+अपि अवमानादधो => अवमानात्+अध: नमन्त्यपि => नमन्ति+अपि निवार्यमाणापि, => निवार्यमाणा+अपि, पुनरेव => पुनः+एव ‘‘नाहं भवन्तमात्मानं => ‘‘न+अहम्+ भवन्तम्+आत्मानम्+ भवन्तमात्मानं वा => भवन्तम्+आत्मानम्+ वा धर्मादपेते => धर्मात्+अपेते पातयितुमिच्छामि, => पातयितुम्+इच्छामि, किमप्यन्यद् => किमपि+अन्यद् केवलमुद्घाट्य => केवलम्+उद्घाट्य द्वारं दीयतां => द्वारम्+ दीयताम्+ दीयतां दर्शनम्। => दीयताम्+ दर्शनम्। अङ्गीक्रियतां सुवर्णरत्नराशिरूपः => अङ्गीक्रियताम्+ सुवर्णरत्नराशिरूपः गुरोर्लघुरुपहारः। => गुरोः+लघुः+उपहारः। इत्थमनर्थशतमनाशङ्क्य => इत्थम्+अनर्थशतम्+अनाशङ्क्य कृतसाहसां मां => कृतसाहसाम्+ माम्+ मां मा => माम्+ मा प्रत्याख्याहि’’। => प्रति+आख्याहि’’। तथाप्यपावृतं द्वारम्। => तथा+अपि+अपावृतम्+ द्वारम्। पुनरुवाच => पुनः+उवाच चैवंविधेन => च+एवम्+विधेन त्वयैकान्ते => त्वया+एकान्ते धनस्याङ्गीकारमप्यहं महान्तमनर्थमाकलयामि। => धनस्य+अङ्गीकारम्+अपि+अहम्+ महान्तम्+अनर्थम्+आकलयामि। महान्तमनर्थमाकलयामि। => महान्तम्+अनर्थम्+आकलयामि। एषोऽञ्जलिः! => एषः+अञ्जलिः! साहसमेवंविधं कार्षीः’’ => साहसम्+एवंविधम्+ कार्षीः’’ नान्ततः => न+अन्ततः पारितं किमपि => पारितम्+ किमपि प्रतिविधातुं महिष्या। => प्रतिविधातुम्+ महिष्या:। चिरं स्थित्‍वा => चिरम्+ स्थित्‍वा निवृर्तेवैषा। => निवृर्तः+एव+एषा। राजाप्यनुपलक्षित => राजा+अपि+अनुपलक्षित कथमप्यग्रत => कथम्+अपि+अग्रत: यथागतमागत्य => यथा+आगतम्+आगत्य प्रथमं राजा => प्रथमम्+ राजा तथैवाशेत। => तथा+एव+अशेत। महिष्यपि => महिषि+अपि अविज्ञातमेव => अविज्ञातम्+एव चरितमात्मीयमभिजानती => चरितम्+आत्मीयम्+अभिजानती विसृज्याभिसारवेषं प्रसुप्ता। => विसृज्य+अभिसारवेषम्+ प्रसुप्ता। कृतकसुप्तोऽप्यन्तस्तदेव => कृतकसुप्तः+अपि+अन्तः+तदा+एव कवेर्निलोभतां, => कवेः+निलोभताम्, कवित्वशक्तिञ्च => कवित्वशक्तिम्+च चिरमनुध्यायन् => चिरम्+अनुध्यायन् ‘कृतकं मन्ये => ‘कृतकम्+ मन्ये भयं योषिताम्’ => भयम्+ योषिताम्’ इत्यसकृदावर्तयन् => इति+असकृत्+आवर्तयन् कथञ्चिन्निशां व्यनैषीत् => कथञ्चित्+निशाम्+ व्यनैषीत् यथोचितमुपाविशन्। => यथोचितम्+उपाविशन्। मन्त्रिणोऽन्ये => मन्त्रिणः+अन्ये राजमान्या यथास्थानं => राजमान्याः+ यथास्थानम्+ यथास्थानं स्थिताः। => यथास्थानम्+ स्थिताः। राजापि => राजा+अपि प्रातरेव => प्रातः+एव कृताह्निकस्त्वरितमाससाद => कृताह्निकः+त्वरितम्+आससाद एषोऽद्य => एषः+अद्य विचिन्तयन्निव, => विचिन्तयन्+इव, किमिदमिति => किम्+इदम्+इति यावत्तर्कयन्ति => यावत्+तर्कयन्ति आज्ञप्तास्तावदेव => आज्ञप्ताः+तावत्+एव त्वरितं पुराद्बहिः => त्वरितम्+ पुरात्+बहिः पुराद्बहिः => पुरात्+बहिः शिवालयमुपेत्य => शिवालयम्+उपेत्य तत्रावस्थितं विद्वांसं => तत्र+अवस्थितम्+ विद्वांसम्+ विद्वांसं कविं => विद्वांसम्+ कविम्+ कविं गजारूढं => कविम्+ गजारूढम्+ गजारूढं शीघ्रं => गजारूढम्+ शीघ्रम्+ शीघ्रं सादरमत्रानयन्त्विति। => शीघ्रम्+ सादरम्+अत्र+अनयन्तु+इति। सादरमत्रानयन्त्विति। => सादरम्+अत्र+अनयन्तु+इति। अनुष्ठितं सर्वै => अनुष्ठितम्+ सर्वै: कियत्कालकलानन्तरन्तु => कियत्+काललकलानन्तरमतु श्रीमद्भिराज्ञप्ता => श्रीमद्भिः+आज्ञप्ता: वयं तत्र। => वयम्+ तत्र। जगद्विलक्षणलक्षणः => जगत्+विलक्षणलक्षणः नान्वमोदत। => न+अन्वमोदत। उक्तं तेन- => उक्तम्+ तेन- ‘‘किं मे => ‘‘किम्+ मे रथैरश्वैर्गजैर्वा => रथैः+अश्वैः+गजैः+वा केनाहमेतावन्तमध्वानमानीतः? => केन+अहम्+एतावन्तम्+अध्वानम्+आनीतः? यथाहमत्रायातोऽस्मि, => यथा+अहम्+अत्र+आयातः+अस्मि, सभामप्यासादयिष्यामि। => सभाम्+अपि+आसादयिष्यामि। नाहं भवद्भिः => न+अहम्+ भवद्भिः सहागन्ता, => सह+आगन्ता, तदेतदाकर्ण्य => तत्+एतत्+आकर्ण्य औत्सुक्यपरवशोऽप्याकर्ण्य => औत्सुक्यपरवशः+अपि+आकर्ण्य खिन्नमनास्तस्थौ => खिन्नमनाः+तस्थौ क्षणं क्षणन्तु => क्षणम्+ क्षणम्+तु क्षणन्तु => क्षणम्+तु तमेव => तम्+एव नियुक्तास्तद्वार्तागवेषणाय => नियुक्ताः+तद्वार्तागवेषणाय पृष्टो मन्त्रिप्रभृतिभिस्तद्विषये => पृष्ट:+ मन्त्रिप्रभृतिभिः+तद्विषये मन्त्रिप्रभृतिभिस्तद्विषये => मन्त्रिप्रभृतिभिः+तद्विषये तदागमनसमय एव => तदागमनसमये+ एव सर्वं ज्ञास्यथ-इत्येवोत्तरं => सर्वम्+ ज्ञास्यथ-इति+एव+उत्तरम्+ ज्ञास्यथ-इत्येवोत्तरं दत्तवान्। => ज्ञास्यथ-इति+एव+उत्तरम्+ दत्तवान्। कथञ्चिदाययौ => कथञ्चित्+आययौ श्रुतमात्रं एव => श्रुतमात्रम्+ एव बहिर्द्वारपर्यन्तं प्रत्युज्जगाम => बहिः+द्वारपर्यन्तम्+ प्रत्युज्जगाम सामन्तपरिवृतो राजा। => सामन्तपरिवृत:+ राजा। महतादरेण => महता+आदरेण तमेतं कविं => तम्+एतम्+ कविम्+ कविं निनाय => कविम्+ निनाय सम्पूजितं च => सम्पूजितम्+ च चन्दनमाल्यादिविभूषितमेकस्मिन् => चन्दनमाल्यादिविभूषितम्+एकस्मिन् कृतार्थताञ्च => कृतार्थताम्+च स्वकीयां तद्दर्शनात् => स्वकीयाम्+ तद्दर्शनात् विश्रान्तमात्रमेवैनमुवाच- => विश्रान्तमात्रम्+एव+एनम्+उवाच- कवितान्तरास्वादः => कवितान्तः+आस्वादः पश्चाल्लप्स्यते, => पश्चात्+लप्स्यते, श्रुतं मया => श्रुतम्+ मया कदाचित्–उकारोपक्रममेकं पद्यं => कदाचित्–उकारोपक्रमम्+एकम्+ पद्यम्+ पद्यं ‘कृतकं => पद्यम्+ ‘कृतकम्+ ‘कृतकं मन्ये => ‘कृतकम्+ मन्ये भयं योषिताम्’ => भयम्+ योषिताम्’ पद्यस्यान्तिमो => पद्यस्य+अन्तिम: तत्पुनरपि => तत्+पुनरपि श्रोतुमुत्कण्ठितं मां => श्रोतुम्+उत्कण्ठितम्+ माम्+ मां कृपयाऽऽश्राव्य => माम्+ कृपया+आश्राव्य कृपयाऽऽश्राव्य => कृपया+आश्राव्य आलोचितं राज्ञा–एतच्छ्लोकमुखेनैव => आलोचितम्+ राज्ञा–एतत्+श्लोकमुखेन+एव राज्ञा–एतच्छ्लोकमुखेनैव => राज्ञा–एतत्+श्लोकमुखेन+एव सर्वमपि => सर्वम्+अपि रहस्यमुद्घाटितं स्यादिति’। => रहस्यम्+उद्घाटितम्+ स्यात्+इति’। स्यादिति’। => स्यात्+इति’। कविस्तु => कविः+तु रहस्यं पारिरक्षन्नेव => रहस्यम्+ पारिरक्षन्+इव पारिरक्षन्नेव => पारिरक्षन्+इव आं श्रूयतां => आम्+ श्रूयताम्+ श्रूयतां श्रीमन्! => श्रूयताम्+ श्रीमन्! उग्रग्राहमुदन्वतो => उग्रग्राहम्+उत्+अन्वत: जलमतिक्रामत्यनालम्बने => जलम्+अतिक्रामति+अनालम्बने दुर्गमक्षितिभृतां मूर्धानमारोहति => दुर्गम्+अक्षितिभृताम्+ मूर्धानम्+आरोहति मूर्धानमारोहति => मूर्धानम्+आरोहति व्याप्तं याति => व्याप्तम्+ याति विषाकुलैरहिकुलैः => विषाकुलैः+अहिकुलैः पातालमेकाकिनी => पातालम्+एकाकिनी कीर्तिस्ते => कीर्तिः+ते कृतकं मन्ये => कृतकम्+ मन्ये भयं योषिताम्॥ => भयम्+ योषिताम्॥ तथैतामप्रतिरुद्धप्रसरामस्य => तथा+एताम्+अप्रतिरुद्धप्रसराम्+अस्य कवित्वशक्तिं तथा => कवित्वशक्तिम्+ तथा धर्मैकपरतां पररहस्योद्घाटनविधुरताञ्चालक्ष्य => धर्मे+एकपरताम्+ पररहस्य+उद्घाटनविधुरताम्+च+अलक्ष्य पररहस्योद्घाटनविधुरताञ्चालक्ष्य => पररहस्य+उद्घाटनविधुरताम्+च+अलक्ष्य नितरां द्रुतान्तःकरणो => नितराम्+ द्रुतान्तःकरण: भूयोऽस्य => भूयः+अस्य सामन्तैर्मन्त्रिभिश्च => सामन्तैः+मन्त्रिभिः+च स्वयमेव => स्वयम्+एव सर्वं रात्रिचरितं => सर्वम्+ रात्रिचरितम्+ रात्रिचरितं जगाद। => रात्रिचरितम्+ जगाद। चैष => च+एष कविं स्वातन्त्र्येण => कविम्+ स्वातन्त्र्येण स्वसभामतितमामलङ्कर्तुं प्रार्थनयानुरुरोध। => स्वसभाम+अतितमाम्+अलङ्कर्तुम्+ प्रार्थनया+अनुरुरोध। प्रार्थनयानुरुरोध। => प्रार्थनया+अनुरुरोध। कविस्तु => कविः+तु सर्वथैव => सर्वथा+एव सुमधुरं तत्प्रत्याचक्षाणो => सुमधुरम्+ तत्प्रति+आचक्षाण: तत्प्रत्याचक्षाणो => तत्प्रति+आचक्षाण: वसतिमेव => वसतिम्+एव स्वकीयां सुरदुर्लभां => स्वकीयाम्+ सुरदुर्लभाम्+ सुरदुर्लभां प्रतिपादयन् => सुरदुर्लभाम्+ प्रतिपादयन् केवलं सङ्कल्पितं => केवलम्+ सङ्कल्पितम्+ सङ्कल्पितं द्रव्यं => सङ्कल्पितम्+ द्रव्यम्+ द्रव्यं ब्राह्मणेभ्यः => द्रव्यम्+ ब्राह्मणेभ्यः प्रदातुं प्रत्ययाचत। => प्रदातुम्+ प्रत्याचत। मूर्ध्विकृतं सर्वमपि => मूर्ध्विकृतम्+ सर्वम्+अपि सर्वमपि => सर्वम्+अपि कवेरनुशासनम्। => कवेः+अनुशासनम्। कविस्तु => कविः+तु द्रव्यमात्मार्थमङ्गीचकार। => द्रव्यम्+आत्मार्थम्+अङ्गीचकार। भूयोभूयोऽनुरुध्यमानश्च => भूयोभूयः+अनुरुध्यमानः+च किमप्यवश्यं प्रदेयं => किमपि+अवश्यम्+ प्रदेयम्+ प्रदेयं श्रीमता => प्रदेयम्+ श्रीमता तर्ह्येतदेव => तर्हि+एतत्+एव किमप्यनार्यमाचरितम्। => किमपि+अनार्यम्+आचरितम्। भवानिव => भवान्+इव सापि => सा+अपि गुणैकगृह्या, => गुण+एकगृह्या, तस्मान्मत्प्रार्थितः => तस्मात्+मत्प्रार्थितः पूर्वमिव => पूर्वम्+इव तां स्नेहेन => ताम्+ स्नेहेन स्वीकर्तव्यमेव => स्वीकर्तव्यम्+एव सर्वं विदुषोऽनुशासनम्। => सर्वम्+ विदुषः+अनुशासनम्। विदुषोऽनुशासनम्। => विदुषः+अनुशासनम्। गुणग्राहितान्यथा => गुणग्राहिता+अन्यथा स्वच्छन्दं यान्तमिदानीमस्माकं => स्वच्छन्दम्+ यान्तम्+इदानीम्+अस्माकम्+ यान्तमिदानीमस्माकं कविं => यान्तम्+इदानीम्+अस्माकम्+ कविम्+ कविं गवाक्षेण => कविम्+ गवाक्षेण कथमप्यालोक्येयमपि => कथम्+अपि+आलोक्य+इयम्+अपि अनेकानां संस्कृतग्रन्थानां => अनेकानाम्+ संस्कृतग्रन्थानाम्+ संस्कृतग्रन्थानां प्रणेता => संस्कृतग्रन्थानाम्+ प्रणेता व्याख्याकारश्च, => व्याख्याकारः+च, सुन्दरपुरं नामान्वर्थाभिधानो => सुन्दरपुरम्+ नाम+अन्वार्थाभिधान: नामान्वर्थाभिधानो => नाम+अन्वार्थाभिधान: पर्वतस्योपत्यकायां विशाला => पर्वतस्य+उपत्यकायाम्+ विशाला मध्यन्दिनेऽप्यर्कगभस्तिभिरनवाप्तप्रवेशा, => मध्यन्दिने+अपि+अर्कगभस्तिभिः+अनवाप्तप्रवेशा, गभिराऽरण्यानी, => गभिरा+अरण्यानी, अपरतश्च => अपरतः+च सन्ततं सेवते => सन्ततम्+ सेवते ग्रामेऽस्मिन् => ग्रामे+अस्मिन् पञ्चषाण्येव => पञ्चषाणि+एव विप्राणां गृहाणि, => विप्राणाम्+ गृहाणि, वैश्यानां शूद्राणां => वैश्यानाम्+ शूद्राणाम्+ शूद्राणां च => शूद्राणाम्+ च पञ्चाशदधिकानि => पञ्चाशत्+अधिकानि तावन्त्येव => तावन्ति+एव ग्रामाधिपतिर्वीरसिंहः => ग्रामाधिपतिः+वीरसिंहः प्रांशुर्विशालवक्षा => प्रांशुः+विशालवक्षा वीराग्रणीर्वर्तते। => वीराग्रणीः+वर्तते। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि प्रगाढं स्निह्यन्ति, => प्रगाढम्+ स्निह्यन्ति, पौरोहित्यवृत्तिमनुतिष्ठन्तः => पौरोहित्यवृत्तिम्+अनुतिष्ठन्तः वेदानभ्यस्यन्तोऽग्न्याहिताः => वेदान्+अभ्यस्यन्तः+अग्न्याहिताः ग्रामाधिपतेर्वीरसिंहस्य => ग्रामाधिपतेः+वीरसिंहस्य प्रतिकृतिरिव => प्रतिकृतिः+इव सदनमुपगतां चिरपोषितां => सदनम्+उपगताम्+ चिरपोषिताम्+ चिरपोषितां कावेरीपूर्वतीरवर्तिलक्ष्मणपुरग्रामाधिपतेस्तनूजां => चिरपोषिताम्+ कावेरीपूर्वतीरवर्तिलक्ष्मणपुरग्रामाधिपतेः+तनूजाम्+ कावेरीपूर्वतीरवर्तिलक्ष्मणपुरग्रामाधिपतेस्तनूजां स्वप्रेयसीं => कावेरीपूर्वतीरवर्तिलक्ष्मणपुरग्रामाधिपतेः+तनूजाम्+ स्वप्रेयसीम्+ स्वप्रेयसीं दिदृक्षुरकष्टप्रसूतिपुत्रलाभप्रवृत्तिप्रहृष्टान्तरो => स्वप्रेयसीम्+ दिदृक्षुरकष्टप्रसूतिपुत्रलाभप्रवृत्तिप्रहृष्टान्तर: गृहान्निष्क्रम्य => गृहात्+निष्क्रम्य श्वशुरालयं गन्तुमियेष। => श्वशुरालयम्+ गन्तुम्+इयेष। गन्तुमियेष। => गन्तुम्+इयेष। तदानीं प्रावृट्कालः => तदानीम्+ प्रावृट्कालः कावेरीं समुत्तीर्यैव => कावेरीम्+ समुत्तीर्य+एव समुत्तीर्यैव => समुत्तीर्य+एव लक्ष्मणपुरमासादयितुं सुशकम्। => लक्ष्मणपुरम्+आसादयितुम्+ सुशकम्। नान्यः => न+अन्यः समुत्तरणं विना => समुत्तरणम्+ विना नान्याः => न+अन्याः पयोदपटलैर्नीरन्ध्रितं नभः। => पयोदपटलैः+नीरन्ध्रितम्+ नभः। झञ्झावायुर्वातुमारेभे। => झञ्झावायुः+वातुम्+आरेभे। क्षणादिव => क्षणात्+इव निमीलयन्तीव => निमीलयन्ति+इव विद्युन्मध्ये => विद्युत्+मध्ये नाविकस्तदानीं शतेनापि => नाविकः+तदानीम्+ शतेन+अपि शतेनापि => शतेन+अपि दित्सितेनान्तरेण => दित्सितेन+अन्तरेण तरणिं मोक्तुमियेष। => तरणिम्+ मोक्तुम्+इयेष। मोक्तुमियेष। => मोक्तुम्+इयेष। शार्दूलसिंहश्चिरं तान्नाविकाननुनीयाप्यकृतार्थः => शार्दूलसिंहः+चिरम्+ तान्+नाविकान्+अनुनीय+अपि+अकृतार्थः तान्नाविकाननुनीयाप्यकृतार्थः => तान्+नाविकान्+अनुनीय+अपि+अकृतार्थः तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव गन्तुं कृतनिश्चयः => गन्तुम्+ कृतनिश्चयः साहसेनाध्यातस्तुरगपृष्ठ => साहसेन+अध्यातः+तुरगपृष्ठ: कावेरीं तर्तुं => कावेरीम्+ तर्तुम्+ तर्तुं निरचैषीत् => तर्तुम्+ निरचैषीत् वल्गां धृत्वा => वल्गाम्+ धृत्वा प्रवेशितस्तेन => प्रवेशितः+तेन भावं विदन्निव => भावम्+ विदन्+इव विदन्निव => विदन्+इव पशुरविगणय्य => पशुः+अविगणय्य किञ्चिद्दूरं गच्छति, => किञ्चित्+दूरम्+ गच्छति, तावदेवैको => तावत्+एव+एकः शार्दूलसिंहस्तु => शार्दूलसिंहः+तु वल्गामाकृष्य => वल्गाम्+आकृष्य किञ्चिदपसृत्य => किञ्चित्+अपसृत्य गन्तुमियेष। => गन्तुम्+इयेष। इदानीं पाकाभिमुखदुरदृष्टप्रभावान्नु => इदानीम्+ पाकाभिमुखदुरदृष्टप्रभावात्+नु पाकाभिमुखदुरदृष्टप्रभावान्नु => पाकाभिमुखदुरदृष्टप्रभावात्+नु क्षयान्नु => क्षयात्+नु केनाप्यचिन्त्येन => केनापि+अचिन्त्येन जलौघप्रबलवेगाभिहतोऽवश इव => जलौघप्रबलवेगाभिहतः+अवश:+ इव स तुरङ्गमस्तस्मिन्नेव => स:+ तुरङ्गमः+तस्मिन्+एव तुरङ्गमस्तस्मिन्नेव => तुरङ्गमः+तस्मिन्+एव भयानकेऽम्भोभ्रमे => भयानके+अम्भोभ्रमे शार्दूलसिंहोऽपि => शार्दूलसिंहः+अपि प्रणयिनीमिलनोत्कलिकाभिश्च => प्रणयिनीमिलनोत्कलिकाभिः+च पातालमुपानीयत। => पातालम्+उपानीयत। इत्थं सतुरङ्गस्य => इत्थम्+ सतुरङ्गस्य पञ्चत्वं सम्पन्नम्। => पञ्चत्वम्+ सम्पन्नम्। तमेव => तम्+एव क्षणमारभ्य => क्षणम्+आरभ्य जनानां यातायातं => जनानाम्+ यातायातम्+ यातायातं दुष्करं => यातायातम्+ दुष्करम्+ दुष्करं समपद्यत् => दुष्करम्+ समपद्यत् प्रायस्तेन => प्रायः+तेन नैकोऽपि => नैकः+अपि गच्छत्यागच्छति => गच्छति+आगच्छति तालप्रांशुर्भीषणास्यः => तालप्रांशुः+भीषणास्य भृकुटिभीषणं मुखम्, => भृकुटिभीषणम्+ मुखम्, मुखं व्यादाय => मुखम्+ व्यादाय परं तेन => परम्+ तेन कर्षणादिकार्यं कर्तुं => कर्षणादिकार्यम्+ कर्तुम्+ कर्तुं न => कर्तुम्+ न ग्रामाधिपतेस्तेन => ग्रामाधिपतेः+तेन तन्मार्गशोधनपुरस्सरं पिशाचोपद्रवनिराकृतये => तन्मार्गशोधनपुरस्सरम्+ पिशाचोपद्रवनिराकृतये दशसहस्ररूप्यकात्मकं पारितोषिकमुद्घोषितम्। => दशसहस्ररूप्यकात्मकम्+ पारितोषिकमुद्घोषितम्। पुरस्समुपागतास्तेऽपि => पुर:+समुपागताः+ते+अपि इत्थमेवातीते => इत्थम्+एव+अतीते सानुनयं प्रार्थितः- => सानुनयम्+ प्रार्थितः- किं नास्त्येव => किम्+ न+अस्ति+एव नास्त्येव => न+अस्ति+एव कश्चनोपायः => कश्चन+उपायः किं नेदं => किम्+ न+इदम्+ नेदं लज्जास्पदम्? => न+इदम्+ लज्जास्पदम्? दित्सितं पारितोषिकं => दित्सितम्+ पारितोषिकम्+ पारितोषिकं किमल्पम्? => पारितोषिकम्+ किम्+अल्पम्? किमल्पम्? => किम्+अल्पम्? ब्राह्मणानां सिद्धमन्त्रत्वं => ब्राह्मणानाम्+ सिद्धमन्त्रत्वम्+ सिद्धमन्त्रत्वं विडम्बनमेव। => सिद्धमन्त्रत्वम्+ विडम्बनम्+एव। विडम्बनमेव। => विडम्बनम्+एव। श्रुत्वेदं ग्रामाधिपतेर्वाक्यं => श्रुत्वा+इदम्+ ग्रामाधिपतेः+वाक्यम्+ ग्रामाधिपतेर्वाक्यं विद्ध => ग्रामाधिपतेः+वाक्यम्+ विद्ध:+ विद्ध इव => विद्ध:+ इव ब्राह्मण्याधिक्षेपमसहमानोऽन्तः => ब्राह्मणि+आधिक्षेपम्+असहमानः+अन्तः ज्वलन्नपि => ज्वलन्+अपि तं भट्टसोमदेवस्तमाह, => तम्+ भट्टसोमदेवः+तम्+आह, भट्टसोमदेवस्तमाह, => भट्टसोमदेवः+तम्+आह, अहमस्मि => अहम्+अस्मि भवदन्नं भुञ्जानस्यैव => भवदन्नम्+ भुञ्जानस्य+एव भुञ्जानस्यैव => भुञ्जानस्य+एव पलितं मे => पलितम्+ मे ममास्ति => मम+अस्ति पारितोषिकप्राप्तेर्लोभः। => पारितोषिकप्राप्तेः+लोभः। ब्राह्मणानां सिद्धमन्त्रत्वं => ब्राह्मणानाम्+ सिद्धमन्त्रत्वम्+ सिद्धमन्त्रत्वं विडम्ब्यते, => सिद्धमन्त्रत्वम्+ विडम्ब्यते, एवाहं पिशाचोद्धरणे => एव+अहम्+ पिशाचोद्धरणे भवेयमिति। => भवेयम्+इति। विदितभट्टसोमदेवप्रभावस्तस्य => विदितभट्टसोमदेवप्रभावः+तस्य पिशाचोद्धरणप्रवृत्ततां दृष्ट्वा => पिशाचोद्धरणप्रवृत्तताम्+ दृष्ट्वा ग्रामाधिपतिर्वीरसिंहः => ग्रामाधिपतिः+वीरसिंहः सपादोपग्रहं तमाह–गुरो! => सपादोपग्रहम्+ तम्+आह–गुरो! तमाह–गुरो! => तम्+आह–गुरो! क्षम्यतां ममातिक्रमः => क्षम्यताम्+ मम+अतिक्रमः ममातिक्रमः => मम+अतिक्रमः प्रवर्तयितुमेव => प्रवर्तयितुम्+एव ब्राह्मण्याधिक्षेपमिषेण => ब्राह्मण्याधिक्षेपम्+इषेण सिद्धं च => सिद्धम्+ च कुलगुरुर्भवान् => कुलगुरुः+भवान् सर्वस्वमेव। => सर्वस्वम्+एव। वैभवं यशश्च => वैभवम्+ यशः+च यशश्च => यशः+च तत्सर्वं भवदनुग्रहादेव => तत्सर्वम्+ भवदनुग्रहात्+एव भवदनुग्रहादेव => भवदनुग्रहात्+एव सम्पन्नमस्तीत्यहं जानामि। => सम्पन्नम्+अस्ति+इति+अहम्+ जानामि। दुरुक्तं भवता => दुरुक्तम्+ भवता भूयो भूयः => भूय:+ भूयः ग्रामाधिपतिं प्रणतं => ग्रामाधिपतिम्+ प्रणतम्+ प्रणतं दृष्ट्वैव => प्रणतम्+ दृष्ट्वा+इव दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+इव दयालोर्ब्राह्मणस्य => दयालोः+ब्राह्मणस्य अथान्येद्युर्भट्टसोमदेवः => अथ+अन्येद्युः+भट्टसोमदेवः पाथेयस्रस्तरादिग्रन्थिं निबध्य => पाथेयस्रस्तरादिग्रन्थिम्+ निबध्य ग्रामाधिपतिं वीरसिंहमापृच्छ्य => ग्रामाधिपतिम्+ वीरसिंहम्+आपृच्छ्य वीरसिंहमापृच्छ्य => वीरसिंहम्+आपृच्छ्य प्रतिष्ठमानश्च => प्रतिष्ठमानः+च क्रमेणासौ => क्रमेण+असौ स्वग्रामसीमानमुल्लङ्घ्य => स्वग्रामसीमानम्+उल्लङ्घ्य पिशाचाधिष्ठितं वनमाससाद। => पिशाचाधिष्ठितम्+ वनम्+आससाद। वनमाससाद। => वनम्+आससाद। वियन्मध्यमुपतस्थे => वियत्+मध्यमुपतस्थे वायोरनुष्णाशीतस्पर्शतां प्रतिपादयतस्तार्किकान् => वायोः+अनुष्णाशीतस्पर्शताम्+ प्रतिपादयतः+तार्किकान् प्रतिपादयतस्तार्किकान् => प्रतिपादयतः+तार्किकान् परिहसन्निव => परिहसन्+इव ज्वलदङ्गारसङ्काशताप => ज्वलत्+अङ्गारसङ्काशताप: वायुर्वातुमारेभे। => वायुः+वातुम्+आरेभे। पक्षिणोऽपि => पक्षिणः+अपि नीडान्तर्निलीय => नीडान्तः+निलीय निभृतं तस्थुः। => निभृतम्+ तस्थुः। कुत्राप्यलब्धावकाशेव => कुत्रापि+लब्धावकाश:+एव तरुमूलमवालम्बत। => तरुमूलम्+अवालम्बत। विशश्रमिषुर्दूरादेकं विशालाकारं => विशश्रमिषुः+दूरात्+एकम्+ विशालाकारम्+ विशालाकारं सुदूरप्रसृतमूलं => विशालाकारम्+ सुदूरप्रसृतमूलम्+ सुदूरप्रसृतमूलं वटवृक्षं => सुदूरप्रसृतमूलम्+ वटवृक्षम्+ वटवृक्षं ददर्श। => वटवृक्षम्+ ददर्श। कियन्तंचिदध्वानमतीत्य => कियन्तम्+चिदध्वानम्+अतीत्य तुरङ्गमानद्राक्षीत्। => तुरङ्गमान्+अद्राक्षीत्। इत्यचिन्तयच्च। => इति+अचिन्तयत्+च। पुनरस्य => पुनः+अस्य ‘‘पिशाचाधिष्ठतोऽध्वगैः => ‘‘पिशाचाधिष्ठतः+अध्वगैः प्रान्तरोऽयमध्वा, => प्रान्तरः+अयम्+अध्वा, कथमत्र => कथम्+अत्र पान्थानामागमनं सम्भाव्यते। => पान्थानाम्+आगमनम्+ सम्भाव्यते। समीपं गत्वैव => समीपम्+ गत्वा+इव गत्वैव => गत्वा+इव परिलक्षयेयम्’ => परिलक्षय+इयम्’ तं वटवृक्षमनुलक्ष्य => तम्+ वटवृक्षम्+अनुलक्ष्य वटवृक्षमनुलक्ष्य => वटवृक्षम्+अनुलक्ष्य भट्टसोमदेवश्चचाल। => भट्टसोमदेवः+चचाल। समीपं सकुतूहलमपश्यत्-विशाले => समीपम्+ सकुतूहलम्+अपश्यत्-विशाले सकुतूहलमपश्यत्-विशाले => सकुतूहलम्+अपश्यत्-विशाले शोभनोऽनेकवर्णविचित्रः => शोभनः+अनेकवर्णविचित्रः हंसतूलकल्पितान्युपधानानि => हंसतूलकल्पितानि+उपधानानि वीरासनोपवष्टास्तेजस्विनो => वीरासनोपविष्टाः+तेजस्विन: एकस्तेषां स्वामीव => एकः+तेषाम्+ स्वामी+इव स्वामीव => स्वामी+इव लक्ष्यमाणस्तेजस्वी => लक्ष्यमाणः+तेजस्वी राजतं धूमनलिकापात्रं => राजतम्+ धूमनलिकापात्रम्+ धूमनलिकापात्रं विराजते। => धूमनलिकापात्रम्+ विराजते। मोदयतीव => मोदयति+इव भट्टसोमदेवमुपायान्तं दृष्ट्वा => भट्टसोमदेवम्+उपायान्तम्+ दृष्ट्वा तेषां शस्त्रिणां => तेषाम्+ शस्त्रिणाम्+ शस्त्रिणां स्वामी => शस्त्रिणाम्+ स्वामी सोल्लासं प्रणमन्नाह => सोल्लासम्+ प्रणमत्+न+आह प्रणमन्नाह => प्रणमत्+न+आह ‘आगम्यतां पुरोहितमहाशयाः? => ‘आगम्यताम्+ पुरोहितमहाशयाः? सत्यमेव => सत्यम्+एव सुदिनं नः, => सुदिनम्+ नः, इहास्यताम्’ => इह+आस्यताम्’ समुन्नतमासनान्तरं निरदीदिशत्। => समुन्नतम्+आसनान्तरम्+ निरदीदिशत्। भट्टसोमदेवस्तु => भट्टसोमदेवः+तु सम्बोधनमाकर्ण्य => सम्बोधनम्+आकर्ण्य ‘कोऽयं मां => ‘कः+अयम्+ माम्+ मां पुरोहितं => माम्+ पुरोहितम्+ पुरोहितं भणती’ति => पुरोहितम्+ भणति+इति भणती’ति => भणति+इति तन्मुखं निपुणं => तन्मुखम्+ निपुणम्+ निपुणं निरैक्षिष्ट। => निपुणम्+ निरैक्षिष्ट। अलक्षयच्च => अलक्षयत्+च स्वग्रामाधिपतेर्वीरसिंहपुत्रस्य => स्वग्रामाधिपतेः+वीरसिंहपुत्रस्य सर्वेषां च => सर्वेषाम्+ च तेषां नेत्राण्यपक्ष्मपातानि => तेषाम्+ नेत्राणि+अपक्ष्मपातानि नेत्राण्यपक्ष्मपातानि => नेत्राणि+अपक्ष्मपातानि ‘नूनमेते => ‘नूनम्+एते एवेति’ => एव+इति’ प्रणमतस्तान् => प्रणमतः+तान् शुभाशीर्भिरभिवर्धयन् => शुभाशीर्भिः+अभिवर्धयन् निर्दिष्टमासनमध्यरुक्षत्। => निर्दिष्टम्+आसनम्+अध्यरुक्षत्। मुहूर्तं कुशलप्रश्नादिसंलापं => मुहूर्तम्+ कुशलप्रश्नादिसंलापम्+ कुशलप्रश्नादिसंलापं विधाय => कुशलप्रश्नादिसंलापम्+ विधाय भट्टसोमदेवमपृच्छत् => भट्टसोमदेवम्+अपृच्छत् जनास्तान् => जनाः+तान् अहन्तु => अहम्+तु शीतर्तुमेव => शीत+ऋर्तुम्+एव सर्वश्रेष्ठं मन्ये => सर्वश्रेष्ठम्+ मन्ये पुनरब्रूत् => पुनः+अब्रूत् ‘कथं वर्षर्तुर्न => ‘कथम्+ वर्षर्तुः+न वर्षर्तुर्न => वर्षर्तुः+न प्रियामिलनोत्कलिकाकुलानपि => प्रियामिलनोत्कलिकाकुलान्+अपि निर्दयं प्रवृद्धसरिदावर्ते => निर्दयम्+ प्रवृद्धसरिदावर्ते मज्जयतीति => मज्जयति+इति घातकप्रकृतेर्वर्षर्तोवर्णनं न => घातकप्रकृतेः+वर्षर्तोवर्णनम्+ न मनागपि => मनाक्+अपि श्रुत्वेदं भट्टवचनं => श्रुत्वा+इदम्+ भट्टवचनम्+ भट्टवचनं तत्क्षणमेव => भट्टवचनम्+ तत्क्षणम्+एव तत्क्षणमेव => तत्क्षणम्+एव करमादाय => करम्+आदाय तन्मुखं निरवर्णयत्। => तन्मुखम्+ निरवर्णयत्। पुरुषं परिवेष्ट्यस्थिता => पुरुषम्+ परिवेष्ट्यस्थिता पुरुषास्तेषां तुरङ्गमाश्च => पुरुषाः+तेषाम्+ तुरङ्गमाः+च तुरङ्गमाश्च => तुरङ्गमाः+च क्षणादन्तर्हिताः। => क्षणात्+अन्तर्हिताः। स पुरुषो => सः+ पुरुष: भट्टसोमदेवश्चेति => भट्टसोमदेवः+च+इति द्वावेवावशिष्टौ। => द्वौ+एव+अवशिष्टौ। साञ्जलिबन्धं भट्टसोमदेवमाह–गुरो! => साञ्जलिबन्धम्+ भट्टसोमदेवम्+आह–गुरो! भट्टसोमदेवमाह–गुरो! => भट्टसोमदेवम्+आह–गुरो! प्रबलसंस्काराहितपिशाचशरीरोऽहं पिशाचसमयनियन्त्रणात् => प्रबलसंस्काराहितपिशाचशरीरः+अहम्+ पिशाचसमयनियन्त्रणात् नदीमुल्लङ्घयितुमप्रभुरस्मि। => नदीम्+उल्लङ्घयितुम्+अप्रभुः+अस्मि। साऽत्रागच्छेत् => सा+अत्र+आगच्छेत् प्रयतितुं प्रसीदतु => प्रयतितुम्+ प्रसीदतु तामनालोक्य => ताम्+अनालोक्य मुक्तिरस्याः => मुक्तिः+अस्याः पिशाचयोनेरिति। => पिशाचयोनेः+इति। भट्टसोमदेवस्तथेति => भट्टसोमदेवः+तथा+इति पिशाचवचनं स्वीकृत्य => पिशाचवचनम्+ स्वीकृत्य ग्रीष्मसमयसुतरां कावेरीमुत्तीर्यं => ग्रीष्मसमयसुतराम्+ कावेरीम्+उत्तीर्यम्+ कावेरीमुत्तीर्यं लक्ष्मणपुरं => कावेरीम्+उत्तीर्यम्+ लक्ष्मणपुरम्+ लक्ष्मणपुरं प्रातिष्ठत। => लक्ष्मणपुरम्+ प्रातिष्ठत। स्वग्रामाधिपतिसम्बन्धिनो गेहमासाद्य => स्वग्रामाधिपतिसम्बन्धिन:+ गेहम्+आसाद्य गेहमासाद्य => गेहम्+आसाद्य निहितस्रस्तरो गृहस्वामिना => निहितस्रस्तर:+ गृहस्वामिना सत्कृतो यथावत् => सत्कृत:+ यथावत् स्नानाह्निकभोजनादिकं निर्वर्तयामास। => स्नानाह्निकभोजनादिकम्+ निर्वर्तयामास। भार्यामुपेत्य => भार्याम्+उपेत्य पिशाचभावं तन्मुक्तये => पिशाचभावम्+ तन्मुक्तये तस्यास्तत्र => तस्याः+तत्र गमनस्यावश्यकतां च => गमनस्य+आवश्यकताम्+ च निपुणमवर्णयत्। => निपुणम्+अवर्णयत्। पत्युर्मुक्तये => पत्युः+मुक्तये गमनं तत्क्षणमन्वमन्यत। => गमनम्+ तत्क्षणम्+अन्वमन्यत। तत्क्षणमन्वमन्यत। => तत्क्षणम्+अन्वमन्यत। भट्टसोमदेवोक्तं वृत्तं => भट्टसोमदेवोक्तम्+ वृत्तम्+ वृत्तं पित्रोर्निवेद्य => वृत्तम्+ पित्रोः+निवेद्य पित्रोर्निवेद्य => पित्रोः+निवेद्य पत्युर्मुक्तय => पत्युः+मुक्तये आत्मनस्तत्र => आत्मनः+तत्र गमननिश्चयं च => गमननिश्चयम्+ च वात्सल्यात्ताभ्यां निवार्यमाणाऽपि => वात्सल्यात्+ताभ्याम्+ निवार्यमाणा+अपि निवार्यमाणाऽपि => निवार्यमाणा+अपि पुत्रं तयोरङ्कपाल्यां => पुत्रम्+ तयोः+अङ्कपाल्याम्+ तयोरङ्कपाल्यां निधाय => तयोः+अङ्कपाल्याम्+ निधाय साञ्जलिरभाषत-मातः! => साञ्जलिः+अभाषत-मातः! युवां वात्सल्यादेव => युवाम्+ वात्सल्यात्+एव वात्सल्यादेव => वात्सल्यात्+एव मां निवारयथः => माम्+ निवारयथः किंकर्तव्यमिति => किंकर्तव्यम्+इति कथं न => कथम्+ न भवतोर्हस्ते => भवतो+हस्ते अहं भट्टसोमदेवेन => अहम्+ भट्टसोमदेवेन साकं तद् => साकम्+ तद् वनं यास्यामि, => वनम्+ यास्यामि, मां प्रतीक्षते। => माम्+ प्रतीक्षते। तं च => तम्+ च तदवस्थाया मुक्तं => तदवस्थाया:+ मुक्तम्+ मुक्तं मयाऽपि => मुक्तम्+ मया+अपि मयाऽपि => मया+अपि एष एव => एष:+ एव युवाभ्यामेकमपि => युवाभ्याम्+एकम्+अपि निषेधाक्षरमुच्चारयितव्यमित्युक्त्वा => निषेधाक्षरम्+उच्चारयितव्यम्+इत्युक्त्वा स्वपुत्रं पित्रोर्हस्ते => स्वपुत्रम्+ पित्रोः+हस्ते पित्रोर्हस्ते => पित्रोः+हस्ते पूर्ववदेव => पूर्ववत्+एव कावेरीं भट्टस्तां => कावेरीम्+ भट्टः+ताम्+ भट्टस्तां तत् => भट्टः+ताम्+ तत् पिशाचाधिष्ठितं वनमानिनाय। => पिशाचाधिष्ठितम्+ वनम्+आनिनाय। वनमानिनाय। => वनम्+आनिनाय। वटतरोरधस्तुरङ्गममधिरूढा => वटतरोः+अधः+तुरङ्गमम्+अधिरूढा शार्दूलसिंहच्छायामूर्तिर्ददृशे। => शार्दूलसिंहच्छायामूर्तिः+ददृशे। स्वप्रियां प्रवाहाभिमुखमागन्तुमादिश्य => स्वप्रियाम्+ प्रवाहाभिमुखम्+आगन्तुम्+आदिश्य प्रवाहाभिमुखमागन्तुमादिश्य => प्रवाहाभिमुखम्+आगन्तुम्+आदिश्य मूर्त्तिरन्तर्हिताऽभूत्। => मूर्त्तिः+अन्तर्हिता+अभूत्। तदादेशानुसारं प्रवाहमवतीर्णा => तदादेशानुसारम्+ प्रवाहम्+अवतीर्णा प्रवाहमवतीर्णा => प्रवाहम्+अवतीर्णा मुखच्छायां निरैक्षत। => मुखच्छायाम्+ निरैक्षत। जलक्लिन्नं तस्याश्चेलाञ्चलमादाय => जलक्लिन्नम्+ तस्याः+चेलाञ्चलम्+आदाय तस्याश्चेलाञ्चलमादाय => तस्याः+चेलाञ्चलम्+आदाय बाढं पिपासितेव => बाढम्+ पिपासिता:+एव पिपासितेव => पिपासिता:+एव मूर्तिश्चेलाञ्चल-निष्पीडनोत्थं जलमधीरमपिबत्। => मूर्तिः+चेलाञ्चल-निष्पीडनोत्थम्+ जलम्+अधीरम्+अपिबत्। जलमधीरमपिबत्। => जलम्+अधीरम्+अपिबत्। तस्याश्चेलाञ्चलं स => तस्याः+चेलाञ्चलम्+ स मध्येप्रवाहं विलीनो => मध्येप्रवाहम्+ विलीन: बाढमुपकृतोऽस्मि => बाढम्+उपकृतः+अस्मि मुक्तोऽहमस्मि, => मुक्तः+अहम्+अस्मि, निर्भयमिदं वनं => निर्भयम्+इदम्+ वनम्+ वनं भवेदिति => वनम्+ भवेत्+इति भवेदिति => भवेत्+इति इत्थं पिशाचीभूतस्य => इत्थम्+ पिशाचीभूतस्य प्रणयपिपासां शमयित्वा => प्रणयपिपासाम्+ शमयित्वा वनं च => वनम्+ च निर्भयं विधाय => निर्भयम्+ विधाय स्‍वग्रामं प्रत्यावर्तत। => स्‍वग्रामम्+ प्रत्यावर्तत। भृशं सत्कृतश्च => भृशम्+ सत्कृतः+च सत्कृतश्च => सत्कृतः+च नूनमातपः => नूनम्+आतपः प्राणिनश्चान्यान्। => प्राणिनः+च+अन्यान्। साम्प्रतं पूर्णो => साम्प्रतम्+ पूर्णो रवेरुत्तापः => रवे:+उत्तापः परां कोटिमारूढः। => पराम्+ कोटिम्+आरूढः। कोटिमारूढः। => कोटिम्+आरूढः। आपणोऽस्ति। => आपणः+अस्ति। वणिगस्मिन् => वणिक्+अस्मिन् व्यग्रोऽवलोक्यते => व्यग्रः+अवलोक्यते एतावतैवापणोपरि => एतावता+एव+आपणोपरि साधोरस्य => साधोः+अस्य घटितं दूरतोऽपि => घटितम्+ दूरतः+अपि दूरतोऽपि => दूरतः+अपि दर्शनीयं तिलकं => दर्शनीयम्+ तिलकम्+ तिलकं साम्प्रतं => तिलकम्+ साम्प्रतम्+ साम्प्रतं धर्मसलिलैः => साम्प्रतम्+ धर्मसलिलैः इतीव => इति+इव लम्बशिखाभूषितं शिरः => लम्बशिखाभूषितम्+ शिरः स्वेदभरक्लिन्नमस्ति। => स्वेदभरक्लिन्नम्+अस्ति। मुखञ्चातपसन्तापेन => मुखम्+च+आतपसन्तापेन समधिकमरुणमालोक्यते। => समधिकम्+अरुणम्+आलोक्यते। जानुपर्यन्तं निबिडया => जानुपर्यन्तम्+ निबिडया साधोश्च => साधोः+च पश्चाद्दण्डकमण्डल्वादिधारकः => पश्चात्+दण्डकमण्डल्वादिधारकः एकोऽस्ति। => एकः+अस्ति। आगत्यैव => आगता+एव सवैक्लव्यं साडम्बरञ्च => सवैक्लव्यम्+ साडम्बरम्+च साडम्बरञ्च => साडम्बरम्+च प्रोक्तं साधु => प्रोक्तम्+ साधु वृद्धब्राह्मणायापि => वृद्धब्राह्मणाय+अपि न्यूनमिहावकाशं दास्यसि? => न्यूनम्+इह+अवकाशम्+ दास्यसि? गेहं दूरवर्ति। => गेहम्+ दूरवर्ति। शरीरं च => शरीरम्+ च सोढुं शक्नोति => सोढुम्+ शक्नोति साम्‍प्रतं मार्गगमनखेदम्। => साम्प्रतम्+ मार्गगमनखेदम्। तद्यदि => तत्+यदि रात्रावत्रैव => रात्रौ+अत्रैव प्रातरेव => प्रातः+एव शिष्यग्रामं प्रयास्यामि। => शिष्यग्रामम्+ प्रयास्यामि। कस्ते => कः+ते समागतानां साधुसतां => समागतानाम्+ साधुसताम्+ साधुसतां सत्कारे => साधुसताम्+ सत्कारे भृशमेव => भृशम्+एव चास्मिन् => च+अस्मिन् पाकादिसमायोजनं कुर्वन्नासीत्। => पाकादिसमायोजनम्+ कुर्वन्+आसीत्। कुर्वन्नासीत्। => कुर्वन्+आसीत्। एतावतैव => एतावत्+एव दत्तं श्रीमुखवचनम्। => दत्तम्+ श्रीमुखवचनम्। वणिग्वराकः => वणिक्+वराकः सर्वं परित्यज्य => सर्वम्+ परित्यज्य साधुमातपे => साधुम्+आतपे क्लिश्यन्तमालोक्य => क्लिश्यन्तम्+आलोक्य प्रावहत्स्रोतः। => प्रावहत्+स्रोतः। साधोर्मध्यकाये => साधोः+मध्यकाये सम्पूर्णं क्षतवस्त्रमेव => सम्पूर्णम्+ क्षतवस्त्रम्+एव क्षतवस्त्रमेव => क्षतवस्त्रम्+एव संश्लिष्टमालोक्यते। => संश्लिष्टम्+आलोक्यते। रामनामाङ्कितमुत्तरीयं पतितमस्ति। => रामनामाङ्कितम्+उत्तरीयम्+ पतितम्+अस्ति। पतितमस्ति। => पतितम्+अस्ति। स्वेदजलमसृणितेऽत => स्वेदजलम्+असृणिते+अत आर्द्रकर्पटाच्छादिताऽस्ति। => आर्द्रकर्पटाच्छादिता+अस्ति। हस्तयोश्छत्रं प्रकाण्डो => हस्तयोः+छत्रम्+ प्रकाण्ड: दण्डश्च => दण्डः+च चोपानद्विरहितौ => च+उपानद्विरहितौ पीतवर्णं यज्ञोपवीतं => पीतवर्णम्+ यज्ञोपवीतम्+ यज्ञोपवीतं विराजते। => यज्ञोपवीतम्+ विराजते। दृष्टेव => दृष्ट+इव ससमादरं समभाषत्– => ससमादरम्+ समभाषत्– कोऽत्र => कः+अत्र इदमपि => इदम्+अपि श्रीमतां शिष्यस्यैव => श्रीमताम्+ शिष्यस्य+एव शिष्यस्यैव => शिष्यस्य+एव स्थानमस्तीति => स्थानम्+अस्ति+इति दीनस्यास्य => दीनस्य+अस्य श्रीमन्तोऽपीह => श्रीमन्तः+अपि+इह स्थानमिदम्’’ => स्थानम्+इदम्’’ इदमुक्त्वैव => इदम्+उक्त्वा+एव जलपूर्णं पात्रमेकं => जलपूर्णम्+ पात्रम्+एकम्+ पात्रमेकं दत्तं => पात्रम्+एकम्+ दत्तम्+ दत्तं साधवे। => दत्तम्+ साधवे। साधुनापि => साधुना+अपि सर्वमात्मीयं वस्तु => सर्वम्+आत्मीयम्+ वस्तु न्यस्तमापणे। => न्यस्तम्+आपणे। शिष्येणापि => शिष्येण+अपि सर्वं दण्डकमण्डल्वादिकमुत्तार्य => सर्वम्+ दण्डकमण्डल्वादिकम्+उत्तार्य दण्डकमण्डल्वादिकमुत्तार्य => दण्डकमण्डल्वादिकम्+उत्तार्य प्रोक्तं वैश्याय- => प्रोक्तम्+ वैश्याय- इदानीं साधूनां => इदानीम्+ साधूनाम्+ साधूनां भोजनस्यापि => साधूनाम्+ भोजनस्य+अपि भोजनस्यापि => भोजनस्य+अपि सत्वरमायोजनम्। => सत्वरम्+आयोजनम्। तुभ्यमपि => तुभ्यम्+अपि चेद्रोचेत => चेत्+रोचेत भगवत्प्रसादं तत => भगवत्प्रसादम्+ तत किमिति => किम्+इति पृथक्पाकादि => पृथक्+पाकादि किमासीत्? => किम्+आसीत्? नन्दरामस्तु => नन्दरामः+तु साधूच्छिष्टाय => साधू+उच्छिष्टाय नितान्तमेव => नितान्तम्+एव इदानीमात्मनो => इदानीम्+आत्मन: मनोरथानुकूलं दृष्ट्वा => मनोरथानुकूलम्+ दृष्ट्वा शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव सर्वं वस्तु => सर्वम्+ वस्तु स्थापितं साधोरग्रे। => स्थापितम्+ साधोः+अग्रे। साधोरग्रे। => साधोः+अग्रे। पाकसम्पादनस्थलन्तु => पाकसम्पादनस्थलम्+तु एवासीत्सम्यक्तया => एव+आसीत्+सम्यक्तया साधुरपि => साधुः+अपि सर्वं सुभगमालोक्य => सर्वम्+ सुभगम्+आलोक्य सुभगमालोक्य => सुभगम्+आलोक्य सरभसमेव => सरभसम्+एव आक्रमणमकरोत् => आक्रमणम्+अकरोत् साधुमहाशयस्त्वरितमेव => साधुमहाशयः+त्वरितम्+एव मनोनुकूलं भोज्यम्। => मनोनुकूलम्+ भोज्यम्। मृदुमधुराश्च => मृदुमधुराः+च कटककृतनिकेतनं भगवन्तं => कटककृतनिकेतनम्+ भगवन्तम्+ भगवन्तं जगन्नाथं => भगवन्तम्+ जगन्नाथम्+ जगन्नाथं गृहोपस्थितं => जगन्नाथम्+ गृहोपस्थितम्+ गृहोपस्थितं मेने => गृहोपस्थितम्+ मेने सोन्नादं शङ्खवाद्यं => सोन्नादम्+ शङ्खवाद्यम्+ शङ्खवाद्यं कृत्वा => शङ्खवाद्यम्+ कृत्वा ठणट्ठणदिति => ठणट्ठणत्+इति घण्टां ध्वनयामास => घण्टाम्+ ध्वनयामास सगलास्फालनं समारट्य => सगलास्फालनम्+ समारट्य भोज्यसामग्रीं धृतवान् => भोज्यसामग्रीम्+ धृतवान् नृसिंहस्याग्रे। => नृसिंहस्य+अग्रे। तदनन्तरञ्च => तदनन्तरम्+च क्षुत्क्षामकण्‍ठायात्मनः => क्षुत्क्षामकण्ठाय+आत्मनः पावनं प्रसादम्। => पावनम्+ प्रसादम्। प्रातःकालादनाहारो वराको => प्रातःकालात्+अनाहारः+ वराकः+ वराको वणिक् => वराकः+ वणिक् प्रसादेनैव => प्रसादेन+एव कथमपि => कथम्+अपि विशेषतश्च => विशेषतः+च साधोर्दर्शनेनैव => साधोः+दर्शनेन+एव नन्दरामभक्तस्तृप्तः => नन्दरामभक्तः+तृप्तः क्वावकाशोऽन्यविषयस्य। => क्व+अवकाशः+अन्यविषयस्य। किञ्चिन्मात्रेण => किञ्चित्+मात्रेण प्रसादेनैव => प्रसादेन+एव भक्तं सन्तोष्य => भक्तम्+ सन्तोष्य यथेच्छं संहार => यथेच्छम्+ संहार सर्वमपि => सर्वम्+अपि पदार्थजातं जठरकोषागारे => पदार्थजातम्+ जठरकोषागारे सरभसं न्यक्षिप्यत् => सरभसम्+ न्यक्षिप्यत् प्रतिदिनभक्ष्यापेक्षया => प्रतिदिनभक्ष्य+अपेक्षया अर्द्धेनैव => अर्द्धेन+एव जठरं प्रक्षालितहस्तमुखः => जठरम्+ प्रक्षालितहस्तमुखः धूमपानपात्रं सज्जीचकार। => धूमपानपात्रम्+ सज्जीचकार। साधुरपि => साधुः+अपि तदुत्तरकार्यं पृथगासने => तत्+उत्तरकार्यम्+ पृथक्+आसने पृथगासने => पृथक्+आसने साडम्बरं गडगडायमानं => साडम्बरम्+ गडगडायमानम्+ गडगडायमानं चकार => गडगडायमानम्+ चकार साधूच्छिष्टलोलुपो => साधु+उच्छिष्टलोलुपः साधोर्भुक्तावशिष्टं भक्ष्यमन्विष्यति => साधोः+भुक्तौ+अशिष्टम्+ भक्ष्यम्+अन्विष्यति भक्ष्यमन्विष्यति => भक्ष्यम्+अन्विष्यति परं तत्र => परम्+ तत्र साधुमहात्मनैव => साधुमहात्मना+एव कृताऽऽसीत्। => कृता+आसीत्। यत्किञ्चिदासीत्तदेव => यत्+किञ्चित्+आसीत्+तत्+एव अभ्यवहर्तुमारभत्। => अभ्यवहर्तुम्+आरभत्। यावदयं भुङ्क्ते => यावत्+अयम्+ भुङ्क्ते तावतैव => तावता+एव विकटश्चीत्कारः। => विकटः+चीत्कारः। शब्दं श्रुत्वा => शब्दम्+ श्रुत्वा ससम्भ्रमं जगादापणस्थाय => ससम्भ्रमम्+ जगाद्+आपणस्थाय जगादापणस्थाय => जगाद्+आपणस्थाय समायायात्तर्हि => समायायात्+तर्हि श्रीमद्भिस्तत्र => श्रीमद्भिः+तत्र अयमेव => अयम्+एव यावदयं संलापो => यावत्+अयम्+ संलापो तावतैव => तावता+एव शृङ्गारिणोऽस्य => शृङ्गारिणः+अस्य शरीरं खडखडायमानाग्रबाहुभूषिनेनाङ्गचोलकेन => शरीरम्+ खडखडायमानाग्रबाहुभूषिनेनाङ्गचोलकेन कट्यां कृष्णान्त्यरेखमुज्जवलं => कट्याम्+ कृष्णान्ति+अरेखम्+उज्जवलम्+ कृष्णान्त्यरेखमुज्जवलं धौतवस्त्रम्। => कृष्णान्ति+अरेखम्+उज्जवलम्+ धौतवस्त्रम्। सचातुर्यराशीकृतं सद्योधौतमुत्तरीयमेकं => सचातुर्यराशीकृतम्+ सद्य+उधौतम्+उत्तरीयम्+एकम्+ सद्योधौतमुत्तरीयमेकं विलसति। => सद्य+उधौतम्+उत्तरीयम्+एकम्+ विलसति। चास्य => च+अस्य चाकचक्यशालिभ्यां कृणवर्णाभ्यां => चाकचक्यशालिभ्याम्+ कृणवर्णाभ्याम्+ कृणवर्णाभ्यां वैदेशिकोपानद्भ्यां => कृणवर्णाभ्याम्+ वैदेशिकोपानद्भ्याम्+ वैदेशिकोपानद्भ्यां गूढौ => वैदेशिकोपानद्भ्याम्+ गूढौ ययोर्हि => ययोः+हि वेशगौरवभयादिव => वेशगौरवभयात्+इव यष्टिरासीत्। => यष्टिः+आसीत्। वैश्यो बाबूमहाशयं => वैश्यः+ बाबूमहाशयम्+ बाबूमहाशयं दृष्ट्वैव => बाबूमहाशयम्+ दृष्ट्वा+एव दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+एव अन्तःकोष्ठकादेव => अन्तःकोष्ठकात्+एव सादरमभाषत– => सादरम्+अभाषत– क्षणं स्थित्वा => क्षणम्+ स्थित्वा गृह्यतां धूमपानपात्रम्। => गृह्यताम्+ धूमपानपात्रम्। तावदहमायामि। => तावत्+अहम्+आयामि। साधोर्नाभवद्वागवसरः। => साधोः+न+अभवत्+वागवसरः। सर्वं वणिजैव => सर्वम्+ वणिजा+इव वणिजैव => वणिजा+इव वक्तव्यमुक्तम्। => वक्तव्यम्+उक्तम्। वैश्यस्त्वरितमेव => वैश्यः+त्वरितम्+एव हस्तमुखं प्रक्षाल्य => हस्तमुखम्+ प्रक्षाल्य बहिरागतो => बहिः+आगतः शृङ्गारसुभगां मूर्तिमालोक्य => शृङ्गारसुभगाम्+ मूर्तिम्+आलोक्य मूर्तिमालोक्य => मूर्तिम्+आलोक्य गौरवमिवोद्वहन् => गौरवम्+इव+उद्वहन् ‘‘कथं बाबूमहाशयाः! => ‘‘कथम्+ बाबूमहाशयाः! भोजनादिकं निर्वृत्तम्’’। => भोजनादिकम्+ निर्वृत्तम्’’। नैव। => न+एव। इदानीं तु => इदानीम्+ तु सायंभोजनमेव => सायंभोजनम्+एव भक्ष्यमानीय => भक्ष्यम्+आनीय बाबूमहाशयं भोजनाय => बाबूमहाशयम्+ भोजनाय बाबूमहाशयोऽपि => बाबूमहाशयः+अपि नाममात्रेणैव => नाममात्रेण+एव वस्तुतस्तु => वस्तुतः+तु सर्वाङ्गपूर्णं भोजनं => सर्वाङ्गपूर्णम्+ भोजनम्+ भोजनं सानन्दमकार्षीत्। => भोजनम्+ सानन्दम्+अकार्षीत्। सानन्दमकार्षीत्। => सानन्दम्+अकार्षीत्। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि रात्रिं भुक्त्वा, => रात्रिम्+ भुक्त्वा, सानन्दमयापयन्। => सानन्दम्+अयापयन्। नाभूत्तत्र => न+अभूत्+तत्र प्रातरेव => प्रातः+एव दृष्टं यद्वणिगापणे => दृष्टम्+ यत्+वणिक्+आपणे यद्वणिगापणे => यत्+वणिक्+आपणे पीतं कौशेयाम्बरमेकं => पीतम्+ कौशेयाम्बरम्+एकम्+ कौशेयाम्बरमेकं लम्बते। => कौशेयाम्बरम्+एकम्+ लम्बते। चाथ => च+अथ यद्यनुमन्यते => यदि+अनुमन्यते पीताम्बरमिदं धृत्वा => पीताम्बरम्+इदम्+ धृत्वा सन्ध्याह्निकादि => सन्ध्या+अह्निकादि दूरेऽस्ति => दूरे+अस्ति एवाह्निकादितो => एव+अह्निकादित: सुखं नो => सुखम्+ न: क्रीतस्यास्य => क्रीतस्य+अस्य दिनद्वयमेव => दिनद्वयम्+एव नैकवारमपि => न+एकवारम्+अपि परिहितं मया। => परिहितम्+ मया। श्रीमतां ‘‘प्रसादीभूतं’’ => श्रीमताम्+ ‘‘प्रसादीभूतम्’’ स्यात्तदा => स्यात्+तदा मनोऽभीष्टं भविष्यति। => मनः+अभीष्टम्+ भविष्यति। किमासीत्? => किम्+आसीत्? सानन्दं परिहित => सानन्दम्+ परिहित साडम्बरञ्च => साडम्बरम्+च ऊर्णासनोपविष्टोऽक्षिणी => ऊर्णासनोपविष्टः+अक्षिणी ब्रह्मणीव => ब्रह्मणि+इव लीनतां गन्तुमारभत। => लीनताम्+ गन्तुम्+आरभत। गन्तुमारभत। => गन्तुम्+आरभत। विभूष्याऽऽत्मानं स्वीयं => विभूष्या+आत्मानम्+ स्वीयम्+ स्वीयं च => स्वीयम्+ च प्रोक्तं वणिजे– => प्रोक्तम्+ वणिजे– सायंभोजनस्य => सायम्+भोजनस्य इदानीमेवाऽहं सर्वं => इदानीम्+एव+अहम्+ सर्वम्+ सर्वं ददामि। => सर्वम्+ ददामि। आवश्यकं मे => आवश्यकम्+ मे साम्प्रतमेव => साम्प्रतम्+एव व्ययोऽपि => व्ययः+अपि भूयानभवत्। => भूयान्+अभवत्। किमप्युपार्जनं न => किमपि+उपार्जनम्+ न पुनर्मनसि => पुनः+मनसि गणितं कुर्वतेव => गणितम्+ कुर्वता+एव कुर्वतेव => कुर्वता+एव प्रस्फुरिताधरेण => प्रस्फुरिता+अधरेण ‘‘आम् एवम्। => ‘‘आम्+ एवम्। सर्वं मुद्राद्वयं => सर्वम्+ मुद्राद्वयम्+ मुद्राद्वयं सार्द्धपणपञ्चकं => मुद्राद्वयम्+ सार्द्धपणपञ्चकम्+ सार्द्धपणपञ्चकं च => सार्द्धपणपञ्चकम्+ च स्फुटपणानां तु => स्फुटपणानाम्+ तु कथैव => कथा+इव इदं तु => इदम्+ तु वणिग्जनानां प्राकृतं => वणिग्जनानाम्+ प्राकृतम्+ प्राकृतं कल्पनपाटवम्। => प्राकृतम्+ कल्पनपाटवम्। अहं दशरूप्यकमूल्यं => अहम्+ दशरूप्यकमूल्यम्+ दशरूप्यकमूल्यं शुल्कपत्रं => दशरूप्यकमूल्यम्+ शुल्कपत्रम्+ शुल्कपत्रं ददामि। => शुल्कपत्रम्+ ददामि। रूप्यकाष्टकं निःसार्य => रूप्यकाष्टकम्+ निःसार्य समर्पितं बाबूमहाशयाय। => समर्पितम्+ बाबूमहाशयाय। धृतञ्च => धृतम्+च अनन्तरञ्च => अनन्तरम्+च यष्टिं गृहीत्वा => यष्टिम्+ गृहीत्वा प्रयातुमारभद् => प्रयातुम्+आरभद् प्रोक्तं वणिजा- => प्रोक्तम्+ वणिजा- आम् तदेव => आम्+ तदेव दशरूप्यकाणां यत्प्रदत्तम्! => दशरूप्यकाणाम्+ यत्प्रदत्तम्! दानायैव => दानाय+एव मानुषोऽसि? => मानुषः+असि? पूर्वं शुल्कपत्रं => पूर्वम्+ शुल्कपत्रम्+ शुल्कपत्रं गृहीत्वा => शुल्कपत्रम्+ गृहीत्वा तदनन्तरं तु => तदनन्तरम्+ तु नैव => न+एव स्वीयं पटसम्पुटकमुद्घाट्य => स्वीयम्+ पटसम्पुटकम्+उद्घाट्य पटसम्पुटकमुद्घाट्य => पटसम्पुटकम्+उद्घाट्य वयं द्विवारं => वयम्+ द्विवारम्+ द्विवारं ग्रहीतारः। => द्विवारम्+ ग्रहीतारः। वयं द्विवारं => वयम्+ द्विवारम्+ द्विवारं प्रदातारः। => द्विवारम्+ प्रदातारः। भवानेव => भवान्+एव स्वीयां पेटिकां => स्वीयाम्+ पेटिकाम्+ पेटिकां पश्यतु। => पेटिकाम्+ पश्यतु। वञ्चनापाटवमत्र => वञ्चनापाटवम्+अत्र ‘‘अयं तु => ‘‘अयम्+ तु विचित्रवेषश्चौरः => विचित्रवेषः+चौरः मामेव => माम्+एव मिथ्यावादिनं कलयिष्यति। => मिथ्यावादिनम्+ कलयिष्यति। गौरोज्ज्वलवेषिमिमं तु => गौरोज्ज्वलवेषिम्+इमम्+ तु सत्यवादिनं वदिष्यन्ति। => सत्यवादिनम्+ वदिष्यन्ति। यद्भवतु, => यत्+भवतु, तद्भवतु => तत्+भवतु तादृश एवोपयुज्यते। => तादृशः+ एवोपयुज्यते। अयमिदानीमतीव => अयम्+इदानीम्+अतीव आत्मस्वरूपप्रदर्शनं विना => आत्मस्वरूपप्रदर्शनम्+ विना नायं मामकं => न+अयम्+ मामकम्+ मामकं दास्यति => मामकम्+ दास्यति इत्याकलय्यैव => इति+आकलय्य+इव आपणादुत्प्लुत्य => आपणात्+उत्प्लुत्य उभयोर्बभूव => उभयोः+बभूव द्वयोरिमं भीषणसमाक्रमं => द्वयोः+इमम्+ भीषणसमाक्रमम्+ भीषणसमाक्रमं दृष्ट्वा => भीषणसमाक्रमम्+ दृष्ट्वा चक्रुश्च => चक्रुः+च प्रयत्नमस्य => प्रयत्नम्+अस्य कारणावगमाय। => कारणौ+अगमाय। साम्प्रतमासने => साम्प्रतम्+आसने सन्ध्यामिव => सन्ध्याम्+इव कुर्वन्नासीत्। => कुर्वन्+आसीत्। इमं लोककोलाहलं => इमम्+ लोककोलाहलम्+ लोककोलाहलं श्रुत्वा => लोककोलाहलम्+ श्रुत्वा आसनादुत्त्थाय => आसनात्+उत्त्थाय बहिराजगाम। => बहिः+आजगाम। किं किमिति => किम्+ किम्+इति किमिति => किम्+इति वारं वारमुच्चैरगादीत्। => वारम्+ वारम्+उच्चैः+अगादीत्। वारमुच्चैरगादीत्। => वारम्+उच्चैः+अगादीत्। साधुमहाशयं समीपे => साधुमहाशयम्+ समीपे सुतरां प्रासीदत्। => सुतराम्+ प्रासीदत्। आसीच्चास्य => आसीत्+च+अस्य यदवश्यं साधुमहाशयाः => यत्+अवश्यम्+ साधुमहाशयाः सत्यां वार्तां => सत्याम्+ वार्ताम्+ वार्तां प्रकाशयन्तो => वार्ताम्+ प्रकाशयन्त: साहाय्यं करिष्यन्ति। => साहाय्यम्+ करिष्यन्ति। परमितः => परम्+इतः कथैव => कथा+इव साधुमहाशयस्तीव्रेण => साधुमहाशयः+तीव्रेण सर्वानवदत्- => सर्वान्+अवदत्- एवं तु => एवम्+ तु परं हन्त! => परम्+ हन्त! अयन्तु => अयम्+तु सुतरामेव => सुतराम्+एव सर्वस्वं हरति!! => सर्वस्वम्+ हरति!! पूर्वं तु => पूर्वम्+ तु सभ्यं पुरुषं => सभ्यम्+ पुरुषम्+ पुरुषं रात्रौ => पुरुषम्+ रात्रौ बलादस्थापयत्। => बलात्+अस्थापयत्। मुद्राद्वयं व्ययमयाचत्। => मुद्राद्वयम्+ व्ययम्+अयाचत्। व्ययमयाचत्। => व्ययम्+अयाचत्। तदपि => तत्+अपि धार्मिकेणाङ्गीकृत्य => धार्मिकेण+अङ्गीकृत्य दशमुद्रामूल्यं शुल्कपत्रं => दशमुद्रामूल्यम्+ शुल्कपत्रम्+ शुल्कपत्रं प्रदत्तम्। => शुल्कपत्रम्+ प्रदत्तम्। अनेनापि => अनेन+अपि गृहीत्वाऽष्टौ => गृहीत्वा+अष्टौ परमिदानीं कथयति => परम्+इदानीम्+ कथयति शुल्कपत्रं प्रदत्तम्’’ => शुल्कपत्रम्+ प्रदत्तम्’’ कथमस्य => कथम्+अस्य भव्यं करिष्यति। => भव्यम्+ करिष्यति। धर्मतोऽपि => धर्मतः+अपि धर्मं दृष्ट्वा => धर्मम्+ दृष्ट्वा कार्यं साधनीयम्। => कार्यम्+ साधनीयम्। सर्वं खलु => सर्वम्+ खलु परमात्माऽनिमिशमालोकते => परमात्मा+अनिमिशम्+आलोकते कथामिमां श्रुत्वा => कथाम्+इमाम्+ श्रुत्वा सर्वेऽपि => सर्वे+अपि सर्वं वृत्तान्तं => सर्वम्+ वृत्तान्तम्+ वृत्तान्तं पप्रच्छुः। => वृत्तान्तम्+ पप्रच्छुः। सभयकम्पमिव => सभयकम्पम्+इव प्राब्रवीत्साधुः– => प्राब्रवीत्+साधुः– पूर्वं भवन्तः => पूर्वम्+ भवन्तः पातकिनोऽस्य => पातकिनः+अस्य प्रतिष्ठाविरहितं मां => प्रतिष्ठाविरहितम्+ माम्+ मां स्वभीष्टस्थलं => माम्+ स्वभीष्टस्थलम्+ स्वभीष्टस्थलं यापयत! => स्वभीष्टस्थलम्+ यापयत! बकभक्तोऽयं बहुमूल्यं => बकभक्तः+अयम्+ बहुमूल्यम्+ बहुमूल्यं ममापि => बहुमूल्यम्+ मम+अपि ममापि => मम+अपि सर्वं वस्तुजातं => सर्वम्+ वस्तुजातम्+ वस्तुजातं चेदपहर्तुमुद्यतः => वस्तुजातम्+ चेत्+अपहर्तुम्+उद्यतः चेदपहर्तुमुद्यतः => चेत्+अपहर्तुम्+उद्यतः स्यात्तर्हि => स्यात्+तर्हि विपरीतं मे => विपरीतम्+ मे शुल्कपत्रं दत्तमासीत्। => शुल्कपत्रम्+ दत्तम्+आसीत्। दत्तमासीत्। => दत्तम्+आसीत्। यदाऽमुष्मै => यदा+अमुष्मै भोजनमूल्यं दत्तमासीत्तदा => भोजनमूल्यम्+ दत्तम्+आसीत्+तदा दत्तमासीत्तदा => दत्तम्+आसीत्+तदा साक्ष्यपि => साक्षी+अपि नासीत्। => न+आसीत्। इदानीं सर्वे => इदानीम्+ सर्वे वराकं वणिजमेव => वराकम्+ वणिजम्+एव वणिजमेव => वणिजम्+एव सावहेलं धिक्चक्रुः– => सावहेलम्+ धिक्चक्रुः– साकं च => साकम्+ च तवाऽयं व्यवहारः! => तव+अयम्+ व्यवहारः! त्वमेव => त्वम्+एव स्वयं निजमनसि => स्वयम्+ निजमनसि प्रदत्तं शुल्कपत्रं => प्रदत्तम्+ शुल्कपत्रम्+ शुल्कपत्रं तु => शुल्कपत्रम्+ तु किमित्यपलपसि? => किम्+इति+अपलपसि? अन्योऽवदत्- => अन्यः+अवदत्- साधुमहाशयसमक्षं प्रदत्तं => साधुमहाशयसमक्षम्+ प्रदत्तम्+ प्रदत्तं शुल्कपत्रं => प्रदत्तम्+ शुल्कपत्रम्+ शुल्कपत्रं तु => शुल्कपत्रम्+ तु त्वमधर्माद् => त्वम्+अधर्माद् परं रात्रौ => परम्+ रात्रौ प्रदत्तं यद् => प्रदत्तम्+ यद् भोजनमूल्यं तत्तु => भोजनमूल्यम्+ तत्+तु तत्तु => तत्+तु इवाऽभवत्। => इव+अभवत्। किं वदेत्! => किम्+ वदेत्! सर्वेऽपि => सर्वे+अपि जातास्तदा => जाताः+तदा आत्मानं सत्यवादिनं => आत्मानम्+ सत्यवादिनम्+ सत्यवादिनं कलयेत्? => सत्यवादिनम्+ कलयेत्? इदानीमपि => इदानीम्+अपि किमिति => किम्+इति लुण्टाकस्यास्यापणे => लुण्टाकस्य+अस्य+आपणे अस्मात्तु => अस्मात्+तु आत्मानं मोचयत! => आत्मानम्+ मोचयत! किमयं कथयेत्? => किम्+अयम्+ कथयेत्? शिष्योऽपि => शिष्यः+अपि सहैव => सह+एव वाणिग्वराकस्यापि => वाणिक्+वराकस्य+अपि अन्यान्यपि => अन्यानि+अपि यथासुखमात्मनो => यथासुखम्+आत्मन: सर्वमेतत् => सर्वम्+एतत् वणिगापणाद्बहिरभवत्। => वणिगापणात्+बहिः+अभवत्। यावच्छक्यं सर्वाग्र => यावत्+शक्यम्+ सर्वाग्रे वारं वारमुक्तम्– => वारम्+ वारम्+उक्तम्– वारमुक्तम्– => वारम्+उक्तम्– सर्वस्वं लुण्ठन्ति। => सर्वस्वम्+ लुण्ठन्ति। यूयं च => यूयम्+ च भूत्वापि => भूत्वा+अपि वञ्चकानामेव => वञ्चकानाम्+एव साहाय्यं विधत्थ!! => साहाय्यम्+ विधत्थ!! परमिदं वणिजः => परम्+इदम्+ वणिजः करुणाक्रन्दनं के => करुणाक्रन्दनम्+ के वणिजमेव => वणिजम्+एव सभयप्रदर्शनं च => सभयप्रदर्शनम्+ च तं तूष्णीं => तम्+ तूष्णीम्+ तूष्णीं कारयामासुः। => तूष्णीम्+ कारयामासुः। नानाप्रकारैर्बोधिताः => नानाप्रकारैः+बोधिताः उक्तञ्च => उक्तम्+च वारं वारम्– => वारम्+ वारम्– ‘‘यदेतत्स्थालीपात्रादिकं मदीयमेव => ‘‘यत्+एतत्+स्थालीपात्रादिकम्+ मदीयम्+एव मदीयमेव => मदीयम्+एव इमेऽपहरन्ति! => इमे+अपहरन्ति! परं फलमस्य => परम्+ फलम्+अस्य फलमस्य => फलम्+अस्य विपरीतमासीत्। => विपरीतम्+आसीत्। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि तं ‘‘यद्वा => तम्+ ‘‘यत्+वा ‘‘यद्वा => ‘‘यत्+वा तद्वा’’ => तत्+वा’’ आरोपितभ्रूचापाश्च => आरोपितभ्रूचापाः+च केयं तवौच्छृङ्खला => कः+इयम्+ तव+ओच्छृङ्खला तवौच्छृङ्खला => तव+ओच्छृङ्खला बहुशस्तर्जयाञ्चक्रुः। => बहुशः+तर्जयाम्+चक्रुः। छद्मपाटवं तादृशं => छद्मपाटवम्+ तादृशम्+ तादृशं लोकेषु => तादृशम्+ लोकेषु कृतकार्यमदभूद् => कृतकार्यम्+अदभूद् धारितमासीत्’ => धारितम्+आसीत्’ ‘‘ममेदम्’’ => ‘‘मम+इदम्’’ क्रन्दितं तदा => क्रन्दितम्+ तदा सर्वेऽपि => सर्वे+अपि अन्येऽपि => अन्ये+अपि किं तवाद्य => किम्+ तव+अद्य तवाद्य => तव+अद्य किन्नु => किम्+तु वाताध्मातोऽसि => वाताध्मातः+असि पीताम्बरमपि => पीताम्बरम्+अपि अपहर्तुमिच्छसि! => अपहर्तुम्+इच्छसि! धर्मभगवतोऽपि => धर्मभगवतः+अपि भयं कार्यम्। => भयम्+ कार्यम्। सर्वेषां प्राणभूतः => सर्वेषाम्+ प्राणभूतः लोकादेव => लोकात्+एव सर्वेषामेवाग्रे => सर्वेषाम्+एव+अग्रे साधोर्वस्तुजातमात्मनो => साधोः+वस्तुजातम्+आत्मन: नैवं गर्हितैः => न+एवम्+ गर्हितैः कर्मभिर्जठरपूरणं पूरणं => कर्मभिः+जठरपूरणम्+ पूरणम्+ पूरणं भवति। => पूरणम्+ भवति। त्वमेव => त्वम्+एव तावद्विचारय => तावत्+विचारय एवमधर्म्याणि => एवम्+अधर्म्याणि त्वमेव => त्वम्+एव तावद्विचारय => तावत्+विचारय एवमधर्म्याणि => एवम्+अधर्म्याणि अन्ततस्तु => अन्ततः+तु तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव तवोत्तरं देयं => तव+उत्तरम्+ देयम्+ देयं भविष्यति => देयम्+ भविष्यति नान्यस्य => न+अन्यस्य साक्ष्यं फलति। => साक्ष्यम्+ फलति। येषां कृते => येषाम्+ कृते पातकमिदमुपार्जयसि => पातकम्+इदम्+उपार्जयसि परिवारजनास्तत्र => परिवारजनाः+तत्र साहाय्यं विधास्यन्ति? => साहाय्यम्+ विधास्यन्ति? समुचितोऽयमवसर => समुचितः+अयम्+अवसर साधुमहाभागेनापि => साधुमहाभागेन+अपि साभिमानमभाषत- => साभिमानम्+अभाषत- वयं पूर्वतो => वयम्+ पूर्वत: वणिजमिमं, => वणिजम्+इमम्, ईदृशं लुण्टाकं => ईदृशम्+ लुण्टाकम्+ लुण्टाकं वेदिष्यामस्तर्हि => लुण्टाकम्+ वेदिष्यामः+तर्हि वेदिष्यामस्तर्हि => वेदिष्यामः+तर्हि कस्मादस्य => कस्मात्+अस्य द्वारमायास्यामः! => द्वारम्+आयास्यामः! अद्याऽनेन, => अद्य+अनेन, सर्वं सन्ध्यागायत्र्यादि => सर्वम्+ सन्ध्यागायत्र्यादि आह्निकमपि => आह्निकम्+अपि लुण्टाकस्यास्य => लुण्टाकस्य+अस्य अथवाऽन्यत्किमपि => अथवा+अन्यत्+किमपि अपहारयितुं काम्यते? => अपहारयितुम्+ काम्यते? सर्वेऽपि => सर्वे+अपि दण्डकमण्डल्वादिकं सर्वमपहरिष्यन्ति => दण्डकमण्डल्वादिकम्+ सर्वम्+अपहरिष्यन्ति सर्वमपहरिष्यन्ति => सर्वम्+अपहरिष्यन्ति मृत्युमेव => मृत्युम्+एव मरणं भविष्यति! => मरणम्+ भविष्यति! बाबूमहाशयस्यारुन्तुदं वचनमिदं => बाबूमहाशयस्य+अरुदन्तम्+ वचनम्+इदम्+ वचनमिदं श्रुत्वा => वचनम्+इदम्+ श्रुत्वा सर्वेपिऽसमवेताः => सर्वे+अपि+असमवेताः इमां कीदृशीं => इमाम्+ कीदृशीम्+ कीदृशीं कथां => कीदृशीम्+ कथाम्+ कथां मुखे => कथाम्+ मुखे यद्येवंविधः => यदि+एवंविधः स्यात्तर्हि => स्यात्+तर्हि किं सर्वमपि => किम्+ सर्वम्+अपि सर्वमपि => सर्वम्+अपि ग्रामं भवान् => ग्रामम्+ भवान् तादृशमेव => तादृशम्+एव अयं हि => अयम्+ हि युष्माकं प्रतिवेशी। => युष्माकम्+ प्रतिवेशी। ग्रामपक्षपातमवलम्ब्य => ग्रामपक्षपातम्+अवलम्ब्य पूर्वोक्तं कुर्युस्तदा => पूर्वोक्तम्+ कुर्युः+तदा कुर्युस्तदा => कुर्युः+तदा किमाश्चर्यम्! => किम्+आश्चर्यम्! साक्षेपं द्वितीयोऽवदत्– => साक्षेपम्+ द्वितीयः+अवदत्– द्वितीयोऽवदत्– => द्वितीयः+अवदत्– सत्यं बाबूमहाशयाः! => सत्यम्+ बाबूमहाशयाः! इदं जगदेव => इदम्+ जगत्+एव जगदेव => जगत्+एव कोऽत्र => कः+अत्र मानुषस्यापराधः? => मानुषस्य+अपराधः? इदं तु => इदम्+ तु सर्वैरेव => सर्वैः+एव यद्यूयं स्वग्रामजनं => यदि+यूयम्+ स्वग्रामजनम्+ स्वग्रामजनं विहाय => स्वग्रामजनम्+ विहाय नास्माकं सहाया => न+अस्माकम्+ सहाया: चरितमेवैतादृशम्। => चरितम्+एव+एतादृशम्। धर्मोऽपि => धर्मः+अपि तस्यैकवारमेव => तस्य+एकवारम्+एव तृतीयोऽप्यस्मिन्नेव => तृतीयः+अपि+अस्मिन्+एव स्वरेऽगायत्– => स्वरे+अगायत्– धर्मसेतोर्न => धर्मसेतोः+न सर्वथैव => सर्वथा+एव कुटिलेऽस्मिन् => कुटिले+अस्मिन् छलकपटादिभिर्जगत् => छलकपटादिभिः+जगत् परिपूर्णमथापि => परिपूर्णम्+अथापि धर्मस्याङ्गमधुनापि => धर्मस्य+अङ्गम्+अधुना+अपि केषाञ्चिन्मानुषाणां प्रवृत्तिः => केषाञ्चित्+मानुषाणाम्+ प्रवृत्तिः किं भवति? => किम्+ भवति? अधुनापि => अधुना+अपि नाधुनापि => न+अधुना+अपि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि स्युस्तर्हि => स्युः+तर्हि कथमिव => कथम्+इव कल्पयेत्स्थितिमात्मीयाम्। => कल्पयेत्+स्थितिम्+आत्मीयाम्। समुचितोऽवसरः। => समुचितः+अवसरः। उभावपि => उभौ+अपि मन्दमन्दं हसन्तौ => मन्दमन्दम्+ हसन्तौ तत्स्थानाददर्शनमुपाजग्मतुः। => तत्स्थानात्+अदर्शनम्+उपाजग्मतुः। कपालमास्फोट्य => कपालम्+आस्फोट्य हृदयं कथञ्चिद् => हृदयम्+ कथञ्चिद् बलात्संस्थाप्य => बलात्+संस्थाप्य पन्थानमनिमेषं पश्यन् => पन्थानम्+अनिमेषम्+ पश्यन् इवाचलस्तस्थौ। => इव+अचलः+तस्थौ। धर्मपथमवलम्बमानानां समयेऽस्मिन् => धर्मपथम्+अवलम्बमानानाम्+ समये+अस्मिन् समयेऽस्मिन् => समये+अस्मिन् वणिगपि => वणिक्+अपि केवलं हाहाकार => केवलम्+ हाहाकार टुकटोडानामकमेकं राज्यमस्ति। => टुकटोडानामकम्+एकम्+ राज्यम्+अस्ति। राज्यमस्ति। => राज्यम्+अस्ति। कदाचिदत्र => कदाचित्+अत्र कश्चिच्चावड़ावंशीयो => कश्चित्+चावड़ावंशीय: नरपतिश्शासनमकरोत्। => नरपतिः+शासनम्+अकरोत्। भूपतेरेकः => भूपतेः+एकः पुत्रोऽभूद्, => पुत्रः+अभूद्, कन्यायाश्च => कन्यायाः+च वीरमतिरिति => वीरमतिः+इति नामाभवत्। => नाम+अभवत्। वीरमतिर्बाल्यादेव => वीरमतिः+बाल्यात्+एव शस्‍त्रास्त्रसञ्चालनमभ्यस्यन्ती => शस्त्रास्त्रसञ्चालनम्+अभ्यस्यन्ती सर्वास्वेव => सर्वासु+एव परां प्रौढिं => पराम्+ प्रौढिम्+ प्रौढिं प्राप्ता। => प्रौढिम्+ प्राप्ता। यद्यप्येषा => यद्यपि+एषा स्वज्येष्ठभ्रातुर्वीरजात् => स्वज्येष्ठभ्रातुः+वीरजात् कनिष्ठाऽभवत्, => कनिष्ठा+अभवत्, बहुष्ववसरेषु => बहुषु+अवसरेषु लक्ष्यवेधविषये–ततोऽप्यधिकं हस्तलाघवमदर्शयत्। => लक्ष्यवेधविषये–ततः+अपि+अधिकम्+ हस्तलाघवम्+अदर्शयत्। हस्तलाघवमदर्शयत्। => हस्तलाघवम्+अदर्शयत्। एवमियं स्वीयेन => एवम्+इयम्+ स्वीयेन स्वजनकं नितान्तमतोषयत्। => स्वजनकम्+ नितान्तम्+अतोषयत्। नितान्तमतोषयत्। => नितान्तम्+अतोषयत्। अथैवं लालनपालनाभ्यां => अथ+एवम्+ लालनपालनाभ्याम्+ लालनपालनाभ्यां पोष्यमाणा => लालनपालनाभ्याम्+ पोष्यमाणा राजाऽपि => राजा+अपि महान्तं प्रयत्नमातिष्ठत्। => महान्तम्+ प्रयत्नम्+आतिष्ठत्। प्रयत्नमातिष्ठत्। => प्रयत्नम्+आतिष्ठत्। मालवाधिपतेरुदयादित्यस्य => मालवाधिपतेः+उदयादित्यस्य जगद्देवनामानं कुमारं => जगद्देवनामानम्+ कुमारम्+ कुमारं निजमनः => कुमारम्+ निजमनः सर्वैरपि => सर्वैः+अपि गुणैर्भूषितमशृणोत्। => गुणैः+भूषितम्+अशृणोत्। ततश्च => ततः+च तेनैव => तेन+एव पाणिग्रहणसंस्कारमकरोत्। => पाणिग्रहणसंस्कारम्+अकरोत्। अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव सुगृहीतनाम्नोर्भोजविक्रमयोः => सुगृहीतनाम्न:+भोजविक्रमयोः श्रीमानुदयादित्यनामा => श्रीमान्+उदयादित्यनामा मालवाधिपतिरासीत्। => मालवाधिपतिः+आसीत्। राज्ञावास्ताम्, => राज्ञौ+आस्ताम्, प्रथमायां बघेलन्यां => प्रथमायाम्+ बघेलन्याम्+ बघेलन्यां राज्ञः => बघेलन्याम्+ राज्ञः परं प्रेमाभवत् => परम्+ प्रेम+अभवत् प्रेमाभवत् => प्रेम+अभवत् सौलंकिन्यां च => सौलंकिन्याम्+ च बघेलन्यां रणधवलनामा => बघेलन्याम्+ रणधवलनामा सौलंकिन्यां च => सौलंकिन्याम्+ च ज्येष्ठोऽभूत् => ज्येष्ठः+अभूत् वीरश्च => वीरः+च नासीत्। => न+आसीत्। जगद्देवश्च => जगद्देवः+च कनिष्ठत्वेऽपि => कनिष्ठत्वे+अपि कलाकुशलश्चासीत्। => कलाकुशलः+च+आसीत्। ततश्च => ततः+च सोऽवर्धत् => सः+अवर्धत् गुणानां प्रशस्तिः => गुणानाम्+ प्रशस्तिः एकां तस्य => एकाम्+ तस्य विमातरं बघेलनीं => विमातरम्+ बघेलनीम्+ बघेलनीं विहायान्ये => बघेलनीम्+ विहाय+अन्ये विहायान्ये => विहाय+अन्ये सर्वेऽपि => सर्वे+अपि जनास्तस्मिन्नस्निह्यन्। => जनाः+तस्मिन्+अस्निह्यन्। राज्ञोऽपि => राज्ञः+अपि महाननुग्रहोऽभवत्। => महान्+अनुग्रहः+अभवत्। निजतनयस्यायोग्यत्वं नारोचत => निजतनयस्य+अयोग्यत्वम्+ न+अरोचत नारोचत => न+अरोचत ततोऽप्यधिकं वा => ततः+अपि+अधिकम्+ वा योग्यत्वमपि => योग्यत्वम्+अपि नारोचत। => न+अरोचत। नितरामकुप्यत्। => नितराम्+अकुप्यत्। परं राजा => परम्+ राजा तस्यामनुरक्तोऽभवत्। => तस्याम्+अनुरक्तः+अभवत्। मिथ्यापवादैस्तस्यै => मिथ्यापवादैः+तस्यै तमरोषयत्। => तम्+अरोषयत्। एवं क्रमशो => एवम्+ क्रमश: राजानं कोपयन्ती => राजानम्+ कोपयन्ती पुत्रसहितां तां => पुत्रसहिताम्+ ताम्+ तां सोलङ्किनी => ताम्+ सोलङ्किनी निर्वाहार्थमदीयत। => निर्वाहार्थम्+अदीयत। चाभूत्। => च+अभूत्। सुखं निवसति => सुखम्+ निवसति राजसभाप्रवेशोऽपि => राजसभाप्रवेशः+अपि एवं कष्टदशायामपि => एवम्+ कष्टदशायाम्+अपि कष्टदशायामपि => कष्टदशायाम्+अपि निजन्यायालयोपविष्टायोदयादित्याय => निजन्यायालयोपविष्टाय+उदयादित्याय हीनावस्थां व्यजिज्ञपत्। => हीनावस्थाम्+ व्यजिज्ञपत्। सोऽपि => सः+अपि तदाकर्ण्य => तत्+आकर्ण्य तत्क्षणादेव => तत्क्षणात्+एव जगद्देवमाजुहाव। => जगद्देवम्+आजुहाव। समयातं च => समयातम्+ च तं हीनवेषं => तम्+ हीनवेषम्+ हीनवेषं विलोक्य => हीनवेषम्+ विलोक्य वस्त्राण्यदापयत्। => वस्त्राणि+अदापयत्। स्वीयं खड्गं => स्वीयम्+ खड्गम्+ खड्गं वाजिनं => खड्गम्+ वाजिनम्+ वाजिनं च => वाजिनम्+ च स्वयं तस्मै => स्वयम्+ तस्मै सर्वोऽपि => सर्वः+अपि लब्‍धाहुतिरनलज्वालेव => लब्धाहुतिः+अनलज्वाल+इव नितान्तमदीप्यत। => नितान्तम्+अदीप्यत। सायं सामायातं => सायम्+ सामायातम्+ सामायातं स्वस्वामिनं => सामायातम्+ स्वस्वामिनम्+ स्वस्वामिनं चोवाच => स्वस्वामिनम्+ च+उवाच चोवाच => च+उवाच ज्येष्ठं विहाय => ज्येष्ठम्+ विहाय पुरस्करणं सर्वथा => पुरस्करणम्+ सर्वथा रणधवलश्च => रणधवलः+च पुत्रोऽस्ति। => पुत्रः+अस्ति। खड्गाश्वयोस्‍तस्‍यैवाधिकारोऽस्ति। => खड्गाश्वयोः+तस्‍य+एव+अधिकारः+अस्ति। अतस्‍त्‍वरितं त्‍वं => अतः+त्वरितम्+ त्‍वम्+ त्‍वं स्‍वीयौ => त्‍वम्+ स्‍वीयौ जगद्देवात्प्रत्यानय, => जगद्देवात्+प्रत्‍यानय, प्रायोपवेशनं मे => प्राय+उपवेशनम्+ मे नरपतिराह => नरपतिः+आह कश्चित्क्षुद्रोपि => कश्चित्+क्षुद्रः+अपि सोऽपि => सः+अपि स्वहस्तदत्तं वस्तु => स्वहस्तदत्तम्+ वस्तु प्रत्यादातुं लज्जते, => प्रत्‍यादातुम्+ लज्जते, अहं पुनर्नृपतिरस्मि, => अहम्+ पुनः+नृपतिः+अस्मि, पुनर्नृपतिरस्मि, => पुनः+नृपतिः+अस्मि, तत्कथमहं स्वहस्तदत्तं => तत्कथम्+अहम्+ स्वहस्तदत्तम्+ स्वहस्तदत्तं वस्तु => स्वहस्तदत्तम्+ वस्तु प्रत्यानयेयम्’’। => प्रत्यानय+इयम्’’। एवमुक्तवति => एवम्+उक्तवति सर्वथैव => सर्वथा+एव हातुमुद्यता => हातुम्+उद्यता तस्यास्तां दशामालोच्य => तस्याः+ताम्+ दशाम्+आलोच्य दशामालोच्य => दशाम्+आलोच्य पुरस्कारसहितं जगद्देवं => पुरस्कारसहितम्+ जगद्देवम्+ जगद्देवं पुनराकारयामास। => जगद्देवम्+ पुनः+आकारयामास। पुनराकारयामास। => पुनः+आकारयामास। पुनरुपस्थितं च => पुनः+उपस्थितम्+ च तं जगाद– => तम्+ जगाद– चेत्त्वं मामनुरञ्जयितुमिच्छसि => चेत्+त्वम्+ माम्+अनुरञ्जयितुम्+इच्छसि मामनुरञ्जयितुमिच्छसि => माम्+अनुरञ्जयितुम्+इच्छसि जगद्देवस्तु => जगद्देवः+तु तदाकर्ण्य => तत्+आकर्ण्य सन्नुवाच– => सन्+उवाच– नैवं भवदभिलाषः, => न+एवम्+ भवदभिलाषः, विमातुरेवस्तीत्यहं सम्यग्जानामि, => विमातुः+एव+अस्ति+इति+अहम्+ सम्यक्+जानामि, सम्यग्जानामि, => सम्यक्+जानामि, अहं राजन्यसूनुरस्मि, => अहम्+ राजन्यसूनुः+अस्मि, राजन्यसूनुरस्मि, => राजन्यसूनुः+अस्मि, नाहं धनाभावात्किञ्चिदपि => न+अहम्+ धनाभावात्+किञ्चित्+अपि धनाभावात्किञ्चिदपि => धनाभावात्+किञ्चित्+अपि बाहोश्च => बाहोः+च प्रतापादहं यत्रैव => प्रतापात्+अहम्+ यत्रैव गच्छेयं तत्रैव => गच्छेयम्+ तत्रैव जीविकां लभेयेत्यस्ति => जीविकाम्+ लभेय+इति+अस्ति लभेयेत्यस्ति => लभेय+इति+अस्ति इदानीं यावद् => इदानीम्+ यावद् विपदभिभूतोऽप्यहं भवदनुरागमनुस्मरन्नत्र => विपदभिभूतः+अपि+अहम्+ भवदनुरागम्+अनुस्मरन्+अत्र भवदनुरागमनुस्मरन्नत्र => भवदनुरागम्+अनुस्मरन्+अत्र तदद्य => तदा+अद्य कर्मवशाद्यत्रैव => कर्मवशादि+अत्रैव गतिर्भविष्यति => गतिः+भविष्यति तत्रैवाहं गमिष्यामि। => तत्रैव+अहम्+ गमिष्यामि। अयं चाश्वः,’’ => अयम्+ च+अश्वः,’’ चाश्वः,’’ => च+अश्वः,’’ इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा खड्गं तत्रावस्थाप्य => खड्गम्+ तत्र+अवस्थाप्य तत्रावस्थाप्य => तत्र+अवस्थाप्य घोटकं च => घोटकम्+ च जगद्देवस्ततः => जगद्देवः+ततः स्वयं राज्ञा => स्वयम्+ राज्ञा तत्सामन्तैश्च => तत्सामन्तैः+च प्रबोधितोऽपि => प्रबोधितः+अपि दातुं पुनरुक्तोऽपि => दातुम्+ पुनः+उक्तः+अपि पुनरुक्तोऽपि => पुनः+उक्तः+अपि एवं राजद्वारात् => एवम्+ राजद्वारात् प्रथमं स्वमातुः => प्रथमम्+ स्वमातुः सर्वोऽपि => सर्वः+अपि वृत्तान्तस्तस्यै => वृत्तान्तः+तस्यै प्रवासोद्योगमाकर्णयन्त्या => प्रवासोद्योगम्+आकर्णयन्त्या नेत्राभ्यां वाष्पविन्दवोऽपतन्। => नेत्राभ्याम्+ वाष्पविन्दवः+अपतन्। वाष्पविन्दवोऽपतन्। => वाष्पविन्दवः+अपतन्। मुखं शुष्कम्, => मुखम्+ शुष्कम्, कस्यचिदशरणस्यान्धस्य => कस्यचित्+अशरणस्य+अन्धस्य यष्टिकामाहरेत् => यष्टिकाम्+आहरेत् विश्लेषस्तामखेदयत्। => विश्लेषः+ताम्+अखेदयत्। परं किं => परम्+ किम्+ किं कुर्यात् => किम्+ कुर्यात् नासीत् => न+आसीत् कश्चिदुपायो => कश्चित्+उपायः हृदयमवस्थाप्य => हृदयम्+अवस्थाप्य मूर्धानमभिषिञ्चन्ती => मूर्धानम्+अभिषिञ्चन्ती त्‍वद्विश्‍लेषज: => त्‍वत्+विश्‍लेषज: काष्ठाग्निरिव => काष्ठाग्निः+इव राजपुत्रस्‍त्‍वमनर्ह: => राजपुत्रः+त्वम्+अनर्ह: खल्‍वमुष्‍य => खलु+अमुष्‍य भद्रं ते => भद्रम्+ ते एवं जननीमनुमान्‍य, => एवम्+ जननीम्+अनुमान्‍य, जननीमनुमान्‍य, => जननीम्+अनुमान्‍य, वाजिनं समारुह्य, => वाजिनम्+ समारुह्य, वाष्‍पवर्षं वर्षन्‍त्‍या => वाष्पवर्षम्+ वर्षन्‍त्‍याः+ वर्षन्‍त्‍या मातु: => वर्षन्‍त्‍याः+ मातु: पुनर्मुखमवलोकयञ्जगद्देवष्‍टुकटोडाभिमधं श्वसुरपुरं => पुनः+मुखम्+अवलोकयन्+जगद्देवः+टुकटोडाभिधम्+ श्वसुरपुरम्+ श्वसुरपुरं प्रति => श्वसुरपुरम्+ प्रति गतश्च => गतः+च कस्मिंश्चिदुद्याने => कस्मिंश्चित्+उद्याने हयपृष्ठादवतीर्णस्‍तमश्‍वं वृक्षमूले => हयपृष्ठात्+अवतीर्णः+तम्+अश्‍वम्+ वृक्षमूले स्‍वयन्‍तत्रैवाशेत। => स्‍वयम्+तत्रैव+आशेत। विधिवशादस्मिनेव => विधिवशात्+अस्मिन्+एव वीरमतिस्‍तस्मिन्‍नेवोद्याने => वीरमतिः+तस्मिन्+एव+उद्याने चाऽस्‍य => च+अस्‍य आगतैव => आगता+एव काञ्चिद्दासीं कानिचित् => काञ्चित्+दासीम्+ कानिचित् फलान्‍यवचेतुं तत्रैव => फलानि+अवचेतुम्+ तत्रैव जगद्देवोऽशयिष्ट। => जगद्देवः+अशयिष्ट। दृष्‍टमात्रं च => दृष्‍टमात्रम्+ च तं दासी => तम्+ दासी द्रुततरं प्रतिनिवृत्ता => द्रुततरम्+ प्रतिनिवृत्ता तं वृत्तान्‍तं => तम्+ वृत्तान्तम्+ वृत्तान्‍तं स्‍वभर्तृदारिकामश्रावयत्। => वृत्तान्तम्+ स्‍वभर्तृदारिकाम्+अश्रावयत्। स्‍वभर्तृदारिकामश्रावयत्। => स्‍वभर्तृदारिकाम्+अश्रावयत्। तद्ववचनेष्वविश्वस्‍य => तद्वचनेषु+अविश्वस्‍य स्‍वयं तत्र => स्वयम्+ तत्र जीतिवेश्वरमेकाकिनं शयानं => जीवितेश्वरम्+एकाकिनम्+ शयानम्+ शयानं दृष्ट्वा => शयानम्+ दृष्ट्वा दासीर्दूरत: => दासीः+दूरत: शनैस्‍तमजागरयत्। => शनैः+तम्+अजागरयत्। जागतिरतश्च => जागतिरतः+च प्राणप्रियां तां => प्राणप्रियाम्+ ताम्+ तां तत्रोपविष्टामवलोक्‍य => ताम्+ तत्र+उपविष्टाम्+अवलोक्‍य तत्रोपविष्टामवलोक्‍य => तत्र+उपविष्टाम्+अवलोक्‍य कुशलमापृच्‍छ्य => कुशलम्+आपृच्‍छ्य पृष्टश्च => पृष्टः+च स्‍वीयं तत् => स्वीयम्+ तत् सर्वमकथयत्। => सर्वम्+अकथयत्। ‘‘परदेशं यियासतो => ‘‘परदेशम्+ यियासतो नितान्‍तमेवोत्‍कण्ठितमभवदतोऽत्र => नितान्‍तम्+एव+उत्‍कण्ठितम्+अभवत्+अत:+अत्र समागतोऽध्‍वश्रमापयापनाय => समागतः+अध्‍वश्रमापयापनाय यथैवात्रोद्यानेऽस्‍वपं तथैव => यथा+एव+अत्र+उद्याने+अस्‍वपम्+ तथैव मां जागरितवती। => माम्+ जागरितवती। इदानीं च => इदानीम्+ च सम्‍पन्‍नमनोभिलाषं मामनुमन्‍यतां => सम्‍पन्‍नमनोभिलाषम्+ माम्+अनुमन्‍यताम्+ मामनुमन्‍यतां भव‍ती => माम्+अनुमन्‍यताम्+ भव‍ती तदाकर्ण्‍य => तत्+आकर्ण्‍य कदाचिदपि => कदाचित्+अपि मां विमुच्‍य => माम्+ विमुच्‍य अहं भवतोर्द्धाङ्गिनी => अहम्+ भवतः+अर्द्धाङ्गिनी भवतोर्द्धाङ्गिनी => भवतः+अर्द्धाङ्गिनी तद्यदि => तदा+यदि दक्षिणबाहुसदृशं साहाय्यं => दक्षिणबाहुसदृशम्+ साहाय्यम्+ साहाय्यं कर्तुं => साहाय्यम्+ कर्तुम्+ कर्तुं न => कर्तुम्+ न पारयेयं तथाऽपि => पारयेयम्+ तथापि वामसदृशमवश्‍यमेव => वामसदृशम्+अवश्‍यम्+एव स्‍वीयं वीराङ्गनात्‍वम्। => स्वीयम्+ वीराङ्गनात्‍वम्। तदनुमन्‍यतां मां => तत्+अनुमन्‍यताम्+ माम्+ मां सहप्रवसनाय => माम्+ सहप्रवसनाय किं च => किम्+ च राजप्रासादं गता: => राजप्रासादम्+ गता: तद्भवत्‍स्‍वागताय => तत्+भवत्‍स्‍वागताय चात्र => च+अत्र विश्रम्‍यावां सहैव => विश्रम्‍य+आवाम्+ सहैव एवं ब्रुवत्‍यामेव => एवम्+ ब्रुवत्‍याम्+एव ब्रुवत्‍यामेव => ब्रुवत्‍याम्+एव तस्‍यां तस्‍या => तस्याम्+ तस्‍या: बहुभिर्जनैर्विविधैश्च => बहुभिः+जनैः+विविधैः+च तावुभावपि => तौ+उभौ+अपि प्रमोदेनान्‍योन्‍यमालिङ्गितवन्‍तौ। => प्रमोदेन+अन्‍योन्‍य:+अन्‍यम्+आलिङ्गितवन्‍तौ। राजजीनामानं स्‍वश्वशुरमभिवाद्य => राजजीनामानम्+ स्‍वश्वसुरम्+अभिवाद्य स्‍वश्वशुरमभिवाद्य => स्‍वश्वसुरम्+अभिवाद्य कुशलप्रश्‍नानन्‍तरं सर्वं => कुशलप्रश्‍नानन्‍तरम्+ सर्वम्+ सर्वं स्‍ववृत्तान्‍तं => सर्वम्+ स्‍ववृत्तान्तम्+ स्‍ववृत्तान्‍तं निगद्य => स्‍ववृत्तान्तम्+ निगद्य ‘‘श्वोऽहमित: => ‘‘श्वः+अहम्+इत: स्‍वजामातुस्‍तानुच्‍चभावपरिपूर्णान् => स्‍वजामातुः+तान्+उच्‍चभावपरिपूर्णान् विचारानवबुध्‍य => विचारान्+अवबुध्‍य तमाह => तम्+आह ‘‘इदमपि => ‘‘इदम्+अपि राज्‍यं भवति => राज्‍यम्+ भवति एवास्ति। => एव+अस्ति। भवद्भिरत्रैवावस्‍थातव्‍यमित्‍यस्ति => भवद्भिः+अत्रैव+अवस्‍थातव्‍यम्+इति+अस्ति परमोऽभिलाष:’’। => परमः+अभिलाष:’’। पुनरब्रवीत् => पुनः+अब्रवीत् ‘‘इदमपि => ‘‘इदम्+अपि गृहं ममैवास्‍तीति => गृहम्+ मम+एव+अस्‍ति+इति ममैवास्‍तीति => मम+एव+अस्‍ति+इति सत्‍यं वचस्‍तथापि => सत्यम्+ वचः+तथापि वचस्‍तथापि => वचः+तथापि परीक्षाऽवश्‍यमेव => परीक्षा+अवश्‍यम्+एव मामाज्ञापयतु => माम्+आज्ञापयतु एवमालप्‍य => एवम्+आलप्‍य श्वशुरस्‍याग्रहवशाज्‍जगद्देव: => श्वशुरस्‍य+आग्रहवशात्+जगद्देव: कानिचिद्दिनानि => कानिचित्+दिनानि पूर्वञ्च => पूर्वम्+च वीरमतिं बहुशोऽबोधयत्। => वीरमतिम्+ बहुशः+अबोधयत्। बहुशोऽबोधयत्। => बहुशः+अबोधयत्। परं न => परम्+ न कथमप्‍यमन्‍यत। => कथम्+अपि+अमन्‍यत। चन्‍द्रस्‍येव, => चन्‍द्रस्‍य+एव, विद्युन्‍मेघस्‍येव, => विद्युत्+मेघस्‍य+एव, पुरुषस्‍येव => पुरुषस्‍य+एव चाहं भवत्‍साहचर्यं => च+अहम्+ भवत्साहचर्यम्+ भवत्‍साहचर्यं विहातुं => भवत्साहचर्यम्+ विहातुम्+ विहातुं सर्वथैवासमर्थाऽस्मि। => विहातुम्+ सर्वथा+इव+असमर्थ:+अस्मि। सर्वथैवासमर्थाऽस्मि। => सर्वथा+इव+असमर्थ:+अस्मि। विशेषतश्‍चास्‍यां कष्टदशायामित्‍यब्रवीत्। => विशेषतः+च+अस्‍याम्+ कष्टदशायाम्+इति+अब्रवीत्। कष्टदशायामित्‍यब्रवीत्। => कष्टदशायाम्+इति+अब्रवीत्। एवं तां => एवम्+ ताम्+ तां भक्तिमतीमाग्रहारूढां => ताम्+ भक्तिमतीम्+आग्रहारूढाम्+ भक्तिमतीमाग्रहारूढां चावलोक्‍य => भक्तिमतीम्+आग्रहारूढाम्+ च+अवलोक्‍य चावलोक्‍य => च+अवलोक्‍य जनानापृच्‍छय, => जनान्+आपृच्‍छय, वीरमतिमश्वपृष्ठे => वीरमतिम्+अश्वपृष्ठे स्‍वयं चारूह्य => स्वयम्+ च+आरूह्य चारूह्य => च+आरूह्य केचिदन्‍ये => केचित्+अन्‍ये राजसूनुर्वीरजश्च => राजसूनुः+वीरजः+च ताभ्‍यां दम्‍पतिभ्‍यां => ताभ्याम्+ दम्‍पतिभ्याम्+ दम्‍पतिभ्‍यां सह => दम्‍पतिभ्याम्+ सह कियद्दूरं गता: => कियत्+दूरम्+ गता: स्‍वस्‍वसृपतिं प्राह => स्वस्‍वसृपतिम्+ प्राह विंशतिक्रोशानस्ति। => विंशतिक्रोशान्+अस्ति। परं लघु: => परम्+ लघु: दुष्टपशुसमधिष्ठितश्चास्ति, => दुष्टपशुसमधिष्ठितः+च+अस्ति, भवद्भयां दीर्घेणैवाध्‍वना => भवद्भयाम्+ दीर्घेण+एव+अध्‍वना दीर्घेणैवाध्‍वना => दीर्घेण+एव+अध्‍वना एवं वीरजेन => एवम्+ वीरजेन बोधितावपि => बोधितौ+अपि लघुनैव => लघुना+एव कियद्दूरं गतयोरेव => कियत्+दूरम्+ गतयोः+एव गतयोरेव => गतयोः+एव तयोरेका => तयोः+एका तामालोक्‍य => ताम्+आलोक्‍य तच्छिरोऽविध्‍यत्। => तच्छिरः+अविध्‍यत्। विद्धशिराश्च => विद्धशिराः+च प्रहारं दातुं => प्रहारम्+ दातुम्+ दातुं तथा => दातुम्+ तथा द्रुतमद्रवद्यथा => द्रुतमद्रवत्+यथा खड्गबहिष्‍करणायाऽप्‍यवसरं न => खड्गबहिष्‍करणाय+अपि+अवसरम्+ न वीरमतिस्‍तु => वीरमतिः+तु स्‍वस्‍वामिनं मृत्‍युमुखप्रविष्टमिव => स्‍वस्‍वामिनम्+ मृत्‍युमुखप्रविष्टम्+इव मृत्‍युमुखप्रविष्टमिव => मृत्‍युमुखप्रविष्टम्+इव तां तथाऽताडयद्यथा => ताम्+ तथा+अताडयत्+यथा तथाऽताडयद्यथा => तथा+अताडयत्+यथा लतेव => लता+इव सहसैव => सहसा+इव भूमावपतत्। => भूमौ+अपतत्। कालकवलान्निवारितो जगद्देवस्‍तु => कालकवलात्+निवारित:+ जगद्देवः+तु जगद्देवस्‍तु => जगद्देवः+तु जगद्देवं परमेश्वरं => जगद्देवम्+ परमेश्वरम्+ परमेश्वरं तुष्टाव। => परमेश्वरम्+ तुष्टाव। प्रसन्‍नश्चाभवत्। => प्रसन्‍नः+च+अभवत्। एवं पतितायामेव => एवम्+ पतितायाम्+एव पतितायामेव => पतितायाम्+एव व्‍याघ्रयां वीरमत्‍यां => व्‍याघ्रयाम्+ वीरमत्‍याम्+ वीरमत्‍यां स्‍वपतेरिव => वीरमत्‍याम्+ स्‍वपतेः+इव स्‍वपतेरिव => स्‍वपतेः+इव साहाय्यं कर्तुकामो => साहाय्यम्+ कर्तुकाम: तावभिहन्‍तुमभ्‍यद्रवत्। => तौ+अभिहन्‍तुम्+अभ्यद्रवत्। आगच्‍छतस्‍तस्‍य => आगच्‍छतः+तस्‍य प्ररोपितेऽपि => प्ररोपिते+अपि तं पुनरुत्तिष्ठन्‍तमलोक्‍य => तम्+ पुनः+उत्तिष्ठन्‍तम्+आलोक्‍य पुनरुत्तिष्ठन्‍तमलोक्‍य => पुनः+उत्तिष्ठन्‍तम्+आलोक्‍य जगद्देवस्‍तं तथा => जगद्देवः+तम्+ तथा सकृदप्‍युत्‍पतितुं प्राभवत्। => सकृत्+अपि+उत्‍पतितुम्+ प्राभवत्। एवमन्‍योन्‍यसंदृष्टशौर्यौ => एवम्+अन्‍योन्‍यसंदृष्टशौर्यौ तमध्‍वानमतिक्रम्‍य => तम्+अध्‍वानम्+अतिक्रम्‍य चैकस्‍य => च+एकस्‍य सरसस्‍तीरे => सरसः+तीरे विश्रमार्थं समुपविष्टौ। => विश्रमार्थम्+ समुपविष्टौ। श्‍यालो वीरजस्‍तु => श्‍याल:+ वीरजः+तु वीरजस्‍तु => वीरजः+तु गमनं पित्रे => गमनम्+ पित्रे स राजाऽत्‍यन्‍तमभैषीत्। => सः+ राजा+अत्‍यन्‍तम्+अभैषीत्। राजाऽत्‍यन्‍तमभैषीत्। => राजा+अत्‍यन्‍तम्+अभैषीत्। ‘‘हिंस्रपशुविहतयोर्मम => ‘‘हिंस्रपशुविहतयोः+मम जामात्रार्दाहसंस्‍कारो => जामात्रोः+दाहसंस्‍कारः विहतहिंस्रपश्‍वोस्‍तयो: => विहतहिंस्रपश्‍वोः+तयो: कुशलवृत्तान्‍तो वा => कुशलवृत्तान्‍त:+ वा शीघ्रमानेय:’’ => शीघ्रम्+आनेय:’’ कांश्चिज्‍जनान् => कांश्चित्+जनान् शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव तेनैव => तेन+एव गच्‍छन्‍तश्च => गच्‍छन्‍तः+च व्याघ्रं व्‍याघ्रीं => व्याघ्रम्+ व्‍याघ्रीम्+ व्‍याघ्रीं च => व्‍याघ्रीम्+ च पुरुषं काञ्चित् => पुरुषम्+ काञ्चित् स्त्रियं वा => स्त्रियम्+ वा प्रमोदमानास्‍ते => प्रमोदमानाः+ते तावुभावपि => तौ+उभौ+अपि सकुशलाववलोक्‍य => सकुशलौ+अवलोक्‍य ताभ्‍यां च => ताभ्याम्+ च मार्गेतिवृत्तं सम्‍यगवबुध्‍य => मार्गेतिवृत्तम्+ सम्‍यक्+अवबुध्‍य सम्‍यगवबुध्‍य => सम्‍यक्+अवबुध्‍य पुनश्च => पुनः+च तत्‍सर्वं राज्ञे => तत्सर्वम्+ राज्ञे स्‍वपुत्रीपराक्रमकथां निशम्‍य => स्‍वपुत्रीपराक्रमकथाम्+ निशम्‍य नितरामहृष्‍यत्। => नितराम्+अहृष्‍यत्। सानन्‍दं यात्रां => सानन्दम्+ यात्राम्+ यात्रां कुर्वन्‍त्‍यौ => यात्राम्+ कुर्वन्‍त्‍यौ कतिपयैरेव => कतिपयैः+एव सरसस्‍तटेऽश्वाभ्‍यामवरुह्य => सरसस्तटे+अश्वाभ्‍याम्+अवरुह्य वृक्षच्‍छायायां विश्रम्‍य => वृक्षच्‍छायायाम्+ विश्रम्‍य कानिचिद्दिनान्‍यवस्‍थातुं निरणैष्टाम्। => कानिचित्+दिनानि+अवस्‍थातुम्+ निरणैष्टाम्। ततश्च => ततः+च वीरमतिं प्राह => वीरमतिम्+ प्राह यावदहं नगरे => यावत्+अहम्+ नगरे व्‍यवस्‍थां कृत्‍वा => व्‍यवस्‍थाम्+ कृत्‍वा तावत्त्‍वमत्रैव => तावत्+त्वम्+अत्रैव सम्‍यगवहिता => सम्‍यक्+अवहिता इत्‍युक्तवत्‍यां वीरमत्‍यां => इति+उक्तवत्‍याम्+ वीरमत्‍याम्+ वीरमत्‍यां जगद्देवो => वीरमत्‍याम्+ जगद्देव: पुरं प्रविष्टो => पुरम्+ प्रविष्ट: वीरमतिश्च => वीरमतिः+च स्‍वयं तत्रैवोपविष्टा। => स्वयम्+ तत्रैव+उपविष्टा। तत्रैवोपविष्टा। => तत्रैव+उपविष्टा। अस्मिंश्च => अस्मिन्+च जामोतीनाम्‍न्‍या कयाचिद् => जामोतीनाम्‍न्‍याः+ कयाचिद् मैत्रीमबध्‍नात्। => मैत्रीम्+अबध्‍नात्। परमसुन्‍दर्या अपि => परमसुन्‍दर्याः+ अपि तस्‍या लावण्‍येनासन्‍तुष्‍यन् => तस्‍याः+ लावण्‍येन+असन्‍तुष्‍यन् लावण्‍येनासन्‍तुष्‍यन् => लावण्‍येन+असन्‍तुष्‍यन् स तामुवाच => सः+ ताम्+उवाच तामुवाच => ताम्+उवाच त्‍वं काञ्चित्त्‍वत्तोऽपि => त्‍वम्+ काञ्चित्+त्वत्तः+अपि काञ्चित्त्‍वत्तोऽपि => काञ्चित्+त्वत्तः+अपि रूपवत्तरां बालां => रूपवत्तराम्+ बालाम्+ बालां लभेथास्‍तर्हि => बालाम्+ लभेथाः+तर्हि लभेथास्‍तर्हि => लभेथाः+तर्हि तां मदर्थमानय, => ताम्+ मदर्थम्+आनय, मदर्थमानय, => मदर्थम्+आनय, त्‍वामहं बहुलेन => त्‍वाम्+अहम्+ बहुलेन कस्‍याश्चिद्वराङ्गनाया => कस्‍याश्चित्+वराङ्गनाया: नितान्‍तमवहिताभवत्। => नितान्‍तम्+अवहिताभवत्। जलाहरणार्थं सहस्रलिङ्गसरस्‍तटं => जलाहरणार्थम्+ सहस्रलिङ्गसरस्तटम्+ सहस्रलिङ्गसरस्‍तटं गता => सहस्रलिङ्गसरस्तटम्+ गता काचित्तस्‍या => काचित्+तस्‍या: तत्रोपविष्टां वीरमतिमपश्‍यत्। => तत्र+उपविष्टाम्+ वीरमतिम्+अपश्‍यत्। वीरमतिमपश्‍यत्। => वीरमतिम्+अपश्‍यत्। गत्‍वाऽऽत्‍मानं पाटननृपते: => गत्‍वा+आत्‍मानम्+ पाटननृपते: दासीं प्रख्‍याप्‍य: => दासीम्+ प्रख्‍याप्‍य: सर्वमपि => सर्वम्+अपि वृत्तान्‍तमवजगाम। => वृत्तान्‍तम्+अवजगाम। द्रुततरं च => द्रुततरम्+ च श्रुत एव => श्रुतः+ एव वीरमतिं लालकुमारेण => वीरमतिम्+ लालकुमारेण स्‍वरथमतिशीघ्रं सज्‍जयामास। => स्‍वरथम्+अतिशीघ्रम्+ सज्‍जयामास। स्‍वयं च => स्वयम्+ च तस्मिन्‍नुपाविशत्। => तस्मिन्+उपाविशत्। पञ्चविंशतिमश्‍वारोहांश्च => पञ्चविंशतिम्+अश्‍वारोहान्+च तस्‍यैव => तस्‍य+एव सहस्रलिङ्गसरसस्‍तीरं जगाम। => सहस्रलिङ्गसरसस्तीरम्+ जगाम। दृष्टायामेव => दृष्टायाम्+एव वीरमत्‍यां परिचितामिव => वीरमत्‍याम्+ परिचिताम्+इव परिचितामिव => परिचिताम्+इव तामुवाच => ताम्+उवाच पितुरुदयादित्‍यस्‍याहं स्‍वसास्मि। => पितुः+उदयादित्‍यस्‍य+अहम्+ स्‍वसा+अस्मि। स्‍वसास्मि। => स्‍वसा+अस्मि। जलार्थमागता => जलार्थम्+आगता त्‍वदागमनवृत्तं मामकथयत्। => त्‍वत्+आगमनवृत्तम्+ माम्+अकथयत्। मामकथयत्। => माम्+अकथयत्। पतिर्जगद्देवोऽपि => पतिः+जगद्देवः+अपि सम्‍प्राप्‍तोऽस्ति। => सम्‍प्राप्‍तः+अस्ति। अतस्‍त्‍वदर्थमागतया => अतः+त्वदर्थम्+आगतया अस्‍मदीयमातिथ्‍यं चाङ्गीकुरु’’। => अस्‍मदीयम्+आतिथ्‍यम्+ च+अङ्गीकुरु’’। चाङ्गीकुरु’’। => च+अङ्गीकुरु’’। एवमुक्तवत्‍यां तस्‍यां => एवम्+उक्तवत्‍याम्+ तस्याम्+ तस्‍यां तस्‍या: => तस्याम्+ तस्‍या: स्निग्‍धैश्‍च => स्निग्‍धैः+च वचनेर्वञ्चिता => वचनैः+वञ्चिता वीरमतिर्वस्‍त्राभरणै: => वीरमतिः+वस्‍त्राभरणै: सेवकसंघैश्च => सेवकसंघैः+च तां राजमहिषीं => ताम्+ राजमहिषीम्+ राजमहिषीं मत्‍वा => राजमहिषीम्+ मत्‍वा सदनं जगाम। => सदनम्+ जगाम। सदनमपि => सदनम्+अपि राजसदनसदृशमेवासीत्। => राजसदनसदृशम्+एव+आसीत्। अतस्‍तत्र => अतः+तत्र वीरमत्‍याश्चेतसि => वीरमत्‍याः+चेतसि कश्चित्‍सन्‍देह: => कश्चित्+सन्‍देह: परं महति => परम्+ महति जातेऽपि => जाते+अपि जगद्देवं तत्राऽनागतं => जगद्देवम्+ तत्र+अनागतम्+ तत्राऽनागतं दृष्टवा => तत्र+अनागतम्+ दृष्टवा ततश्च => ततः+च दासीनामेका => दासीनाम्+एका बहिर्गत्‍वा => बहिः+गत्‍वा किञ्चित्‍कालानन्‍तरं च => किञ्चित्+कालानन्‍तरम्+ च पुनरेत्‍य => पुन:+एत्‍य तामुवाच => ताम्+उवाच् राजसेवायां तिष्ठति। => राजसेवायाम्+ तिष्ठति। ततश्च => ततः+च कथाविच्‍छेदभयादवसरमनुपलभ्‍य => कथाविच्‍छेदभयात्+अवसरम्+अनुपलभ्‍य नागन्‍तुं शक्नोति’’। => न+आगन्तुम्+ शक्नोति’’। एतेनोत्तरेणेषत्‍परितुष्टा => एतेन+उत्तरेण+ईषत्+परितुष्टा वीरमतिर्भोजनकालपर्यन्‍तं पुन: => वीरमतिः+भोजनकालपर्यन्‍तम्+ पुन: प्रतीक्षमाणाऽतिष्ठत्। => प्रतीक्षमाणा+अतिष्ठत्। महिषींमन्‍यया => महिषीम्+अन्‍यया प्रबोधिताऽपि => प्रबोधिता+अपि तस्‍यास्‍तमाग्रहमपनेतुमसमर्था => तस्‍याः+तम्+आग्रहम्+अपनेतुम्+असमर्था कञ्चिदुपायान्‍तरमपश्‍यत् => कञ्चित्+उपायान्‍तरम्+अपश्‍यत् कपटमारचय्य => कपटम्+आरचय्य काञ्चिद्दासीं जगद्देवमाकारयितुं => काञ्चित्+दासीम्+ जगद्देवम्+आकारयितुम्+ जगद्देवमाकारयितुं प्राहिणोत्। => जगद्देवम्+आकारयितुम्+ प्राहिणोत्। स्‍वल्‍पकालानन्‍तरं प्रतिनवृत्‍य => स्‍वल्‍पकालानन्‍तरम्+ प्रतिनिवृत्‍य भोजनं रात्रौ => भोजनम्+ रात्रौ तत्राऽऽगमनमख्‍यापयत्। => तत्र+आगमनम्+अख्‍यापयत्। दशवादनसमयेऽपि => दशवादनसमये+अपि स्‍वस्‍वामिनोऽनागमनात्। => स्‍वस्‍वामिनः+अनागमनात्। खिद्यमानां वरीमतिं => खिद्यमानाम्+ वीरमतिम्+ वरीमतिं सा => वीरमतिम्+ सा शयनार्थमुपरितनं भवनं => शयनार्थम्+उपरितनम्+ भवनम्+ भवनं सज्‍जीकृतम्। => भवनम्+ सज्‍जीकृतम्। जगद्देवोऽप्‍यागत:। => जगद्देवः+अपि+आगत:। सप्रमोदं स्‍वपिहि’’। => सप्रमोदम्+ स्‍वपिहि’’। तन्निशम्‍य => तत्+निशम्‍य सहर्षं तत्र => सहर्षम्+ तत्र स्‍वामिनमनवलोक्‍य => स्‍वामिनम्+अनवलोक्‍य कञ्चिदन्‍यमेव => कञ्चित्+अन्‍यम्+एव पुरुषं तत्रोपविष्टं => पुरुषम्+ तत्र+उपविष्टम्+ तत्रोपविष्टं विलोक्‍य => तत्र+उपविष्टम्+ विलोक्‍य तां वञ्चनामबुध्‍यत। => ताम्+ वञ्चनाम्+अबुध्‍यत्। वञ्चनामबुध्‍यत। => वञ्चनाम्+अबुध्‍यत्। परं न => परम्+ न विभयाञ्चकार, => विभयान्+चकार, नाऽपि => न+अपि चाधीराऽभवत्। => च+अधीरा+अभवत्। कञ्चिदुपायं पर्यालोचयन्‍तीं => कञ्चित्+उपायम्+ पर्यालोचयन्‍तीम्+ पर्यालोचयन्‍तीं सा => पर्यालोचयन्‍तीम्+ सा मद्यपत्‍वमवबुध्‍य => मद्यपत्‍वम्+अवबुध्‍य तं वञ्चयितुमैच्‍छत्। => तम्+ वञ्चयितुम्+ऐच्‍छत्। वञ्चयितुमैच्‍छत्। => वञ्चयितुम्+ऐच्‍छत्। मद्यं प्रपूर्य => मद्यम्+ प्रपूर्य मदिरामुपलभ्‍याऽऽत्‍मानं धन्‍यं => मदिराम्+उपलभ्‍य+आत्‍मानम्+ धन्‍यम्+ धन्‍यं मन्‍यमान: => धन्‍यम्+ मन्‍यमान: तामपात्। => ताम्+अपात्। एवं तद्दतं => एवम्+ तद्दतम्+ तद्दतं मद्यमितस्‍तत: => तद्दतम्+ मद्यमितः+तत: मद्यमितस्‍तत: => मद्यमितः+तत: स्‍वदत्तं च => स्‍वदत्तम्+ च तं पाययन्‍ती => तम्+ पाययन्‍ती कतिपयैरेव => कतिपयैः+एव क्षणैस्‍तममूर्च्‍छयत्। => क्षणैः+तम्+अमूर्च्‍छयत्। च्‍छुरिकां प्रावेशयत्। => छुरिकाम्+ प्रावेशयत्। मृतं च => मृतम्+ च तं केनचिद्वस्‍तेण => तम्+ केनचित्+वस्त्रेण केनचिद्वस्‍तेण => केनचित्+वस्त्रेण स्‍वयं च => स्वयम्+ च घण्‍टापथोपरिष्ठं वातायनं => घण्‍टापथोपरिष्ठम्+ वातायनम्+ वातायनं विहायान्‍यानि => वातायनम्+ विहायान्‍यानि तत्रैवोपाविशत्। => तत्रैव+उपाविशत्। खड्गं च => खड्गम्+ च स्‍वसमीपेऽस्‍थापयत्। => स्‍वसमीपे+अस्‍थापयत्। कश्चिद्रक्षापुरुषः => कश्चित्+रक्षापुरुषः समागतस्‍तां वस्‍त्रग्रन्थिमुपलभ्‍यानुद्घाटितामेव => समागतः+ताम्+ वस्‍त्रग्रन्थिम्+उपलभ्‍यान्+उद्घाटिताम्+एव वस्‍त्रग्रन्थिमुपलभ्‍यानुद्घाटितामेव => वस्‍त्रग्रन्थिम्+उपलभ्‍यान्+उद्घाटिताम्+एव तां कोटपालस्‍य => ताम्+ कोटपालस्‍य समीपेऽनयत्। => समीपे+अनयत्। मन्दिरस्‍याधस्‍तात् => मन्दिरस्‍य+अधस्‍तात् प्राप्तिं चाकथयत्। => प्राप्तिम्+ च+अकथयत्। चाकथयत्। => च+अकथयत्। उद्घटितायां तस्‍यां => उद्घटितायाम्+ तस्याम्+ तस्‍यां स्‍वपुत्रशवं => तस्याम्+ स्‍वपुत्रशवम्+ स्‍वपुत्रशवं विलोक्‍य => स्‍वपुत्रशवम्+ विलोक्‍य कोटपालस्‍तस्मिन्‍नेव => कोटपालः+तस्मिन्+एव भवनमेत्‍य => भवनम्+एत्‍य तां स्‍वपुत्रवार्तामपृच्‍छत्। => ताम्+ स्‍वपुत्रवार्ताम्+अपृच्‍छत्। स्‍वपुत्रवार्तामपृच्‍छत्। => स्‍वपुत्रवार्ताम्+अपृच्‍छत्। तस्‍योपरितनभवनशायित्‍वमवगत्‍य => तस्‍य+उपरितनभवनशायित्‍वम्+अवगत्‍य शब्‍दमकरोत्। => शब्‍दम्+अकरोत्। तन्‍मध्‍याच्‍च => तन्मध्‍यात्+च ‘‘मत्‍पातिव्रत्‍यमपजिहीर्षवेऽस्‍मै => ‘‘मत्पातिव्रत्‍यम्+अपजिहीर्षवे+अस्‍मै अहमेव => अहम्+एव चामुं शवं => च+अमुम्+ शवम्+ शवं राजमार्गेऽक्षेप्‍सम्’’। => शवम्+ राजमार्गे+अक्षेप्‍सम्’’। राजमार्गेऽक्षेप्‍सम्’’। => राजमार्गे+अक्षेप्‍सम्’’। वीरमत्‍यास्‍तानि => वीरमत्‍याः+तानि सन्‍दीपनान्‍यक्षराण्‍याकर्ण्‍य => सन्‍दीपनानि+अक्षराणि+आकर्ण्‍य पादाहतो भुजग => पादाहत:+ भुजग:+ भुजग एव => भुजग:+ एव स कोटपाल: => स:+ कोटपाल: स्‍वभटानादिदेश => स्‍वभटान्+आदिदेश वातायनद्वाराऽस्मिन् => वातायनद्वारा+अस्मिन् इमां च => इमाम्+ च पतिव्रतामानिनीं केशग्राहं => पतिव्रतामानिनीम्+ केशग्राहम्+ केशग्राहं गृहीत्‍वाऽऽनयत’’। => केशग्राहम्+ गृहीत्‍वा+आनयत’’। गृहीत्‍वाऽऽनयत’’। => गृहीत्‍वा+आनयत’’। सेवकाश्च => सेवकाः+च मन्दिरमारोढुमयतन्‍त। => मन्दिरम्+आरोढुम्+अयतन्‍त। तानारोहतो => तान्+आरोहत: महिषमर्दनं कर्तुमिच्‍छन्‍त्‍या: => महिषमर्दनम्+ कर्तुम्+इच्‍छन्‍त्‍या: कर्तुमिच्‍छन्‍त्‍या: => कर्तुम्+इच्‍छन्‍त्‍या: रूपमास्‍थाय => रूपम्+आस्‍थाय वातायनपार्श्‍वेऽतिष्ठत्। => वातायनपार्श्‍वे+अतिष्ठत्। प्रवेशं प्रतीक्षमाणा => प्रवेशम्+ प्रतीक्षमाणा बाहुभ्‍यां दृढं => बाहुभ्याम्+ दृढम्+ दृढं गृहीत्‍वा => दृढम्+ गृहीत्‍वा खङ्गमुन्निनाय। => खङ्गम्+उन्निनाय। आरोढुमूर्घ्नि => आरोढु:+मूर्घ्नि कायश्चाधस्‍तात् => कायः+च+अधस्‍तात् एवं शिरोघातं => एवम्+ शिरोघातम्+ शिरोघातं घ्‍नती => शिरोघातम्+ घ्‍नती सद्धर्मबलोद्भूतमिव => सद्धर्मबलोद्भूतम्+इव बलमवाप्‍य => बलम्+अवाप्‍य कतिपयैरेव => कतिपयैः+एव क्षणैर्विंशति => क्षणैः+विंशति ततश्च => ततः+च चास्‍फालयतामध: => च+आस्‍फालयताम्+अध: पतितानां कायानां => पतितानाम्+ कायानाम्+ कायानां शोणितै: => कायानाम्+ शोणितै: शोणितां तां => शोणिताम्+ ताम्+ तां भुवं => ताम्+ भुवम्+ भुवं विलोक्‍य => भुवम्+ विलोक्‍य साक्षिणां सर्वेषां => साक्षिणाम्+ सर्वेषाम्+ सर्वेषां शिरांसि => सर्वेषाम्+ शिरांसि विस्मितान्‍यभवन्। => विस्मितानि+अभवन्। विषविसर्पं विसर्पन्‍ती => विषविसर्पम्+ विसर्पन्‍ती क्षणादेव => क्षणात्+एव सर्वस्मिन्‍नपि => सर्वस्मिन्+अपि सिद्धराजोऽपि => सिद्धराजः+अपि तां शुश्राव। => ताम्+ शुश्राव। श्रुत्‍वैव => श्रुत्‍वा+इव विस्मितश्च => विस्मितः+च समीपेऽमुं सन्‍देशं => समीपे+अमुम्+ सन्‍देशम्+ सन्‍देशं प्राहिणोत् => सन्‍देशम्+ प्राहिणोत् ‘‘यावदहं तत्र => ‘‘यावत्+अहम्+ तत्र नागच्‍छामि => न+आगच्‍छामि तावन्‍न => तावत्+न किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि वक्तव्‍यं तस्‍यै’’। => वक्तव्यम्+ तस्‍यै’’। वीरमत्‍यास्‍तेन => वीरमत्‍याः+तेन ध्‍वस्‍तधैर्योऽपि => ध्‍वस्‍तधैर्यः+अपि तयाऽऽज्ञया => तया+आज्ञया नात:परं किञ्चिदपि => न+अत:परम्+ किञ्चित्+अपि किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि कर्तुमशकत्। => कर्तुम्+अशकत्। वीरमतिरपि => वीरमतिः+अपि वीरतेव => वीरता+एव इदानीमयं वीरमतिवृत्तान्‍तोऽत्रैव => इदानीम्+अयम्+ वीरमतिवृत्तान्‍तः+अत्रैव वीरमतिवृत्तान्‍तोऽत्रैव => वीरमतिवृत्तान्‍तः+अत्रैव अग्रतोऽग्रत => अग्रतः+अग्रत पत्‍युर्जगद्देवस्‍य => पत्‍युः+जगद्देवस्‍य वृत्तान्‍तावगमाय => वृत्तान्‍तौ+अवगमनाय कुतुहलम् तदेव => कुतुहलम्+ तदैव प्रथमं वर्णयाम:। => प्रथमम्+ वर्णयाम:। सहस्रलिङ्गसरसस्‍तटान्‍नगरमच्‍छत्। => सहस्रलिङ्गसरसस्तटात्+नगरम्+अगच्‍छत्। आत्‍मनिर्वाहयोग्‍यं किञ्चित्‍स्‍थानं => आत्‍मनिर्वाहयोग्‍यम्+ किञ्चित्+स्थानम्+ किञ्चित्‍स्‍थानं वासवेतनेन => किञ्चित्+स्थानम्+ वासवेतनेन स्‍वायत्तं कृत्‍वा => स्‍वायत्तम्+ कृत्‍वा स्‍वपत्नीं तत्र => स्‍वपत्नीम्+ तत्र पुनस्‍तत्रैव => पुनः+तत्रैव परं तत्र => परम्+ तत्र तां नालभत। => ताम्+ न+अलभत। नालभत। => न+अलभत। केवलं तत्र => केवलम्+ तत्र रथनेमिलेखां पुरुषाणामाश्वासानां => रथनेमिलेखाम्+ पुरुषाणाम्+अश्वानाम्+ पुरुषाणामाश्वासानां च => पुरुषाणाम्+अश्वानाम्+ च चरणचिह्नान्‍यपश्‍यत्। => चरणचिह्नानि+अपश्‍यत्। ततश्च => ततः+च ‘‘केनचिच्‍छलिता => ‘‘केनचित्+शलिता पदचिह्नैस्‍तस्‍यास्‍तस्मिन्‍नेव => पदचिह्नैः+तस्‍याः+तस्मिन्+एव प्रवेशमवधार्य => प्रवेशम्+अवधार्य पुनर्नगरं ययौ। => पुनः+नगरम्+ ययौ। सिद्धराजमुपस्‍थातुकाम: => सिद्धराजम्+उपस्‍थातुकाम: सहसैव => सहसा+इव तत्‍सभाप्रवेशं दुष्‍करमिव => तत्सभाप्रवेशम्+ दुष्‍करम्+इव दुष्‍करमिव => दुष्‍करम्+इव कांश्चित्तदध्‍यक्षानुपातिष्ठत्। => कांश्चित्+तदध्‍यक्षान्+उपातिष्ठत्। तेषामन्‍यतमेन => तेषाम्+अन्‍यतमेन स्‍वसेवायां गृहीतोऽपि। => स्‍वसेवायाम्+ गृहीतः+अपि। गृहीतोऽपि। => गृहीतः+अपि। परं हृन्‍मर्मव्रण => परम्+ हृन्‍मर्मव्रण: वीरमतिवियोगस्‍तमपीडयत्। => वीरमतिवियोगः+तम्+अपीडयत्। ‘‘काचित्‍कुलवधू: => ‘‘काचित्+कुलवधू: महान्‍तं जनसंक्षयं => महान्तम्+ जनसंक्षयम्+ जनसंक्षयं कृतवती’’ => जनसंक्षयम्+ कृतवती’’ श्रुत्‍वैव => श्रुत्‍वा+इव तादृशं स्‍वपत्न्‍यामेव => तादृशम्+ स्‍वपत्न्‍याम्+एव स्‍वपत्न्‍यामेव => स्‍वपत्न्‍याम्+एव स्‍यान्‍मे => स्‍यात्+मे अप्‍यहं तां => अपि+अहम्+ ताम्+ तां तत्र => ताम्+ तत्र अप्‍यनुकूला => अपि+अनुकूला पुनरप्‍यहृतपत्‍नीकस्‍य => पुनः+अपि+अहृतपत्‍नीकस्‍य विफलं जीवनं => विफलम्+ जीवनम्+ जीवनं सफलं => जीवनम्+ सफलम्+ सफलं स्‍यात्’’ => सफलम्+ स्‍यात्’’ इत्‍येवमादीन् => इति+एवम्+आदीन् द्रुततरं तत्र => द्रुततरम्+ तत्र यावज्‍जगद्देवस्‍तत्र => यावत्+जगद्देवः+तत्र प्राप्‍तस्‍तावत् => प्राप्‍तः+तावत् सिद्धराजोऽपि => सिद्धराजः+अपि तत्राऽऽजगाम। => तत्र+आजगाम। वीरमतिरभवत्तस्‍य => वीरमतिः+अभवत्+तस्‍य द्वारदेशमासाद्य => द्वारदेशम्+आसाद्य समागमनान्‍मेदं पुरं => समागमनात्+मा+इदम्+ पुरम्+ पुरं पवित्रं => पुरम्+ पवित्रम्+ पवित्रं जातम्। => पवित्रम्+ जातम्। अहं तव => अहम्+ तव विक्रमेणात्‍यन्‍तं सन्‍तुष्टोऽस्मि। => विक्रमेण+अत्‍यन्‍तम्+ सन्‍तुष्टः+अस्मि। सन्‍तुष्टोऽस्मि। => सन्‍तुष्टः+अस्मि। अहममुष्‍य => अहम्+अमुष्‍य सिद्धराजोऽस्मि। => सिद्धराजः+अस्मि। अद्यारभ्‍याहं त्‍वयि => अद्य+आरभ्‍य+अहम्+ त्‍वयि स्‍वसुतायामिव => स्‍वसुतायाम्+इव भयं नास्ति। => भयम्+ न+अस्ति। नास्ति। => न+अस्ति। त्‍वं कुत: => त्‍वम्+ कुत: कस्‍मात्‍कदा => कस्‍मात्+कदा चागताऽसि? => च+आगता+असि? धन्‍यान्‍यक्षराणि => धन्‍यानि+अक्षराणि नामालङ्कुर्वन्‍तीति’’ => नाम+अलङ्कुर्वन्‍ति+इति’’ अहं राजजीनाम्‍नष्टुकटोढाऽधिपते: => अहम्+ राजजीनाम्‍नष्टुकटोढा+अधिपते: राजजीनाम्‍नष्टुकटोढाऽधिपते: => राजजीनाम्‍नष्टुकटोढा+अधिपते: स्‍वसाऽस्मि। => स्‍वसा+अस्मि। धरानगरनायकस्‍योदयादित्‍यस्‍य => धारानगरनायकस्‍य+उदयादित्‍यस्‍य भार्याऽस्मि। => भार्या+अस्मि। भृत्त्‍यर्थमत्र => भृत्त्‍यर्थम्+अत्र समायातस्‍तेनैव => समायातः+तेन+एव ममाप्‍यागमनं जातम्। => मम+अपि+आगमनम्+ जातम्। मां सहस्रलिङ्गतटे => माम्+ सहस्रलिङ्गतटे चेयं गणिका => च+इयम्+ गणिका गत्‍वाऽऽत्‍मानं राजमहिषीं => गत्‍वा+आत्‍मानम्+ राजमहिषीम्+ राजमहिषीं व्‍याचख्‍यौ। => राजमहिषीम्+ व्‍याचख्‍यौ। विविधैश्च => विविधैः+च प्रत्‍ययं जनयित्‍वा => प्रत्ययम्+ जनयित्‍वा मामत्रानिनाय। => माम्+अत्र+अनिनाय। भङ्गं कर्तुं => भङ्गम्+ कर्तुम्+ कर्तुं कोटपालपुत्रं => कर्तुम्+ कोटपालपुत्रम्+ कोटपालपुत्रं प्राहिणोत्। => कोटपालपुत्रम्+ प्राहिणोत्। स्‍वधर्मरक्षार्थं हत:, => स्‍वधर्मरक्षार्थम्+ हत:, इदानीं यावदत्र => इदानीम्+ यावत्+अत्र यावदत्र => यावत्+अत्र पतिर्नागच्‍छेत् => पतिः+न+आगच्‍छेत् तावदहं कथमपि => तावत्+अहम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि बहिर्नागमिष्‍यामि, => बहिः+न+आगमिष्‍यामि, कश्चिन्‍मामितो => कश्चित्+मामित: बलान्निस्‍सारयिष्‍यति => बलात्+निस्‍सारयिष्‍यति युद्धयमानाहमत्रैव => युद्धयमाना+अहम्+अत्रैव प्रथमम एव => प्रथमम्+ एव तत्रोपस्थितो => तत्र+उपस्थित: सिद्धराजस्‍याग्रतो => सिद्धराजस्‍य+अग्रत: तं प्राणमत्, => तम्+ प्राणमत्, स्‍वपत्नीं चावोचत => स्‍वपत्नीम्+ च+अवोचत चावोचत => च+अवोचत अहमत्रैव => अहम्+अत्रैव त्‍वं बहिरेहि। => त्‍वम्+ बहिः+एहि। बहिरेहि। => बहिः+एहि। महद्दु:खमनुभूतम्। => महत्+द्दु:खम्+अनुभूतम्। नास्ति’’ => न+अस्ति’’ ‘‘इयमागच्‍छामि’’ => ‘‘इयम्+आगच्‍छामि’’ इत्‍यभिधाय => इति+अभिधाय सत्‍वरमेव => सत्‍वरम्+एव बहिरागता। => बहिः+आगता। तावुभावपि => तौ+उभौ+अपि तत्रान्‍योन्यं निरीक्ष्‍य => तत्र+अन्‍योन्यम्+ निरीक्ष्‍य क्षणं सिद्धराजस्‍य => क्षणम्+ सिद्धराजस्‍य पुरतस्‍तस्‍थतु:। => पुरतः+तस्‍थतु:। सिद्धराजस्‍तयो: => सिद्धराजः+तयो: तं कोटपालं => तम्+ कोटपालम्+ कोटपालं प्राह => कोटपालम्+ प्राह ‘‘त्‍वमस्‍य => ‘‘त्‍वम्+अस्‍य रक्षार्थं विनियुक्तोऽसि, => रक्षार्थम्+ विनियुक्तः+असि, विनियुक्तोऽसि, => विनियुक्तः+असि, त्‍वं च => त्‍वम्+ च प्रमाद्यसीत्‍येव => प्रमाद्यसि+इत्येव स्‍वपुत्रं दुर्वृत्तं => स्‍वपुत्रम्+ दुर्वृत्तम्+ दुर्वृत्तं विधाय => दुर्वृत्तम्+ विधाय कुलवधूनां धर्मं => कुलवधूनाम्+ धर्मम्+ धर्मं ध्‍वंसयसीत्‍युचित => धर्मम्+ ध्‍वंसयसि+इति+उचित ध्‍वंसयसीत्‍युचित => ध्‍वंसयसि+इति+उचित एवमभिधाय => एवम्+अभिधाय गृहस्थितं द्रव्‍यपहृत्‍य => गृहस्थितम्+ द्रव्‍यम्+अपहृत्‍य द्रव्‍यपहृत्‍य => द्रव्‍यम्+अपहृत्‍य तं स्‍वसीम्‍नो => तम्+ स्‍वसीम्‍न: बहिश्‍चकार। => बहिः+चकार। दासीसहितायास्‍तस्‍या => दासीसहितायाः+तस्‍या: नासिकां कर्णौ => नासिकाम्+ कर्णौ तामपि => ताम्+अपि तथैव => तथा+एव एवं यथोचितं => एवम्+ यथा+उचितम्+ यथोचितं दण्‍डविधानं => यथा+उचितम्+ दण्‍डविधानम्+ दण्‍डविधानं कृत्‍वा => दण्‍डविधानम्+ कृत्‍वा स्‍वप्रसादं प्रतिनिवृत्त: => स्‍वप्रसादम्+ प्रतिनिवृत्त: जगद्देवमाहूय => जगद्देवम्+आहूय तं वास: => तम्+ वास: प्रभृतिभिर्बहुभिर्वस्‍तुभि: => प्रभृतिभिः+बहुभिः+वस्‍तुभि: पदं प्रदाय => पदम्+ प्रदाय तं स्‍वसामन्‍तेषु => तम्+ स्‍वसामन्‍तेषु सोऽयं वीरमत्‍या => सः+अयम्+ वीरमत्‍या: प्रभावोऽस्ति => प्रभावः+अस्ति यदचिरादेव => यत्+अचिरात्+एव जगद्देवस्‍तादृशमुच्‍चपदमवाप। => जगद्देवः+तादृशम्+उच्‍चपदम्+अवाप। पृष्ठतस्‍तु => पृष्ठतः+तु सिद्धराजस्‍तथा => सिद्धराजः+तथा यत्‍क्रमशस्‍तस्‍याधिकारं वर्धयन् => यत्+क्रमशः+तस्‍य+अधिकारम्+ वर्धयन् स्‍वल्‍पैरेव => स्‍वल्‍पैः+एव दिनैस्‍तं स्‍वसामन्‍तेषु => दिनैः+तम्+ स्‍वसामन्‍तेषु आगन्‍तुकं तं => आगन्‍तुकम्+ तम्+ तं तादृशे => तम्+ तादृशे सामन्‍तास्‍तस्‍मै => सामन्‍ताः+तस्‍मै महतीमसूयामकुर्वन्। => महतीम्+असूयाम्+अकुर्वन्। तादृशीं स्थितिं => तादृशीम्+ स्थितिम्+ स्थितिं दृष्टवा => स्थितिम्+ दृष्टवा तत्‍पदयोग्‍यतां साधयितुमिच्‍छु: => तत्‍पदयोग्‍यताम्+ साधयितुम्+इच्‍छु: साधयितुमिच्‍छु: => साधयितुम्+इच्‍छु: कतिपयदिनान्‍यवसरं प्रतीक्षणामोऽतिष्ठत्, => कतिपयदिनानि+अवसरम्+ प्रतीक्षमाणः+अतिष्ठत्, प्रतीक्षणामोऽतिष्ठत्, => प्रतीक्षमाणः+अतिष्ठत्, तमिस्रायां प्रासादपृष्ठमधिष्ठित: => तमिस्रायाम्+ प्रासादपृष्ठम्+अधिष्ठित: प्रासादपृष्ठमधिष्ठित: => प्रासादपृष्ठम्+अधिष्ठित: स्‍त्रीणां क्रन्‍दनस्‍य => स्‍त्रीणाम्+ क्रन्‍दनस्‍य शब्‍दं शुश्राव। => शब्दम्+ शुश्राव। सामन्‍तानादिदेश। => सामन्‍तान्+आदिदेश। स्‍वकार्यार्थं प्रस्थितेषु => स्‍वकार्यार्थम्+ प्रस्थितेषु स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि सुनिभृतं ताननुससार। => सुनिभृतम्+ तान्+अनुससार। ताननुससार। => तान्+अनुससार। दूरं गत्‍वा => दूरम्+ गत्‍वा केवलं जगद्देवमेव => केवलम्+ जगद्देवम्+एव जगद्देवमेव => जगद्देवम्+एव यान्‍तमपश्‍यदन्‍यांस्‍तु => यान्‍तम्+अपश्‍यत्+अन्यास्‍तु कांश्चिदपि। => कांश्चित्+अपि। जगद्देवस्‍तु => जगद्देवः+तु यस्‍माद्दिग्‍देशात्‍स => यस्‍मात्+दिक्+देशात्+स: ध्‍वनिरायात् => ध्‍वनिः+आयात् तमेव => तम्+एव देशं गत्‍वा => देशम्+ गत्‍वा रुदतीश्च => रुदतीः+च स्‍त्रीर्दृष्टवा => स्‍त्रीः+दृष्टवा तासां रोदनस्‍य => तासाम्+ रोदनस्‍य कारणमपृच्‍छत्। => कारणम्+अपृच्‍छत्। एवं प्रत्‍यूचु: => एवम्+ प्रत्यूचु: ‘‘वयममुष्‍य => ‘‘वयम्+अमुष्‍य मृत्‍युर्भविता। => मृत्‍युः+भविता। चास्‍माकं हानि: => च+अस्‍माकम्+ हानि: वयं रुदिम:। => वयम्+ रुदिम:। ‘‘वयं देहल्‍या => ‘‘वयम्+ देहल्‍या: श्वश्च => श्वः+च वयमेतादृशं सर्वविधस्‍वामिगुणोपेतं => वयम्+एतादृशम्+ सर्वविधस्‍वामिगुणोपेतम्+ सर्वविधस्‍वामिगुणोपेतं राजानं => सर्वविधस्‍वामिगुणोपेतम्+ राजानम्+ राजानं लप्‍स्‍यामहे => राजानम्+ लप्‍स्‍यामहे इत्‍यस्ति => इति+अस्ति तदाकर्ण्‍यात्‍यन्‍तं विषण्‍णे => तदाकर्ण्‍य+अत्‍यन्‍तम्+ विषण्‍णः जगद्देवस्‍ता => जगद्देवः+ता इत्‍थमनुयुक्तवान् => इत्‍थम्+अनुयुक्तवान् ‘‘किं कश्चिद् => ‘‘किम्+ कश्चिद् वयोवृद्धेरप्‍युपायोऽस्ति। => वयोवृद्धेः+अपि+उपायः+अस्ति। ‘‘तादृशस्‍यैव => ‘‘तादृशस्‍य+एव कस्‍यचिद्वीरस्‍य => कस्‍यचित्+वीरस्‍य शिरोबलिना => शिर:+बलिना पुनस्‍तस्‍यायुर्द्वादशवर्षाणि => पुनः+तस्‍य+आयुः+द्वादशवर्षाणि वर्धे‍तेति’’ => वर्धे‍त+इति’’ तमूचु:। => तम्+ऊचु:। मुखमवलोकयितुं तां => मुखम्+अवलोकयितुम्+ ताम्+ तां आपृच्‍छय => ताम्+ आपृच्‍छय स्‍वगृहं ययौ। => स्‍वगृहम्+ ययौ। स्‍ववधूं प्रबोध्‍य => स्‍ववधूम्+ प्रबोध्‍य सर्वं वृत्तान्‍तं => सर्वम्+ वृत्तान्तम्+ वृत्तान्‍तं व्‍यजिज्ञपत्। => वृत्तान्तम्+ व्‍यजिज्ञपत्। ‘‘यद्ययं सन्निहितोपाय: => ‘‘यद्ययम्+ सन्निहितोपाय: सत्‍कार्यायोपयुक्तो => सत्‍कार्याय+उपयुक्त: नात: => न+अत: परोऽपरो => परः+अपर: तदानीमुभावपि => तदानीम्+उभौ+अपि स्‍वशिरसोर्बली => स्‍वशिरसोः+बली एवमाकर्ण्‍य => एवम्+आकर्ण्‍य मृतायां बालकयोर्जीवनोपाय: => मृतायाम्+ बालकयोः+जीवनोपाय: बालकयोर्जीवनोपाय: => बालकयोः+जीवनोपाय: इत्‍युक्तवति => इति+उक्तवति पुनराह => पुनः+आह ‘‘यथैकस्‍य => ‘‘यथा+एकस्‍य बलिदानाद्द्वादशवर्षाण्‍यायुर्वर्धते => बलिदानाद्द्वादशवर्षाणि+आयु:+वर्धते चतुर्णां बलिदानादष्टचत्‍वारिंशद्वर्षाणि => चतुर्णाम्+ बलिदानात्+अष्टचत्‍वारिंशत्+वर्षाणि बलिदानादष्टचत्‍वारिंशद्वर्षाणि => बलिदानात्+अष्टचत्‍वारिंशत्+वर्षाणि प्रष्टव्‍यास्‍ता => प्रष्टव्‍याः+ता श्‍मशानं गत्‍वा => श्‍मशानम्+ गत्‍वा देवीस्‍तस्मिन् => देवीः+तस्मिन् विषयेऽपृच्‍छत्। => विषये+अपृच्‍छत्। ताश्‍चाष्टाचत्‍वारिंशद्वर्षाण्‍यायुषो => ताः+च+अष्टाचत्‍वारिंशत्+वर्षाणि+आयुषः वर्धनमन्‍वमन्‍यन्‍त। => वर्धनम्+अमन्वयन्‍त। स्‍वगृहं प्रतिनिवृत्त्‍य => स्‍वगृहम्+ प्रतिनिवृत्त्‍य ‘‘अलमलमेतावता => ‘‘अलम्+अलम्+एतावता सत्त्‍वं वीर्यं => सत्त्‍वम्+ वीर्यम्+ वीर्यं स्‍वामिभक्तिश्च => वीर्यम्+ स्‍वामिभक्तिः+च स्‍वामिभक्तिश्च => स्‍वामिभक्तिः+च तं वृत्तान्‍तमपृच्‍छत्। => तम्+ वृत्तान्‍तम्+अपृच्‍छत्। वृत्तान्‍तमपृच्‍छत्। => वृत्तान्‍तम्+अपृच्‍छत्। तेषां च => तेषाम्+ च भि‍न्‍नभिन्‍नान्‍युत्‍तराण्‍याकर्ण्‍य => भि‍न्‍नभिन्‍नानि+उत्‍तराणि+आकर्ण्‍य स स्‍वयं => सः+ स्वयम्+ स्‍वयं तं => स्वयम्+ तम्+ तं सर्वं => तम्+ सर्वम्+ सर्वं वृत्तान्‍तं => सर्वम्+ वृत्तान्तम्+ वृत्तान्‍तं निगद्य => वृत्तान्तम्+ निगद्य तेषां सर्वेषां => तेषाम्+ सर्वेषाम्+ सर्वेषां मिथ्‍यावादित्‍वं => सर्वेषाम्+ मिथ्‍यावादित्‍वम्+ मिथ्‍यावादित्‍वं जगद्देवस्‍य => मिथ्‍यावादित्‍वम्+ जगद्देवस्‍य महोच्‍चपदयोग्‍यत्‍वमाचख्‍यौ। => महोच्‍चपदयोग्‍यत्‍वम्+आचख्‍यौ। कृपामुपलभ्‍य => कृपाम्+उपलभ्‍य ससुखं तस्‍थौ। => ससुखम्+ तस्‍थौ। कदाचित्सिद्धराजमापृच्‍छय => कदाचित्+सिद्धराजम्+आपृच्‍छय द्रष्टुं स्‍वाश्रयं => द्रष्टुम्+ स्‍वाश्रयम्+ स्‍वाश्रयं धारानगरं => स्‍वाश्रयम्+ धारानगरम्+ धारानगरं सपुत्रदारो => धारानगरम्+ सपुत्रदार: स्‍वविमातुर्वघेलन्‍या => स्‍वविमातुः+वघेलन्‍या महान्‍तं प्रसादममन्‍यत। => महान्तम्+ प्रसादम्+अमन्‍यत। प्रसादममन्‍यत। => प्रसादम्+अमन्‍यत। तं तथा => तम्+ तथा स तां => सः+ ताम्+ तां महतीं => ताम्+ महतीम्+ महतीं श्रियं => महतीम्+ श्रियम्+ श्रियं कदापि => श्रियम्+ कदापि नालप्‍स्‍यत। => न+अलप्‍स्‍यत। यमनेके => यम्+अनैके स्‍वजन्‍मनालञ्चुक्रु:। => स्‍वजन्‍मना+अलञ्चक्रु:। यशांस्‍यद्यापि => यशांसि+अद्य+अपि सुमधुरमेवं गीयन्‍ते => सुमधुरम्+एवम्+ गीयन्‍ते वनं गाहते, => वनम्+ गाहते, मृगसमुदायं भक्षति, => मृगसमुदायम्+ भक्षति, सिंहस्‍तनयं दत्त्‍वा => सिंहस्तनयम्+ दत्त्‍वा कोऽसौ => कः+असौ दुर्भिक्षं तक्षति => दुर्भिक्षम्+ तक्षति श्रम-महिमानं ज्ञपयति => श्रम-महिमानम्+ ज्ञपयति सुभिक्षं धुक्षति॥ => सुभिक्षम्+ धुक्षति॥ अथैकदा => अथ+एकदा सोल्‍लुण्‍ठं तमुवाच => सोल्‍लुण्‍ठम्+ तम्+उवाच तमुवाच => तम्+उवाच ‘धिगिमं ते => ‘धिक्+इमम्+ ते पातुं पर्याप्‍तं => पातुम्+ पर्याप्‍तम्+ पर्याप्‍तं पानीयमपि => पर्याप्‍तम्+ पानीयम्+अपि पानीयमपि => पानीयम्+अपि नास्ति, => न+अस्ति, तूदरपूर्तिक्षमं सदन्‍नम्, => तु+उदरपूर्तिक्षमम्+ सदन्‍नम्, नास्‍त्‍यत्र => न+अस्ति+अत्र तादृशं वनमपि => तादृशम्+ वनम्+अपि वनमपि => वनम्+अपि यत्रेन्‍धनं घासश्च => यत्र+इन्‍धनम्+ घासः+च घासश्च => घासः+च सुलभं स्‍यात्। => सुलभम्+ स्‍यात्। पयसां कथा, => पयसाम्+ कथा, वधूजनं सुखिनं => वधूजनम्+ सुखिनम्+ सुखिनं शृणोमि, => सुखिनम्+ शृणोमि, अयं च => अयम्+ च वीराणां जन्‍मभूरपि => वीराणाम्+ जन्‍मभूः+अपि जन्‍मभूरपि => जन्‍मभूः+अपि वीरप्रसूत्‍वं श्रुत्‍वा => वीरप्रसूत्‍वम्+ श्रुत्‍वा वीरशिरोमणेर्गढवालराज्‍यसेनापते: => वीरशिरोमणेः+गढवालराज्‍यसेनापते: गढवालसीमानमतिलङ्घ्‍य => गढवालसीमान्+अतिलङ्घ्‍य सिरमोरादिराज्‍येष्‍वपि => सिरमोरादिराज्‍येषु+अपि नैकश: => न+एकश: यच्‍छौर्यकीर्तय: => यत्+शौर्यकीर्तय: क्रमशस्‍तदानीन्‍तनदिल्‍लीश्वरकर्णावप्‍यस्‍पृशन्। => क्रमशःतदानीन्‍तनदिल्‍लीश्वरकर्णौ+अपि+अस्‍पृशन्। स्‍वपुत्रं प्रति => स्‍वपुत्रम्+ प्रति सिरमौरराज्‍याधिपतिर्मूलचन्‍द्र: => सिरमौरराज्‍याधिपतिः+मूलचन्‍द्र: अधिपतिर्ज्ञानचन्‍द्रश्च => अधिपतिः+ज्ञानचन्‍द्रः+च दिल्‍लीपतिं सम्राजमकबरं => दिल्‍लीपतिम्+ सम्राजम्+अकबरम्+ सम्राजमकबरं प्रलोभयाञ्चक्रतु:- => सम्राजम्+अकबरम्+ प्रलोभयाञ्चक्रतु:- एकमेतादृशं सुरभि => एकम्+एतादृशम्+ सुरभि स्‍वादुतमं च => स्‍वादुतमम्+ च मुत्‍पद्यते => धान्‍यम्+उत्‍पद्यते यदेकेनैव => यत्+एकेन+एव मूलचन्‍द्रज्ञानचन्‍द्रावपि => मूलचन्‍द्रज्ञानचन्‍द्रौ+अपि भूभागं प्रति => भूभागम्+ प्रति तयोराक्रमणं सम्‍भाव्‍यते। => तयोः+आक्रमणम्+ सम्‍भाव्‍यते। इदमत्‍यन्‍तमपेक्षितं यद् => इदम्+अत्‍यन्‍तम्+अपेक्षितम्+ यद् तादृशं किमपि => तादृशम्+ किमपि स्‍थानमन्‍वेष्टव्‍यं निर्मातव्‍यं => स्‍थानम्+अन्‍वेष्टव्यम्+ निर्मातव्यम्+ निर्मातव्‍यं वा => निर्मातव्यम्+ वा तादृशं ततोऽप्‍युत्तमं => तादृशम्+ ततः+अपि+उत्तमम्+ ततोऽप्‍युत्तमं वा => ततः+अपि+उत्तमम्+ वा धान्‍यं भूय: => धान्‍यम्+ भूय: परिमाणं समुत्‍पादयितुं => परिमाणम्+ समुत्‍पादयितुम्+ समुत्‍पादयितुं शक्‍येत’’। => समुत्‍पादयितुम्+ शक्‍येत’’। स्‍व:प्रयाणमकरोत्। => स्‍व:प्रयाणम्+अकरोत्। सेनापतिपदं प्राप्‍नोत्। => सेनापतिपदम्+ प्राप्‍नोत्। शूराणामग्रणीर्भियामभूमिरसौ => शूराणाम्+अग्रणीः+भियामभूमिः+असौ तिब्‍बतं विजिग्‍ये। => तिब्‍बतम्+ विजिग्‍ये। तदानीं राज्‍यसीमाया => तदानीम्+ राज्‍यसीमाया: सीमाचिह्नान्‍यपि => सीमाचिह्नानि+अपि तन्‍नाम्‍नैव => तन्नाम्‍ना+एव ग्रीष्‍मेऽपि => ग्रीष्‍मे+अपि हैमनं कम्‍पनमन्‍वभवन्। => हैमनम्+ कम्‍पनम्+अन्‍वभवन्। कम्‍पनमन्‍वभवन्। => कम्‍पनम्+अन्‍वभवन्। गढदेशाधिपतिरपि => गढदेशाधिपतिः+अपि स्‍वचमूपतेस्‍तस्‍य => स्‍वचमूपतेः+तस्‍य पराक्रमातिशयेन => पराक्रम+अतिशयेन प्रसन्‍नस्‍तं दानमानाभ्‍यां => प्रसन्‍नः+तम्+ दानमानाभ्याम्+ दानमानाभ्‍यां बहु => दानमानाभ्याम्+ बहु माणकनाथशिखरं माँगराप्रदेशस्‍योर्वराणि => माणकनाथशिखरम्+ माँगराप्रदेशस्य+उर्वराणि माँगराप्रदेशस्‍योर्वराणि => माँगराप्रदेशस्य+उर्वराणि प्रतिपादितानां स्‍वजन्‍मभूमिदोषाणां => प्रतिपादितानाम्+ स्‍वजन्‍मभूमिदोषाणाम्+ स्‍वजन्‍मभूमिदोषाणां नाद्यापि => स्‍वजन्‍मभूमिदोषाणाम्+ न+अद्य+अपि नाद्यापि => न+अद्य+अपि प्रागुक्तानि => प्राक्+उक्तानि स्‍वपितुर्वचांस्‍यपि => स्‍वपितुः+वचांसि+अपि स्‍मृतेर्नापेतान्‍यभूवन्। => स्‍मृतेः+नापेतानि+अभूवन्। देहरादूनवसुन्‍धरां प्रतिगृध्‍नव: => देहरादूनवसुन्‍धराम्+ प्रतिगृध्‍नव: कदाचिदपि => कदाचित्+अपि तत्राभिषेणयेयुरिति => तत्र+अभिषेणयेयुः+इति अन्‍वेष्‍टुं सकलं => अन्‍वेष्‍टुम्+ सकलम्+ सकलं गढवालराज्‍यं => सकलम्+ गढवालराज्‍यम्+ गढवालराज्‍यं परिबभ्राम। => गढवालराज्‍यम्+ परिबभ्राम। शिखरमारुह्य => शिखरमा्+आरुह्य दृष्टिं निचिक्षेप। => दृष्टिम्+ निचिक्षेप। ग्रामं वामेनैका => ग्रामम्+ वामेन+एका वामेनैका => वामेन+एका लघुर्गिरिनदी => लघुः+गिरिनदी याग्रे => या+अग्रे गङ्गामुपतिष्ठते। => गङ्गाम्+उपतिष्ठते। नदीग्रामयोर्मध्‍ये => नदीग्रामयोः+मध्‍ये तदानीमात्‍मानं प्रति => तदानीम्+आत्‍मानम्+ प्रति प्रश्‍नमेकमकरोत् => प्रश्‍नम्+एकम्+अकरोत् शक्‍यमस्‍या: => शक्‍यम्+अस्‍या: जलं मलेथा => जलम्+ मलेथा ग्राममानेतुम्? => ग्रामम्+आनेतुम्? एवं विचारयतस्‍तस्‍य => एवम्+ विचारयतः+तस्‍य विचारयतस्‍तस्‍य => विचारयतः+तस्‍य दृष्टिरेकस्‍याखोरुपरि => दृष्टिः+एकस्‍य+अखोः+उपरि बिलं खनति => बिलम्+ खनति एवं मनस्‍यकरोत् => एवम्+ मनस्‍यकरोत् यद्येष => यदि+एष पर्वतं खनित्‍वा => पर्वतम्+ खनित्‍वा स्‍वावासं परिकल्‍पयितुं => स्‍वावासम्+ परिकल्‍पयितुम्+ परिकल्‍पयितुं प्रयतते, => परिकल्‍पयितुम्+ प्रयतते, मानवस्‍तादृशां स्‍वग्रामवासिनां => मानवः+तादृशाम्+ स्‍वग्रामवासिनाम्+ स्‍वग्रामवासिनां साहय्येन => स्‍वग्रामवासिनाम्+ साहय्येन शैलेऽस्मिन् => शैले+अस्मिन् विवरं विधाय => विवरम्+ विधाय सरितोऽस्‍या:-सलिलं स्‍वग्राममानेतुं => सरितः+अस्‍या:-सलिलम्+ स्‍वग्रामम्+आनेतुम्+ स्‍वग्राममानेतुं किं => स्‍वग्रामम्+आनेतुम्+ किम्+ किं न => किम्+ न स्‍वयोजनामनुचिन्‍त्‍य => स्‍वयोजनाम्+अनुचिन्‍त्‍य भविष्‍यन्तीं स्‍वग्रामसमृद्धिंचानुमाय => भविष्‍यन्तीम्+ स्‍वग्रामसमृद्धिम्+च+अनुमाय स्‍वग्रामसमृद्धिंचानुमाय => स्‍वग्रामसमृद्धिम्+च+अनुमाय हर्षेणोत्‍फुल्‍लवदनो => हर्षेण+उत्‍फुल्‍लवदन: यदर्थं स => यत्+अर्थम्+ स इयदभ्रमत् => इयत्+अभ्रमत् प्रयोगस्‍तस्‍यैव => प्रयोगः+तस्‍य+एव चमूपतिर्माधवसिंह: => चमूपतिः+माधवसिंह: स्‍वयोजनामुपस्‍थापयति => स्‍वयोजनाम्+उपस्‍थापयति परं तां => परम्+ ताम्+ तां श्रुत्‍वा => ताम्+ श्रुत्‍वा सर्वेऽपि => सर्वे+अपि तमुच्‍चैर्जहसु:, => तम्+उच्‍चैः+जहसु:, तं च => तम्+ च विकृतमस्तिष्‍मविदु:। => विकृतमस्तिष्कम्+अविदु:। पर्वतं विवृत्‍य => पर्वतम्+ विवृत्‍य ग्रामानयनप्रयासो व्‍योमतलात् => ग्रामानयनप्रयासः+ व्‍योमतलात् इवाभूत्। => इव+अभूत्। सेनापतिर्ग्रामवृद्धानां प्रत्‍ययाय => सेनापतिः+ग्रामवृद्धानाम्+ प्रत्‍ययाय मूषकदृष्टान्‍तमुपन्‍यसति => मूषकदृष्टान्‍तम्+उपन्‍यसति परं न => परम्+ न सोऽपि => सः+अपि तेषां प्रत्‍ययाय => तेषाम्+ प्रत्‍ययाय शक्‍त्‍याऽनुगृहीतास्‍तथा => शक्‍त्‍या+अनुगृहीताः+तथा त्‍वं तु => त्‍वम्+ तु योजनामन्‍वमोदन्‍त, => योजनाम्+अन्‍वमोदन्‍त, बालचापलमिव => बालचापलम्+इव तदखिलममन्‍यन्‍त। => तदखिलम्+अमन्‍यन्‍त। तत्‍सहकारं कर्तुमकामयन्‍त। => तत्‍सहकारम्+ कर्तुम्+अकामयन्‍त। कर्तुमकामयन्‍त। => कर्तुम्+अकामयन्‍त। ग्रामवासिनामसहयोगो => ग्रामवासिनाम्+असहयोगः वीरं दृढसङ्कल्‍पं => वीरम्+ दृढसङ्कल्‍पम्+ दृढसङ्कल्‍पं सेनापतिं => दृढसङ्कल्‍पम्+ सेनापतिम्+ सेनापतिं न => सेनापतिम्+ न मनागपि => मनाक्+अपि केवलं स्‍वपरिवारमादाय => केवलम्+ स्‍वपरिवारम्+आदाय स्‍वपरिवारमादाय => स्‍वपरिवारम्+आदाय इयमर्थं सूचयन्ति => इयम्+अर्थम्+ सूचयन्ति तद्यशोगीतान्‍यद्यापि => तद्यशोगीतानि+अद्य+अपि प्रतिग्रामं सामजिकोत्‍सवेषु => प्रतिग्रामम्+ सामजिकोत्‍सवेषु सस्‍वरं सानन्‍दमुद्गीयन्‍ते, => सस्‍वरम्+ सानन्‍दम्+उद्गीयन्‍ते, सानन्‍दमुद्गीयन्‍ते, => सानन्‍दम्+उद्गीयन्‍ते, तेष्‍वेकमिहोदाहराम: => तेषु+एकम्+इह+उदाहराम: हरितां प्रचितां => हरिताम्+ प्रचिताम्+ प्रचितां ग्रामभुवं => प्रचिताम्+ ग्रामभुवम्+ ग्रामभुवं नो => ग्रामभुवम्+ न: जनयन्‍तीं स्‍वस्‍तुल्‍याम्। => जनयन्‍तीम्+ स्‍वस्तुल्‍याम्। सेनानायकं माधवसिंहः => सेनानायकम्+ माधवसिंहः सपरिवारं गिरिखननकर्मणि => सपरिवारम्+ गिरिखननकर्मणि व्‍यापृतं दृष्ट्वा => व्‍यापृतम्+ दृष्ट्वा सर्वेऽपि => सर्वे+अपि बाला युवानो => बालाः+ युवान:+ युवानो वृद्धाश्चानाहूता => युवान:+ वृद्धाः+च+अनाहूताः+ वृद्धाश्चानाहूता अपि, => वृद्धाः+च+अनाहूताः+ अपि, प्रकाशितचरारुचयोऽपि => प्रकाशितचरारुचयः+अपि कयाप्‍यदृश्‍यया => कया+अपि+अदृश्‍यया खनकसेनाभटा इव => खनकसेनाभटाः+ इव आरवानम् यत्किमप्‍युपकरणं => आरवानम्+ यत्+किमपि+उपकरणम्+ यत्किमप्‍युपकरणं महल्‍लघु => यत्+किमपि+उपकरणम्+ महत्+लघु महल्‍लघु => महत्+लघु यल्‍लब्‍धं तदादाय => यत्+लब्‍धम्+ तद्+आदाय तदादाय => तद्+आदाय सहाया अभवन्। => सहायाः+ अभवन्। वृक्षा अवृश्‍च्‍यन्‍त, => वृक्षाः+ अवृश्‍च्‍यन्‍त, शिखराच्छिला => शिखरात्+शिला: गडगडायितं खडखडायितं => गडगडायितम्+ खडखडायितम्+ खडखडायितं चाश्रूयत। => खडखडायितम्+ च+अश्रूयत। चाश्रूयत। => च+अश्रूयत। सम्‍पदमृतं कामयमाना => सम्‍पदमृतम्+ कामयमाना जनास्‍तदानीं पुरा => जनाः+तदानीम्+ पुरा रत्नाकरमथनेनामृतमिच्‍छत: => रत्नाकरमथनेन+अमृतम्+इच्‍छत: सुरानप्‍यतिशेरते => सुरान्+अपि+अतिशेरते तदानीं च => तदानीम्+ च पटहं च => पटहम्+ च नादयद्भिरुत्‍साहवर्धनानि => नादयद्भिः+उत्‍साहवर्धनानि शौर्यगीतान्‍यगीयन्‍त। => शौर्यगीतानि+अगीयन्‍त। इत्‍थमष्टौ => इत्‍थम्+अष्टौ रात्रिन्दिवं श्राम्‍यद्भिर्मलेथावासिभि: => रात्रिम्+दिवम्+ श्राम्‍यद्भिः+मलेथावासिभि: श्राम्‍यद्भिर्मलेथावासिभि: => श्राम्‍यद्भिः+मलेथावासिभि: पादोनं स्‍वलक्ष्‍यमभिपूरितम्। => पादोनम्+ स्‍वलक्ष्‍यम्+अभिपूरितम्। स्‍वलक्ष्‍यमभिपूरितम्। => स्‍वलक्ष्‍यम्+अभिपूरितम्। अथैकदा => अथ+एकदा दुर्दैववशाच्‍चमूपतेर्माधवसिंहस्‍यैकमात्र => दुर्दैववशात्+चमूपतेः+माधवसिंहस्‍य+एकमात्र गिरिशिखराल्‍लुठतो => गिरिशिखरात्+लुठत: गण्‍डशैलस्‍याधस्‍ताद् => गण्‍डशैलस्‍य+अधस्‍ताद् प्राणाँश्च => प्राणान्+च लोकाविषादाश्रूणि => लोका:+विषादा+अश्रूणि समीपवर्तिग्राम-वासिनोऽपि => समीपवर्तिग्राम-वासिनः+अपि किमिदममङ्गलमजनि’, => किम्+इदम्+अमङ्गलम्+अजनि’, सगद्गदं ब्रुवाणा => सगद्गदम्+ ब्रुवाणा: इमां दुर्घटनां => इमाम्+ दुर्घटनाम्+ दुर्घटनां मलेथाभ्‍युदये => दुर्घटनाम्+ मलेथा+अभ्‍युदये मलेथाभ्‍युदये => मलेथा+अभ्‍युदये महान्‍तमन्‍तरायं मेनिरे। => महान्‍तम्+अन्‍तरायम्+ मेनिरे। परं धीर: => परम्+ धीर: मात्रयापि => मात्रया+अपि स हि => सः+ हि स्‍वसहकारिणो ग्रामवासिन => स्‍वसहकारिण:+ ग्रामवासिन:+ ग्रामवासिन इत्‍थं => ग्रामवासिन:+ इत्थम्+ इत्‍थं समबूबुधत् => इत्थम्+ समबबूबुधत् ‘त्‍यजेदेकं कुलस्‍यार्थे => ‘त्‍यजेत्+एकम्+ कुलस्‍य+अर्थे कुलस्‍यार्थे => कुलस्‍य+अर्थे ग्रामस्‍यार्थे => ग्रामस्‍य+अर्थे कुलं त्‍येजत्’ => कुलम्+ त्‍यजेत्’ अलं विषादेन। => अलम्+ विषादेन। तदिदमस्‍मत् => तत्+इदम्+अस्‍मत् परीक्षणमुपतिष्ठते। => परीक्षणम्+उपतिष्ठते। प्रथमश्रेण्‍यां साफल्‍यमुपलभ्‍यैवास्‍माकं => प्रथमश्रेण्याम्+ साफल्‍यम्+उपलभ्‍य+एव+अस्‍माकम्+ साफल्‍यमुपलभ्‍यैवास्‍माकं जीवनं => साफल्‍यम्+उपलभ्‍य+एव+अस्‍माकम्+ जीवनम्+ जीवनं सफलम्। => जीवनम्+ सफलम्। तदिदं गिरिखननकर्म => तत्+इदम्+ गिरिखननकर्म प्रारब्‍धमाफलोदयं निरन्‍तरं => प्रारब्‍धम्+आफलोदयम्+ निरन्‍तरम्+ निरन्‍तरं प्रवर्तताम्। => निरन्‍तरम्+ प्रवर्तताम्। कर्तव्‍यनिष्ठायां हर्षविषादावुपेक्षणीयावेव’ => कर्तव्‍यनिष्ठायाम्+ हर्षविषादौ+उपेक्षणीयौ+इव’ हर्षविषादावुपेक्षणीयावेव’ => हर्षविषादौ+उपेक्षणीयौ+इव’ इत्‍थं तद्बोधिता => इत्थम्+ तद्+बोधिता: तद्बोधिता => तद्+बोधिता: सोत्‍साहं व्‍यापप्रिरे। => सोत्‍साहम्+ व्‍यापप्रिरे। एवं च => एवम्+ च किञ्चिदिव => किञ्चित्+इव विहतं कुल्‍यानिर्माकर्म => विहतम्+ कुल्‍यानिर्माणकर्म पूर्वतोऽप्‍यधिकवेगेन => पूर्वतः+अपि+अधिकवेगेन कतिभिश्चिन्मासे: => कतिभि:+चित्मासे: जलधारां दृष्टवा => जलधाराम्+ दृष्टवा हर्षवर्षमिवानुभवन्‍त: => हर्षवर्षम्+इव+अनुभवन्‍त: कमप्‍यलौकिकं सुखमन्‍वभूवन्। => कमपि+अलौकिकम्+ सुखम्+अनुभूवन्। सुखमन्‍वभूवन्। => सुखम्+अनुभूवन्। भीषणं ताण्‍डवनृत्‍यमनृत्‍यत, => भीषणम्+ ताण्‍डवनृत्‍यम्+अनृत्‍यत्, ताण्‍डवनृत्‍यमनृत्‍यत, => ताण्‍डवनृत्‍यम्+अनृत्‍यत्, क्षणमपि => क्षणम्+अपि नात्‍यजत् => न+अत्‍यजत् स्‍थास्‍नु => स्‍थाः+नु सुभिक्षं राजति। => सुभिक्षम्+ राजति। किं किं => किम्+ किम्+ किं न => किम्+ न धान्‍याकम् इत्‍यादि => धान्‍याकम्+ इत्यादि सर्वं तत्रेदानीं => सर्वम्+ तत्र+इदानीम्+ तत्रेदानीं भूयसा => तत्र+इदानीम्+ भूयसा याभिर्गोधूमादिकं पिष्ट्वा => याभिः+गोधूम्+आदिकम्+ पिष्ट्वा पिष्टं निर्मीयते। => पिष्टम्+ निर्मीयते। गोचरभूमिरप्‍यस्ति, => गोचरभूमिः+अपि+अस्ति, गोमहिष्‍यादयो => गोमहिषि+आदयः स्‍वच्‍छन्‍दं चरन्ति। => स्‍वच्‍छन्‍दम्+ चरन्ति। नास्ति => न+अस्ति कोऽप्‍येतादृशो => कोऽपि+एतादृशः महिष्‍योऽजा => महिष्‍यः+अजा: दुग्‍धबिन्‍दुरपि => दुग्‍धबिन्‍दुः+अपि दुर्लभोऽभवत्, => दुर्लभः+अभवत्, साम्‍प्रतं तत्र => साम्‍प्रतम्+ तत्र दुग्‍धेनैवाभ्‍यागतानामातिथ्‍यं क्रियते। => दुग्‍धेन+एव+अभ्‍यागतानाम्+आतिथ्‍यम्+ क्रियते। ग्रामवासिनां कृते => ग्रामवासिनाम्+ कृते सुरक्षितमेकं वनमप्‍यस्ति => सुरक्षितम्+एकम्+ वनम्+अपि+अस्ति वनमप्‍यस्ति => वनम्+अपि+अस्ति इन्‍धनं दारु => इन्‍धनम्+ दारु सोऽयं दृढस्‍य => सः+अयम्+ दृढस्‍य यदद्य => यदि+अद्य साधूक्तं केनचिदनुभविना => साधू+उक्तम्+ केनचित्+अनुभविना केनचिदनुभविना => केनचित्+अनुभविना व्‍यसनेऽप्‍यचलो => व्‍यसने+अपि+अचलः श्रमस्‍तं वृणुते => श्रमः+तम्+ वृणुते विक्रमसंवत्‍सरादारभ्‍य => विक्रमसंवत्‍सरात्+आरभ्‍य शक-पह्लव-हुणादि-विदेशीय-बर्बराणां भारते => शक-पह्लव-हुणादि-विदेशीय-बर्बराणाम्+ भारते हूणानां भयङ्करमितिहासप्रसिद्धमाक्रमणं => हूणानाम्+ भयङ्करम्+इतिहासप्रसिद्धम्+आक्रमणम्+ भयङ्करमितिहासप्रसिद्धमाक्रमणं समभूत्। => भयङ्करम्+इतिहासप्रसिद्धम्+आक्रमणम्+ समभूत्। दुर्दान्‍तैर्लुण्‍ठाकैर्हूणैस्‍तदानीं महतीशक्ति: => दुर्दान्‍तैः+लुण्‍ठाकैः+हूणैः+तदानीम्+ महतीशक्ति: योरुपदेशं विजित्‍य => योरुपदेशम्+ विजित्‍य रोमसाम्राज्‍यमपि => रोमसाम्राज्‍यम्+अपि छिन्‍नभिन्‍नमिव => छिन्‍नभिन्‍नम्+इव चीनदेशोऽपि => चीनदेशः+अपि तेषां पादाक्रान्‍त => तेषाम्+ पादाक्रान्‍त एवं प्रवर्धमानबलैर्लुण्‍ठाकैर्विजयमदोन्‍मत्तै: => एवम्+ प्रवर्धमानबलैः+लुण्‍ठाकैः+विजयमदोन्‍मत्तै: प्रवर्धमानबलैर्लुण्‍ठाकैर्विजयमदोन्‍मत्तै: => प्रवर्धमानबलैः+लुण्‍ठाकैः+विजयमदोन्‍मत्तै: स्‍वर्णभारतं लुण्ठितं => स्‍वर्णभारतम्+ लुण्ठितम्+ लुण्ठितं समुपक्रान्‍तं => लुण्ठितम्+ समुपक्रान्‍तम्+ समुपक्रान्‍तं महता => समुपक्रान्‍तम्+ महता भारतीयवीराणां मुखानि => भारतीयवीराणाम्+ मुखानि भय-सन्‍त्रस्‍त-लोचनैर्प्रेक्षन्‍ती => भय-सन्‍त्रस्‍त-लोचनैः+प्रेक्षन्‍ती चकितेवासीत्। => चकित+इव+आसीत्। तदानीं भारते => तदानीम्+ भारते गुप्‍तसाम्राज्‍यमासीत्, => गुप्‍तसाम्राज्‍यम्+आसीत्, यमैतिहासिका: => यम्+ऐतिहासिका: स्‍वर्णयुगं कथयन्ति। => स्‍वर्णयुगम्+ कथयन्ति। निरन्‍तरमविरतं च => निरन्‍तरम्+अविरतम्+ च सुदृढं सुस्थिरञ्च => सुदृढम्+ सुस्थिरम्+च सुस्थिरञ्च => सुस्थिरम्+च भारतं सम्‍पादितमासीत्। => भारतम्+ सम्‍पादितम्+आसीत्। सम्‍पादितमासीत्। => सम्‍पादितम्+आसीत्। मागधशासनं सञ्चालयति => मागधशासनम्+ सञ्चालयति स्‍कन्‍द इवापर: => स्‍कन्‍द:+ इव+अपर: इवापर: => इव+अपर: स्‍कन्‍दगुप्‍तस्‍त्रयोदशवर्षदेशीयो यौवराज्येऽभिषिक्त => स्‍कन्‍दगुप्‍तः+त्रयोदशवर्षदेशीयः+ यौवराज्ये+अभिषिक्तः+ यौवराज्येऽभिषिक्त आसीत्। => यौवराज्ये+अभिषिक्तः+ आसीत्। श्रुतं यद् => श्रुतम्+ यद् सेनापतिभिश्च => सेनापतिभिः+च मन्‍त्रणां कुर्वन्‍नास्‍ते। => मन्‍त्रणाम्+ कुर्वन्+आस्‍ते। कुर्वन्‍नास्‍ते। => कुर्वन्+आस्‍ते। मन्‍त्रणागारं प्रविष्टो => मन्‍त्रणागारम्+ प्रविष्टः जायमानां मन्‍त्रमशृणोत्- => जायमानाम्+ मन्‍त्रणाम्+अशृणोत्- मन्‍त्रमशृणोत्- => मन्‍त्रणाम्+अशृणोत्- यदस्मिन् => यत्+अस्मिन् नेतृत्‍वं स्‍यात्? => नेतृत्‍वम्+ स्‍यात्? कथञ्च => कथम्+च युद्धसञ्चालनं विधेयमित्‍यादि। => युद्धसञ्चालनम्+ विधेयम्+इत्‍यादि। विधेयमित्‍यादि। => विधेयम्+इत्‍यादि। तद‍स्मिन् => तत्+अस्मिन् सम्राजं प्रणम्‍य => सम्राजम्+ प्रणम्‍य सविनयं सोल्‍लासञ्च => सविनयम्+ सोल्‍लासम्+च सोल्‍लासञ्च => सोल्‍लासम्+च अहमपि => अहम्+अपि हूण-युद्धेऽस्मिन् => हूण-युद्धे+अस्मिन् गन्‍तुमीहे। => गन्‍तुम्+ईहे। भवानिदानीं बाल: => भवान्+इदानीम्+ बाल: युद्धमिदं भयङ्करं => युद्धम्+इदम्+ भयङ्करम्+ भयङ्करं निर्णायकञ्च => भयङ्करम्+ निर्णायकम्+च निर्णायकञ्च => निर्णायकम्+च साध्‍यमिदं दुष्‍करं => साध्‍यम्+इदम्+ दुष्‍करम्+ दुष्‍करं कर्म। => दुष्‍करम्+ कर्म। किं तेन? => किम्+ तेन? अहमपि => अहम्+अपि युद्धं कृत्‍वा => युद्धम्+ कृत्‍वा मृत्‍युरिति। => मृत्‍युः+इति। महानयमुत्‍सवावसर: => महान्+अयम्+उत्‍सवावसर: हर्षनिर्भरां दृष्टिं => हर्षनिर्भराम्+ दृष्टिम्+ दृष्टिं कुमारस्‍य => दृष्टिम्+ कुमारस्‍य मुखमण्‍डलेऽपातयत्। => मुखमण्‍डले+अपातयत्। तदोजस्विताञ्चालोक्‍य => तदोजस्विताम्+च+आलोक्‍य तं रभसा => तम्+ रभसा सभासदश्च => सभासदः+च कालानन्‍तरं पाटलिपुत्रस्‍य => कालानन्‍तरम्+ पाटलिपुत्रस्‍य सेनाङ्गणं विजययात्राघोषेण => सेनाङ्गणम्+ विजययात्राघोषेण विजयगानं गायन्‍तो => विजयगानम्+ गायन्‍तः वैजयन्‍तीमान्‍दोलयन्‍तो => वैजयन्‍तीम्+आन्‍दोलयन्‍तः गरुडध्‍वजमुद्द्धूय => गरुडध्‍वजम्+उद्द्धूय रक्तं प्रवाहयितुं => रक्तम्+ प्रवाहयितुम्+ प्रवाहयितुं मातृभूमेश्चरणेषु => प्रवाहयितुम्+ मातृभूमेः+चरणेषु मातृभूमेश्चरणेषु => मातृभूमेः+चरणेषु समर्पयितुं युवराजस्‍य => समर्पयितुम्+ युवराजस्‍य सोल्‍लासं प्रस्‍थानमकुर्वन्। => सोल्लासम्+ प्रस्‍थानम्+अकुर्वन्। प्रस्‍थानमकुर्वन्। => प्रस्‍थानम्+अकुर्वन्। वीराणां दारिद्रयं => वीराणाम्+ दारिद्रयम्+ दारिद्रयं नासीत्। => दारिद्रयम्+ न+आसीत्। नासीत्। => न+आसीत्। सोत्‍साहं सोल्‍लासञ्च => सोत्‍साहम्+ सोल्‍लासम्+च सोल्‍लासञ्च => सोल्‍लासम्+च तदानीं भारतीया: => तदानीम्+ भारतीया: सोल्‍लासाश्चासन्। => सोल्‍लासाः+च+आसन्। दुर्दान्‍तदानवानामिव => दुर्दान्‍तदानवानाम्+इव दस्‍यूनां दर्पदलनाय => दस्‍यूनाम्+ दर्पदलनाय सोत्‍साहं विजयगीतानि => सोत्‍साहम्+ विजयगीतानि मरुभूमिर्विद्यते, => मरुभूमिः+विद्यते, हूणाश्च => हूणाः+च प्रवेष्टुं सम्मिलिता => प्रवेष्टुम्+ सम्मिलिता: नन्‍दनवनायितामिमां स्‍वर्णभूमिं => नन्‍दनवनायिताम्+इमाम्+ स्‍वर्णभूमिम्+ स्‍वर्णभूमिं विलुण्ठितुं => स्‍वर्णभूमिम्+ विलुण्ठितुम्+ विलुण्ठितुं बहुशो => विलुण्ठितुम्+ बहुशः विजयोन्‍मत्तानां यवनानामसंख्‍याता: => विजयोन्‍मत्तानाम्+ यवनानाम्+असंख्‍याता: यवनानामसंख्‍याता: => यवनानाम्+असंख्‍याता: समाक्रमणयोजनायां संलग्ना => समाक्रमणयोजनायाम्+ संलग्ना: तदुपत्‍यकायां मगधसैनिका: => तदुपत्‍यकायाम्+ मगधसैनिका: हिमधवलां पवतमालां => हिमधवलाम्+ पर्वतमालाम्+ पवतमालां लोहितां => पर्वतमालाम्+ लोहिताम्+ लोहितां कुर्वन्‍त्‍य: => लोहिताम्+ कुर्वन्‍त्‍य: भीषण-रक्त-पात-सूचनां ददति => भीषण-रक्त-पात-सूचनाम्+ ददति गरुडध्‍वजमुत्तोल्‍यन्‍त: => गरुडध्‍वजम्+उत्तोल्‍यन्‍त: शत्रूणां हृदयपटलानि => शत्रूणाम्+ हृदयपटलानि स्‍कन्‍दस्‍येव => स्‍कन्‍दस्‍य+एव भारतीयसैनिकानां मनांसि => भारतीयसैनिकानाम्+ मनांसि सेनानीमिव => सेनानीम्+इव सेनापतिं सामरिकप्रणतिभिरभ्‍यर्थयाञ्चक्रु:। => सेनापतिम्+ सामरिकप्रणतिभिः+अभ्‍यर्थयाञ्चक्रु:। सामरिकप्रणतिभिरभ्‍यर्थयाञ्चक्रु:। => सामरिकप्रणतिभिः+अभ्‍यर्थयाञ्चक्रु:। ललितान्‍यलकानि => ललितानि+अलकानि स्‍फूर्तिमिव => स्‍फूर्तिम्+इव प्रदातुं धीरं => प्रदातुम्+ धीरम्+ धीरं समवहत्। => धीरम्+ समवहत्। गम्‍भीरं निश्चलं => गम्‍भीरम्+ निश्चलम्+ निश्चलं स्थितो => निश्चलम्+ स्थितः धवलामधित्‍यकां कृष्‍णपिपीलिकापुञ्जैरिव => धवलाम्+अधित्‍यकाम्+ कृष्‍णपिपीलिकापुञ्जैः+इव कृष्‍णपिपीलिकापुञ्जैरिव => कृष्‍णपिपीलिकापुञ्जैः+इव दस्‍युसैनिकैर्धूसरितामिवापश्‍यत्। => दस्‍युसैनिकैः+धूसरिताम्+इव+अपश्‍यत्। प्रलम्‍बमानं खड्गं => प्रलम्‍बमानम्+ खड्गम्+ खड्गं कोषान्निसार्य => खड्गम्+ कोषात्+निसार्य कोषान्निसार्य => कोषात्+निसार्य हस्तमुद्यम्‍य => हस्तम्+उद्यम्‍या शत्रूणां निर्दयदलनाय => शत्रूणाम्+ निर्दयदलनाय मगधसैनिकानादिदेश। => मगधसैनिकान्+आदिदेश। पर्वतोपत्‍यकायां रणचण्डिकाया: => पर्वतोपत्‍यकायाम्+ रणचण्डिकाया: प्रलयङ्करं ताण्‍डवं => प्रलयङ्करम्+ ताण्‍डवम्+ ताण्‍डवं प्रादुरभूत्। => ताण्‍डवम्+ प्रादुरभूत्। खङ्गानां चकचकायितेन => खङ्गानाम्+ चकचकायितेन सन्‍त्रस्‍तानां हूणतुरङ्गानां => सन्‍त्रस्‍तानाम्+ हूणतुरङ्गानाम्+ हूणतुरङ्गानां गतिरवरुद्धा। => हूणतुरङ्गानाम्+ गतिः+अवरुद्धा। गतिरवरुद्धा। => गतिः+अवरुद्धा। अकालसन्‍ध्‍याशोभां विभ्रती => अकालसन्‍ध्‍याशोभाम्+ विभ्रती माक्षिकपटलैरिव => माक्षिकपटलैः+इव श्‍मश्रुलैर्हूणमुण्‍डैर्महीमाच्‍छादयन् => श्‍मश्रुलैः+हूणमुण्‍डैः+महीम्+आच्‍छादयन् सैन्‍यसमुत्‍साहं समेधयन् => सैन्‍यसमुत्‍साहम्+ समेधयन् कदलीस्‍तम्‍भानामिव => कदलीस्‍तम्‍भानाम्+इव दस्‍युगलानां निर्दयं => दस्‍युगलानाम्+ निर्दयम्+ निर्दयं कदनं => निर्दयम्+ कदनम्+ कदनं कुर्वन्। => कदनम्+ कुर्वन्। विद्युदिवाद्युतत। => विद्युद्+इव+अद्युतत। किम्‍बहुना। => किम्+बहुना। यस्‍येतिवृत्तं भारतीयेतिहासे => यस्‍य+इतिवृत्तम्+ भारतीयेतिहासे स्‍वर्णाक्षरैरङ्कितमद्यापि => स्‍वर्णाक्षरैः+अङ्कितम्+अद्यापि भारतीयं शौर्यं => भारतीयम्+ शौर्यम्+ शौर्यं स्‍मारयति। => शौर्यम्+ स्‍मारयति। कियन्‍मासानन्‍तरं दुर्दान्‍तानां => कियत्+मासानन्तरम्+ दुर्दान्‍तानाम्+ दुर्दान्‍तानां दानवानामिव => दुर्दान्‍तानाम्+ दानवानाम्+इव दानवानामिव => दानवानाम्+इव दस्‍यूनां दर्पदलनं => दस्‍यूनाम्+ दर्पदलनम्+ दर्पदलनं विधाय => दर्पदलनम्+ विधाय तुषार-शिशिर-समीर-समीरितां मगध-सम्राजो => तुषार-शिशिर-समीर-समीरिताम्+ मगध-सम्राज: यशोधवलां विजयवैजयन्‍तीमान्‍दोलन्‍ती => यशोधवलाम्+ विजयवैजयन्‍तीम्+आन्‍दोलन्‍ती विजयवैजयन्‍तीमान्‍दोलन्‍ती => विजयवैजयन्‍तीम्+आन्‍दोलन्‍ती पाटलिपुत्रं प्रत्‍यावर्तत। => पाटलिपुत्रम्+ प्रत्यावर्तत। प्रमोदभरं धारयितुमपारयन्‍ती => प्रमोदभरम्+ धारयितुम्+अपारयन्‍ती धारयितुमपारयन्‍ती => धारयितुम्+अपारयन्‍ती मध्‍येमार्गं न => मध्‍येमार्गम्+ न केवलं भारतीययुवराजस्‍य; => केवलम्+ भारतीययुवराजस्‍य; परं भारतीयजनताहृदयाधिराजस्‍य => परम्+ भारतीयजनताहृदयाधिराजस्‍य स्‍वागतमकरोत्। => स्‍वागतम्+अकरोत्। दृश्‍यमवर्णनीयमस्ति। => दृश्‍यम्+अवर्णनीयम्+अस्ति। आबालवृद्धस्‍त्रीजनं सर्वोऽपि => आबालवृद्धस्‍त्रीजनम्+ सर्वः+अपि सर्वोऽपि => सर्वः+अपि विजयोन्‍मत्तश्च => विजयोन्‍मत्तः+च ससैन्‍यं परावृत्त:। => ससैन्‍यम्+ परावृत्त:। प्रेमाश्रुधारां प्रवाहयन्‍ती => प्रेमाश्रुधाराम्+ प्रवाहयन्‍ती अपरेद्युश्च => अपरेद्युः+च स्‍कन्‍दगुप्‍तं भारतसम्राज्‍यसिंहासने => स्‍कन्‍दगुप्‍तम्+ भारतसाम्राज्‍यसिंहासने बालकं पुरस्‍कृतवान्। => बालकम्+ पुरस्‍कृतवान्। सेयं नातिपुराणी => सा+इयम्+ न+अतिपुराणी नातिपुराणी => न+अतिपुराणी किं स्‍वतन्‍त्रं => किम्+ स्‍वतन्‍त्रम्+ स्‍वतन्‍त्रं भारतं => स्‍वतन्‍त्रम्+ भारतम्+ भारतं पुनरपीदृशान् => भारतम्+ पुनरपि+ईदृशान् पुनरपीदृशान् => पुनरपि+ईदृशान् बालकानुत्‍पादयितुं प्रभवेत्। => बालकान्+उत्‍पादयितुम्+ प्रभवेत्। नाहं शिशुरस्मि। => न+अहम्+ शिशुः+अस्मि। शिशुरस्मि। => शिशुः+अस्मि। त्रयोदशवर्षीयाद्यास्मि => त्रयोदशवर्षीय+अद्य+अस्मि समर्थास्मि => समर्था+अस्मि रक्षितुमात्‍मानम्’’ => रक्षितुम्+आत्‍मानम्’’ जगादास्‍मानाम्‍नी => जगाद्+आस्‍मानाम्‍नी दिवसोऽवसितप्राय:। => दिवसः+अवसितप्राय:। सूर्यास्‍तमनं चेदानीमचिराद्भविष्‍यति। => सूर्यास्‍तमनम्+ च+इदानीम्+अचिरात्+भविष्‍यति। चेदानीमचिराद्भविष्‍यति। => च+इदानीम्+अचिरात्+भविष्‍यति। किञ्चिद्विश्रान्तिं दातुमिच्‍छामि। => किञ्चित्+विश्रान्तिम्+ दातुम्+इच्‍छामि। दातुमिच्‍छामि। => दातुम्+इच्‍छामि। भानूदयोन्‍मेषमजं पालयन्, => भानूदयोन्‍मेषम्+अजम्+ पालयन्, कृत्‍स्‍नं दिनं => कृत्‍स्‍नम्+ दिनम्+ दिनं तिष्ठत्‍येष => दिनम्+ तिष्ठति+एष तिष्ठत्‍येष => तिष्ठति+एष ईषद्दीर्घतरं चरितुमवकाशमपि => ईषत्+दीर्घतरम्+ चरितुम्+अवकाशम्+अपि चरितुमवकाशमपि => चरितुम्+अवकाशम्+अपि ततश्च => ततः+च मेषयूथं गोष्ठकं => मेषयूथम्+ गोष्ठकम्+ गोष्ठकं नीत्‍वा => गोष्ठकम्+ नीत्‍वा द्वारं पिधाय => द्वारम्+ पिधाय शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव पुनरागमिष्‍यामि। => पुनः+आगमिष्‍यामि। यथेच्‍छम्। => यथा+इच्‍छम्। आत्‍मानं रक्षितुमलमस्ति => आत्मानम्+ रक्षितुम्+अलम्+अस्ति रक्षितुमलमस्ति => रक्षितुम्+अलम्+अस्ति नास्‍त्‍येषा => न+अस्‍ति+एषा इत्‍यभाणीत् => इति+अभाणीत् यत्तपस्विन्‍या => यत्+तपस्विन्‍या: हामिदयायममूल्‍यनिधिरित्‍यावयो: => हामिदयायम्+अमूल्‍यनिधिः+इति+आवयो: विश्वस्‍याजन्‍मतो => विश्वस्‍य+आजन्‍मत: रक्षणार्थमावाभ्‍यां समर्पितासीद्दारिकेयं => रक्षणार्थम्+आवाभ्याम्+ समर्पित+आसीत्+दारिका+इयेम्+ समर्पितासीद्दारिकेयं किल। => समर्पित+आसीत्+दारिका+इयेम्+ किल। पितुर्गेहे => पितुः+गेहे गच्‍छेदिति => गच्‍छेत्+इति निर्दिष्टं मृत: => निर्दिष्टम्+ मृत: पितेहायात्। => पिता+इह+आयात्। गर्भिण्‍यासीदित्‍यपि => गर्भिणी+आसीत्+इति+अपि कयोश्चिद्वृद्धदम्‍पत्‍यो: => कयोश्चिद्+वृद्धदम्‍पत्‍यो: कृतावासायोर्मध्‍ये => कृतावासयोः+मध्‍ये तदाश्रयार्थमागता => तदाश्रयार्थम्+आगता काचिदङ्गना => काचित्+अङ्गना ताभ्‍यां निवासितासीत्। => ताभ्याम्+ निवासिता+आसीत्। निवासितासीत्। => निवासिता+आसीत्। वर्षार्धोत्तरं सा => वर्षार्धोत्तरम्+ सा कन्‍यामेकाम्। => कन्‍याम्+एकाम्। तां स्‍वपालकाभ्‍यां => ताम्+ स्‍वपालकाभ्याम्+ स्‍वपालकाभ्‍यां समर्प्‍य => स्‍वपालकाभ्याम्+ समर्प्‍य दम्‍पतिभ्‍यां प्राणिनिर्विशेषं => दम्‍पतिभ्याम्+ प्राणनिर्विशेषम्+ प्राणिनिर्विशेषं लालिता, => प्राणनिर्विशेषम्+ लालिता, सेयं सरोजलोचना => सा+इयम्+ सरोजलोचना शारदकौमुदीव => शारदकौमुदी+इव धैर्यशीलापि => धैर्यशीला+अपि धीरापि => धीरा+अपि दमयन्‍तीव => दमयन्‍ती+इव सुरसुन्‍दरीव => सुरसुन्‍दरी+इव सुखमास्‍त। => सुखम्+आस्‍त। कश्‍मीरीयाणामितरासां बालिकानामिव => कश्‍मीरीयाणाम्+इतः+आसाम्+ बालिकानाम्+इव बालिकानामिव => बालिकानाम्+इव सुपरिचितासीत्तस्‍या => सुपरिचित+आसीत्+तस्‍या: विलक्षणोऽभूत्तस्‍या => विलक्षणः+अभूत्+तस्‍या स्‍वान्‍तर्बोध: => स्‍वान्‍तः+बोध: भाविविषयं पूर्वमेव => भाविविषयम्+ पूर्वमेव लुप्‍तधैर्यासीत्। => लुप्‍तधैर्य+आसीत्। दारिकामिमां सकृदेवावलोक्‍य => दारिकाम्+इमाम्+ सकृत्+एव+अवलोक्य सकृदेवावलोक्‍य => सकृत्+एव+अवलोक्य तदीयहृदयङ्गमगुणरत्‍नसम्‍पत्तिं जन: => तदीयहृदयङ्गमगुणरत्‍नसम्‍पत्तिम्+ जन: क्षणादेवोपलक्षितवान्। => क्षणात्+एव+उपलक्षितवान्। बालिकेयमतिशयितप्रेम्‍णानवरतं सेवते => बालिका+इयम्+अतिशयितप्रेम्‍णा+अनवरतम्+ सेवते प्रतिदिनं परिणतवयस्‍केन => प्रतिदिनम्+ परिणतवयस्‍केन सार्धमस्‍मा => सार्धम्+अस्‍मा मेषव्रजं रक्षितुं => मेषव्रजम्+ रक्षितुम्+ रक्षितुं क्षेत्रं => रक्षितुम्+ क्षेत्रम्+ क्षेत्रं याति => क्षेत्रम्+ याति परमद्य => परम्+अद्य गेहान्निर्गन्‍तुं नाशकद्वृद्ध:। => गेहात्+निर्गन्‍तुम्+ न+अशकद्+वृद्ध:। नाशकद्वृद्ध:। => न+अशकद्+वृद्ध:। स्‍तोकमात्रमप्‍यस्‍वस्‍थोऽभूत्तदा => स्‍तोकमात्रम्+अपि+अस्‍वस्‍थ:+अभूत्+तदा वत्‍सेयं मृदुवचसा => वत्‍स+इयम्+ मृदुवचसा बहिर्गमनमरुणत्। => बहिः+गमनम्+अरुणत्। क्षेत्रबटुं विश्रमयितुं => क्षेत्रबटुम्+ विश्रमयितुम्+ विश्रमयितुं तावदहमेव => विश्रमयितुम्+ तावत्+अहम्+एव तावदहमेव => तावत्+अहम्+एव क्षेत्रं यास्‍यामीत्‍यभ्‍यधात्। => क्षेत्रम्+ यास्‍याम्+इति+अभ्‍यधात्। यास्‍यामीत्‍यभ्‍यधात्। => यास्‍याम्+इति+अभ्‍यधात्। जोषं स्थितस्‍य => जोषम्+ स्थितस्‍य पितामहस्‍यानुमतिर्लब्‍धा => पितामहस्‍य+अनुमतिः+लब्‍धा मयेति => मया+इति सीवनकर्ममञ्जूषामादाय => सीवनकर्ममञ्जूषाम्+आदाय मुखादाकर्णितां निद्रागीतिकां => मुखाद्+आकर्णिताम्+ निद्रागीतिकाम्+ निद्रागीतिकां मन्‍दं => निद्रागीतिकाम्+ मन्‍दम्+ मन्‍दं मन्‍दमध्‍वनि => मन्‍दम्+ मन्‍दम्+अध्‍वनि मन्‍दमध्‍वनि => मन्‍दम्+अध्‍वनि क्षेत्रं प्रति => क्षेत्रम्+ प्रति मृदुलहैमन्‍तार्करश्मिभिर्विस्‍तीर्णशालिक्षेत्रं तप्‍तसुवर्णसवर्णं => मृदुलहैमन्‍तार्करश्मिभिः+विस्‍तीर्णशालिक्षेत्रम्+ तप्‍तसुवर्णसवर्णम्+ तप्‍तसुवर्णसवर्णं परितो => तप्‍तसुवर्णसवर्णम्+ परित: निरभ्रं नि:शेषतो => निरभ्रम्+ नि:शेषत: गगनतलं बृहत्‍कासार => गगनतलम्+ बृहत्‍कासार गन्‍धवाहोऽपि => गन्‍धवाहः+अपि बभूवाह्लादक:। => बभूव+आह्लादक:। चिरादस्‍मा => चिरात्+अस्‍मा पुरातनमार्तण्‍डसुरमन्दिरमतिचक्राम। => पुरातनमार्तण्डसुरमन्दिरम्+अतिचक्राम। विध्‍वस्‍तं देवायतनमिदं => विध्‍वस्‍तम्+ देवायतनम्+इदम्+ देवायतनमिदं क्रूरजाल्‍मानामवस्‍कन्‍दाद्रक्षितुमिव => देवायतनम्+इदम्+ क्रूरजाल्‍मानाम्+अवस्‍कन्‍दात्+रक्षितुम्+इव क्रूरजाल्‍मानामवस्‍कन्‍दाद्रक्षितुमिव => क्रूरजाल्‍मानाम्+अवस्‍कन्‍दात्+रक्षितुम्+इव स्‍वरश्मिजालं परित: => स्‍वरश्मिजालम्+ परित: प्राक्तनस्‍यास्‍य => प्राक्तनस्‍य+अस्‍य देवालयस्‍यान्‍तर्गताङ्गने => देवालयस्‍य+अन्‍तर्गताङ्गने विच्छिन्‍नस्‍तम्‍भानां दर्शं => विच्छिन्‍नस्‍तम्‍भानाम्+ दर्शम्+ दर्शं दर्शं => दर्शम्+ दर्शम्+ दर्शं दारिका => दर्शम्+ दारिका किञ्चित्‍कम्‍पमाना => किञ्चित्+कम्‍पमाना ‘‘अलं भिया। => ‘‘अलम्+ भिया। एवैता:। => एव+एता:। इत्‍यात्‍मानं सस्मितमाश्‍वास्‍य => इति+आत्‍मानम्+ सस्मितम्+आश्‍वास्‍य सस्मितमाश्‍वास्‍य => सस्मितम्+आश्‍वास्‍य क्षेत्रं प्रति => क्षेत्रम्+ प्रति तस्‍याश्च => तस्‍याः+च स्निग्‍धकोमलमाननकमलं शीतमरुता => स्निग्‍धकोमलम्+आननकमलम्+ शीतमरुता प्रफुल्‍लतां ययौ। => प्रफुल्‍लताम्+ ययौ। चिरात्‍सा => चिरात्+सा क्षेत्रमाससाद। => क्षेत्रम्+आससाद। मेषयूथं शाद्वले => मेषयूथम्+ शाद्वले तृणं भक्षयत्। => तृणम्+ भक्षयत्। सुखमास्‍त। => सुखम्+आस्‍त। जृम्‍भमाणं क्षेत्रबटुमभ्‍युपेत्‍य => जृम्‍भमाणम्+ क्षेत्रबटुम्+अभ्‍युपेत्‍य क्षेत्रबटुमभ्‍युपेत्‍य => क्षेत्रबटुम्+अभ्‍युपेत्‍य साऽब्रवीत्‍सस्मितम्। => सा+अब्रवीत्+सास्मितम्। गेहम् श्रान्‍तोऽसि => गेहम्+ श्रान्‍तः+असि श्रान्‍तोऽसि => श्रान्‍तः+असि क्षुत्‍क्षामकण्‍ठश्च। => क्षुत्‍क्षामकण्‍ठः+च। मेषरक्षणं स्‍वयं => मेषरक्षणम्+ स्वयम्+ स्‍वयं करिष्‍यामि। => स्वयम्+ करिष्‍यामि। गोष्ठकं नेष्‍यामी’’ति। => गोष्ठकम्+ नेष्‍यामि’’इति। ‘‘कथं नाम => ‘‘कथम्+ नाम भवतीमेकाकिनीमत्र => भवतीम्+एकाकिनीम्+अत्र गच्‍छेयमिति => गच्छेयम्+इति सविरोधं प्रत्‍युक्तम्। => सविरोधम्+ प्रति+उक्तम्। प्रत्‍युक्तम्। => प्रति+उक्तम्। पुनरवादीत्– => पुनः+अवादीत्– ‘‘नास्मि => ‘‘न+अस्मि किमात्‍मरक्षणक्षमा। => किम्+आत्‍मरक्षणक्षमा। त्‍वयात्रावस्थितम्। => त्‍वयात्रा+अवस्थितम्। परिश्रान्‍तोऽसि। => परिश्रान्‍तः+असि। क्षुधार्तोऽपि => क्षुधार्तः+अपि तवाम्‍बा => तव+अम्‍बा त्‍वां प्रतीक्षमाणाऽसहाया => त्‍वाम्+ प्रतीक्षमाणा+असहाया प्रतीक्षमाणाऽसहाया => प्रतीक्षमाणा+असहाया नास्ति => न+अस्ति कोऽप्‍यन्‍यस्‍त्‍वां विनान्‍धायास्‍तस्‍या: => कोऽपि+अन्‍यः+त्वाम्+ विना+अन्‍धायाः+तस्‍या: विनान्‍धायास्‍तस्‍या: => विना+अन्‍धायाः+तस्‍या: साहाय्यं कर्तुमपूपादिपाकनिष्‍पत्तौ। => साहाय्यम्+ कर्तुम्+अपूपादिपाकनिष्‍पत्तौ। कर्तुमपूपादिपाकनिष्‍पत्तौ। => कर्तुम्+अपूपादिपाकनिष्‍पत्तौ। इत्‍युक्त्‍वा => इति+उक्त्वा समीपवर्तिनश्चिनारनामकपादपविशेषस्‍य => समीपवर्तिनः+चिनारनामकपादपविशेषस्‍य स्‍थापितं तस्‍यायतदण्‍डमुद्धृत्‍य => स्‍थापितम्+ तस्‍यायतदण्‍डम्+उद्धृत्‍य तस्‍यायतदण्‍डमुद्धृत्‍य => तस्‍यायतदण्‍डम्+उद्धृत्‍य स्थिरबुद्धिरस्‍मा => स्थिरबुद्धिः+अस्‍मा निश्चयाच्‍चालयितुमिति => निश्चयात्+चालयितुम्+इति क्षेत्रबटुरनिच्‍छन्‍नपि => क्षेत्रबटुः+अनिच्‍छन्+अपि निजालयं गन्‍तुमुदतिष्ठत्। => निजालयम्+ गन्‍तुम्+उदतिष्ठत्। गन्‍तुमुदतिष्ठत्। => गन्‍तुम्+उदतिष्ठत्। ‘‘प्रातर्मार्तण्‍डोदयसमये => ‘‘प्रातः+मार्तण्‍डोदयसमये गोष्ठमागच्‍छे’’ति => गोष्ठम्+आगच्‍छ”+इति तमस्‍मारयत्। => तम्+अस्‍मारयत्। तदापि => तत्+अपि विलम्‍बमानं बटुं => विलम्‍बमानम्+ बटुम्+ बटुं पुन: => बटुम्+ पुन: साऽभ्‍यधात् => सा+अभ्‍यधात् गृहं याहि => गृहम्+ याहि विलम्‍बं मा => विलम्‍बम्+ मा प्रातरागमने। => प्रातः+आगमने। कार्यबाहुल्‍यं मेषाणां => कार्यबाहुल्यम्+ मेषाणाम्+ मेषाणां क्षेत्राण्‍यानयनात्‍प्रागि’’ति। => मेषाणाम्+ क्षेत्राणि+आनयनात्+प्राक्”+इति। क्षेत्राण्‍यानयनात्‍प्रागि’’ति। => क्षेत्राणि+आनयनात्+प्राक्”+इति। तदाज्ञां शिरसा => तदाज्ञाम्+ शिरसा प्राचलत्‍प्रति => प्राचलत्+प्रति अथैकाकिनी => अथ+एकाकिनी चिनारवृक्षविशेषस्‍याध: => चिनारवृक्षविशेषस्‍य+अध: शिलायां किलिञ्जं => शिलायाम्+ किलिञ्जम्+ किलिञ्जं प्रसार्य => किलिञ्जम्+ प्रसार्य मञ्जूषां चोद्घाट्यार्धसमाप्‍तपलालपादुकाग्रथनोद्यताभूत्। => मञ्जूषाम्+ च+उद्घाट्य+अर्धसमाप्‍तपलालपादुकाग्रथन+उद्यता+अभूत्। चोद्घाट्यार्धसमाप्‍तपलालपादुकाग्रथनोद्यताभूत्। => च+उद्घाट्य+अर्धसमाप्‍तपलालपादुकाग्रथन+उद्यता+अभूत्। काश्चिद्योतित: => काश्चित्+योषितः ताभिरस्‍मामवलोक्‍य => ताभिः+अस्‍माम्+अवलोक्‍य साहाय्यं नो => साहाय्यम्+ नः दीयतामिति => दीयताम्+इति शीघ्रं च => शीघ्रम्+ च अभ्‍युपायासीत् => अभ्‍युपाय+आसीत् निजासनं द्रुमस्‍य => निजासनम्+ द्रुमस्‍य स्‍वस्‍वगेहं वव्रजु:। => स्‍वस्‍वगेहम्+ वव्रजु:। बालिकेयं स्‍थलस्‍य => बालिका+इयम्+ स्‍थलस्‍य विविक्ततां न => विविक्तताम्+ न मनागपि => मनाक्+अपि विश्रब्‍धं पादुकागुम्‍फनोद्यता => विश्रब्‍धम्+ पादुकागुम्‍फनोद्यता मन्‍दं मन्‍दं => मन्‍दम्+ मन्‍दम्+ मन्‍दं सुखमास्‍त। => मन्‍दम्+ सुखम्+आस्‍त। सुखमास्‍त। => सुखम्+आस्‍त। सरोजवृन्‍दं निशागमनाशङ्कया => सरोजवृन्‍दम्+ निशागमन्+आशङ्कया निशागमनाशङ्कया => निशागमन्+आशङ्कया प्रतीचीं सञ्जिगमिषुः => प्रतीचीम्+ सञ्जिगमिषुः प्रसारितकोमलकरैर्मार्दवं भेजे। => प्रसारितकोमलकरैः+मार्दवम्+ भेजे। शनैर्निर्मक्षिकं सञ्जातम्। => शनैः+निर्मक्षिकम्+ सञ्जातम्। हेमन्‍तर्तुवशाद्भूयिष्ठा: => हेमन्‍तर्तुवशात्+भूयिष्ठा: ग्रामनिवासिनश्च => ग्रामनिवासिनः+च शैत्‍यस्‍यातिरूक्षतामसहमाना => शैत्‍यस्‍य+अतिरूक्षताम्+असहमाना देशान्‍तरं प्रायेण => देशान्‍तरम्+ प्रायेण पांसुलमार्गेऽस्मिन् => पांसुलमार्गे+अस्मिन् नावालोक्‍यन्‍त => न+अवालोक्‍यन्‍त अथेस्‍लामबादनाम्‍नो => अथ+इस्‍लामबादनाम्‍न: समायान्‍तमस्‍मा => समायान्‍तम्+अस्‍मा पुरुषस्‍याकारमद्राक्षीत्। => पुरुषस्‍य+आकारम्+अद्राक्षीत्। कृत्रिमसन्‍त्रासेनोद्विग्‍नेन => कृत्रिमसन्‍त्रासेन+उद्विग्‍न+एव विनोदयितुमात्‍मानमिव => विनोदयितुम्+आत्‍मानम्+इव अनुकूलस्‍थानात्तस्‍मात् => अनुकूलस्‍थानात्+तस्‍मात् समीपमागच्‍छतोऽध्‍वगस्‍याकृतिमधिकाधिकस्‍फुटीभूतामपश्‍यत्‍सा => समीपम्+आगच्‍छत:+अध्‍वगस्‍य+आकृतिम्+अधिकाधिकस्‍फुटीभूताम्+अपश्‍यत्+सा नचिरात्‍स पुरुषोऽन्तिकं => नचिरात्+सः+ पुरुषः+अन्तिकम्+ पुरुषोऽन्तिकं सम्‍प्राप्‍तवान्। => पुरुषः+अन्तिकम्+ सम्‍प्राप्‍तवान्। निबिडगुलमवृतां मां => निबिडगुल्मावृताम्+ माम्+ मां द्रष्टुं => माम्+ द्रष्टुम्+ द्रष्टुं न => द्रष्टुम्+ न प्रभवेदेष => प्रभवेत्+उष तमुपविशन्‍तं ददर्श => तम्+उपविशन्‍तम्+ ददर्श विश्रब्‍धं च => विश्रब्‍धम्+ च दृष्टिमाक्षिप्‍य => दृष्टिम्+आक्षिप्‍य नाणककोशमपाकर्षत्। => नाणककोशम्+अपाकर्षत्। पुनश्चेतस्‍ततो => पुनः+च+इतः+तत: गणयितुमारब्‍ध:। => गणयितुम्+आरब्‍ध:। प्रत्‍यासन्‍नरजन्‍यां गन्‍तुं => प्रत्यासन्नरजन्याम्+ गन्तुम्+ गन्‍तुं प्रवृत्त: => गन्तुम्+ प्रवृत्त: स्‍यात्‍पुरुषोऽयमिति => स्‍यात्+पुरुष:+अयम्+इति नचिराद्धसनञ्चयं कटिबन्‍धने => नचिरात्+धनसञ्चयम्+ कटिबन्‍धने पान्‍थस्‍तत: => पान्‍थः+तत: पुरश्चचाल। => पुर:+चचाल। शीर्णसुरालयकोणपर्यन्‍तं दृष्टिगोचरो => शीर्णसुरालयकोणपर्यन्‍तम्+ दृष्टिगोचर: क्षणाददृश्‍यतां गत:। => क्षणात्+अदृश्‍यताम्+ गत:। म्‍लानप्रभायां तस्‍यां => म्‍लानप्रभायाम्+ तस्याम्+ तस्‍यां जर्जरायतनमिदमीषद्धूसरपिशाचसादृश्‍यं => तस्याम्+ जर्जरायतनम्+इदम्+ईषत्+धूसरपिशाचसादृश्‍यम्+ जर्जरायतनमिदमीषद्धूसरपिशाचसादृश्‍यं भेजे। => जर्जरायतनम्+इदम्+ईषत्+धूसरपिशाचसादृश्‍यम्+ भेजे। विश्रब्‍धमस्‍मा => विश्रब्‍धम्+अस्‍मा शिलासनं प्रत्‍ययासीत्‍पुनश्च => शिलासनम्+ प्रति+आसीत्+पुनः+च प्रत्‍ययासीत्‍पुनश्च => प्रति+आसीत्+पुनः+च निमग्‍नाऽभूत्। => निमग्‍ना+अभूत्। ध्‍यायन्‍त्‍यास्‍तस्‍या: => ध्‍यायन्‍त्‍याः+तस्या: कस्‍याचिन्‍मेषशावकस्‍य => कस्‍याचित्+मेषशावकस्‍य रेभणं सहसा => रेभणम्+ सहसा सोत्‍थाय => स+उत्‍थाय क्‍लान्‍तशावकं स्‍वबाहुभ्‍यां => क्‍लान्‍तशावकम्+ स्‍वबाहुभ्याम्+ स्‍वबाहुभ्‍यां समुद्धृत्‍य => स्‍वबाहुभ्याम्+ समुद्धृत्‍य समार्दवं प्रेमास्‍पदीभूतं => समार्दवम्+ प्रेमास्‍पदीभूतम्+ प्रेमास्‍पदीभूतं तं => प्रेमास्‍पदीभूतम्+ तम्+ तं मानुषनिर्विशेषमिव। => तम्+ मानुषनिर्विशेषम्+इव। मानुषनिर्विशेषमिव। => मानुषनिर्विशेषम्+इव। निद्रालुस्‍त्‍वं वत्‍स। => निद्रालुः+त्वम्+ वत्‍स। अलं रुतेन। => अलम्+ रुतेन। सत्‍वरं त्‍वां => सत्‍वरम्+ त्‍वाम्+ त्‍वां शयनम्। => त्‍वाम्+ शयनम्। इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्त्वा मृदुलवाचाऽवशिष्‍टान्‍मेषान्। => मृदुलवाचा+अवशिष्‍टान्+मेषान्। एकीकर्तुं शीशशब्‍दमकरोत्। => एकीकर्तुम्+ शीशशब्‍दम्+अकरोत्। शीशशब्‍दमकरोत्। => शीशशब्‍दम्+अकरोत्। समीपवर्तिनं गोष्ठकं => समीपवर्तिनम्+ गोष्ठकम्+ गोष्ठकं प्रतियान्‍तीं => गोष्ठकम्+ प्रतियान्‍तीम्+ प्रतियान्‍तीं तामन्‍ये => प्रतियान्‍तीम्+ ताम्+अन्‍ये तामन्‍ये => ताम्+अन्‍ये नचिरात्तया => नचिरात्+तया विश्रान्तिस्‍थमिदं निवेशितकृत्‍स्‍नमेषवृन्‍दं => विश्रान्तिस्थलम्+इदम्+ निवेशितकृत्‍स्‍नमेषवृन्‍दम्+ निवेशितकृत्‍स्‍नमेषवृन्‍दं तालकबन्‍धेन => निवेशितकृत्‍स्‍नमेषवृन्‍दम्+ तालकबन्‍धेन अथापराह्णात्‍प्रतीक्षमाणो => अथ+अपराह्णात्+प्रतीक्षमाणः दिष्ट्यासीद्दारिकाया => दिष्ट्या+आसीत्+दारिकाया: मञ्जूषायामग्निशलाकापेटिका। => मञ्जूषायाम्+अग्निशलाकापेटिका। यावच्‍च => यावत्+च मार्तण्‍डदेवतालयमुपागात्। => मार्तण्‍डदेवतालयम्+उपागात्। तावत्‍पुरुषयोर्द्वयो: => तावत्+पुरुषयोः+द्वयो: सवेगं विवदमानयो: => सवेगम्+ विवदमानयो: स्‍वरध्‍वनिस्‍तस्‍या: => स्‍वरध्‍वनिः+तस्‍या: केनाप्‍यनर्थेनावश्‍यं भवितव्‍यमत्र => केनापि+अनर्थेन+अवश्‍यम्+ भवितव्‍यम्+अत्र भवितव्‍यमत्र => भवितव्‍यम्+अत्र धैर्यं त्‍याज्‍यम्। => धैर्यम्+ त्‍याज्‍यम्। उद्देशस्‍यास्‍य => उद्देशस्‍य+अस्‍य परिचयास्‍समीपवर्तिन: => परिचयाः+समीपवर्तिन: कस्‍यचित्‍पुराणचिनारतरोरवस्‍थानं तस्‍या: => कस्‍यचित्+पुराणचिनारतरोः+अवस्‍थानम्+ तस्‍या: स्‍मृतिपथं समायात्। => स्‍मृतिपथम्+ समायात्। विशालद्रुमस्‍यास्‍य => विशालद्रुमस्‍य+अस्‍य प्रचण्‍डकोटरस्‍तदाकृतिसमानं वपुस्‍त्रयमपि => प्रचण्‍डकोटरः+तदाकृतिसमानम्+ वपुः+त्रयम्+अपि वपुस्‍त्रयमपि => वपुः+त्रयम्+अपि सम्‍यग्‍गोपयितुं पर्याप्त => सम्‍यक्+गोपयितुम्+ पर्याप्त नि:शब्‍दं च => नि:शब्दम्+ च भवेतामिमौ => भवेताम्+इमौ स्‍यातामिमौ। => स्‍याताम्+इमौ। दुष्टात्‍मनोऽधिकृत्‍य => दुष्टात्‍मन:+अधिकृत्‍य पितामहोऽसकृदभाषतेति => पितामह:+असकृत्+अभाषत+इति कोटरस्थितायास्‍तस्‍या: => कोटरस्थितायाः+तस्‍या: न्‍यपतत्‍पुरुषयोरेकस्‍य => न्‍यपतत्+पुरुषयोः+एकस्‍य वचनं यथा- => वचनम्+ यथा- निधेयमेतद् => निधेयम्+एतद् यथान्‍ये => यथा+अन्‍ये पश्‍येयुरि’’ति। => पश्‍येयुः’’+इति। व्‍यचिन्‍तयत्‍कुतोऽमू => व्‍यचिन्‍तयत्+कुत:+अमू कलहं कुरुत:। => कलहम्+ कुरुत:। ताभ्‍यां निहतस्‍यार्भकस्‍य => ताभ्याम्+ निहतस्‍य+अर्भकस्‍य निहतस्‍यार्भकस्‍य => निहतस्‍य+अर्भकस्‍य वपुरुद्दिश्‍य => वपुः+उद्दिश्‍य विवादेनाने => विवादेन+अनेन पुरुषयोर्नेदिष्ठापि => पुरुषयोः+न+इदिष्ठा+अपि सुरक्षितेत्‍यात्‍मानमभ्‍यनन्‍दत् => सुरक्षिता+इति+आत्‍मानम्+अभ्‍यनन्‍दत् स्‍वरक्षणार्थं च => स्‍वरक्षणार्थम्+ च धन्‍यवादपुर:सरं कृतज्ञतां => धन्‍यवादपुर:सरम्+ कृतज्ञताम्+ कृतज्ञतां मुहुर्मुहुर्हृदन्‍तरे => कृतज्ञताम्+ मुहुः+मुहुः+हृदन्‍तरे मुहुर्मुहुर्हृदन्‍तरे => मुहुः+मुहुः+हृदन्‍तरे कुमारिकेयमपसरत्‍पादशब्‍दमाकर्णयदचिन्‍तयच्‍च। => कुमारिका+इयम्+अपसरत्+पादशब्‍दम्+आकर्णयत्+अचिन्‍तयत्+च। अप्‍येतौ => अपि+एतौ व्रजतोऽमू => व्रजत:+अमू प्रतीपदिशेति => प्रतीपदिश+इति निरुच्‍छ्वासं कि‍ञ्चित्‍प्रत्‍यैक्षिष्ट। => निरुच्‍छ्वासम्+ कि‍ञ्चित्+प्रति+ऐक्षिष्ट। कि‍ञ्चित्‍प्रत्‍यैक्षिष्ट। => कि‍ञ्चित्+प्रति+ऐक्षिष्ट। ततश्च => ततः+च निपुणं कोटरतो => निपुणम्+ कोटरत: देवालयं यावत्‍प्रतिवशति => देवालयम्+ यावत्+प्रतिवशति यावत्‍प्रतिवशति => यावत्+प्रतिवशति तावदवगुण्ठितार्तनादम => तावत्+अवगुण्ठिता+आर्तनादम श्रौषीत्‍सा। => श्रौषीत्+सा। मुहूर्तं विचिन्‍तयन्‍ती। => मुहूर्तम्+ विचिन्‍तयन्‍ती। कस्‍यचिदसह्यवेदनार्दितस्‍य => कस्‍यचित्+असह्यवेदना+आर्दितस्‍य स्‍वनेनानन => स्‍वनेन+अनेन साहाय्यं न => साहाय्यम्+ न चेन्‍मया। => चेत्+मया। नित्‍यमेवाज्ञातजनपरिचरणपरोऽस्ति। => नित्‍यम्+एव+अज्ञातजनपरिचरणपरः+अस्ति। तमुद्देशं निभृतं => तम्+उद्देशम्+ निभृतम्+ निभृतं प्रत्‍यागमनोद्यता => निभृतम्+ प्रत्यागमनोद्यता सामिश्वासनिरोधकं रुतमश्रौषीत्। => सामिश्वासनिरोधकम्+ रुतम्+अश्रौषीत्। रुतमश्रौषीत्। => रुतम्+अश्रौषीत्। आर्तनादोऽप्‍यभूदुच्‍चादुच्‍चतर:। => आर्तनाद:+अपि+अभूत्+उच्‍चात्+उच्‍चतर:। प्रज्‍वलितदीपशलाकयाद्राक्षीत्‍सा => प्रज्‍वलितदीपशलाकया+द्राक्षीत्+सा पञ्चत्रिंशद्वर्षीयं पुरुषमेकमग्रत:। => पञ्चत्रिंशद्वर्षीयम्+ पुरुषम्+एकम्+अग्रत:। पुरुषमेकमग्रत:। => पुरुषम्+एकम्+अग्रत:। गणयन्‍नचिराद्योऽवलोकितस्‍तया => गणयत्+अचिराद्य+अवलोकितः+तया एवासीत्। => एव+आसीत्। पान्‍थोऽसौ। => पान्‍थ:+असौ। मुखमस्‍य => मुखम्+अस्‍य निरुद्धं शरीरं => निरुद्धम्+ शरीरम्+ शरीरं च => शरीरम्+ च गाढं निबद्धमासीत्। => गाढम्+ निबद्धम्+आसीत्। निबद्धमासीत्। => निबद्धम्+आसीत्। अप्‍येष => अपि+एष स्‍यादाहोस्विद्दस्‍युरिति => स्‍यात्+आहोस्वित्+दस्‍युः+इति मुहूर्तं निस्‍पन्दं => मुहूर्तम्+ निस्‍पन्दम्+ निस्‍पन्दं तस्‍थौ => निस्‍पन्दम्+ तस्‍थौ क्षणमात्रं विमृश्‍य => क्षणमात्रम्+ विमृश्‍य शङ्कां च => शङ्काम्+ च निबद्धपुरुषविमोचनपराभूत्। => निबद्धपुरुषविमोचनपरा+अभूत्। ययायं स्‍तम्‍भे => यया+अयम्+ स्‍तम्‍भे ग्रन्‍थीन्निपुणं स्‍वकररुहाग्रैर्विश्‍लथयितुं => ग्रन्‍थीन्निपुणम्+ स्‍वकररुहाग्रैः+विश्‍लथयितुम्+ स्‍वकररुहाग्रैर्विश्‍लथयितुं प्रायतत। => स्‍वकररुहाग्रैः+विश्‍लथयितुम्+ प्रायतत। सरभसं भूमौ => सरभसम्+ भूमौ मृतोऽयमिति => मृतः+अयम्+इति विनतवपुस्‍तदुच्‍छ्वासं श्रुतवती। => विनतवपुः+तदुच्छ्वासम्+ श्रुतवती। यद्ययं दस्‍यु: => यदि+अयम्+ दस्‍यु: तदस्‍मद्गृहे => तत्+अस्‍मत्+गृहे भवेदिति => भवेत्+इति श्वासं निरुध्‍य => श्वासम्+ निरुध्‍य विमर्शयोर्मध्‍ये => विमर्शयोः+मध्‍ये मुहूर्तं चिन्‍ताकुला => मुहूर्तम्+ चिन्‍ताकुला वक्ष्‍यतीति => वक्ष्‍यति+इति परं तदार्तरवमेवाशृणोत् => परम्+ तदार्तरवम्+एव+अशृणोत् तदार्तरवमेवाशृणोत् => तदार्तरवम्+एव+अशृणोत् ध्रुवं पीडितोऽतीति => ध्रुवम्+ पीडितः+अस्ति+इति पीडितोऽतीति => पीडितः+अस्ति+इति तत्‍क्‍लेशं प्रशमयितुं => तत्‍क्‍लेशम्+ प्रशमयितुम्+ प्रशमयितुं निश्चिकाय। => प्रशमयितुम्+ निश्चिकाय। तं निपुणमुत्‍थाप्‍य => तम्+ निपुणम्+उत्‍थाप्‍य निपुणमुत्‍थाप्‍य => निपुणम्+उत्‍थाप्‍य शनैर्मार्गे => शनैः+मार्गे प्रवर्तयितुमुपाक्रमत => प्रवर्तयितुम्+उपाक्रमत दारिकेयम्। => दारिका+इयम्। संक्षोभवृत्तमिदं सकौतुकमाकर्णयिष्‍यत => संक्षोभवृत्तम्+इदम्+ सकौतुकम्+आकर्णयिष्‍यत सकौतुकमाकर्णयिष्‍यत => सकौतुकम्+आकर्णयिष्‍यत भूयिष्ठमहसत् => भूयिष्ठम्+अहसत् परं पितामहो => परम्+ पितामह:+ पितामहो न => पितामह:+ न मामेकाकिनीं बहिर्गन्‍तुमनुमंस्‍यते => माम्+एकाकिनीम्+ बहिगन्‍तुम्+अनुमंस्‍यते बहिर्गन्‍तुमनुमंस्‍यते => बहिगन्‍तुम्+अनुमंस्‍यते मत्‍साहसगुणागुणं विजानती => मत्‍साहसगुणागुणम्+ विजानती केवलमिति => केवलम्+इति चिरेणासदन्निजावसथं कथमपि => चिरेण+असदन्+निजावसथम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि चिन्‍तापरस्तिष्ठन्‍नास्‍त => चिन्‍तापरः+तिष्ठन्+आस्‍त तमिस्रायां पथिकं => तमिस्रायाम्+ पथिकम्+ पथिकं कञ्चिदाकर्षन्‍तीं => पथिकम्+ कञ्चित्+आकर्षन्‍तीम्+ कञ्चिदाकर्षन्‍तीं वत्‍सां => कञ्चित्+आकर्षन्‍तीम्+ वत्‍साम्+ वत्‍सां निशाम्‍य => वत्‍साम्+ निशाम्य स्‍थैर्यमापु:। => स्‍थैर्यम्+आपु:। अथाध्‍वग: => अथ+अध्‍वग: समार्दवं वत्‍सया => समार्दवम्+ वत्‍सया परिसान्त्वितश्च => परिसान्त्वित:+च वृद्धाभ्‍यां कृतातिथ्‍य: => वृद्धाभ्याम्+ कृत+आतिथ्‍य: कृतातिथ्‍य: => कृत+आतिथ्‍य: खट्वायां स्थितवान्निश्चलो => खट्वायाम्+ स्थितवान्+निश्चल: स्थितवान्निश्चलो => स्थितवान्+निश्चल: परेद्यव्‍यमस्‍मां दर्शं => परेद्यव्‍यमस्‍माम्+ दर्शम्+ दर्शं दर्शं => दर्शम्+ दर्शम्+ दर्शं साक्षात्। => दर्शम्+ साक्षात्। कामप्‍यमानुषीं पश्‍यन्निव => कामपि+अमानुषीम्+ पश्‍यन्+इव पश्‍यन्निव => पश्‍यन्+इव क्षणं स => क्षणम्+ स: स्‍तब्‍धोऽभूत्। => स्‍तब्‍धः+अभूत्। मृदुवाचं श्रावं => मृदुवाचम्+ श्रावम्+ श्रावं श्रावं => श्रावम्+ श्रावम्+ श्रावं सहसा => श्रावम्+ सहसा प्रोच्‍चैरुदगिरद् => प्रोच्‍चैः+उदगिरद् भ्रान्तिचेतसं तं => भ्रान्तिचेतसम्+ तम्+ तं मन्‍वाना => तम्+ मन्‍वाना तत्‍प्रामादिकं वच: => तत्‍प्रामादिकम्+ वच: सोपहासं वृद्धाभ्‍यां => सोपहासम्+ वृद्धाभ्याम्+ वृद्धाभ्‍यां बालिका => वृद्धाभ्याम्+ बालिका सङ्कटाद्दारिकयाभिरक्षितो => सङ्कटात्+दारिकया+अभिरक्षितः द्वित्रैर्दिनै: => द्वित्रैः+दिनै: प्रकृतिमापन्‍न: => प्रकृतिम्+आपन्‍न: परमकृतज्ञताकुलस्‍तस्‍यै => परमकृतज्ञताकुलः+तस्‍यै धन्‍यवादान्‍मुहुर्मुहुर्व्‍यतानीत्। => धन्‍यवादात्+मुहुः+मुहुः+व्यतानीत्। धनविनाशं न => धनविनाशम्+ न मनागपि => मनाक्+अपि व्‍यचिन्‍तयदध्‍वगोऽयम्। => व्‍यचिन्‍तयत्+अध्‍वगः+अयम्। अपरिमितगुणाकृष्टहृदयस्‍तथामितोपकारभारान्‍नतो => अपरिमितगुणाकृष्टहृदयः+तथा+मितोपकारभारात्+नत: परां कोटिमारूढस्‍तामालोकयन् => पराम्+ कोटिम्+आरूढः+ताम्+आलोकयन् कोटिमारूढस्‍तामालोकयन् => कोटिम्+आरूढः+ताम्+आलोकयन् भृशमाकुलोऽभूत्। => भृशम्+आकुलः+अभूत्। निर्गमात्‍प्राङ् => निर्गमात्+प्राङ् मयावश्‍यं बालिकायै => मया+अवश्‍यम्+ बालिकायै पारितोषिकं प्रदेयमिति => पारितोषिकम्+ प्रदेयम्+इति प्रदेयमिति => प्रदेयम्+इति स्‍वमहानुभावं दर्शयितुं => स्‍वमहानुभावम्+ दर्शयितुम्+ दर्शयितुं वृद्धकृषीवलायासावाचख्‍यौ। => दर्शयितुम्+ वृद्धकृषीवलायासौ+आचख्‍यौ। वृद्धकृषीवलायासावाचख्‍यौ। => वृद्धकृषीवलायासौ+आचख्‍यौ। श्रीनगरमागम्‍यतां तावद् => श्रीनगरम्+आगम्‍यताम्+ तावद् भवद्दर्शनसुखं च => भवद्दर्शनसुखम्+ च सर्वनागरिकाणां विदितास्ति => सर्वनागरिकाणाम्+ विदिता+अस्ति विदितास्ति => विदिता+अस्ति सङ्केतस्‍थानं प्रष्टव्‍यम्। => सङ्केतस्‍थानम्+ प्रष्टव्‍यम्। यथार्हमुपग्राह्यं प्रदास्‍यते => यथार्हम्+उपग्राह्यम्+ प्रदास्‍यते अथास्‍मया => अथ+अस्‍मया शीघ्रं प्रत्‍युक्तम्। => शीघ्रम्+ प्रत्युक्तम्। श्रीनगरमतिदूरस्‍थं चरितुमक्षमोऽस्ति => श्रीनगरम्+अतिदूरस्‍थम्+ चलितुम्+अक्षमः+अस्ति चरितुमक्षमोऽस्ति => चलितुम्+अक्षमः+अस्ति पथिकस्‍तामपाङ्गदृशा => पथिकः+ताम्+अपाङ्गदृशा विलोकयन्‍नवदद् => विलोकयन्+अवदद् भवतीं भवत्पितामहं => भवतीम्+ भवत्पिताम्+अहम्+ भवत्पितामहं च => भवत्पिताम्+अहम्+ च नगर्यामानयनाय => नगर्याम्+आनयनाय तरणीं प्रेषयिष्‍यामीति। => तरणीम्+ प्रेषयिष्‍यामि+इति। प्रेषयिष्‍यामीति। => प्रेषयिष्‍यामि+इति। तन्निमन्‍त्रणमवगणय्य => तन्निमन्‍त्रणम्+अवगणय्य तूष्‍णीं स्थिते => तूष्णीम्+ स्थिते गतभार्योऽस्मि। => गतभार्या:+अस्मि। अनपत्‍यासीन्‍मद्गेहिनी। => अनपत्‍य+आसीत्+मत्गेहिनी। वन्‍ध्‍यतयातिकुपितस्‍तां सार्धत्रयोदशवर्षेभ्‍य: => वन्‍ध्‍यतयातिकुपितः+ताम्+ सार्धत्रयोदशवर्षेभ्‍य: प्राग्‍गृहान्निष्‍कासितवानहम्। => प्राक्+गृहात्+निष्‍कासितवान्+अहम्। नान्‍यां च => न+अन्याम्+ च कन्‍यां परिणीतवान्। => कन्याम्+ परिणीतवान्। तरण्‍यश्चेति। => तरण्‍यः+च+इति। पान्‍थस्‍यावशिष्‍टकथानिवेदनं नावश्‍यकम्। => पान्‍थस्‍य+अवशिष्‍टकथानिवेदनम्+ न+आवश्‍यकम्। नावश्‍यकम्। => न+आवश्‍यकम्। सोऽयं सार्धत्रयोदशवत्‍सरेभ्‍य: => सः+अयम्+ सार्धत्रयोदशवत्‍सरेभ्‍य: अस्‍मायाश्च => अस्‍मायाः+च जनितेति => जनिता+इति तावुभौ => तौ+उभौ सानुग्रहं स्‍मेराननो => स+अनुग्रहम्+ स्‍मेराननः भवत्‍पौत्रीं नियमेन => भवत्‍पौत्रीम्+ नियमेन रूप्‍यकाणां शतद्वयं => रूप्‍यकाणाम्+ शतद्वयम्+ शतद्वयं प्रदातुमिच्‍छामीति। => शतद्वयम्+ प्रदातुम्+इच्‍छामि+इति। प्रदातुमिच्‍छामीति। => प्रदातुम्+इच्‍छामि+इति। दीयतां तद्धनं => दीयताम्+ तद्धनम्+ तद्धनं गोक्रयमूल्‍यार्थमिति। => तद्धनम्+ गोक्रयमूल्‍यार्थम्+इति। गोक्रयमूल्‍यार्थमिति। => गोक्रयमूल्‍यार्थम्+इति। सुस्थितिं क्षणात्तर्कयामास => सुस्थितिम्+ क्षणात्+तर्कयामास क्षणात्तर्कयामास => क्षणात्+तर्कयामास पुनर्वक्तुमारभत। => पुनः+वक्तुम्+आरभत। कन्‍येयमवाप्‍स्‍यति => कन्‍या+इयम्+अवाप्‍स्‍यति सर्वमेव => सर्वम्+एव तां पोषयिष्‍ये => ताम्+ पोषयिष्‍ये बोखारादेशोत्‍पादितदुकूलैर्नवरत्‍नखचिताभरणैश्च => बोखारादेशोत्‍पादितदुकूलैः+नवरत्‍नखचिताभरणैः+च तद्वपुरलङ्करिष्‍ये। => तद्वपुः+अलङ्करिष्‍ये। नयनयुग्‍मं मे => नयनयुग्‍मम्+ मे जनितनन्‍दनेनान्‍दयिष्‍यतीति। => जनितनन्‍दनेन+आन्‍दयिष्‍यति+इति। प्रवासिनमेष => प्रवासिनम्+एष पितेति => पिता+इति व्‍याजानादस्‍मा। => व्‍याजानात्+अस्मा। वचनमाकर्ण्‍यं => वचनम्+आकर्ण्य कर्णेऽजपत्। => कर्णे+अजपत्। कथं परिणयेन्निजात्‍मजाम्। => कथम्+ परिणयेत्+निजात्‍मजाम्। परिणयेन्निजात्‍मजाम्। => परिणयेत्+निजात्‍मजाम्। अयुक्तमेवेति => अयुक्तम्+एव+इति व्‍यचिन्‍तयच्‍च => व्‍यचिन्‍तयत्+च वेति। => वा+इति। प्रतिश्रुतमासीदावाभ्‍यां यन्‍न => प्रतिश्रुतम्+आसीत्+आवाभ्याम्+ यत्+न यन्‍न => यत्+न बालिकेयं तत्पितृसकाशं => बालिका+इयम्+ तत्पितृसकाशम्+ तत्पितृसकाशं प्रेषयिष्‍याव => तत्पितृसकाशम्+ प्रेषयिष्‍याव यावज्‍जीवं सुस्थितजीवनसौख्‍यमपहरष्यिते => यावत्+जीवम्+ सुस्थितजीवनसौख्‍यम्+अपहरष्यिते सुस्थितजीवनसौख्‍यमपहरष्यिते => सुस्थितजीवनसौख्‍यम्+अपहरष्यिते कृषीवलोऽवादीत्। => कृषीवलः+अवादीत्। नेयं भवते => न+इयम्+ भवते केनचित्‍कुमारेण => केनचित्+कुमारेण कृतोऽस्‍तीत्‍युक्‍त्‍वा => कृतः+अस्‍ति+इति+उक्‍त्‍वा बाहुं कूर्परेणेषत्‍समचालयत्। => बाहुम्+ कूर्परेणेषत्+समचालयत्। कूर्परेणेषत्‍समचालयत्। => कूर्परेणेषत्+समचालयत्। स्‍वहृदयौदार्यमाविश्चिकीर्षुणा => स्‍वहृदयौदार्यम्+आविश्चिकीर्षुणा पान्‍थेनाभिहितम्। => पान्‍थेन+अभिहितम्। पञ्चशतं रूप्‍यमुद्रा => पञ्चशतम्+ रूप्‍यमुद्रा: मृत्‍युवक्‍त्रात्‍परित्रातोऽस्मि => मृत्‍युवक्‍तात्+परित्रातः+अस्मि भवत्विति। => भवतु+इति। पुनर्विममर्श => पुनः+विममर्श उपन्‍यासोऽयं प्रशस्‍त: => उपन्‍यासः+अयम्+ प्रशस्‍त: नोचितं भाविसौख्‍यमहपर्तुं => न+उचितम्+ भाविसौख्‍यम्+अहपर्तुम्+ भाविसौख्‍यमहपर्तुं बालिकाया:। => भाविसौख्‍यम्+अहपर्तुम्+ बालिकाया:। अथात्‍मगेहिनीं पुनस्‍तत्कर्णे => अथ+आत्‍मगेहिनीम्+ पुनः+तत्कर्णे पुनस्‍तत्कर्णे => पुनः+तत्कर्णे जपिष्‍यन्‍तीं कूर्परेणास्‍पृशत् => जपिष्‍यन्‍तीम्+ कूर्परेण+अस्‍पृशत् कूर्परेणास्‍पृशत् => कूर्परेण+अस्‍पृशत् तूष्‍णीं तिष्ठेति => तूष्णीम्+ तिष्ठ+इति तिष्ठेति => तिष्ठ+इति तां व्‍यजिज्ञपत्। => ताम्+ व्‍यजिज्ञपत्। सदसद्विवेकनिपुणोऽपि => सदसद्विविवेकनिपुणः+अपि वत्‍सामेव => वत्‍साम्+एव निर्णेतुमाज्ञापयत्। => निर्णेतुम्+आज्ञापयत्। अथात्‍यन्‍तगाढप्रशान्‍तता => अथ+अत्‍यन्‍तगाढप्रशान्‍तता प्रकोष्ठेऽस्मिन्। => प्रकोष्ठे+अस्मिन्। मुहूर्तं जोषं => मुहूर्तम्+ जोषम्+ जोषं तस्‍थौ। => जोषम्+ तस्‍थौ। पान्‍थश्च => पान्‍थः+च सोत्‍कण्‍ठं पुरोऽवलम्‍बमानो => सोत्‍कण्‍ठम्+ पुर:+अवलम्‍बमान: पुरोऽवलम्‍बमानो => पुर:+अवलम्‍बमान: वचोऽशृणोत्। => वच:+अशृणोत्। दीयतां रूप्‍याणमर्हते => दीयताम्+ रूप्‍याणम्+अर्हते रूप्‍याणमर्हते => रूप्‍याणम्+अर्हते जनायान्‍यस्‍मै। => जनायानि+अस्‍मै। पितामह्याश्च => पितामह्याः+च निवासस्‍तत्रैव => निवासः+तत्रैव ममापि। => मम+अपि। पर्याप्‍तं धनमेतयो: => पर्याप्‍तम्+ धनम्+एतयो: धनमेतयो: => धनम्+एतयो: मत्‍पोषणार्थमिति => मत्‍पोषणार्थम्+इति सनिश्चयं प्रोच्‍याग्रे => सनिश्चयम्+ प्रोच्‍याग्रे संप्‍लुत्‍योच्‍चै: => संप्‍लुत्‍य+उच्‍चै: स्‍थविरकृषीवलस्‍याङ्के => स्‍थविरकृषीवलस्‍य+अङ्के सुखमुपाविशत्। => सुखम्+उपाविशत्। गुग्‍लुस्तां निरीक्षमाणस्‍तस्‍थौ। => गुग्‍लुः+ताम्+ निरीक्षमाणः+तस्‍थौ। निरीक्षमाणस्‍तस्‍थौ। => निरीक्षमाणः+तस्‍थौ। साभियोगं च => साभियोगम्+ च पथिकमालोकयत्। => पथिकम्+आलोकयत्। संग्रथितमभूत्। => संग्रथितम्+अभूत्। कम्‍पयंश्च => कम्‍पयन्+च द्वारं प्रति => द्वारम्+ प्रति चलिष्‍यन्‍नभ्‍यधात्। => चलिष्‍यन्+अभ्‍यधात्। नाभविष्‍यत्तदावयोरप्‍यस्‍मासमानरूपगुणादिसम्‍पन्‍नाभविष्‍यद्दारिका। => न+अभविष्‍यत्+तदा+आवयोः+अपि+अस्‍मासमानरूपगुणादिसम्‍पन्‍ना+अभविष्‍यत्+दारिका। सदर्पं समुदीर्य => सदर्पम्+ समुदीर्य विजनेनाध्‍वना => विजनेन+अध्‍वना स्‍वगेहं प्रति => स्‍वगेहम्+ प्रति सायासं प्राचलदध्‍वग:। => सायासम्+ प्राचलत्+अध्‍वग:। प्राचलदध्‍वग:। => प्राचलत्+अध्‍वग:। सैषा => सा+एषा गिरेरुपत्‍यकायामासीदेकं लघु => गिरेः+उपत्‍यकायाम्+आसीत्+एकम्+ लघु यत्कि‍ञ्चिदप्‍यपेक्षितं भवति => यत्+कि‍ञ्चित्+अपि+अपेक्षितम्+ भवति तत्‍सर्वमासीत्, => तत्‍सर्वम्+आसीत्, किन्‍त्‍वतिसामान्‍यरूपेण। => किन्‍तु+अतिसामान्‍यरूपेण। राजभवनमासीत्, => राजभवनम्+आसीत्, सामन्‍ताश्च। => सामन्‍ताः+च। नासीद् => न+आसीद् नासीत्‍कोऽपि => न+आसीत्+कोऽपि केवलैका => केवला+एका नाभवत्किल => न+अभवत्+किल तत्‍पश्चादन्‍या => तत्‍पश्चात्+अन्‍या आसीच्‍चम्‍पाकुमारी। => आसीत्+चम्‍पाकुमारी। चम्‍पाकुसुमं तस्‍यै => चम्‍पाकुसुमम्+ तस्‍यै: तेष्‍वगणितानि => तेषु+अगणितानि तेषां सुगन्‍धेन => तेषाम्+ सुगन्‍धेन समीरोऽपि => समीरः+अपि ससुगन्‍धोऽभवत्। => ससुगन्‍धः+अभवत्। सुगन्‍धेनानेन => सुगन्‍धेन+अनेन हृदयं विह्ललं => हृदयम्+ विह्ललम्+ विह्ललं भवति => विह्ललम्+ भवति तां चम्‍पभिधेयामकरोत्। => ताम्+ चम्‍पाभिधेयाम्+अकरोत्। चम्‍पभिधेयामकरोत्। => चम्‍पाभिधेयाम्+अकरोत्। प्रतिवर्षं महानुत्‍सवो => प्रतिवर्षम्+ महान्+उत्‍सव: महानुत्‍सवो => महान्+उत्‍सव: अस्मिन्‍नवसरे => अस्मिन्+अवसरे प्रजाजनाश्चम्‍पापुष्‍पभारभरा: => प्रजाजनाः+चम्‍पापुष्‍पभारभरा: सैषा => सा+एषा एभिर्जन्‍मदिवसै: => एभिः+जन्‍मदिवसै: वयोऽप्‍यवर्द्धत्, => वयः+अपि+अवर्द्धत्, सन्निविष्‍टोऽभवन्‍मुखे => सन्निविष्‍टः+अभवत्+मुखे आसीदेष => आसीत्+एष राजदम्‍पत्‍योर्मध्‍ये => राजदम्‍पत्‍योः+मध्‍ये शुभ्रापरिधानैराच्‍छन्‍ना => शुभ्रापरिधानैः+आच्‍छन्‍ना आसीदधस्‍तले => आसीत्+अध:+तले रजतस्‍यैका => रजतस्‍य+एका आसीदेषा => आसीत्+एषा सहस्रदलमिव => सहस्रदलम्+इव स्‍वोपहारं समर्ययति => स्‍वोपहारम्+ समर्ययति तद्दिशामवलोक्‍य => तददिशाम्+अवलोक्‍य यज्ञधूपमिव => यज्ञधूपम्+इव करकमलयोरेतयोरेव => करकमलयोः+एतयोः+एव आसीदेषा => आसीत्+एषा अनवद्यमाननमासीत्, => अनवद्यम्+आननम्+आसीत्, सैषा => सा+एषा द्रष्टुं न => द्रष्टुम्+ न साहसमकरोत्। => साहसम्+अकरोत्। स्‍वर्गीयसौन्‍दर्यं जनसामान्‍यदृष्टया => स्‍वर्गीयसौन्‍दर्यम्+ जनसामान्‍यदृष्टया कलुषितं भवितुं => कलुषितम्+ भवितुम्+ भवितुं शक्‍नोति। => भवितुम्+ शक्‍नोति। इवास्ति => इव+अस्ति ग्रीवायां च => ग्रीवायाम्+ च चम्‍पापुष्‍पाणां हारा => चम्‍पापुष्‍पाणाम्+ हारा: हारानेतांश्च => हारान्+इताम्+च राजस्‍योपकर्मचारिजनास्‍तां परिवेशयन्ति => राजस्‍य+उपकर्मचारिजनाः+ताम्+ परिवेशयन्ति सर्वेषां लघूनां => सर्वेषाम्+ लघूनाम्+ लघूनां महतां => लघूनाम्+ महताम्+ महतां वोपहारान् => महताम्+ वा+उपहारान् वोपहारान् => वा+उपहारान् रक्ताधरेणेषद् => रक्ताधरेण+ईषद् अस्मिन्‍नेवावसरे => अस्मिन्+एव+अवसरे विचित्रैका => विचित्रा+एका घटनाघटत्। => घटना+अघटत्। पूजाकर्तृणां मध्‍यत: => पूजाकर्तृणाम्+ मध्‍यत: युवाऽग्रे => युवा+अग्रे पूजामालिकां कराभ्‍यां => पूजामालिकाम्+ कराभ्याम्+ कराभ्‍यां गृहीत्‍वा, => कराभ्याम्+ गृहीत्‍वा, समक्षमागत्‍य => समक्षम्+आगत्‍य मुखं निर्निमेष: => मुखम्+ निर्निमेष: चकितचकितावास्‍ताम्। => चकितचकितौ+आस्‍ताम्। किंकर्तव्‍यविमूढतां गत:। => किकर्तव्‍यविमूढताम्+ गत:। स्मितमलोपि। => स्मितम्+अलोपि। युवानमुक्तवान् => युवानम्+उक्तवान् युवाऽग्रसरोऽभूत्। => युवा+अग्रसरः+अभूत्। किन्‍त्‍वाश्चर्यम्!! => किन्‍तु+आश्चर्यम्!! स्‍वीयां मालिकां => स्वीयाम्+ मालिकाम्+ मालिकां राजकुमार्या: => मालिकाम्+ राजकुमार्या: समर्पयितुमैच्‍छत्। => समर्पयितुम्+ऐच्‍छत्। चकितावास्‍ताम्, => चकितौ+आस्‍ताम्, विकलस्‍तथा => विकलः+तथा स्मितदृष्टतां गतम्। => स्मितदृष्टताम्+ गतम्। असभ्‍योऽसि। => असभ्‍यः+असि। पुनरि‍ङ्गितेनाकथयत् => पुनः+इङ्गितेन+अकथयत् कर्णमेव => कर्णम्+एव नाददत्। => न+अददत्। सत्‍यमेव => सत्यम्+एव स्‍वीयां मालिकां => स्वीयाम्+ मालिकाम्+ मालिकां राजकुमार्या => मालिकाम्+ राजकुमार्या: हस्‍तयोरेव => हस्‍तयोः+एव महदसमञ्जसमजायत्। => महत्+असमञ्जसम्+अजायत्। ‘‘कोऽसि => ‘‘कः+असि युवाऽवदत् => युवा+अवदत् ‘‘वैदेशिकोऽस्मि। => ‘‘वैदेशिकः+अस्मि। योजनानां शतं => योजनानाम्+ शतम्+ शतं दूरे => शतम्+ दूरे अस्‍म्‍यहं तत्रत्‍य: => अस्‍मि+अहम्+ तत्रत्‍य: आगतोऽस्मि => आगतः+अस्मि देशाटनायेति। => देशाटनाय+इति। सङ्क्षेपेणैव => सङ्क्षेपेण+एव रीतिपरम्‍परामावेद्योक्तवान् => रीतिपरम्‍पराम्+आवेद्य+उक्तवान् निजहस्‍तगु‍म्फितैव => निजहस्‍तगु‍म्फित+एव मालिकां गुम्‍फति, => मालिकाम्+ गुम्‍फति, लौहमालिकां गुम्‍फति- => लौहमालिकाम्+ गुम्‍फति- युवाऽवदत्। => युवा+अवदत्। स्‍वकीयां मालिकां => स्वकीयाम्+ मालिकाम्+ मालिकां राज्ञो => मालिकाम्+ राज्ञः गलप्रदेश एव => गलप्रदेशे+ एव स्‍याल्‍लघुर्वा...............। => स्‍यात्+लघुः+वा...............। सोऽवदत्- => सः+अवदत्- ‘‘मदीयेयं मालिका => ‘‘मदीय+इयम्+ मालिका कुसुमान्‍यपि => कुसुमानि+अपि स्‍वेनैव => स्‍वेन+एव सुगन्धितान्‍यपि। => सुगन्धितानि+अपि। मालिकां तां => मालिकाम्+ ताम्+ तां जग्राह। => ताम्+ जग्राह। अवितथमवितथम्, => अवितथम्+अवितथम्, कथं कया => कथम्+ कया विनिर्मितानि-बहुकलाभराणि!’’ => विनिर्मितानि-बहुकला+आभराणि!’’ सर्वेऽवदन्। => सर्वे+अवदन्। मालिकां राजकुमार्या => मालिकाम्+ राजकुमार्या: युवकं पश्‍यन्‍नवोचत् => युवकम्+ पश्‍यन्+अवोचत् पश्‍यन्‍नवोचत् => पश्‍यन्+अवोचत् वयं तवानेनोपहारेणातिप्रसन्‍ना: => वयम्+ तव+अनेन+उपहारेण+अतिप्रसन्‍ना: तवानेनोपहारेणातिप्रसन्‍ना: => तव+अनेन+उपहारेण+अतिप्रसन्‍ना: कोषाध्‍यक्षं नेत्रविषयीकृत्‍य => कोषाध्‍यक्षम्+ नेत्रविषयीकृत्‍य ‘‘दीयतां पारितोषिकम्’’ => ‘‘दीयताम्+ पारितोषिकम्’’ युवकेनाभिनन्‍दनम‍कारि। => युवकेन+अभिनन्‍दनम्+अकारि। मालामादाय => मालाम्+आदाय ग्रीवायां परिवेशितवती। => ग्रीवायाम्+ परिवेशितवती। स्मितमकरोत्। => स्मितम्+अकरोत्। लज्‍जारुण्‍यं स्‍फुटमभवत्। => लज्‍जारुण्‍यम्+ स्‍फुटम्+अभवत्। स्‍फुटमभवत्। => स्‍फुटम्+अभवत्। राजप्रासादं संस्‍पृश्‍य => राजप्रासादम्+ संस्‍पृश्‍य नीचैरगाद्दिवसपति:। => नीचैः+अगात्+दिवसपति:। आसीदेक: => आसीत्+एक: उद्यानेऽस्मिन्‍नानाविधफलपुष्‍पभारभरा => उद्याने+अस्मिन्+नानाविधफलपुष्‍पभारभरा शान्तिसाम्राज्‍यमस्ति => शान्तिसाम्राज्‍यम्+अस्ति शाखिनां शिखरेषु => शाखिनाम्+ शिखरेषु आसीत्किरणानां जालवितानम्। => आसीत्+किरणानाम्+ जालवितानम्। विहर्तुमागता। => विहर्तुम्+आगता। बहिर्निस्‍सरत: => बहिः+निस्‍सरत: कुसुममेकमपतच्‍चरणे। => कुसुमम्+एकम्+अपतत्+चरणे। तं समादाय => तम्+ समादाय कीदृशोऽसौ => कीदृशः+असौ कुसुममिदं किल!! => कुसुम्+इदम्+ किल!! सैव => स+एव किमागच्‍छत् => किम्+आगच्‍छत् राजकुमार्याश्चेतसि। => राजकुमार्याः+चेतसि। तां मालिकां => ताम्+ मालिकाम्+ मालिकां जिघ्रति, => मालिकाम्+ जिघ्रति, नासीत्‍कोऽपि => न+आसीत्+कोऽपि कथं विलुप्‍त:, => कथम्+ विलुप्‍त:, हस्‍तनिर्मितकुसुमानां रागोऽपि => हस्‍तनिर्मितकुसुमानाम्+ रागः+अपि रागोऽपि => रागः+अपि मालिकां कण्‍ठान्निस्‍सारितवती। => मालिकाम्+ कण्‍ठात्+निस्‍सारितवती। कण्‍ठान्निस्‍सारितवती। => कण्‍ठात्+निस्‍सारितवती। तस्मिन्‍नेवावसरे => तस्मिन्+एव+अवसरे अवलोकितं तया => अवलोकितम्+ तया अनायासेनैव => अनायासेन+एव राजकुमारीमभिवाद्य => राजकुमारीम्+अभिवाद्य प्राकारस्‍योपरिभागे => प्राकारस्‍य+उपरिभागे समक्षमतिष्ठत्। => समक्षम्+अतिष्ठत्। मालिकासुरभिस्‍तु => मालिकासुरभिः+तु नास्‍त्‍येवाधुना, => न+अस्‍ति+एव+अधुना, कथं कालिमाभृतानि => कथम्+ कालिमा+आभृतानि कालिमाभृतानि => कालिमा+आभृतानि युवाऽवदत्। => युवा+अवदत्। हस्‍तनिर्मितेयं माला => हस्‍तनिर्मिता+इयम्+ माला कियत्‍कालं यावत् => कियत्+कालम्+ यावत् भवदीयोद्यानकुसुमानि => भवदीय+उद्यानकुसुमानि दिवसेकमात्रमेव => दिवसेकमात्रम्+एव कियत्‍कालं यावन्‍नवीना => कियत्+कालम्+ यावत्+नवीना यावन्‍नवीना => यावत्+नवीना राजकुमार्याश्चन्‍द्रानने => राजकुमार्याः+चन्‍द्रानने दृ‍ष्टिं स्थिरीकृत्‍य => दृष्टिम्+ स्थिरीकृत्‍य स्मितं कर्तुमारेभे। => स्मितम्+ कर्तुम्+आरेभे। कर्तुमारेभे। => कर्तुम्+आरेभे। शनैरवदत् => शनैः+अवदत् किमपरामप्‍येकां मालिकाम्? => किम्+अपाराम्+अपि+एकाम्+ मालिकाम्? तादृशीं मालिका => तादृशीम्+ मालिका नास्ति => न+अस्ति गुम्‍पनेऽपि => गुम्‍पने+अपि नात्राहं समर्थ:। => न+अत्र+अहम्+ समर्थ:। अस्‍त्‍येकान्‍या => अस्‍ति+एक+अन्‍या तामर्पयामि => ताम्+अर्पयामि युवावदत्। => युवा+अवदत्। कौतूहलेनाक्रान्‍ता => कौतूहलेन+आक्रान्‍ता सास्ति => सा+अस्ति किं मौक्तिकै:......। => किम्+ मौक्तिकै:......। मौक्तिकैरेव => मौक्तिकैः+एव मौक्तिकास्‍तु => मौक्तिकाः+तु एवमेव.......। => एवम्+एव.......। स्‍वीकरिष्‍यस्‍येतां मालिकाम्? => स्‍वीकरिष्‍यस्‍य+एताम्+ मालिकाम्? नखशिखान्‍तं कम्‍पमाना => नखशिखान्‍तम्+ कम्‍पमाना किञ्चिदप्‍यूचे => किञ्चित्+अपि+ऊचे राजकुमार्याश्चम्‍पाया: => राजकुमार्याः+चम्‍पाया: दक्षिणस्‍यां दिशि => दक्षिणस्‍याम्+ दिशि अस्‍त्‍येको => अस्‍ति+एक: तस्‍योपरि => तस्‍य+उपरि दृश्‍यं दिदृक्षन्ति। => दृश्‍यम्+ दिदृक्षन्ति। गवाक्षमुद्घाटय => गवाक्षम्+उद्घाटय मृदुशैय्यायां शयाना => मृदुलशैय्यायाम्+ शयाना दुग्‍धधवलायां शय्यायां => दुग्‍धधवलायाम्+ शय्यायाम्+ शय्यायां शयाना => शय्यायाम्+ शयाना स्‍वगतमुक्तवती..............। => स्‍वगतम्+उक्तवती..............। ध्‍वनिरश्रूयत् => ध्‍वनिः+अश्रूयत् ‘‘आम् राजकुमारि। => ‘‘आम्+ राजकुमारि। त्‍वमत्रागतोऽसि, => त्‍वम्+अत्र+अगत:+असि, अस्‍यां वेलायाम्। => अस्‍याम्+ वेलायाम्। ‘आम् राजकुमारि’, => ‘आम्+ राजकुमारि’, ‘‘कथमागतोऽसि?’’ => ‘‘कथम्+आगत:+असि?’’ ‘मालां समर्पयितुं => ‘मालाम्+ समर्पयितुम्+ समर्पयितुं राजकुमारि!’ => समर्पयितुम्+ राजकुमारि!’ ‘आम् मालाकार!’ => ‘आम्+ मालाकार!’ ‘स्‍वकरिष्‍यस्‍येतां मालिकाम्!’ => ‘स्‍वकरिष्‍यसि+एताम्+ मालिकाम्!’ घण्‍टानादसंसूचनानन्‍तरमेव। => घण्‍टानादसंसूचनानन्‍तरम्+एव। नैस्‍तब्‍ध्‍यं प्रासरच्‍चतुर्दिक्षु। => नैस्‍तब्‍ध्‍यम्+ प्रासरत्+चतुर्दिक्षु। प्रासरच्‍चतुर्दिक्षु। => प्रासरत्+चतुर्दिक्षु। शनैरवदत् => शनैः+अवदत् शनैरवदत् => शनैः+अवदत् प्रतिदिनं राजकुमार्या => प्रतिदिनम्+ राजकुमार्या: सम्मिलनं भवति, => सम्मिलनम्+ भवति, युवकमालाकारोऽवदत् => युवकमालाकारः+अवदत् स्‍वीकरणीययेयं मालिका => स्‍वीकरणीया+इयम्+ मालिका पूर्ववन्‍मौनमालम्बितवती। => पूर्ववत्+मौनम्+आलम्बितवती। वक्तुमारेभे => वक्तुम्+आरेभे ‘‘अद्याहं निर्णयं => ‘‘अद्य+अहम्+ निर्णयम्+ निर्णयं वाञ्छामि, => निर्णयम्+ वाञ्छामि, मदीयेयं मालिका => मदीया+इयम्+ मालिका अस्‍वीकृतास्ति, => अस्‍वीकृता+अस्ति, सूर्योदयात्‍पूर्वमेव => सूर्योदयात्+पूर्वमेव राज्‍यमिद त्‍वदीयं => राज्‍यम्+इदम्+ त्‍वदीयम्+ त्‍वदीयं त्‍यक्‍त्‍वा => त्‍वदीयम्+ त्‍यक्‍त्‍वा गन्‍तुकामोऽस्मि, => गन्‍तुकामः+अस्मि, नास्मि => न+अस्मि समर्थोऽधिकं प्रतीक्षितुम्। => समर्थः+अधिकम्+ प्रतीक्षितुम्। सुखशान्तिरस्ति, => सुखशान्तिः+अस्ति, कियदानन्‍दोल्‍लास-, => कियत्+आनन्‍दोल्‍लास:, शनैरुक्तवती => शनैः+उक्तवती ‘‘आम् राजकुमारि!’’ => ‘‘आम्+ राजकुमारि!’’ अस्‍त्‍यधिकाधिकं मूल्‍यम्। => अस्‍ति+अधिकाधिकम्+ मूल्‍यम्। सर्वस्‍वमेव => सर्वस्वम्+एव अवदन्‍मालाकार: => अवदत्+मालाकार: ‘‘किमेतत्‍कृते => ‘‘किम्+एतत्+कृते नाहं परिगणितोऽस्मि => न+अहम्+ परिगणितः+अस्मि परिगणितोऽस्मि => परिगणितः+अस्मि मत्पिताऽस्ति => मत्पिता+अस्ति अहं च => अहम्+ च तुभ्‍यं सर्वस्‍वं => तुभ्‍यम्+ सर्वस्वम्+ सर्वस्‍वं दत्त्‍वा => सर्वस्वम्+ दत्त्‍वा राज्ञोऽपमानं करिष्‍यामि, => राज्ञः+अपमानम्+ करिष्‍यामि, पितरं च => पितरम्+ च पीडां दत्त्‍वा => पीडाम्+ दत्त्‍वा सुखं प्राप्‍तुं => सुखम्+ प्राप्‍तुम्+ प्राप्‍तुं नैव => प्राप्‍तुम्+ न+एव नैव => न+एव शनैरस्‍पष्टशब्‍देष्‍ववदत् => शनैः+अस्‍पष्टशब्‍देषु+अवदत् त्‍वमपि => त्‍वम्+अपि तेनोक्तम् – => तेन+उक्तम्+ – विदितमिदमासीत्, => विदितम्+इदम्+आसीत्, विचारितं यत्तद्रहस्‍यं => विचारितम्+ यत्+तत्+रहस्‍यम्+ यत्तद्रहस्‍यं न => यत्+तत्+रहस्‍यम्+ न पूर्वं कथयामि। => पूर्वम्+ कथयामि। अहं तु => अहम्+ तु सर्वमपि => सर्वम्+अपि त्‍वां सुखितां => त्‍वाम्+ सुखिताम्+ सुखितां कर्तुमैच्‍छम्। => सुखिताम्+ कर्तुम्+ऐच्‍छम्। कर्तुमैच्‍छम्। => कर्तुम्+ऐच्‍छम्। पितुरपमानस्‍याशङ्कापि => पितुः+अपमानस्‍य+आशङ्का+अपि नैव => न+एव नैव => न+एव नास्‍म्‍यहं मालाकार:, => न+अस्‍मि+अहम्+ मालाकार:, राजकुमारोऽहम्। => राजकुमारः+अहम्। चकिताभवत्। => चकिता+अभवत्। अहमस्मि => अहम्+अस्मि वेषं परिवर्त्‍य, => वेषम्+ परिवर्त्‍य, त्‍वां पूजयितुं, => त्‍वाम्+ पूजयितुम्, प्रसादं च => प्रसादम्+ च प्राप्तुमागतवानासम्। => प्राप्तुम्+आगतवान्+आसम्। स्‍नेहपूरकण्‍ठेनावादीत्- => स्‍नेहपूरकण्‍ठेन+अवादीत्- ‘‘तत्किं मां => ‘‘तत्+किम्+ माम्+ मां परीक्षितुं => माम्+ परीक्षितुम्+ परीक्षितुं समागतो => परीक्षितुम्+ समागत: तथैवोत्तरितम्– => तथैव+उत्तरितम्– सत्‍यमहमर्घ्‍यं समर्पयितु.....................। => सत्‍यम्+अहम्+अर्घ्‍यम्+ समर्पयितु.....................। नैव => न+एव श्रुतेयं वाक्। => श्रुता+इयम्+ वाक्। विद्रुमरक्ताधरोष्ठेन => विद्रुम्+अरक्ताधरोष्ठेन स्मितं विधाय => स्मितम्+ विधाय ग्रीवां च => ग्रीवाम्+ च दूरं चलितुं => दूरम्+ चलितुम्+ चलितुं कथं => चलितुम्+ कथम्+ कथं पारयिष्‍यामि?’’ => कथम्+ पारयिष्‍यामि?’’ देहस्‍तपिष्‍यति। => देहः+तपिष्‍यति। ‘‘अहं स्‍वतनुच्‍छायां => ‘‘अहम्+ स्‍वतनुच्‍छायाम्+ स्‍वतनुच्‍छायां करिष्‍यामि। => स्‍वतनुच्‍छायाम्+ करिष्‍यामि। शोषमेष्‍यति। => शोषम्+एष्‍यति। ‘‘अहं पानीयमन्विष्‍य => ‘‘अहम्+ पानीयम्+अन्विष्‍य पानीयमन्विष्‍य => पानीयम्+अन्विष्‍य ‘‘देहं धूलिरावरिष्‍यति। => ‘‘देहम्+ धूलिः+आवरिष्‍यति। धूलिरावरिष्‍यति। => धूलिः+आवरिष्‍यति। ‘‘अहं शिरोवेष्टनेन => ‘‘अहम्+ शिरोवेष्टनेन ‘‘ममाङ्के => ‘‘मम+अङ्के वक्तुमथ => वक्तुम्+अथ नावशिष्‍यते। => न+अवशिष्‍यते। राजकुमार्योक्तम्– => राजकुमारी+उक्तम्– कालमिहैव => कालम्+इह+एव समागतायां ते => समागतायाम्+ ते युवाऽकथयत् => युवा+अकथयत् ‘‘नेत: => ‘‘न+इत: परं निवसितुं => परम्+ निवसितुम्+ निवसितुं शक्‍यते। => निवसितुम्+ शक्‍यते। राज्‍येऽव्‍यवस्‍था => राज्‍ये+अव्‍यवस्‍था मौनमगृह्णात्। => मौनम्+अगृह्णात्। सविनयं राजकुमारोऽकथयत् => सविनयम्+ राजकुमारः+अकथयत् राजकुमारोऽकथयत् => राजकुमारः+अकथयत् क्रीडाभिरेव => क्रीडाभिः+एव लेशोऽपि => लेशः+अपि नानुभूत:, => न+अनुभूत:, यावद्दिनं तौ => यावत्+दिनम्+ तौ परस्‍परमङ्के => परस्‍परम्+अङ्के समुत्‍पन्‍नायां फलानि => समुत्‍पन्‍नायाम्+ फलानि पिपासायां नद्या => पिपासायाम्+ नद्या: जलं सेवेते। => जलम्+ सेवेते। बहुभिर्दिनैर्निजराज्‍यसीमाऽलभ्‍यत। => बहुभिः+दिनैः+निजराज्‍यसीमा+अलभ्‍यत। ततोऽप्‍यधिकम्। => ततः+अपि+अधिकम्। तस्‍मादप्‍यल्‍पमिदं राज्‍यम् => तस्‍मात्+अपि+अल्‍पम्+इदम्+ राज्‍यम्+ राज्‍यम् किञ्चिदस्ति, => राज्‍यम्+ किञ्चित्+अस्ति, किञ्चिदस्ति, => किञ्चित्+अस्ति, नास्ति। => न+अस्ति। लुण्‍ठनं क्रियते। => लुण्‍ठनम्+ क्रियते। नासीत्। => न+आसीत्। राजाऽविदितवृत्तो => राजा+अविदितवृत्त: रूपवानस्ति, => रूपवान्+अस्ति, परं बुद्धिर्न => परम्+ बुद्धिः+न बुद्धिर्न => बुद्धिः+न प्रजाया वा => प्रजायाः+ वा तं न => तम्+ न स रागमत्तस्तिष्ठति,- => स:+ रागमत्तः+तिष्ठति,- रागमत्तस्तिष्ठति,- => रागमत्तः+तिष्ठति,- मृगयां करोति, => मृगयाम्+ करोति, सुन्‍दरीरन्विष्‍य => सुन्‍दरीः+अन्विष्‍य युवतीर्निजप्रासादमलङ्करोति। => युवतीः+निजप्रासादम्+अलङ्करोति। बह्वयस्‍तस्‍य => बह्वयः+तस्‍य सर्वमिदं न => सर्वम्+इदम्+ न परं प्रसन्‍ना => परम्+ प्रसन्‍ना स्‍वहृदयशुक्तिमौक्तिकमालाऽर्पिता– => स्‍वहृदयशुक्तिमौक्तिकमाला+अर्पिता– नेदं साधारणं => न+इदम्+ साधारणम्+ साधारणं किञ्चित्। => साधारणम्+ किञ्चित्। सर्वस्‍वं तन्‍मायया => सर्वस्वम्+ तत्+मायया तन्‍मायया => तत्+मायया प्रसन्‍नाऽऽसीत्। => प्रसन्‍ना+आसीत्। प्रासादस्‍योपरितने => प्रासादस्‍य+उपरितने धवलाऽट्टालिका। => धवला+अट्टालिका। पूर्वं निवसन्‍त्‍या: => पूर्वम्+ निवसन्‍त्‍या: राजाऽऽज्ञाऽभूत् => राजा+आज्ञा+अभूत् एकैकश: => एक+एकश: उपरितोऽवतीर्य => उपरितः+अवतीर्य भृकुटिमुन्‍नमय्य => भृकुटिम्+उन्‍नमय्य सन्‍देशवाहिकाऽकथयत्– => सन्‍देशवाहिका+अकथयत्– ‘‘पूर्णस्‍तेऽवधिरिह => ‘‘पूर्णः+ते+अवधिः+इह अभिनवेह => अभिनव+इह सर्वमिदं न => सर्वम्+इदम्+ न स्‍फटिकाट्टालिकायां निवसति। => स्‍फटिकाट्टालिकायाम्+ निवसति। कियदिह => कियत्+इह प्रतिक्षणमागत्‍य => प्रतिक्षणम्+आगत्‍य पृच्‍छति–‘‘कष्टं तु => पृच्‍छति–‘‘कष्टम्+ तु नानुभयते?’’ => न+अनुभूयते?’’ इहैव => इहा+एव व्‍याप्‍तायां ज्‍योत्‍स्‍नायां => व्‍याप्‍तायाम्+ ज्‍योत्‍स्‍नायाम्+ ज्‍योत्‍स्‍नायां टिमटिमायमानासु => ज्‍योत्‍स्‍नायाम्+ टिमटिमायमानासु साश्‍चर्यं पृच्‍छति => साश्चर्यम्+ पृच्‍छति इहाप्‍युद्यानमस्ति। => इह+अपि+उद्यानम्+अस्ति। परं तत्र => परम्+ तत्र यदैतानि => यत्+एतानि उद्यानमालोकितं भवति; => उद्यानम्+आलोकितम्+ भवति; परमेषु => परम+एषु –राज्ञाऽऽगन्‍तव्‍यमासीत्। => –राज्ञा+आगन्‍तव्‍यम्+आसीत्। तं विना => तम्+ विना शून्‍यतामनुभवति। => शून्‍यताम्+अनुभवति। अट्टालिकातोऽवतीर्य => अट्टालिकातः+अवतीर्य भ्रमितुमागच्‍छत्। => भ्रमितुम्+आगच्‍छत्। मुखं निधाय => मुखम्+ निधाय कथमेते => कथम्+एते एकोऽपि => एकः+अपि तरुर्नास्ति। => तरुः+न+अस्ति। मनस्‍येवाचिन्‍तयत्, => मनसि+एव+अचिन्‍तयत्, अद्यागते => अद्य+आगते चम्‍पार्थं निवेदयिष्‍यामि। => चम्‍पार्थम्+ निवेदयिष्‍यामि। स्‍वपाणिभ्‍यामेव => स्‍वपाणिभ्‍याम्+एव चम्‍पातरुकमारोपशयिष्‍यामि। => चम्‍पातरुकम्+आरोपशयिष्‍यामि। मालां ग्रथित्‍वा => मालाम्+ ग्रथित्‍वा मन्‍दं व्‍याहरति, => मन्‍दम्+ व्‍याहरति, कर्णं दत्त्‍वाऽशृणोत्– => कर्णम्+ दत्त्‍वा+अशृणोत्– दत्त्‍वाऽशृणोत्– => दत्त्‍वा+अशृणोत्– तामानीतवानसि?’’ => ताम्+आनीतवान्+असि?’’ कश्चिदुदतरत्। => कश्चिद्+उदतरत्। नन्‍वयं राज्ञ: => ननु+अयम्+ राज्ञ: ‘‘तन्‍मम => ‘‘तत्+मम सपत्नीमानीतवानसि?’’ => सपत्नीम्+आनीतवान्+असि?’’ तद्विषयकमेवोच्‍यते => तद्विषयकम्+एव+उच्‍यते ‘‘तत्‍का => ‘‘तत्+का राजाऽकथयत्– => राजा+अकथयत्– निर्धनस्‍यैकस्‍य => निर्धनस्‍य+एकस्य अनाथेति => अनाथ+इति कृत्‍वाऽऽनीता => कृत्‍वा+आनीता पुनरकथयत्– => पुनः+अकथयत्– त्‍वदर्थं कवेलमानीता। => त्‍वदर्थम्+ केवलम्+आनीता। कवेलमानीता। => केवलम्+आनीता। समपेक्षिताऽऽसीत्। => समपेक्षिता+आसीत्। सेविकाऽस्ति। => सेविका+अस्ति। संज्ञाशून्‍येवाभवत्। => संज्ञाशून्य+इव+अभवत्। अधिकमाकर्णयितुं नास्‍थात्, => अधिकम्+आकर्णयितुम्+ न+आस्‍थात्, नास्‍थात्, => न+आस्‍थात्, निशायामागच्‍छत्, => निशायाम्+आगच्‍छत्, परं राजकुमारी => परम्+ राजकुमारी शब्‍दं नाकथयत्। => शब्दम्+ न+अकथयत्। नाकथयत्। => न+अकथयत्। राजऽपृच्‍छत्– => राजा+अपृच्‍छत्– ‘‘किमस्‍वस्‍थाऽसि?’’ => ‘‘किम्+अस्‍वस्‍था+असि?’’ निद्रितोऽभवत्। => निद्रितः+अभवत्। किं सा => किम्+ सा राजकुमार्यागत्‍यातिष्ठत्। => राजकुमारी+आगत्‍य+अतिष्ठत्। स्‍वकर्णाभूषणं चावतार्य => स्‍वकर्णाभूषणम्+ च+अवतार्य चावतार्य => च+अवतार्य तमापणस्‍वामिन: => तम्+आपणस्‍वामिन: सकरुणविनतं प्रावोचत्– => सकरुणविनतम्+ प्रावोचत्– विषं मे => विषम्+ मे वणिगपृच्‍छत्- => वणिक्+अपृच्‍छत्- किं करिष्‍यसि => किम्+ करिष्‍यसि वणिगकथयत् => वणिक्+अकथयत् विषं न => विषम्+ न किं कुर्यात्? => किम्+ कुर्यात्? वाष्‍पमुदसृजत्, => वाष्‍पम्+उदसृजत्, तदीयं म्‍लानकमलवदाननमालोक्‍य => तदीयम्+ म्‍लानकमलवत्+आननम्+आलोक्‍य म्‍लानकमलवदाननमालोक्‍य => म्‍लानकमलवत्+आननम्+आलोक्‍य सममूल्‍यं विषमदात्। => सममूल्यम्+ विषम्+अदात्। विषमदात्। => विषम्+अदात्। विषं निधाय => विषम्+ निधाय राजकुमार्यपिबत्। => राजकुमारी+अपिबत्। कश्चिदन्‍य => कश्चित्+अन्‍य: नासीत्। => न+आसीत्। साऽऽसीत्। => सा+आसीत्। अपमानं विरोद्धुमपि => अपमानम्+ विरोद्धुम्+अपि विरोद्धुमपि => विरोद्धुम्+अपि नासीत्। => न+आसीत्। कश्चिदन्‍य => कश्चित्+अन्‍यः नासीत्। => न+आसीत्। विषं निधाय => विषम्+ निधाय राजकुमार्यपिबत्। => राजकुमारी+अपिबत्। राजाऽऽगच्‍छत्। => राजा+आगच्‍छत्। दुग्‍धधवलशय्यायां स्‍वच्‍छपरिच्‍छदा => दुग्‍धधवलशय्यायाम्+ स्‍वच्‍छपरिच्‍छदा शयानाऽऽसीत्। => शयाना+आसीत्। प्रेम्‍णाऽऽमन्‍त्रयत् => प्रेम्‍णा+आमन्‍त्रयत् उत्तरं न => उत्तरम्+ न उत्तरं न => उत्तरम्+ न सञ्जातसन्‍देहो राजाऽवनम्‍यापश्‍यत्, => सञ्जातसन्‍देहः+ राजा+अवनम्‍य+अपश्‍यत्, राजाऽवनम्‍यापश्‍यत्, => राजा+अवनम्‍य+अपश्‍यत्, सर्वं शान्‍तं => सर्वम्+ शान्‍तम्+ शान्‍तं – => शान्‍तम्+ – सर्वं ननु => सर्वम्+ ननु किञ्चित्‍कालात् => किञ्चित्+कालात् सैन्‍येनाक्रामत्। => सैन्‍येन+आक्रामत्। सैन्‍यमव्‍यवस्थितम्, => सैन्‍यम्+अव्‍यवस्थितम्, सेनाध्‍यक्षश्च => सेनाध्‍यक्षः+च पराजितोऽभवत्। => पराजितः+अभवत्। कर्त्तित्‍वाऽनयत्। => कर्त्तित्‍वा+अनयत्। राज्‍यमलुण्‍ठत्। => राज्‍यम्+अलुण्‍ठत्। अतिपुरातनं खल्विदं => अतिपुरातनम्+ खलु+इदम्+ खल्विदं वृत्तम्। => खलु+इदम्+ वृत्तम्। परं राजकुमार्या: => परम्+ राजकुमार्या: ........प्रतिवर्षं वर्षर्तुरायाति। => ........प्रतिवर्षम्+ वर्षा+ऋतु:+आयाति। वर्षर्तुरायाति। => वर्षा+ऋतु:+आयाति। मेघाच्‍छन्‍नं भवति => मेघाच्‍छन्‍नम्+ भवति प्रतिगृहं दोलामाबद्धय, => प्रतिगृहम्+ दोलाम्+आबद्ध्य, दोलामाबद्धय, => दोलाम्+आबद्ध्य, पुत्राश्च => पुत्राः+च करुणापूर्णामिमां कथां => करुणापूर्णाम्+इमाम्+ कथाम्+ कथां गायन्ति। => कथाम्+ गायन्ति। कथामिमामाकर्ण्‍य => कथाम्+इमाम्+आकर्ण्‍य चाप्‍लाविता => च+आप्‍लाविता स्‍थानपर्यन्‍तमगमम्, => स्‍थानपर्यन्‍तम्+अगमम्, महानासीज्‍ज्‍नसम्‍मर्द:। => महान्+आसीत्+जनसम्‍मर्द:। यावदवलोकयामि, => यावत्+अवलोकयामि, तावन्‍मत्‍पुरत: => तावत्+मत्पुरत: भुषुण्‍डीकौक्षेयकादिधारिणश्चतुरस्‍सां युगीनान् => भुषुण्‍डीकौक्षेयकादिधारिणः+चतुरस्साम्+ युगीनान् आवृतगात्रांश्चावलोकयम्। => आवृतगात्रान्+च+अवलोकयम्। पश्चाच्‍च => पश्चात्+च तेषां वर्षीयांसो => तेषाम्+ वर्षीयांस:+ वर्षीयांसो युवानो => वर्षीयांस:+ युवान:+ युवानो बालाश्च => युवान:+ बाला:+च बालाश्च => बाला:+च संख्‍यातीता => संख्‍या+अतीता परिभ्रमन्‍तो हसन्‍त: => परिभ्रमन्तः+ हसन्‍त: क्रीडन्‍तश्चासन्। => क्रीडन्‍तः+च+आसन्। तेषां च => तेषाम्+ च प्रसाधितसंहननोऽलक्तकर‍ञ्जितपादयुगलो => प्रसाधितसंहननः+अलक्तकर‍ञ्जितपादयुगल: धूमशकटागमनदिशं मुहुर्मुहुर्वीक्षमाण: => धूमशकटागमनदिशम्+ मुहुः+मुहुः+वीक्षमाण: मुहुर्मुहुर्वीक्षमाण: => मुहुः+मुहुः+वीक्षमाण: नितरां शुशुभे। => नितराम्+ शुशुभे। गणयंश्च => गणयन्+च भृशं जङ्गम => भृशम्+ जङ्गम ममापि => मम+अपि चेतस्‍युदभूद्विकल्‍प:- => चेतसि+उदभूत्+विकल्‍प:- किमिमे => किम्+इमे योद्धुं कुत्रचित्‍प्रस्थिता:, => योद्धुम्+ कुत्रचित्+प्रस्थिता:, कुत्रचित्‍प्रस्थिता:, => कुत्रचित्+प्रस्थिता:, विवाहार्थमिति। => विवाहार्थम्+इति। द्वेधाप्‍यत्र => द्वेधा+अपि+अत्र पीताम्‍बरधारिणश्च। => पीताम्‍बरधारिणः+च। एवमुदितविचिकित्‍स: => एवम्+उदितविचिकित्‍स: तेष्‍वेव => तेषु+एव पुरुषधौरेयमप्राक्षम्– => पुरुषधौरेयम्+अप्राक्षम्– वेमे => वा+इमे किं युद्धाय? => किम्+ युद्धाय? उतान्‍यस्‍मै => उतानि+अस्‍मै कार्यायेति। => कार्याय+इति। सोऽपि => सः+अपि मामक इत्‍यवगत्‍य => मामकः+ इति+अवगत्‍य इत्‍यवगत्‍य => इति+अवगत्‍य युद्धायैव => युद्धाय+एव वयं प्रस्थिता: => वयम्+ प्रस्थिता: योद्धारोऽपि => योद्धारः+अपि सहास्‍माभिर्गच्‍छन्ति। => सह+अस्‍माभिः+गच्‍छन्ति। यद्यभिलषति => यदि+अभिलषति साकमस्‍माभिर्गच्‍छतु, => साकम्+अस्‍माभिः+गच्‍छतु, कीदृशमस्‍माकं रणपाण्डित्‍यमिति। => कीदृशम्+अस्‍माकम्+ रणपाण्डित्‍यम्+इति। रणपाण्डित्‍यमिति। => रणपाण्डित्‍यम्+इति। एतावत्‍येव => एतावति+एव महानुदभूत्‍कलकल:। => महान्+उदभूत्कलकल:। किमत्रैवायोधनं प्रक्रान्‍तम्? => किम्+अत्र+एव+अयोधनम्+ प्रक्रान्‍तम्? मयापि => मया+अपि भाव्‍यमिति => भाव्‍यम्+इति यावदचिन्‍त्‍यं, => यावत्+अचिन्तयम्, तावदेव => तावत्+एव धूमशकटस्‍समागत: => धूमशकटः+समागत: सर्वेऽपि => सर्वे+अपि स्‍वीयं स्‍वीयं => स्वीयम्+ स्वीयम्+ स्‍वीयं सामग्‍यादिकमुत्‍थाप्‍य => स्वीयम्+ सामग्र्यादिकम्+उत्‍थाप्‍य सामग्‍यादिकमुत्‍थाप्‍य => सामग्र्यादिकम्+उत्‍थाप्‍य शकटमधिरोढुमुत्‍क्रान्‍ता:। => शकटमधिरोढुम्+उत्‍क्रान्‍ता:। अहमप्‍यायोधनावलोकनकुतुको => अहम्+अपि+आयोधनावलोकनकुतुक: गृहीतचिटिकोऽपि => गृहीतचिटिकः+अपि शकटमारोढुमुदचलम्। => शकटम्+आरोढुम्+उदचलम्। तत्रत्‍योऽरि:? => तत्रत्‍यः+अरि:? माहूयारिमुद्घाटयितुं समयो => +आहूय+अरिम्+उद्घाटयितुम्+ समय: नावर्तत। => न+आवर्तत। प्रवेष्टुमैच्‍छम्। => प्रवेष्टुम्+ऐच्‍छम्। भृशं रोषरुषिता: => भृशम्+ रोषरुषिता: नान्‍त: => न+अन्‍त: प्रवेष्टव्‍यम् (स्‍वैकतन्‍त्रीकृतम्) => प्रवेष्टव्‍यम्+ (स्‍वैकतन्‍त्रीकृतम्) चार्धचन्‍द्रं दत्‍वा => च+अर्धचन्‍द्रम्+ दत्‍वा बहिर्निस्‍सारयितुम्। => बहिः+निस्‍सारयितुम्। अहन्‍तु => अहम्+तु सर्वमिदमविगणय्यैव => सर्वम्+इदम्+अविगणय्य+एव कथ‍ञ्चित्‍स्‍वेदजलाभिषिक्तगात्रोन्‍त: => कथ‍ञ्चित्+स्वेदजलाभिषिक्तगात्रोन्‍त: मत्‍पश्चाच्‍च => मत्पश्चात्+च बहवोऽन्‍त: => बहवः+अन्‍त: धूमशकटोऽपरि => धूमशकट:+अपि प्रविष्टाश्च => प्रविष्टाः+च क‍थमिमे => क‍थम्+इमे अस्‍मीदयां वाचमविगणय्यैव => अस्‍मदीयाम्+ वाचम्+अविगणय्य+एव वाचमविगणय्यैव => वाचम्+अविगणय्य+एव शकटमधिरुरुहु:। => शकटम्+अधिरुरुहु:। खल्विमे => खलु+इमे कथममीषां भवतु? => कथम्+अमीषाम्+ भवतु? अपरत्र => अपर:+अत्र सत्‍यपि => सति+अपि गडडुरिकाप्रवाहन्‍यायेनास्मिन्‍नेव => गडडुरिकाप्रवाहन्‍यायेन+अस्मिन्+एव स्‍वस्‍वाभिलषितं स्‍थानममीवराका: => स्‍वस्‍वाभिलषितम्+ स्‍थानम्+अमीवराका: स्‍थानममीवराका: => स्‍थानम्+अमीवराका: इत्‍यन्‍यदपि => इति+अन्‍यत्+अपि परिहसन्‍तश्चासमान्, => परिहसन्‍तः+च+अस्मान्, शय्यामासतीर्य => शय्याम्+आसतीर्य उत्तानपादास्‍तस्‍यामशयिषत। => उत्तानपादाः+तस्‍याम्+अशयिषत। विश्‍वविद्यालयतोऽधिगतविद्य: => विश्‍वविद्यालयतः+अधिगतविद्य: पवित्रमस्‍य => पवित्रतम्+अस्‍य प्रागेव => प्राक्+एव कथञ्चिदुपविष्ट: => कथञ्चित्+उपविष्ट: महाभागो मामवलोक्‍य => महाभाग:+ माम्+अवलोक्‍य मामवलोक्‍य => माम्+अवलोक्‍य किमिति => किम्+इति भवन्‍तस्‍तत्रैव => भवन्‍तः+तत्रैव स्‍वानुयायिभिस्‍सहात्रागच्‍छन्‍तु, => स्‍वानुयायिभिः+सह+अत्र+आगच्‍छन्‍तु, स्‍थानमिदमुपवेशनेनाऽलङ्कुर्वन्‍तु, => स्‍थानम्+इदम्+उपवेशनेन+अलङ्कुर्वन्‍तु, अपवरकमिदं (डिब्‍बा) => अपवरकम्+इदम्+ (डिब्‍बा) षट्त्रिंशज्‍जनानां कृते => षट्त्रिंशत्+जनानाम्+ कृते परिकल्पितमस्ति, => परिकल्पितम्+अस्ति, व्‍यक्तय एव => व्‍यक्तय:+ एव सूनृतां वाचमभिदधे। => सूनृताम्+ वाचम्+अभिदधे। वाचमभिदधे। => वाचम्+अभिदधे। अहमवदम्-इमे => अहम्+अवदम्-इमे परां कोटिं => पराम्+ कोटिम्+ कोटिं सभ्‍यताया => कोटिम्+ सभ्‍यताया: वयन्‍त्‍वत्‍यन्‍तमनाघ्रातसभ्‍यतागन्‍धा: => वयम्+तु+अत्‍यन्‍तम्+अनाघ्रातसभ्‍यतागन्‍धा: कथममीभिस्‍सह => कथम्+अमीभिः+सह सुखं शयाना => सुखम्+ शयाना: भावतवर्षनिवासिनां समेषामप्‍यस्‍मद्भातॄणां => भारतवर्षनिवासिनाम्+ समेषाम्+अपि+अस्‍मत्+भ्रातॄणाम्+ समेषामप्‍यस्‍मद्भातॄणां सर्वथा => समेषाम्+अपि+अस्‍मत्+भ्रातॄणाम्+ सर्वथा सुखमेवाहं कामये। => सुखम्+एव+अहम्+ कामये। कथमप्‍यमी => कथम्+अपि+अमी पारतन्‍त्र्यपिशाचग्रहाद्वियुक्ता:, => पारतन्‍त्रि+अपिशाचग्रहात्+वियुक्ता:, शाश्‍वतिकं सुखमनुभवन्‍तु। => शाश्‍वतिकम्+ सुखम्+अनुभवन्‍तु। सुखमनुभवन्‍तु। => सुखम्+अनुभवन्‍तु। परमस्‍थानेऽमीभि: => परमस्‍थाने+अमीभि: नितान्‍तं दुनोमि। => नितान्‍तम्+ दुनोमि। यद्यत्र => यदि+अत्र यवनोऽन्‍त: => यवनः+अन्‍त: सर्वेऽपीमे => सर्वे+अपि+इमे ससाध्‍वसास्‍तस्‍मै => ससाधु+असाः+तस्‍मै स्‍वागतं ब्रुयुरिति। => स्‍वागतम्+ ब्रुयुः+इति। ब्रुयुरिति। => ब्रुयुः+इति। हन्‍तारमेवावलोक्‍य => हन्‍तारम्+एव+अवलोक्‍य स्‍वान्‍तर्गतां प्रीतिमुपदर्शयति, => स्वान्‍तर्गताम्+ प्रीतिम्+उपदर्शयति, प्रीतिमुपदर्शयति, => प्रीतिम्+उपदर्शयति, रक्षितारं दृष्ट्वा => रक्षितारम्+ दृष्ट्वा किमवितथा => किम्+अवितथा यवनानामाक्रमणैस्‍सर्वतस्‍समाप्‍लुताऽस्‍माकं भारतावनि:। => यवनानाम्+आक्रमणैः+सर्वतः+समाप्‍लुता+अस्‍माकम्+ भारतावनि:। कियन्‍तोऽस्‍मद्भ्रातरो => कियन्‍तः+अस्‍मद्भ्रातर: भगिन्‍यश्च => भगिन्‍यः+च प्रतिदिनं प्रसभं => प्रतिदिनम्+ प्रसभम्+ प्रसभं यवना => प्रसभम्+ यवना: यवन्‍यश्च => यवन्‍यः+च किञ्चिदिव => किञ्चित्+इव दृष्टिं निक्षिपन्‍तु। => दृष्टिम्+ निक्षिपन्‍तु। तत्रत्‍यश्‍शासकवर्गो => तत्रत्‍यः+शासकवर्ग: भ्रातॄनस्‍मदीयान् => भ्रातॄन:+अस्‍मदीयान् कियत्‍क्‍लेशयति। => कियत्+क्लेशयति। परकीयां स्त्रियं => परकीयाम्+ स्त्रियम्+ स्त्रियं बलात्‍कारेण => स्त्रियम्+ बलात्‍कारेण यवनीं कृत्‍वा => यवनीम्+ कृत्‍वा तत्‍पतिं शास्ति-त्‍वत्‍पत्नी => तत्‍पतिम्+ शास्ति-त्‍वत्‍पत्नी त्‍वमपि => त्‍वम्+अपि तामुपभुङ्क्ष्‍व, => ताम्+उपभुङ्क्ष्‍व, चेत्‍सा => चेत्+सा इतोप्‍यधिकं दु:खं => इत:+अपि+अधिकम्+ दु:खम्+ दु:खं किमिव => दु:खम्+ किम्+इव किमिव => किम्+इव स्‍याद्भारतीयानाम्। => स्‍यात्+भारतीयानाम्। चाऽस्‍मद्भ्रातॄणां संख्‍यया => च+अस्‍मद्भ्रातॄणाम्+ संख्‍यया भूयस्‍त्‍वं, => भूय:+त्‍वम्, चेदियमवस्‍था, => चेत्+इयम्+अवस्‍था, प्रतिदिनं कारागारं => प्रतिदिनम्+ कारागारम्+ कारागारं प्रेष्‍यन्‍ते => कारागारम्+ प्रेष्‍यन्‍ते विनैव => विना+एव घण्‍टावादनं प्रतिषिद्धम्। => घण्‍टावादनम्+ प्रतिषिद्धम्। तत्रत्‍यैर्हिन्‍दुभि: => तत्रत्‍यैः+हिन्‍दुभि: कथमप्‍युत्‍सवादिकं न => कथम्+अपि+उत्‍सवादिकम्+ न कारागारनिवासिनां सन्‍ध्‍यादिकरणे => कारागारनिवासिनाम्+ सन्‍ध्‍यादिकरणे तेषां यवनाहृतान्‍नभक्षणे => तेषाम्+ यवनाहृतान्‍नभक्षणे भारतवर्षीयाणामनुपमयानुकम्‍पयाऽस्‍मद्देशनिवासादिषु => भारतवर्षीयाणाम्+अनुपमया+अनुकम्‍पया+अस्‍मद्देशनिवासादिषु सौलभ्‍यमलभन्‍त, => सौलभ्‍यम्+अलभन्‍त, एवाद्यास्‍मान् => एव+अद्य+अस्‍मान् भृशं बाधन्‍ते। => भृशम्+ बाधन्‍ते। यद्यवकाशो => यदि+अवकाश: कथं न => कथम्+ न ह्यत्‍यन्‍तं भेदो => हि+अत्‍यन्‍तम्+ भेद: किञ्चिदिवास्‍मासु => किञ्चित्+इव+अस्‍मासु दयादृष्टिं निक्षिप्‍यास्‍माननुगृह्णीष्‍व। => दयादृष्टिम्+ निक्षिप्‍य+अस्‍मान्+अनुगृह्णीष्‍व। निक्षिप्‍यास्‍माननुगृह्णीष्‍व। => निक्षिप्‍य+अस्‍मान्+अनुगृह्णीष्‍व। कृतमत्‍यन्‍तविगर्हितदैन्‍यावलम्‍बेन। => कृतम्+अत्‍यन्‍तविगर्हितदैन्‍यावलम्‍बेन। भगवानपि => भगवान्+अपि किं करोतु => किम्+ करोतु विहीनाश्‍चेद्वयमास्‍महे। => विहीनाः+चेत्+वयम्+आस्‍महे। किं कर्षणादिसंस्‍कारमकृत्‍वैव => किम्+ कर्षणादिसंस्कारम्+अकृत्‍वा+एव कर्षणादिसंस्‍कारमकृत्‍वैव => कर्षणादिसंस्कारम्+अकृत्‍वा+एव केदाराद्धान्‍यादिकं फलमनुभवेयुर्मानवा:? => केदारात्+धान्‍यादिकम्+ फलम्+अनुभवेयुः+मानवा:? फलमनुभवेयुर्मानवा:? => फलम्+अनुभवेयुः+मानवा:? विरतस्‍तत्रैव => विरतः+तत्रैव दैवं साह्यमादध्‍यात्। => दैवम्+ साह्यम्+अदध्‍यात्। साह्यमादध्‍यात्। => साह्यम्+अदध्‍यात्। अस्‍माकं समाजे => अस्‍माकम्+ समाजे नास्‍त्‍यैकमत्‍यम्, => नास्‍ति+ऐकमत्‍यम्, सङ्घटनं विलोक्‍ये। => सङ्घटनम्+ विलोक्‍यते। भ्रातरोऽपि => भ्रातरः+अपि परस्‍परं विवदन्‍ते। => परस्‍परम्+ विवदन्‍ते। विषमास्‍ववस्‍थासूपस्थितासु => विषमासु+अवस्‍थासु+उपस्थितासु हितं वक्ति, => हितम्+ वक्ति, नापि => न+अपि दौर्भाग्‍यं भारतीयानाम्। => दौर्भाग्‍यम्+ भारतीयानाम्। इदानीमपि => इदानीम्+अपि वयमेवमेव => वयम्+एवम्+एव कदाप्‍यस्‍माकं दु:खोदधौ => कदापि+अस्‍माकम्+ दु:खोदधौ निमग्‍नानामुद्धारो => निमग्‍नानाम्+उद्धार: शाठ्यं समाचरेत्’ => शाठ्यम्+ समाचरेत्’ न्‍यायानुसरणस्‍यायमेवावसर:। => न्‍यायानुसरणस्‍य+अयम्+एव+अवसर:। किमस्‍माकं समाजे => किम्+अस्‍माकम्+ समाजे नास्ति => न+अस्ति किमस्‍माकं शरीरेषु => किम्+अस्‍माकम्+ शरीरेषु किं परैर्भृशं => किम्+ परैः+भृशम्+ परैर्भृशं पीड्यमानैरपि => परैः+भृशम्+ पीड्यमानैः+अपि पीड्यमानैरपि => पीड्यमानैः+अपि जोषंभावस्‍समाश्रयणीयोऽस्‍माभि:? => जोषम्भावः+समाश्रयणीयः+अस्‍माभि:? पशवोऽपि => पशवः+अपि नरैर्हन्‍यमाना => नरैः+हन्‍यमाना: किं पशुभ्‍योऽपि => किम्+ पशुभ्‍यः+अपि पशुभ्‍योऽपि => पशुभ्‍यः+अपि वयमधमा:? => वयम्+अधमा:? अलमलं दयया, => अलम्+अलम्+ दयया, कृतं साध्‍वसेन। => कृतम्+ साधु+असेन। साध्‍वसेन। => साधु+असेन। राज्‍यं शासितरि => राज्‍यम्+ शासितरि नेदमन्‍याय्यं पिशिताशना => न+इदम्+अन्‍याय्यम्+ पिशिताशना अप्‍यकार्षु:। => अपि+अकार्षु:। निर्घृणं क्‍वचन => निर्घृणम्+ क्‍वचन शिशवोऽपि => शिशवः+अपि क्‍वचनाऽबलानां स्‍तनहस्‍तापादं => क्‍वचन+अबलानाम्+ स्‍तनहस्‍तपादम्+ स्‍तनहस्‍तापादं कृन्‍त्‍यते। => स्‍तनहस्‍तपादम्+ कृन्‍त्‍यते। वृद्धास्‍तुद्यन्‍ते, => वृद्धाः+तु:+दन्‍ते, नात्र => न+अत्र श्रीमद्भिर्महाशयै: => श्रीमद्भिः+महाशयै: मुधैवास्‍मासु => मुधा+एव+अस्‍मासु ‘अन्‍यैस्‍सह => ‘अन्‍यैः+सह वयं पञ्चोत्तरं => वयम्+ पञ्चोत्तरम्+ पञ्चोत्तरं शतम्’ => पञ्चोत्तरम्+ शतम्’ नीतिमनुसरन्‍तो => नीतिम्+अनुसरन्‍त: परितस्‍सुदुस्‍सहयवनापसदानिलेन => परितः+सुदुस्‍सहयवनापसद+अनिलेन साम्‍प्रतं धर्मिरक्षणमेवात्‍यावश्‍यकम्। => साम्‍प्रतम्+ धर्मिरक्षणम्+एव+अति+आवश्‍यकम्। धर्मिरक्षणमेवात्‍यावश्‍यकम्। => धर्मिरक्षणम्+एव+अति+आवश्‍यकम्। धर्मिणश्‍चेद्विलीना: => धर्मिणः+चेत्+विलीना: क्‍वाऽवतिष्ठन्‍तां धर्मा:। => क्‍व+अवतिष्ठन्‍ताम्+ धर्मा:। सर्वस्‍यापि => सर्वस्‍य+अपि तदर्थं ग्रामे => तदर्थम्+ ग्रामे साह्यमाचरत => साह्यम्+आचरत एतस्मिन्‍नवसरे => एतस्मिन्+अवसरे साकं मयोत्‍प्‍लुत्‍य => साकम्+ मया+उत्‍प्‍लुत्‍य मयोत्‍प्‍लुत्‍य => मया+उत्‍प्‍लुत्‍य पूर्वमेव => पूर्वम्+एव शय्यामास्‍तीर्य => शय्याम्+आस्‍तीर्य शयानं कञ्चन => शयानम्+ कञ्चन स्‍थविरमपसार्योपाविशत्। => स्‍थविरम्+अपसार्य+उपाविशत्। शनादुत्‍थायातिवेलं क्रुद्ध => शयनात्+उत्‍थाय+अतिवेलम्+ क्रुद्ध: उपविष्‍टं महाशयमवादीत्-अधुनैव => उपविष्‍टम्+ महाशयम्+अवादीत्-अधुना+एव महाशयमवादीत्-अधुनैव => महाशयम्+अवादीत्-अधुना+एव त्‍वामुत्‍थाप्‍य => त्‍वाम्+उत्‍थाप्‍य स्‍थविरापसद! => स्‍थविर+अपसद! तेत्‍याचार:? => ते+अत्‍याचार:? शयानं मामपसार्य => शयानम्+ माम्+अपसार्य मामपसार्य => माम्+अपसार्य मदीयशय्यामेवोपविष्टोऽसि? => मदीयशय्याम्+एव+उपविष्टः+असि? इत्‍युत्‍थाय => इति+उत्‍थाय बद्धपरिकरस्‍तेन => बद्धपरिकरः+तेन योद्धुं प्रावर्तते। => योद्धुम्+ प्रावर्तते। वर्षीयानपि => वर्षीयान्+अपि अतिमात्रं रोष-रुषित:-अयि => अतिमात्रम्+ रोष-रुषित:-अयि किं ते => किम्+ ते शकटोऽयम्। => शकटः+अयम्। क्रीतचिटिकस्‍त्‍वं, => क्रीतचिटिकः+त्वम्, तथाऽहमपि। => तथा+अहम्+अपि। यादृशं स्‍वातन्‍त्र्यं => यादृशम्+ स्‍वातन्‍त्र्यम्+ स्‍वातन्‍त्र्यं ते => स्‍वातन्‍त्र्यम्+ ते तादृशं ममापि। => तादृशम्+ मम+अपि। ममापि। => मम+अपि। किं शय्यामास्‍तीर्य => किम्+ शय्याम्+आस्‍तीर्य शय्यामास्‍तीर्य => शय्याम्+आस्‍तीर्य शयनार्थमिमे => शयनार्थम्+इमे प्रथमवर्गस्‍थं द्वितीयवर्गस्‍थं => प्रथमवर्गस्‍थम्+ द्वितीयवर्गस्‍थम्+ द्वितीयवर्गस्‍थं वाऽपवरकं => द्वितीयवर्गस्‍थम्+ वा+अपवरकम्+ वाऽपवरकं याहि। => वा+अपवरकम्+ याहि। यातुं समर्थो => यातुम्+ समर्थ: दुर्विधस्‍त्‍वं मामुत्‍थाप्‍य => दुर्विधः+त्वम्+ माम्+उत्‍थाप्‍य मामुत्‍थाप्‍य => माम्+उत्‍थाप्‍य प्रक्षेप्‍तुमिच्‍छ‍सि? => प्रक्षेप्‍तुम्+इच्‍छ‍सि? किञ्चिदवलोकयामि => किञ्चित्+अवलोकयामि इत्‍युक्‍त्‍वोत्‍थाय => इति+उक्‍त्‍वा+उत्‍थाय दृढतरनिबद्धमुष्टिस्‍तमाजघान। => दृढतरनिबद्धमुष्टिः+तम्+आजघान। सोऽप्‍येवमेवैनम्। => स:+अपि+एवम्+एव+एनम्। एवमनयो: => एवम्+अनयो: निमेषपर्यन्‍तं प्रवृत्तमास्‍कन्‍दनमत्‍यन्‍तं => निमेषपर्यन्‍तम्+ प्रवृत्तम्+आस्‍कन्‍दनम्+अत्‍यन्‍तम्+ प्रवृत्तमास्‍कन्‍दनमत्‍यन्‍तं प्रेक्षणीयमासीत्। => प्रवृत्तम्+आस्‍कन्‍दनम्+अत्‍यन्‍तम्+ प्रेक्षणीयम्+आसीत्। प्रेक्षणीयमासीत्। => प्रेक्षणीयम्+आसीत्। भारतीयानां प्रवयसामपि => भारतीयानाम्+ प्रवयसाम्+अपि प्रवयसामपि => प्रवयसाम्+अपि रुधिरप्रवाहोऽद्यापि => रुधिरप्रवाहः+अद्यापि नास्ति => न+अस्ति संशीतिर्भारतीयानां स्‍वातन्‍त्त्र्याधिगमने, => संशीतिः+भारतीयानाम्+ स्‍वातन्‍त्त्र्याधिगमने, स्‍वीयामतुलां शक्तिं => स्‍वीयाम्+अतुलाम्+ शक्तिम्+ शक्तिं प्रकटयेयु:। => शक्तिम्+ प्रकटयेयु:। सर्वेऽपीमे => सर्वे+अपि+इमे द्वापव्‍येतौ => द्वौ+अपि+एतौ धूमशकटोऽपि => धूमशकटः+अपि कुदरास्‍थानं प्राप्‍त:। => कुदरास्‍थानम्+ प्राप्‍त:। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि सांयुगीनैस्‍साकमवतेरु:। => सांयुगीनैः+साकम्+अवतेरु:। यश्‍च => यः+च मां राजघट्टं => माम्+ राजघट्टम्+ राजघट्टं न्‍यमन्‍त्रयत् => राजघट्टम्+ न्‍यमन्‍त्रयत् सोऽपि => सः+अपि ममाह्वयामास। => मम+आह्वयामास। अहमप्‍यवातरम्। => अहम्+अपि+अवातरम्। सुविपुलं वर्तुलं => सुविपुलम्+ वर्तुलम्+ वर्तुलं च => वर्तुलम्+ च बिम्‍बं घनीभूत: => बिम्‍बम्+ घनीभूत: सुमनसामाह्लादराशिरिव => सुमनसामाह्लादराशिः+इव कमलिनीनायकस्‍यारक्ता => कमलिनीनायकस्‍य+अनुरक्ता गगनं पर्यत्‍यजन् => गगनम्+ पर्यत्‍यजन् शुभ्राश्च => शुभ्राः+च समस्‍तेऽपि => समस्‍ते+अपि यथेच्‍छं प्रासरन्। => यथा+इच्छम्+ प्रासरन्। स्‍वयमानन्‍दाप्‍लावितो => स्‍वयम्+आनन्‍दाप्‍लावित: यथासौ => यथा+असौ जगदिदमाह्लादयति => जगदिदम्+आह्लादयति चिरं च => चिरम्+ च साकं निवसति, => साकम्+ निवसति, सेवमानश्‍चन्‍द्रमौलिरपि => सेवमानः+चन्‍द्रमौलिः+अपि दिवसेष्‍वेषु => दिवसेषु+एषु सुचिरं तस्‍या: => सुचिरम्+ तस्‍या: स्थितिमकरोत्। => स्थितिम्+अकरोत्। उभावपि => उभौ+अपि आस्‍तां समुपविष्टौ। => आस्ताम्+ समुपविष्टौ। तस्मिन्‍नैव => तस्मिन्+एव मन्‍दस्मितमभाणि => मन्‍दस्मितम्+अभाणि गङ्गायास्‍तरङ्गा: => गङ्गायाः+तरङ्गा: समाह्वयन्‍तीव => समाह्वयन्‍ति+इव मां स्‍नेहेन। => माम्+ स्‍नेहेन। पूर्वं त्‍वदीय: => पूर्वम्+ त्‍वदीय: ह्यावां प्रणयसूत्रे => हि+आवाम्+ प्रणयसूत्रे ह्यबध्‍नन्, => हि+अबध्‍नन्, येषां च => येषाम्+ च क्रीडां कुर्वतो:- => क्रीडाम्+ कुर्वत:- निभृतमुभयोरावयो: => निभृतम्+उभयोः+आवयो: व्‍यत्‍यगुर्नार्थ! => व्‍यत्‍यगु:+नाथ! तद्दिनमद्यैव => तद्दिनम्+अद्यैव व्‍यतिगतमिति => व्‍यतिगतम्+इति आवाभ्‍यां कियत्‍यश्चन्द्रिकाचुञ्चुव: => आवाभ्याम्+ कियत्‍यः+चन्द्रिकाचुञ्चुव: कियत्‍यश्चन्द्रिकाचुञ्चुव: => कियत्‍यः+चन्द्रिकाचुञ्चुव: सुरसरितोऽस्‍या => सुरसरितः+अस्‍या रूप्‍यप्रतिमासु => रूपी+अप्रतिमासु कीदृश्‍यस्‍ता: => कीदृश:+ता: कालं भगवत्‍यास्‍तस्‍या => कालम्+ भगवत्‍याः+तस्‍या: भगवत्‍यास्‍तस्‍या => भगवत्‍याः+तस्‍या: भागीरथ्‍यास्‍तीरे’’। => भागीरथ्‍याः+तीरे’’। नैतद् => न+एतद् वक्तव्‍यं यदुमा => वक्तव्यम्+ यदुमा: चन्‍द्रमौलिश्चास्‍तां दम्‍पती। => चन्‍द्रमौलिः+च+आस्ताम्+ दम्‍पती। आसीदनयो: => आसीत्+अनयो: परस्‍परमतिशय: => परस्‍परम्+अतिशय: आनन्‍देनाचलदनयो: => आनन्‍देन+आचलत्+अनयो: गेहेऽभूदाभ्‍यामतिरिक्‍ता => गेहे+अभूत्+आभ्‍याम्+अतिरिक्‍ता केवलमर्भकद्वयी => केवलम्+अर्भकद्वयी चन्‍द्रमौलेर्वृद्धा => चन्‍द्रमौलेः+वृद्धा भगवन्‍तं यदुनन्‍दनमेवाराधयन्‍ती => भगवन्तम्+ यदुनन्दनम्+एव+आराधयन्‍ती यदुनन्‍दनमेवाराधयन्‍ती => यदुनन्दनम्+एव+आराधयन्‍ती बालकावास्‍तां शिशू। => बालकौ+आस्ताम्+ शिशू। चन्‍द्रमौलेर्वेश्‍म => चन्‍द्रमौलेः+वेश्‍म एकस्‍यां वीथिकायां => एकस्‍याम्+ वीथिकायाम्+ वीथिकायां विद्यमानमासीत्। => वीथिकायाम्+ विद्यमानम्+आसीत्। विद्यमानमासीत्। => विद्यमानम्+आसीत्। श्‍वशुरालयोऽपि => श्‍वशुरालय:+अपि तस्‍यामेव => तस्‍याम्+एव नगर्यां ततो => नगर्याम्+ तत: नातिदूर => न+अतिदूर एवावर्तते। => एव+आवर्तते। उभावचलतां गङ्गायां => उभौ+अचलताम्+ गङ्गायाम्+ गङ्गायां दिशिमुद्दिश्‍य। => गङ्गायाम्+ दिशिम्+उद्दिश्‍य। दिशिमुद्दिश्‍य। => दिशिम्+उद्दिश्‍य। तयोर्गेहादासीद् => तयोः+गेहात्+आसीत् किञ्चिद्दूरे। => किञ्चित्+दूरे। चमत्‍कृतायां धवलतमबालुकायामेतौ => चमत्‍कृतायाम्+ धवलतम्+अबालुकायाम्+एतौ धवलतमबालुकायामेतौ => धवलतम्+अबालुकायाम्+एतौ सुदूरं चलन्‍तावास्‍ताम्। => सुदूरम्+ चलन्‍तौ+आस्‍ताम्। चलन्‍तावास्‍ताम्। => चलन्‍तौ+आस्‍ताम्। स्‍पर्शोऽतीव => स्‍पर्शः+अतीव मध्‍येमार्गं चन्‍द्रमौलेर्मुखकमले => मध्‍येमार्गम्+ चन्‍द्रमौलेः+मुखकमले चन्‍द्रमौलेर्मुखकमले => चन्‍द्रमौलेः+मुखकमले स्निग्‍धां चलापाङ्गां => स्निग्‍धाम्+ चलापाङ्गाम्+ चलापाङ्गां च => चलापाङ्गाम्+ च दृष्टिं निक्षिपन्‍ती => दृष्टिम्+ निक्षिपन्‍ती खल्‍वाह्लादक:! => खलु+आह्लादक:! उत्तरितं चन्‍द्रमौलिना-चरणौ => उत्तरितम्+ चन्‍द्रमौलिना-चरणौ गुद्गुदयत्‍ययम्। => गुद्गुदयति+अयम्। रोमाञ्चश्चानेन => रोमाञ्चः+च+अनेन श्रद्धास्‍पदमावयोरियं सुरसरित्। => श्रद्धास्‍पदम्+आवयोः+इयम्+ सुरसरित्। अस्‍यास्‍तटे => अस्‍याः+तटे समुपविष्टेनैकाकिना => समुपविष्टेन+एकाकिना विचारितं प्रिये, => विचारितम्+ प्रिये, यदावां सकलमपि => यत्+आवाम्+ सकलम्+अपि सकलमपि => सकलम्+अपि वैवेशिकं परित्‍यज्‍य => वैवेशिकम्+ परित्‍यज्‍य कस्मिंश्चिदेकान्‍ते => कस्मिश्चित्+एकान्‍ते अस्‍यास्‍तटे, => अस्‍याः+तटे, यत्रावयो: => यत्र+आवयो: कश्चिदीर्ष्‍यालु:। => कश्चित्+ईर्ष्‍यालु:। प्रेरणां प्रदद्यात्, => प्रेरणाम्+ प्रदद्यात्, अहं गीतानि => अहम्+ गीतानि चावाम्। => च+आवाम्। रजन्‍यां मदीया => रजन्याम्+ मदीया नानेतुं शक्‍या। => न+आनेतुम्+ शक्‍या। वीणावादनसुखं चिरमनुभवाव:। => वीणावादनसुखम्+ चिरम्+अनुभवाव:। चिरमनुभवाव:। => चिरम्+अनुभवाव:। सुमधुरं स्‍वरमाकर्ण्‍य => सुमधुरम्+ स्‍वरम्+आकर्ण्‍य स्‍वरमाकर्ण्‍य => स्‍वरम्+आकर्ण्‍य समापतेयुरिति => समापतेयुः+इति एवेति => एव+इति बहूनामक्षिणी => बहूनाम्+अक्षिणी भवेतां कलुषिते। => भवेताम्+ कलुषिते। रसभङ्गं विदधती => रसभङ्गम्+ विदधती ‘‘अनुचितं न => ‘‘अनुचितम्+ न यद्यहं स्‍मृतिशेषतां => यदि+अहम्+ स्‍मृतिशेषताम्+ स्‍मृतिशेषतां गच्‍छेयम्?’’ => स्‍मृतिशेषताम्+ गच्‍छेयम्?’’ सुदृढमालिङ्गय => सुदृढम्+आलिङ्गय सुचिरं हृदि => सुचिरम्+ हृदि प्रवेशितासौ। => प्रवेशिता+असौ। प्रोक्तं च => प्रोक्तम्+ च आवामेवमेव => आवाम्+एवम्+एव अन्‍येनैवाभिप्रायेण => अन्‍येन+एव+अभिप्रायेण भवानेव => भवान्+एव शेषतां व्रजेत्? => शेषताम्+ व्रजेत्? अहमेकाकिनी => अहम्+एकाकिनी जातैव => जाता+एव नश्‍वरेऽस्मिन् => नश्‍वरे+अस्मिन् एवं सम्‍भवति => एवम्+ सम्‍भवति शिरश्‍चालनपूर्वकमुररीकृतम्। => शिरश्चालनपूर्वकम्+उररीकृतम्। उक्तं च => उक्तम्+ च अघटितघटनास्‍थलीभूतायामस्‍यां धरित्र्यां => अघटितघटनास्‍थलीभूतायाम्+अस्‍याम्+ धरित्र्याम्+ धरित्र्यां किं => धरित्र्याम्+ किम्+ किं न => किम्+ न कथाशेषतायां शोकसागरनिमज्‍जनं => कथाशेषतायाम्+ शोकसागरनिमज्‍जनम्+ शोकसागरनिमज्‍जनं केवलं => शोकसागरनिमज्‍जनम्+ केवलम्+ केवलं मामकीनमेव। => केवलम्+ मामकीनम्+एव। मामकीनमेव। => मामकीनम्+एव। विपत्‍पर्वतस्‍तदा => विपत्पर्वतः+तदा मय्येव => मयि+एव निपतेदिति => निपतेत्+इति कीदृशीं निष्ठुरतां => कीदृशीम्+ निष्ठुरताम्+ निष्ठुरतां दर्शयसि => निष्ठुरताम्+ दर्शयसि तवेदृशो => तव+इदृशः कदाचिदनुभूत:। => कदाचित्+अनुभूत:। तमुवाच => तम्+उवाच भवन्‍त्‍यनेका: => भवन्‍ति+अनेका: कदाचिदमावस्‍याप्‍युपसर्पति। => कदाचित्+अमावस्‍या+अपि+उपसर्पति। अहमेवं कथयन्‍त्‍यभूवम् => अहम्+एवम्+ कथयन्‍ति+अभूवम्+ कथयन्‍त्‍यभूवम् – => कथयन्‍ति+अभूवम्+ – यदेकस्‍याभावे => यत्+एकस्‍य+अभावे दम्‍पत्‍योरपरेण => दम्‍पत्‍योः+अपरेण किं विधेयम्। => किम्+ विधेयम्। जानकीजानिर्न => जानकीजानिः+न परं कदाचिदेवं => परम्+ कदाचित्+एवम्+ कदाचिदेवं भवेत्, => कदाचित्+एवम्+ भवेत्, भवतोऽभावे => भवतः+अभावे किमहं करिष्‍यामीति। => किम्+अहम्+ करिष्‍यामि+इति। करिष्‍यामीति। => करिष्‍यामि+इति। ग्रीवां किञ्चित् => ग्रीवाम्+ किञ्चित् दीर्घमुच्‍छ्रवस्‍यावोचच्‍चन्‍द्रमौलि.............भणतु => दीर्घम्+उच्‍छ्रवस्‍य+अवोचत+चन्‍द्रमौलि.............भणतु किं विधास्‍यतीति? => किम्+ विधास्‍यति+इति? विधास्‍यतीति? => विधास्‍यति+इति? वक्तुमारेभे, => वक्तुम्+आरेभे, स्‍वजीवनस्‍यान्‍तं न => स्‍वजीवनस्‍य+अन्‍तम्+ न आत्‍महत्‍यासदृशं मूर्खतापूर्णं => आत्‍महत्‍यासदृशम्+ मूर्खतापूर्णम्+ मूर्खतापूर्णं निन्‍दनीयं => मूर्खतापूर्णम्+ निन्‍दनीयम्+ निन्‍दनीयं च => निन्‍दनीयम्+ च दुष्‍कर्मेह => दुष्‍कर्म+इह विलोकितं नु, => विलोकितम्+ नु, दिवसेष्‍वेषु => दिवसेषु+एषु साफल्‍यमासादितं भवत: => साफल्‍यम्+आसादितम्+ भवत: अवश्‍यम् अवश्‍यम् => अवश्‍यम्+ अवश्‍यम्+ अवश्‍यम् प्रिये => अवश्‍यम्+ प्रिये दर्शनीयं ते => दर्शनीयम्+ ते अनेकवारं त्‍वदीयकरे => अनेकवारम्+ त्‍वदीयकरे वीणां समर्प्‍य => वीणाम्+ समर्प्‍य निश्चिन्‍ततामनुभवामि => निश्चिन्‍तताम्+अनुभवामि मदीयोऽशाश्‍वतश्‍चन्‍द्रमौलिरवश्‍यं मतश्छिन्‍नो => मदीयः+अशाश्‍वतः+चन्‍द्रमौलिः+अवश्‍यम्+ मतश्छिन्‍न: किन्‍त्‍वहं शाश्‍वतं => किन्‍तु+अहम्+ शाश्‍वतम्+ शाश्‍वतं युगयुगीनकविं => शाश्‍वतम्+ युगयुगीनकविम्+ युगयुगीनकविं स्‍वस्‍थं => युगयुगीनकविम्+ स्‍वस्‍थम्+ स्‍वस्‍थं चन्‍द्रमौलिमाराधयिष्‍यामि। => स्‍वस्‍थम्+ चन्‍द्रमौलिम्+आराधयिष्‍यामि। चन्‍द्रमौलिमाराधयिष्‍यामि। => चन्‍द्रमौलिम्+आराधयिष्‍यामि। तवेमां वीणां => तव+इमाम्+ वीणाम्+ वीणां गृहीत्‍वा => वीणाम्+ गृहीत्‍वा तवोपज्ञानि => तव+उपज्ञानि यावदावयोर्जीवनप्रवाह: => यावत्+आवयोः+जीवनप्रवाह: कस्मिश्चिदन्‍यस्मिन् => कस्मिश्चित्+अन्‍यस्मिन् किं विधास्‍यते? => किम्+ विधास्यते? सुकोमलानपि => सुकोमलान्+अपि शब्‍दानाकर्ण्‍य => शब्‍दान्+आकर्ण्‍य चन्‍द्रमौलेरन्‍तस्‍तलादारभ्‍य => चन्‍द्रमौलेः+अन्‍तस्‍तलात्+आरभ्‍य वेत्रलतेव => वेत्रलता+इव भृशं प्राकम्‍पतेति => भृशम्+ प्राकम्‍पत+इति प्राकम्‍पतेति => प्राकम्‍पत+इति स्‍वयमक्षिगोचरीकृतमुमया। => स्‍वयम्+अक्षिगोचरीकृतम्+उमया। चन्‍द्रमौलिरुत्तरणे => चन्‍द्रमौलिः+उत्तरणे यत्नवानासीत्, => यत्नवान्+आसीत्, किन्‍त्‍वसीदन् => किन्‍तु+असीदन् मुखं च => मुखम्+ च आसतां वर्षितुकामे। => आस्ताम्+ वर्षितुकामे। चिरं प्रत्‍यय, => चिरम्+ प्रत्‍यय, साहसं चैकीकृत्‍य => साहसम्+ च+एकीकृत्‍य चैकीकृत्‍य => च+एकीकृत्‍य सगद्गदं सोऽवादीत्, => सगद्गदम्+ सः+अवादीत्, सोऽवादीत्, => सः+अवादीत्, परमुमे, => परम्+उमे, आत्‍महननं त्‍वहमपि => आत्‍महननम्+ तु+अहमपि त्‍वहमपि => तु+अहमपि विधास्‍यामीति => विधास्‍यामि+इति मदीयेऽन्‍तरस्‍थले => मदीये+अन्‍तस्‍थले अहमपि => अहम्+अपि चन्‍द्रमौलेवि..........इति => चन्‍द्रमौलेः+इव..........इति ब्रुवन्‍नेव => ब्रुवन्+एव कण्‍ठोऽभवत् => कण्‍ठः+अभवत् जीवनस्‍यानित्‍यतां प्रकटयन्‍तीव => जीवनस्‍य+अनित्‍यताम्+ प्रकटयन्‍ति+इव प्रकटयन्‍तीव => प्रकटयन्‍ति+इव चक्षुषोर्मौक्तिकानि => चक्षुष:+मौक्तिकानि तमाक्षिपन्‍ती => तम्+आक्षिपन्‍ती अवादीदुमा- => अवादीत्+उमा- दयितेयमावयोर्जाह्नवीधारा => दयिता+इयम्+आवयोः+जाह्नवीधारा शयितेव। => शयिता+इव। आवामपि => आवाम्+अपि सोऽपि => सः+अपि क्षणं स्थित्‍वैव => क्षणम्+ स्थित्‍वा+एव स्थित्‍वैव => स्थित्‍वा+एव अणोरणीयस्‍त्‍वं भजन्‍ते। => अणोरणीय:+त्‍वम्+ भजन्‍ते। शार्दूलस्‍येव => शार्दूलस्‍य+इव विकटं किमपि => विकटम्+ किमपि चेष्टितं समारब्‍धम्। => चेष्टितम्+ समारब्‍धम्। प्रसन्‍नसरितामाप:, => प्रसन्‍नसरिताम्+आप:, सम्‍यगुच्‍छोषितानि। => सम्‍यक्+उच्‍छोषितानि। तद्भयादेव => तत्+भयात्+एव गेहान्‍मनुजो => गेहात्+मनुज: नीडाच्‍च => नीडात्+च दिनान्‍तं परं => दिनान्‍तम्+ परम्+ परं भवति => परम्+ भवति किञ्चिदुच्‍छ्वासयोग्‍यं, => किञ्चित्+उच्‍छ्वासयोग्‍यम्, लोकान्‍तरं गते => लोकान्‍तरम्+ गते चन्‍द्रमौलेर्जननी => चन्‍द्रमौलेः+जननी चन्‍द्रमौलिरहिर्नशं मातुश्‍चरणयोरेव => चन्‍द्रमौलिः+अहर्निशम्+ मातुः+चरणयोः+एव मातुश्‍चरणयोरेव => मातुः+चरणयोः+एव उमापि => उमा+अपि रात्रिंदिव सेवमाना => रात्रिम्+दिवम्+ सेवमाना श्‍वश्रूं न => श्‍वश्रूम्+ न कृताश्चिकित्‍सा:। => कृताः+चिकित्‍सा:। तासां किञ्चिदपि => तासाम्+ किञ्चित्+अपि किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि स्थितिश्चिन्‍तनीयैव => स्थितिः+चिन्‍तनीय+एव दुग्‍धधारेव => दुग्‍धधारा+इव कालं हर्म्‍यपृष्ठे => कालम्+ हर्म्‍यपृष्ठे चन्द्रिकायामुपवेष्टुकामस्मि, => चन्द्रिकायाम्+उपवेष्टुकाम्+अस्मि, शरीरं केवलमस्‍थनां => शरीरम्+ केवलम्+अस्‍थ्नाम्+ केवलमस्‍थनां कङ्कालभूतमेवावातिष्‍ठत। => केवलम्+अस्‍थ्नाम्+ कङ्कालभूतम्+एव+अवातिष्‍ठत। कङ्कालभूतमेवावातिष्‍ठत। => कङ्कालभूतम्+एव+अवातिष्‍ठत। चन्‍द्रमौलेरन्‍तस्‍तले => चन्‍द्रमौलेः+अन्‍तस्‍तले वारं वारम्। => वारम्+ वारम्। विवशतैव। => विवशत+एव। सुचिरं विश्रम्‍य => सुचिरम्+ विश्रम्‍य चन्द्रिकेयं कियती => चन्द्रिका+इयम्+ कियती मां विशेषरूपेण। => माम्+ विशेषरूपेण। तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव कर्णकुहरयोरुमायास्‍ते => कर्णकुहरयोः+उमायाः+ते स्‍वान्‍तं निष्क्रियमिव => स्‍वान्‍तम्+ निष्क्रियम्+इव निष्क्रियमिव => निष्क्रियम्+इव पूर्वं तयापि => पूर्वम्+ तया+अपि तयापि => तया+अपि तेऽप्रिया: => ते+अप्रिया: शब्‍दा ज्‍योत्‍स्‍नायामेवोपविष्टया => शब्‍दाः+ ज्‍योत्‍स्‍नायाम्+एव+उपविष्टया ज्‍योत्‍स्‍नायामेवोपविष्टया => ज्‍योत्‍स्‍नायाम्+एव+उपविष्टया क्षणं मौनावलम्बिनं => क्षणम्+ मौनावलम्बिनम्+ मौनावलम्बिनं तं => मौनावलम्बिनम्+ तम्+ तं पुनरुवाच => तम्+ पुनः+उवाच पुनरुवाच => पुनः+उवाच उमाद्य => उमा+अद्य त्‍वदीयं स्‍वास्‍थ्‍यं => त्‍वदीयम्+ स्‍वास्‍थ्‍यम्+ स्‍वास्‍थ्‍यं किञ्चित्‍प्रगतिशीलमिति => स्‍वास्‍थ्‍यम्+ किञ्चित्+प्रगतिशीलम्+इति किञ्चित्‍प्रगतिशीलमिति => किञ्चित्+प्रगतिशीलम्+इति त्‍वदाज्ञां गृहीत्‍वैव => त्‍वत्+आज्ञाम्+ गृहीत्‍वा+एव गृहीत्‍वैव => गृहीत्‍वा+एव चिरादद्य => चिरात्+अद्य पितृगृहं गतवती। => पितृगृहम्+ गतवती। किं विस्मृतवती => किम्+ विस्मृतवती आदिवसावसानं तु => आदिवसावसानम्+ तु सात्रैवासीत्, => सा+अत्रैव+आसीत्, आम् मात:। => आम्+ मात:। ‘व्‍यस्‍मरमहम्, => ‘व्‍यस्‍मरम्+अहम्, कदापि => कदा+अपि इयमेव => इयम्+एव मेऽन्तिमा => मे+अन्तिमा नोमया => न+उमया कीदृशं सौजन्‍यम्। => कीदृशम्+ सौजन्‍यम्। कीदृशोऽनुरागस्‍तस्‍या => कीदृशः+अनुरागः+तस्‍या अहोऽहं महाभाग्‍यवती => अहो+अहम्+ महाभाग्‍यवती यस्‍येदृशी => यस्‍य+इदृशी वाक्‍यमसमाप्तमेवासीत्। => वाक्‍यम्+असमाप्तम्+एव+आसीत्। मध्‍य एव => मध्‍ये+ एव शरीरं निश्‍चलमभवत्। => शरीरम्+ निश्‍चलम्+अभवत्। निश्‍चलमभवत्। => निश्‍चलम्+अभवत्। दिवं विहाय => दिवम्+ विहाय नश्‍वरं भुवम्, => नश्‍वरम्+ भुवम्, स्‍वान्‍तं व्‍यदीर्यत => स्‍वान्‍तम्+ व्‍यदीर्यत एवैतस्‍य-अक्ष्‍णो: => एव+एतस्‍य-अक्ष्‍ण: प्रातरासीत्। => प्रातः+आसीत्। प्रातरुमा => प्रातः+उमा स्‍वगृहमायात् => स्‍वगृहम्+आयात् पञ्चत्‍वप्राप्‍तेर्वृत्तं ज्ञात्‍वाऽभवदधीरा, => पञ्चत्‍वप्राप्‍तेः+वृत्तम्+ ज्ञात्‍वा+अभवत्+अधीरा, ज्ञात्‍वाऽभवदधीरा, => ज्ञात्‍वा+अभवत्+अधीरा, चन्‍द्रमौलेस्‍तादृशीं विह्वलतामवलोक्‍य => चन्‍द्रमौलेः+तादृशीम्+ विह्वलताम्+अवलोक्‍य विह्वलतामवलोक्‍य => विह्वलताम्+अवलोक्‍य तं बोधयन्‍ती => तम्+ बोधयन्‍ती सकलमप्यौर्द्ध्वदेहिकं सुचारु => सकलम्+अपि+और्द्ध्वदेहिकम्+ सुचारु चन्‍द्रमौलिर्विमना => चन्‍द्रमौलिः+विमना अन्‍यस्मिन्‍नहनि। => अन्‍यस्मिन्+अहनि। चिरमाश्वासित: => चिरम्+आश्वासित: कथं कथमपि => कथम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि श्राद्धादिकं च => श्राद्धादिकम्+ च सकलमकरोत्। => सकलम्+अकरोत्। व्‍यतिगतं वत्‍सरम्। => व्‍यतिगतम्+ वत्‍सरम्। निवृत्तं मातु: => निवृत्तम्+ मातु: वार्षिकं श्राद्धम्। => वार्षिकम्+ श्राद्धम्। मातृवियोगदु:खं शैथिल्‍यं => मातृवियोगदु:खम्+ शैथिल्यम्+ शैथिल्‍यं प्राप => शैथिल्यम्+ प्राप सुचिरं तिष्ठत:। => सुचिरम्+ तिष्ठत:। समायात्‍येव => समायाति+एव मातृवियोगदु:खं हृदयान्नि:सृतमेव => मातृवियोगदु:खम्+ हृदयात्+नि:सृतम्+एव हृदयान्नि:सृतमेव => हृदयात्+नि:सृतम्+एव प्रागेव => प्राक्+एव चन्‍द्रमौलेरपरमिव => चन्‍द्रमौलेः+अपरम्+इव हृदयमुमा => हृदयम्+उमा रुग्‍णतामगात्। => रुग्‍णताम्+अगात्। कारणान्‍मे => कारणात्+मे कि‍ञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि हृदयवल्‍लभस्‍येति => हृदयवल्‍लभस्‍य+इति हेतोस्‍तया => हेतोः+तया सुचिरं न => सुचिरम्+ न प्रकटितं तस्मिन्। => प्रकटितम्+ तस्मिन्। सुचरिं नैतत्। => सुचिरम्+ न+एतत्। नैतत्। => न+एतत्। पुनरप्‍यागत => पुनः+अपि+आगता सामान्‍योऽयं क्रम:। => सामान्यः+अयम्+ क्रम:। पुनरायात:’, => पुनः+आयात:’, सम्‍यगेवोक्तं भगवता => सम्‍यक्+एव+उक्तम्+ भगवता गच्‍छत्‍यायु:’। => गच्‍छति+आयु:’। हीतस्‍तत: => हि+इतस्तत: किमप्‍यवलोकयति => किमपि+अवलोकयति सामाजिकं साहित्यिकं => सामाजिकम्+ साहित्यिकम्+ साहित्यिकं च => साहित्यिकम्+ च तत्‍कार्यं साफल्‍यमगात् => तत्‍कार्यम्+ साफल्‍यम्+अगात् साफल्‍यमगात् => साफल्‍यम्+अगात् पुनर्नवतां विधत्ते। => पुन:+नवताम्+ विधत्ते। शरीरं सततपरिश्रमेण => शरीरम्+ सततपरिश्रमेण जर्जरितमिवाऽभवत्। => जर्जरितम्+इव+अभवत्। प्रतिदिनं क्षीणतां => प्रतिदिनम्+ क्षीणताम्+ क्षीणतां गच्‍छन्‍त्‍या => क्षीणताम्+ गच्‍छन्‍त्‍या: तनूमवलोक्‍य => तनूम्+अवलोक्‍य सोऽधुना => सः+अधुना चिन्तितोऽभूत्। => चिन्तितः+अभूत्। पितृगृहमानीता। => पितृगृहम्+आनीता। त्रिचतुर्दिवसानन्‍तरमेव => त्रिचतुर्दिवसानन्‍तरम्+एव निर्वृत्तं सकलमौर्द्ध्वदेहिकं => निर्वृत्तम्+ सकलम्+और्द्ध्वदेहिकम्+ सकलमौर्द्ध्वदेहिकं तस्‍या:। => सकलम्+और्द्ध्वदेहिकम्+ तस्‍या:। तस्मिन्‍नैवाहनि => तस्मिन्+एव+अहनि एकं स्‍वीयं => एकम्+ स्वीयम्+ स्‍वीयं छायाचित्रमपि => स्वीयम्+ छायाचित्रम्+अपि छायाचित्रमपि => छायाचित्रम्+अपि तत्रावालोकितम्। => तत्र+अवालोकितम्। चित्रमिदमेकेनागन्‍तुना => चित्रम्+इदम्+एकेन+आगन्‍तुना भावूपर्णं तत्। => भावपूर्णम्+ तत्। यूथिकासुमनसां विम्‍लानैका => यूथिकासुमनसाम्+ विम्‍लान+एका विम्‍लानैका => विम्‍लान+एका मुद्रयाङ्कितमेकं पत्रं => मुद्रया+अङ्कितम्+एकम्+ पत्रम्+ पत्रं सम्‍प्राप्‍तम्। => पत्रम्+ सम्‍प्राप्‍तम्। लिखितमासीत्-श्रीमतश्चन्‍द्रमौले: => लिखितम्+आसीत्-श्रीमतः+चन्‍द्रमौले: करकमलयोर्मिलिन्‍दायतामिदम्। => करकमलयोः+मिलिन्दायताम्+इदम्। समुद्घाटितं तत्। => समुद्घाटितम्+ तत्। सुन्‍दराक्षरैस्‍तत्रेदं लिखितमासीत् => सुन्‍दराक्षरैः+तत्र+इदम्+ लिखितम्+आसीत् लिखितमासीत् => लिखितम्+आसीत् उमेयं भवतश्चिराय => उमा+इयम्+ भवतः+चिराय भवतश्चिराय => भवतः+चिराय मामाह्वयन्ति => माम्+आह्वयन्ति नाहं चिरं => न+अहम्+ चिरम्+ चिरं प्राणान् => चिरम्+ प्राणान् धारयिष्‍यामीति => धारयिष्‍यामि+इति भवतोऽतिशयित: => भवतः+अतिशयित: तमहं सम्‍यग् => तम्+अहम्+ सम्‍यग् यावच्‍छक्‍यं निर्वोढव्‍य: => यावत्+शक्यम्+ निर्वोढव्‍य: किमधिकं वच्मि। => किम्+अधिकम्+ वच्मि। अहमुमायाश्चिरं तारुण्‍यं => अहम्+उमायाः+चिरम्+ तारुण्‍यम्+ तारुण्‍यं तस्‍या: => तारुण्‍यम्+ तस्‍या: सदैकरसं सौन्‍दर्यं => सदा+एकरसम्+ सौन्‍दर्यम्+ सौन्‍दर्यं च => सौन्‍दर्यम्+ च वलीपलितयुक्‍तं त्रुटितरदनं => वलीपलितयुक्‍तम्+ त्रुटितरदनम्+ त्रुटितरदनं कान्तिहीनं => त्रुटितरदनम्+ कान्तिहीनम्+ कान्तिहीनं च => कान्तिहीनम्+ च वदनं न => वदनम्+ न ममेदं प्रेम, => मम+इदम्+ प्रेम, ममेदं शाश्‍वतं => मम+इदम्+ शाश्‍वतम्+ शाश्‍वतं यौवनञ्च => शाश्‍वतम्+ यौवनम्+च यौवनञ्च => यौवनम्+च भवन्‍तं कर्तव्‍यपथे => भवन्तम्+ कर्तव्‍यपथे विनम्रं विनिवेदयामि => विनम्रम्+ विनिवेदयामि विधेयमवहेलनम्। => विधेयम्+अवहेलनम्। समानेयं यन्‍मध्‍येमार्गं => समानेयम्+ यन्मध्‍येमार्गम्+ यन्‍मध्‍येमार्गं मां => यन्मध्‍येमार्गम्+ माम्+ मां परित्‍यज्‍य => माम्+ परित्‍यज्य पलायितेयमुमा। => पलायिता+इयम्+उमा। भवतोऽन्तिमं मे => भवतः+अन्तिमम्+ मे मानसिकमालिङ्गनं ममान्तिमोऽयं => मानसिकम्+आलिङ्गनम्+ मम+अन्तिमः+अयम्+ ममान्तिमोऽयं प्रणाम:। => मम+अन्तिमः+अयम्+ प्रणाम:। भवदीयैव-उमा => भवदीय+एव-उमा अक्ष्‍णोरश्रुधारा: => अक्ष्‍णोः+अश्रुधारा: पत्रं समापितम्। => पत्रम्+ समापितम्। ततस्‍तद्धस्‍तात्। => ततः+तद्धस्‍तात्। तस्‍यास्‍तस्मिन्‍नेव => तस्‍याः+तस्मिन्+एव स्‍वान्‍तं शून्‍यमिव => स्‍वान्‍तम्+ शून्‍यम्+इव शून्‍यमिव => शून्‍यम्+इव हृदयगतेरवरोधं त => हृदयगतेः+अवरोधम्+ त पाषाणमूर्तिरिव => पाषाणमूर्तिः+इव निर्निमेषाभ्‍यामक्षिभ्‍यां पश्‍यन्‍नातिष्ठत्। => निर्निमेषाभ्‍याम्+अक्षिभ्याम्+ पश्‍यन्+अतिष्ठत्। पश्‍यन्‍नातिष्ठत्। => पश्‍यन्+अतिष्ठत्। ‍कित्‍यकालपर्यन्‍तं स => ‍कियत्+कालपर्यन्‍तम्+ स तत्रैवमुपविष्ट => तत्र+एवम्+उपविष्ट: कथयितुं शक्त:। => कथयितुम्+ शक्त:। सायमभवत्, => सायम्+अभवत्, रात्रिरागता => रात्रिः+आगता चिरं निश्‍चेष्टमुपविष्ट:। => चिरम्+ निश्‍चेष्टम्+उपविष्ट:। निश्‍चेष्टमुपविष्ट:। => निश्‍चेष्टम्+उपविष्ट:। तस्‍याश्रूणि => तस्‍या:+अश्रूणि हृदयं काष्ठतामाप। => हृदयम्+ काष्ठताम्+आप। काष्ठतामाप। => काष्ठताम्+आप। एकैकश: => एक+एकश: तस्‍यां विचित्रायां => तस्याम्+ विचित्रायाम्+ विचित्रायां परिस्थितौ => विचित्रायाम्+ परिस्थितौ तमवलोक्‍य => तम्+अवलोक्‍य तूष्‍णीमेव => तूष्‍णीम्+एव तथैवोपविष्टो => तथैव+उपविष्ट: शरणमगात्। => शरणम्+अगात्। धैर्य्यधारणस्‍योपदेशं दत्‍वैव => धैर्य्यधारणस्‍य+उपदेशम्+ दत्‍वा+एव दत्‍वैव => दत्‍वा+एव समवेदनां प्रकटयितुं => समवेदनाम्+ प्रकटयितुम्+ प्रकटयितुं शोकप्रकाशकानाम्- => प्रकटयितुम्+ शोकप्रकाशकानाम्- दिवं गतेति => दिवम्+ गत+इति गतेति => गत+इति प्रकाशमागता => प्रकाशम्+आगता शोकं प्रकटयितुं => शोकम्+ प्रकटयितुम्+ प्रकटयितुं प्राप्‍तान्‍यनेकानि => प्रकटयितुम्+ प्राप्‍तानि+अनेकानि प्राप्‍तान्‍यनेकानि => प्राप्‍तानि+अनेकानि तेष्‍वेकतमे => तेषु+एकतमे इदमपि => इदम्+अपि लिखितमासीद् => लिखितम्+आसीद् यदधुना => यत्+अधुना मातृत्‍वमपि => मातृत्‍वम्+अपि निर्वाह्यमिति। => निर्वाह्यम्+इति। प्रातरुमाया => प्रातः+उमाया: विलोकितश्‍चन्‍द्रमौलि: => विलोकितः+चन्‍द्रमौलि: इवास्ते। => इव+आस्ते। स्‍वस्‍थोऽस्मि। => स्‍वस्‍थः+अस्मि। यत्‍कार्यं मयि => यत्‍कार्यम्+ मयि निहितं तदेवाहमधुना => निहितम्+ तत्+एव+अहम्+अधुना तदेवाहमधुना => तत्+एव+अहम्+अधुना चिन्तितं न => चिन्तितम्+ न चावबुद्धं यदीदृश: => च+अवबुद्धम्+ यत्+ईदृश: यदीदृश: => यत्+ईदृश: स्‍याज्‍जीवने => स्‍यात्+जीवने अजानादुमा। => अजानात्+उमा। कर्तव्‍यं चिरपूर्वमेव => कर्तव्यम्+ चिरपूर्वमेव नात्‍महननमपि => न+आत्‍महननम्+अपि त्‍वात्‍मदानं वितीर्णमस्‍मै => तु+आत्‍मदानम्+ वितीर्णम्+अस्‍मै वितीर्णमस्‍मै => वितीर्णम्+अस्‍मै तदात्‍मदानमात्‍महत्‍यायां परिणमयितुं => तदा+आत्‍मदानम्+आत्‍महत्‍यायाम्+ परिणमयितुम्+ परिणमयितुं शक्‍यं => परिणमयितुम्+ शक्‍यम्+ शक्‍यं किन्‍तु => शक्‍यम्+ किन्‍तु एवं कृते => एवम्+ कृते नैवं करिष्‍यामीति => न+एवम्+ करिष्‍यामि+इति करिष्‍यामीति => करिष्‍यामि+इति चन्‍द्रमौलेरात्‍मभाव: => चन्‍द्रमौलेः+आत्‍मभाव: तूष्‍णीकातिष्ठत्। => तूष्‍णीका+अतिष्ठत्। चन्‍द्रमौलिरकस्‍मादुत्थित: => चन्‍द्रमौलिः+अकस्‍मात्+उत्थित: उमां विलोकयितुमित्‍युत्तरितं => उमाम्+ विलोकयितुम्+इति+उत्तरितम्+ विलोकयितुमित्‍युत्तरितं तेन। => विलोकयितुम्+इति+उत्तरितम्+ तेन। अहमपि => अहम्+अपि ममापि => मम+अपि नेत्राभ्‍यामश्रुधारा => नेत्राभ्‍याम्+अश्रुधारा चन्‍द्रमौलिर्गृहान्नि:सर्तुमियेष => चन्‍द्रमौलिः+गृहात्+निःसर्तुम्+इयेष परं माताऽब्रवीदुमाया:, => परम्+ माता+अब्रवीत्+उमाया:, माताऽब्रवीदुमाया:, => माता+अब्रवीत्+उमाया:, समायादुमा। => समायात्+उमा। वैक्‍लव्‍यं त्‍यज, => वैक्‍लव्यम्+ त्‍यज, धृतिं बधान। => धृतिम्+ बधान। किं व्‍यस्‍मार्षी: => किम्+ व्‍यस्‍मार्षी: प्रतिज्ञामेकपद => प्रतिज्ञाम्+एकपद येषां न => येषाम्+ न किमियं कालिदासभणितिर्न => किम्+इयम्+ कालिदासभणिति:+न कालिदासभणितिर्न => कालिदासभणिति:+न जागरणमिव => जागरणम्+इव किञ्चित्‍कालं स्थित्‍वा => किञ्चित्+कालम्+ स्थित्‍वा मनसोऽस्ति => मनसः+अस्ति तद्दैन्‍यं क: => तद्दैन्यम्+ क: कथं दूरीकुर्यात्? => कथम्+ दूरीकुर्यात्? कलानिधिमवलोक्‍य => कलानिधिम्+अवलोक्‍य प्रियोमा => प्रिय+उमा सत्‍यमत्रैव => सत्‍यम्+अत्रैव निलीनं स्‍यात्। => निलीनम्+ स्‍यात्। गृहीत्‍वैवायं जगदाह्लादयति => गृहीत्‍वा+एव+अयम्+ जगदाह्लादयति स्‍वयं च => स्वयम्+ च कथं मामयं => कथम्+ माम्+अयम्+ मामयं न => माम्+अयम्+ न कान्‍तं स्‍वान्‍तमत्र => कान्‍तम्+ स्‍वान्‍तम्+अत्र स्‍वान्‍तमत्र => स्‍वान्‍तम्+अत्र कथमयं मां => कथम्+अयम्+ माम्+ मां न => माम्+ न किं श्रुतिरपि => किम्+ श्रुति+अपि श्रुतिरपि => श्रुति+अपि स्‍वप्रामाण्‍यं परित्‍यजति, => स्‍वप्रामाण्‍यम्+ परित्‍यजति, कोऽयंव्‍यामोह:? => कः+अयम्+व्यामोह:? दृष्टिकोणस्‍तथ्‍यतामावहतीति => दृष्टिकोणः+तथ्‍यताम्+आवहति+इति श्रुतिमाह => श्रुतिम्+आह तदर्थिकां प्रियमुखेन्‍दुपरां => तदर्थिकाम्+ प्रियमुखेन्‍दुपराम्+ प्रियमुखेन्‍दुपरां विबुध: => प्रियमुखेन्‍दुपराम्+ विबुध: सत्‍यं तदेव => सत्यम्+ तदेव मय्येव => मयि+एव कथं मे => कथम्+ मे स्‍वस्‍थवृत्तं सम्‍भाव्‍येत। => स्‍वस्‍थवृत्तम्+ सम्‍भाव्‍येत। कतीनां पुन: => कतीनाम्+ पुन: सतीनां चित्तमनुकूलयितुं => सतीनाम्+ चित्तम्+अनुकूलयितुम्+ चित्तमनुकूलयितुं त्‍वया => चित्तम्+अनुकूलयितुम्+ त्‍वया परं कथय => परम्+ कथय साफल्‍यमवाप्‍तं त्‍वयका? => साफल्‍यम्+अवाप्‍तम्+ त्‍वयका? पुमांसमभ्‍येति => पुमान्+समभ्‍य+इति भवान्‍तरेष्‍वपि। => भवान्‍तरेषु+अपि। किमिदं सिद्धान्‍तवाक्‍यं => किम्+इदम्+ सिद्धान्‍तवाक्‍यम्+ सिद्धान्‍तवाक्‍यं त्‍वया => सिद्धान्‍तवाक्‍यम्+ त्‍वया निश्चितं पुनरायास्‍यति, => निश्चितम्+ पुनः+आयास्‍यति, पुनरायास्‍यति, => पुनः+आयास्‍यति, वृद्धिं गृहीत्‍वा => वृद्धिम्+ गृहीत्‍वा परं पृच्‍छामि => परम्+ पृच्‍छामि हस्‍तेऽनेन => हस्‍ते+अनेन किमायातम्? => किम्+आयातम्? व्‍यर्थमेवायास्‍यते। => व्‍यर्थम्+एव+आयास्‍यते। जडत्‍वमेव => जडत्वम्+एव प्रत्‍यक्षं मयकानुभूतं => प्रत्‍यक्षम्+ मयका+अनुभूतम्+ मयकानुभूतं दौरात्‍म्‍यं => मयका+अनुभूतम्+ दौरात्‍म्‍यम्+ दौरात्‍म्‍यं चेति-न => दौरात्‍म्‍यम्+ च+इति-न चेति-न => च+इति-न कतिवारमुपालभत => कतिवारम्+उपालभत भगवन्‍तं जगदाह्लादकं => भगवन्तम्+ जगत्+आह्लादकम्+ जगदाह्लादकं शशिनम्। => जगत्+आह्लादकम्+ शशिनम्। कदाचिदेकान्‍ते => कदाचित्+एकान्ते सोऽनुभवति => सः+अनुभवति यत्तस्‍य => यत्+तस्‍य हृदयं स्‍फुटतीव। => हृदयम्+ स्‍फुटति+इव। स्‍फुटतीव। => स्‍फुटति+इव। मृगशावाक्ष्‍यास्‍तमोभूतमिवेदं जगत् => मृगशावाक्ष्‍या:+तम:+भूतम्+इव+इदम्+ जगत् निमज्‍जतीव। => निमज्‍जति+इव। किं विदध्‍यात्। => किम्+ विदध्‍यात्। परि‍स्थितिमवलोक्‍य => परि‍स्थितिम्+अवलोक्‍य स्‍मृतिपथमायान्ति => स्‍मृतिपथम+आयान्ति महाकवेर्भवभूते: => महाकवेः+भवभूते: शोकसदीपनान्‍यक्षराणि => शोकसन्‍दीपिनि+अक्षराणि हृदयं ध्‍वंसते => हृदयम्+ ध्‍वंसते शून्‍यं मन्‍ये => शून्‍यम्+ मन्‍ये जगदविरलज्‍वालमन्‍तर्ज्‍वलामि। => जगत्+अविरलज्‍वालम्+अन्‍तः+ज्वलामि। सीदत्‍यन्‍धे => सीदति+अन्‍धे मज्‍जतीवान्‍तरात्‍मा, => मज्‍जति+इव+अन्‍तरात्‍मा, कथं मन्‍दभाग्‍य: => कथम्+ मन्‍दभाग्‍य: किं बहूना, => किम्+ बहुना, विकलकरणैस्‍तस्‍य => विकलकरणैः+तस्य तैस्‍तैश्‍चरितै: => तैः+तैः+चरितै: रोदित्‍यपि => रोदिति+अपि धन्‍यासि => धन्या+असि धन्‍यासि, => धन्‍या+असि, गुणैरुदारैरेवं समाकृष्‍यत => गुणैः+उदारैः+एवम्+ समाकृष्‍यत: ग्रन्‍थकाश्च, => ग्रन्‍थकाः+च, अहमस्मि => अहम्+अस्मि महर्षेरत्रे:। => महर्षेः+अत्रे:। पित्रोरासीन्‍महत्‍यभिलाषा => पित्रोः+आसीत्+महती+अभिलाषा यत्तयो: => यत्+तयो: शून्‍यं सदनं => शून्‍यम्+ सदनम्+ सदनं सन्‍ततिलाभ: => सदनम्+ सन्‍ततिलाभ: सनाथं कुर्यादिति। => सनाथम्+ कुर्यात्+इति। कुर्यादिति। => कुर्यात्+इति। समस्‍तं सद्म => समस्‍तम्+ सद्म गभीररेखयाक्रान्‍तमासीत्। => गभीररेखया+आक्रान्‍तम्+आसीत्। जातायां मयि => जातायाम्+ मयि प्रवाहिताऽभूत्। => प्रवाहिता+अभूत्। प्रतिकोणं प्रकाशेनोद्भासितमभवत्। => प्रतिकोणम्+ प्रकाशेन+उद्भासितम्+अभवत्। प्रकाशेनोद्भासितमभवत्। => प्रकाशेन+उद्भासितम्+अभवत्। व्‍यतीतं मे => व्‍यतीतम्+ मे शैशवं मुनिबालकै: => शैशवम्+ मुनिबालकै: प्रविष्टायां मयि => प्रविष्टायाम्+ मयि चेतश्चिन्‍ताकुलमभवद् => चेतः+चिन्ताकुलम्+अभवद् रमणीयं हि => रमणीयम्+ हि रूपमेभि: => रूपम+एभि: लाञ्छितं जातम्। => लाञ्छितम्+ जातम्। विन्‍दुनेतानपनेतुं यथाशक्ति => विन्‍दुन्+एतान्+अपनेतुम्+ यथाशक्ति: विहितश्‍च => विहितः+च कुशलभिषजामनुलेपनैर्लेप:। => कुशलभिषजाम्+अनुलेपनैःलेप:। फलं तु => फलम्+ तु नितरां विपरीतमभूत्। => नितराम्+ विपरीतम्+अभूत्। विपरीतमभूत्। => विपरीतम्+अभूत्। प्रतिकूलानुपातेन => प्रतिकूलान्+अनुपातेन व्‍याधिरेधमान => व्‍याधि:+एधमाना महच्चिह्ने => महत्+चिह्ने तातपादेनौषधप्रयोग:। => तातपादेन+औषधप्रयोग:। मामकीनं बाह्यं => मामकीनम्+ बाह्यम्+ बाह्यं वपुर्निर्मलीकर्तुमक्षम: => बाह्यम्+ वपुः+निर्मलीकर्तुम्+अक्षम: वपुर्निर्मलीकर्तुमक्षम: => वपुः+निर्मलीकर्तुम्+अक्षम: स्‍वदृष्टिपातं कृतवान्। => स्‍वदृष्टिपातम्+ कृतवान्। सस्‍नेहं मम => सस्‍नेहम्+ मम पाठनमारब्‍धवान्। => पाठनम्+आरब्‍धवान्। पवित्रं वायुमण्‍डलम्, => पवित्रम्+ वायुमण्‍डलम्, मुनिबालकानां निश्‍छल: => मुनिबालकानाम्+ निश्‍छल: पितुर्लोकोत्तराऽध्‍यापनकुशलता, => पितुः+लोकोत्तरा+अध्‍यापनकुशलता, इत्‍येतानि => इति+एतानि ममाध्‍ययने => मम+अध्‍ययने प्रभूतं साहाय्यम्। => प्रभूतम्+ साहाय्यम्। केवलं विद्याग्रहणमेव => केवलम्+ विद्याग्रहणम्+एव विद्याग्रहणमेव => विद्याग्रहणम्+एव पिकविनिन्दितकण्‍ठप्रदेशाद्यदा => पिकविनिन्दितकण्‍ठप्रदेशात्+यदा वेदमन्‍त्राणां ध्‍वनिर्मुखरितस्‍तदा => वेदमन्‍त्राणाम्+ ध्‍वनिः+मुखरितः+तदा ध्‍वनिर्मुखरितस्‍तदा => ध्‍वनिः+मुखरितः+तदा कर्कशतां गत:, => कर्कशताम्+ गत:, विरसतामुपगता। => विरसताम्+उपगता। शास्‍त्रचिन्‍तनमाकर्ण्‍य => शास्‍त्रचिन्‍तनम्+आकर्ण्‍य समुदितं शनै: => समुदितम्+ शनै: शनैस्‍तदाश्रमे => शनैः+तदाश्रमे माङ्गलिकं प्रभातम्। => माङ्गलिकम्+ प्रभातम्। सानन्‍दमान्‍दोलिता: => सानन्‍दम्+आन्‍दोलिता: सहकारतरुमाश्रित्‍य => सहकारतरुम्+आश्रित्‍य जीवनं कृत्‍यकृत्‍यं => जीवनम्+ कृत्‍यकृत्‍यम्+ कृत्‍यकृत्‍यं मन्‍यमानाश्च => कृत्‍यकृत्‍यम्+ मन्‍यमानाः+च मन्‍यमानाश्च => मन्‍यमानाः+च तदानीमेवाभून्‍मम => तदानीम्+एव+अभूत्+मम जीवनेऽपि => जीवने+अपि यौवनस्‍योदय:। => यौवनस्‍य+उदय:। निरस्‍तं बाल्‍यप्रयुक्‍तं => निरस्‍तम्+ बाल्‍यप्रयुक्‍तम्+ बाल्‍यप्रयुक्‍तं चापल्‍यम्। => बाल्‍यप्रयुक्‍तम्+ चापल्‍यम्। न्‍यस्‍तं तत्र => न्‍यस्‍तम्+ तत्र पदं गाम्‍भीर्येण। => पदम्+ गाम्‍भीर्येण। मदीयं शारीरिकपरिवर्तनमिदं => मदीयम्+ शारीरिकपरिवर्तनम्+इदम्+ शारीरिकपरिवर्तनमिदं समवलोक्‍य => शारीरिकपरिवर्तनम्+इदम्+ समवलोक्‍य मदर्थमनुकूलगुणशालिपात्रान्‍वेषणपरा => मदर्थम्+अनुकूलगुणशालिपात्रान्‍वेषणपरा बभूवुस्‍तातपादा:। => बभूवुः+तातपादा:। नाऽभूदनुरूपवरान्‍वेषणे => न+अभूत्+अनुरूपवरान्‍वेषणे यथावसरं मे => यथा+अवसरम्+ मे आश्रमस्‍यैक => आश्रमस्य+एकः वैवाहिकविधेरनुष्ठानाय। => वैवाहिकविधेः+अनुष्ठानाय। प्रदत्तं यथाविधि => प्रदत्तम्+ यथाविधि ॠत्विग्भिर्हविर्जवतिलयो:। => ॠत्विग्भिः+हवि­:+जवतिलया:। होमगन्‍धेनाश्रमस्‍य => होमगन्‍धेन+आश्रमस्‍य वायुमण्‍डलमेकामाद्भुतां पवित्रतामनुभवदासीत्। => वायुमण्‍डलम्+एकाम्+अद्भुताम्+ पवित्रताम्+अनुभवत्+आसीत्। पवित्रतामनुभवदासीत्। => पवित्रताम्+अनुभवत्+आसीत्। तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव प्रथमं पतिदेव: => प्रथमम्+ पतिदेव: साक्षान्‍मूर्तिर्विनयस्‍य, => साक्षात्+मूर्तिः+विनयस्‍य, मयाऽवबुद्धो => मया+अवबुद्ध: लज्‍जान्वितादर:। => लज्‍जान्वित+आदर:। दृष्टिर्नीचैरानमिता, => दृष्टिः+नीचैः+आनमिता, मर्यादामभिरक्षितुं मल्‍ललाटमद्यापि => मर्यादाम्+अभिरक्षितुम्+ मल्ललाटम्+अद्यापि मल्‍ललाटमद्यापि => मल्ललाटम्+अद्यापि उत्थितमेवासीत्। => उत्थितम्+एव+आसीत्। आसीत्तस्‍य => आसीत्+तस्‍य लज्जितनयनयोर्यौवनसुलभकौतुकभावमिलिता => लज्जितनयनयोः+यौवनसुलभकौतुकभावमिलिता उपस्थितमुनिमण्‍डलसमक्षमग्निं साक्षित्‍वेन => उपस्थितमुनिमण्‍डलसमक्षम्+अग्निम्+ साक्षित्‍वेन यदग्निप्रदक्षिणावसरे => यदग्निप्रदक्षिणा+अवसरे औत्‍सुक्‍यवशात्तस्‍योत्तरीयं वसनं => औत्‍सुक्‍यवशात्+तस्‍य+उत्तरीयम्+ वसनम्+ वसनं किञ्चित् => वसनम्+ किञ्चित् नासीन्‍मत्‍कृते => न+आसीत्+मत्कृते पतिगृहेऽपि => पतिगृहे+अपि स्‍वातन्‍त्र्यशान्तिरत्रापि => स्‍वातन्त्र्यशान्तिः+अत्रापि सपर्यायामेव => सपर्यायाम्+एव कृतार्थतातटीमाश्रित्‍य => कृतार्थतातटीम्+आश्रित्‍य प्रवाहिताऽभूत्। => प्रवाहिता+अभूत्। कण्‍टकमिवास्मिन् => कण्‍टकम्+इव+अस्मिन् वस्‍त्‍वेकं हृदये => वस्‍तु+एकम्+ हृदये शूलमभूत्, => शूलम्+अभूत्, तच्‍चासीन्‍मम => तत्+च+आसीत्+मम जाज्‍वल्‍यमानं श्वित्रचिह्नम्। => जाज्‍वल्‍यमानम्+ श्वित्रचिह्नम्। प्रकाममप्रीयत। => प्रकामम्+अप्रीयत। शनैरेभि: => शनैः+एभि: श्वित्रलक्ष्‍णैस्‍तस्‍यान्‍त:करणे => श्वित्रलक्ष्‍णैः+तस्‍य+अन्‍त:करणे मां प्रत्‍युत्‍पादित: => माम्+ प्रत्युत्‍पादित: ह्युदासीनाकृति: => हि+उदासीनाकृति: बहिराश्रमद्रुमेप्‍यन्‍त:कृशाश्‍वस्‍य => बहिः+आश्रमद्रुमेप्‍यन्‍त:कृशाश्‍वस्‍य यावन्‍मया => यावत्+मया विषपानमिवापीतोऽयमुपेक्षाभाव:। => विषपानम्+इव+अपीतः+अयम्+उपेक्षाभाव:। काचित्‍सीमा => काचित्+सीमा तदियं तिरस्‍कृतिस्‍तां => तद्+इयम्+ तिरस्‍कृतिः+ताम्+ तिरस्‍कृतिस्‍तां सूक्ष्‍मरेखामतिक्रान्‍तवती => तिरस्‍कृतिः+ताम्+ सूक्ष्‍मरेखाम्+अतिक्रान्तवती सूक्ष्‍मरेखामतिक्रान्‍तवती => सूक्ष्‍मरेखाम्+अतिक्रान्तवती मित्रतोदासीनयोर्भावात् => मित्रतोदासीनयोः+भावात् तदाऽहं शिथिलसहनशक्तिरभवम्। => तदा+अहम्+ शिथिलसहनशक्तिः+अभवम्। शिथिलसहनशक्तिरभवम्। => शिथिलसहनशक्तिः+अभवम्। ममान्‍तर्वर्तिनी => मम+अन्‍तर्वर्तिनी व्‍यापारेणानेन => व्‍यापारेण+आनेन विक्षुब्‍धाऽभूत्, => विक्षुब्‍धा+अभूत्, निहितं भारतीयललनाया: => निहितम्+ भारतीयललनाया: स्‍त्रीत्‍वं स्‍ववैशिष्टयं => स्‍त्रीत्‍वम्+ स्‍ववैशिष्टयम्+ स्‍ववैशिष्टयं प्रकटयितुं => स्‍ववैशिष्टयम्+ प्रकटयितुम्+ प्रकटयितुं पादमर्दिता => प्रकटयितुम्+ पादमर्दिता भुजङ्गीव => भुजङ्गि+इव भीमं रूपं => भीमम्+ रूपम्+ रूपं दर्शयितुमाकुलमभूत्। => रूपम्+ दर्शयितुम्+आकुलम्+अभूत्। दर्शयितुमाकुलमभूत्। => दर्शयितुम्+आकुलम्+अभूत्। उग्रमिदं रूपमवलोक्‍य => उग्रम्+इदम्+ रूपम्+अवलोक्‍य रूपमवलोक्‍य => रूपम्+अवलोक्‍य कियत्‍कालं यावदहं => कियत्+कालम्+ यावत्+अहम्+ यावदहं भवत => यावत्+अहम्+ भवत: इममुपेक्षाभवं स्‍ववक्षसि => इमम्+उपेक्षा+अभवम्+ स्‍ववक्षसि एकदाऽऽवेशाकुलाऽहमपृच्‍छम्। => एकदा+आवेशाकुला+अहम्+अपृच्‍छम्। ‘‘ममानादरभाव:’’? => ‘‘मम+अनादरभाव:’’? कृशाश्वोऽवदत्। => कृशाश्वः+अवदत्। इदानीं यावन्‍नोपलक्षितो => इदानीम्+ यावत्+न+उपलक्षित: यावन्‍नोपलक्षितो => यावत्+न+उपलक्षित: मयाऽस्‍य => मया+अस्‍य सर्ववस्‍तुष्‍वेका => सर्ववस्‍तुषु+एका सरसतैव => सरसता+एव स्‍वयमेव => स्वयम्+एव भवच्‍चरित्रेऽनुभूयते => भवत्+चरित्रे+अनुभूयते स्‍पष्टमुपेक्षाया: => स्‍पष्टम्+उपेक्षाया: रहस्‍यं मम => रहस्यम्+ मम त्‍वग्‍दोषेऽन्‍तर्हितं किम्?’ => त्‍वग्दोषे+अन्‍तर्हितम्+ किम्?’ अहमपृच्‍छम्। => अहम्+अपृच्‍छम्। स्‍वीकृतिं सूचयता => स्‍वीकृतिम्+ सूचयता शब्‍दैरेव => शब्‍दैः+एव वक्तुमारब्‍धम् ‘मम => वक्तुम्+आरब्‍धम्+ ‘मम वासनास्‍नेहयोस्‍तुमुलं युद्धं => वासनास्‍नेहयोः+तुमुलम्+ युद्धम्+ युद्धं प्रवृद्धं => युद्धम्+ प्रवृद्धम्+ प्रवृद्धं प्रवर्तते, => प्रवृद्धम्+ प्रवर्तते, ‘स्‍वजीवनं स्‍नेहवेदिकायां => ‘स्‍वजीवनम्+ स्‍नेहवेदिकायाम्+ स्‍नेहवेदिकायां समर्पयन्‍ती => स्‍नेहवेदिकायाम्+ समर्पयन्‍ती ब्रह्मवादिन्‍यपाला => ब्रह्मवादिनि+अपाला योषिदस्ति’ => योषित्+अस्ति’ त्‍वग्‍दोषेणास्‍या: => त्‍वग्दोषेण+अस्‍या: शरीरमेतावल्‍ला‍ञ्छितं यन्‍नेत्रेषु => शरीरम्+एतावत्+ला‍ञ्छितम्+ यन्नेत्रेषु रूपवैराग्‍यमुत्‍पादयितुं प्रमुखसाधनमभूत्। => रूपवैराग्यम्+उत्‍पादयितुम्+ प्रमुखसाधनम्+अभूत्। प्रमुखसाधनमभूत्। => प्रमुखसाधनम्+अभूत्। चाकचिक्‍यं च। => चाकचिक्‍यम्+ च। अन्‍यच्‍चास्ति => अन्‍यत्+च+अस्ति अद्यावध्‍युपेक्षितं मया => अद्यावधि+उपेक्षितम्+ मया श्रुतं च => श्रुतम्+ च सर्वं स्‍नेहकथितम्। => सर्वम्+ स्‍नेहकथितम्। द्वन्‍द्वयुद्धेनानेन => द्वन्‍द्वयुद्धेन+अनेन हृदयमेतावद् => हृदयम्+एतावद् सूक्ष्‍मवस्‍त्रावृतव्रणमिवास्‍य => सूक्ष्‍मवस्‍त्रावृतव्रणम्+इव+अस्‍य दीर्घकालं यावद् => दीर्घकालम्+ यावद् गोपनमसम्‍भवं प्रतीयते। => गोपनम्+असम्‍भवम्+ प्रतीयते। कृशाश्‍वस्‍येतानि => कृशाश्‍वस्‍य+एतानि हृदयं मे => हृदयम्+ मे प्रज्‍वलितमिव => प्रज्‍वलितम्+इव गर्जनमिव => गर्जनम्+इव क्रुद्धवचसां प्रवाह: => क्रुद्धवचसाम्+ प्रवाह: प्रवहितोऽभूत्- => प्रवहितः+अभूत्- स्‍त्रीजातेरियती => स्‍त्रीजातेः+इयती वेदिकायां सर्वस्‍वं => वेदिकायाम्+ सर्वस्वम्+ सर्वस्‍वं समर्पयन्‍त्‍या => सर्वस्वम्+ समर्पयन्‍त्‍या: कामनाकलुषितपुरुषरूपेणेत्‍थं मर्दनं => कामनाकलुषितपुरुषरूपेण+इत्‍थम्+ मर्दनम्+ मर्दनं नार्या => मर्दनम्+ नार्या: महदन्‍याय्यम्। => महत्+अन्‍याधय्यम्। स्‍त्रीजातेर्भावप्रवणं सात्त्विकभावसुरभितं => स्‍त्रीजातेः+भावप्रवणम्+ सात्त्विकभावसुरभितम्+ सात्त्विकभावसुरभितं विमलं => सात्त्विकभावसुरभितम्+ विमलम्+ विमलं हृदयं => विमलम्+ हृदयम्+ हृदयं कदाऽवगमिष्‍यति => हृदयम्+ कदा+अवगमिष्‍यति कदाऽवगमिष्‍यति => कदा+अवगमिष्‍यति विधास्‍यत्‍यादरम्? => विधास्‍यति+आदरम्? नारीजीवनं हि => नारीजीवनम्+ हि समुज्‍ज्‍वलं निदर्शनम्। => समुज्‍ज्‍वलम्+ निदर्शनम्। हृदयं कोमलकरुणाया:, => हृदयम्+ कोमलकरुणाया:, दु:खतिरस्‍कारयोर्वा => दु:खतिरस्‍कारयोः+वा विपुलराशिमुरस्‍युद्वहन्‍ती => विपुलराशिम्+उरस्य+उद्वहन्‍ती पुरुषाणां कृत्‍यं => पुरुषाणाम्+ कृत्‍यम्+ कृत्‍यं कैर्वचोभिर्वाच्‍यं => कृत्‍यम्+ कैः+वचोभिः+वाच्‍यम्+ कैर्वचोभिर्वाच्‍यं भवेत्? => कैः+वचोभिः+वाच्‍यम्+ भवेत्? रूपलुब्‍धास्‍ते => रूपलुब्‍धाः+ते बहिराडम्‍बरानुरागिण: => बहिः+आडम्‍बरानुरागिण: क्षणभङ्गुरचाकचिक्‍यस्‍याभिलाषिणो => क्षणभङ्गुरचाकचिक्‍यस्‍य+अभिलाषिण: सुकोमलमपि => सुकोमलम्+अपि हृदयं तिरस्‍कुर्वन्ति। => हृदयम्+ तिरस्‍कुर्वन्ति। विदधाम्‍यात्‍मश्‍लाघाम्, => विदधामि+आत्‍मश्‍लाघाम्, सरसकाव्‍यमाधुर्यस्‍यास्‍वादनावसर:, => सरसकाव्‍यमाधुर्य+आस्‍वादनावसर:, दैवस्‍योपहास:? => दैवस्‍य+उपहास:? केवलमेकं गुणं => केवलम्+एकम्+ गुणम्+ गुणं विना => गुणम्+ विना ममेदृशी => मम+इदृशी सुधांशोर्विपुले => सुधांशोः+विपुले निमज्‍जत्‍यपालाया => निमज्‍जति+अपालाया: एवं निगदन्‍त्‍या => एवम्+ निगदन्त्या क्षुब्‍धवचांस्‍याकर्ण्‍य => क्षुब्‍धवचांसि+आकर्ण्‍य स्‍तब्‍धोऽभूत्। => स्‍तब्‍धः+अभूत्। स्‍वमौनसङ्केतैरेव => स्‍वमौनसङ्केतैः+एव विचलिताऽहमभूवम्। => विचलित:+अहम्+अभूवम्। स्‍वतातपादानां तपोवनागमनमन्‍तरा => स्‍वतातपादानाम्+ तपोवनागमनमन्‍तरा नावशिष्ट: => न+अवशिष्ट: कश्चिदन्‍योपाय:। => कश्चित्+अन्योपाय:। सबलपुरुषसमक्षं स्‍वपराजयोऽबलया। => सबलपुरुषसमक्षम्+ स्‍वपराजयः+अबलया। स्‍वपराजयोऽबलया। => स्‍वपराजयः+अबलया। अत्रेराश्रमेऽद्य => अत्रेः+आश्रमे+अद्य अभूदागमनमुषस: => अभूत्+आगमनम्+उषस: प्रसारितस्‍या => प्रसारितः+तया प्रव‍ञ्चितललनारोषपूर्णनेत्रकान्तिरिव => प्रवञ्चितललनारोषपूर्णनेत्रकान्तिः+इव तथाप्‍याश्रमस्‍य => तथापि+आश्रमस्‍य निर्वासितामपालामवलोक्‍य => निर्वासिताम्+अपालाम्+अवलोक्य पित्रोर्विषमाकुलहृदयस्‍य => पित्रोः+विषम्+आकुलहृदयस्‍य कारुण्‍यभावेनाश्रयमस्‍थेषु => कारुण्‍यभावेन+आश्रमस्‍थेषु विचित्रमौदासीन्‍यम्। => विचित्रम्+औदासीन्‍यम्। मानसेनाऽऽलस्‍येन => मानसेन+आलस्‍येन किञ्चिदपि => किञ्चित्+अपि स्‍खलितं कायिकमालस्‍यम्। => स्‍खलितम्+ कायिकम्+आलस्‍यम्। कायिकमालस्‍यम्। => कायिकम्+आलस्‍यम्। किन्‍त्‍वासीन्‍मदीयं विचित्रं => किन्‍तु+आसीत्+मदीयम्+ विचित्रम्+ विचित्रं वृत्तम्। => विचित्रम्+ वृत्तम्। नासीन्‍मयि => न+आसीत्+मयि वाऽलसताया => वा+अलसताया: सर्पिणीव => सर्पिणि+इव सत्‍यं स्‍वरूपं => सत्यम्+ स्‍वरूपम्+ स्‍वरूपं दर्शयितुमुद्यताऽभवम्। => स्‍वरूपम्+ दर्शयितुम्+उद्यता+अभवम्। दर्शयितुमुद्यताऽभवम्। => दर्शयितुम्+उद्यता+अभवम्। त्‍वग्‍दोषं निवारयितुं => त्‍वग्दोषम्+ निवारयितुम्+ निवारयितुं भौतिकमुपायमकिञ्चित्‍करं => निवारयितुम्+ भौतिकम्+उपायम्+अकिञ्चित्‍करम्+ भौतिकमुपायमकिञ्चित्‍करं मत्‍वा => भौतिकम्+उपायम्+अकिञ्चित्‍करम्+ मत्‍वा मयाऽऽधिदै‍विकोपायस्‍योपयोगित्‍वपरीक्षणं निर्णीतम्। => मया+आधिदै‍विकोपायस्‍य+उपयोगित्‍वपरीक्षणम्+ निर्णीतम्। कायिकामानसिकदौर्बल्‍यानां दूरीकरणस्‍य, => कायिकमानसिकदौर्बल्‍यानाम्+ दूरीकरणस्‍य, कलुषितप्रवृत्तीनां भस्‍मीकरणस्‍य => कलुषितप्रवृत्तीनाम्+ भस्‍मीकरणस्‍य प्रकृष्टं साधनं => प्रकृष्टम्+ साधनम्+ साधनं वरीवर्तते => साधनम्+ वरीवर्तते क्षणमेव => क्षणम्+एव तपोऽनलतप्तं मानवहृदयं => तपः+अनलतप्तम्+ मानवहृदयम्+ मानवहृदयं नैर्मल्‍यमुपैति। => मानवहृदयम्+ नैर्मल्‍यम्+उपैति। नैर्मल्‍यमुपैति। => नैर्मल्‍यम्+उपैति। चमत्‍कृतं च => चमत्‍कृतम्+ च मयाऽपि => मया+अपि एवोपाय:, => एव+उपाय:, वृत्रहन्‍तुर्मघवतोऽर्चनायामेव => वृत्रहन्‍तुः+मघवतः+अर्चनायाम्+एव स्‍वकालयापनमारब्‍धम्। => स्‍वकालयापनम्+आरब्‍धम्। सत्‍येव => सति+एव चाभवम्। => च+अभवम्। कुशासनाधिष्ठितया => कुशासनम्+अधिष्ठितया मयाभिनन्‍दनमुषसो => मया+अभिनन्‍दनमुषस: नूतनमुत्‍साहं नवीनां => नूतनम्+उत्‍साहम्+ नवीनाम्+ नवीनां च => नवीनाम्+ च उष्‍णांशुर्मम => उष्‍णांशुः+मम कृत्‍यमकरोत्। => कृत्‍यम्+अकरोत्। सान्‍ध्‍यमारुण्‍यं ममोन्‍तललाटफलके => सान्‍ध्यम्+आरुण्‍यम्+ मम+उन्नतललाटफलके ममोन्‍तललाटफलके => मम+उन्नतललाटफलके सलावण्‍यं ललितकेलीन् => सलावण्‍यम्+ ललितकेलीन् चिरं निमज्‍जयति => चिरम्+ निमज्‍जयति मां कार्ष्ण्यतरङ्गितसागरे। => माम्+ कार्ष्ण्यतरङ्गितसागरे। सुधासेचनमकार्षु:। => सुधासेचनम्+अकार्षु:। दिनं पश्‍यतो => दिनम्+ पश्‍यत: वर्षाण्‍यागतानि => वर्षाणि+आगतानि किन्‍त्‍वद्यावधि => किन्‍तु+अद्यावधि भगवद्वज्रपाणेर्दर्शनाभिलाषा => भगवद्वज्रपाणेः+दर्शनाभिलाषा हृदयान्नैव => हृदयात्+न+एव दानमिन्‍द्रप्रसादस्‍य => दानम्+इन्‍द्रप्रसादस्‍य सर्वोत्तमं साधनमिति => सर्वोत्तमम्+ साधनम्+इति साधनमिति => साधनम्+इति ज्ञातमासीत्। => ज्ञातम्+आसीत्। तथाऽन्‍येन => तथा+अन्येन आशुगामिनोऽश्‍वा:, => आशुगामिन:+अश्‍वा:, इन्‍द्रहृदयमुत्क्षिपन्ति। => इन्‍द्रहृदयम्+उत्क्षिपन्ति। प्रबलतमानसुरान् => प्रबलतमान्+असुरान् स्‍वभक्तानां कल्‍याणं => स्‍वभक्तानाम्+ कल्‍याणम्+ कल्‍याणं साधयति। => कल्‍याणम्+ साधयति। गिरावुत्‍पद्यमाना => गिरौ+उत्‍पद्यमाना सौषधिरितो => सौषधि:+अत: दुर्लभेव => दुर्लभा+इव भवेदिति => भवेत्+इति सायं स्‍वघटमुत्‍थाप्‍य => सायम्+ स्‍वघटम्+उत्‍थाप्‍य स्‍वघटमुत्‍थाप्‍य => स्‍वघटम्+उत्‍थाप्‍य जलमानेतुं सर: => जलम्+आनेतुम्+ सर: जलमादाय => जलम्+आदाय यावदेव => यावत्+एव लताविशेषोऽवलोकितो => लताविशेषः+अवलोकित: नभोमण्डले => नभ:+मण्डले स्वषोडशकलाभिर्भगवान् => स्वषोडशकलाभिः+भगवान् नाभून्‍मे => न+अभूत्+मे क्षिप्रमुन्‍मूलिता => क्षिप्रम्+उन्‍मूलिता तस्‍याञ्च => तस्‍याम्+च माधुर्यमास्‍वादयितुं स्‍वदन्‍तैस्‍वतच्‍चर्वणा => माधुर्यम्+आस्‍वादयितुम्+ स्‍वदन्‍तैः+तच्चर्वणा स्‍वदन्‍तैस्‍वतच्‍चर्वणा => स्‍वदन्‍तैः+तच्चर्वणा दन्‍तघर्षणघोषमाकर्ण्‍येन्‍द्रः => दन्‍तघर्षणघोषम्+आकर्ण्‍य+इन्द्रः स्‍वयमेवोपस्थित:। => स्‍वयम्+एव+उपस्थित:। प्रयुक्तशिलाशकलानामयं शब्‍द => प्रयुक्तशिलाशकलानाम्+अयम्+ शब्‍द: तेनावगतम्। => तेन+अवगतम्। पश्‍यन्‍त्‍यैव => पश्‍यन्‍ति+एव मयाऽभिज्ञात: => मया+अभिज्ञात: पृष्टाऽहमिन्‍द्रेण => पृष्टा+अहम्+इन्‍द्रेण दानं प्रतिज्ञातम्। => दानम्+ प्रतिज्ञातम्। माधुर्यमपरीक्ष्‍य => माधुर्यम्+अपरीक्ष्‍य सोमपानं कथं => सोमपानम्+ कथम्+ कथं सम्‍पद्येत? => कथम्+ सम्‍पद्येत? स्‍वयमेवास्‍वाद्यते => स्‍वयम्+एव+आस्‍वाद्यते ‘तथाऽस्‍तु’— => ‘तथा+अस्‍तु’— प्रस्‍थातुमुद्यत:। => प्रस्‍थातुम्+उद्यत:। भक्तैराहूतो => भक्तैः+आहूत: स्‍वयमेव => स्वयम्+एव तानुपगच्‍छति। => तान्+उपगच्‍छति। आगम्‍यतामत्रैव => आगम्‍यताम्+अत्र+एव सोमविन्‍दूनभिलक्ष्‍य => सोमविन्‍दून्+अभिलक्ष्‍य मयोक्ता:- => मया+उक्ता:- शनैर्येन => शनैः+येन कथमपि => कथम्+अपि कष्टं भवेत्’। => कष्टम्+ भवेत्’। ‘वरं ब्रूहि’ => ‘वरम्+ ब्रूहि’ जायन्‍तां केशा:’ => जायन्‍ताम्+ केशा:’ ‘तथाऽस्‍तु। => ‘तथा+अस्‍तु। तातपादस्‍यानुर्वरा => तातपादस्‍य+अनुर्वरा ‘एवमसतु। => ‘एवम्+अस्तु। भवतस्‍तदाऽस्‍या: => भवतः+तदा+अस्‍या: सेविकापदं भजन्‍त्‍या => सेविकापदम्+ भजन्‍त्‍या अपालायास्‍त्‍वग्‍दोष => अपालायाः+त्वग्दोष आमूलं विनष्टो => आमूलम्+ विनष्ट: ममोपासिकाया => मम+उपासिकाया: मनोरथतरुरवश्‍यं पुष्‍पफलान्वितो => मनोरथतरुः+अवश्‍यम्+ पुष्‍पफलान्वित: इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्त्वा मां हस्‍ताभ्‍यां => माम्+ हस्‍ताभ्याम्+ हस्‍ताभ्‍यां परिगृह्यं => हस्‍ताभ्याम्+ परिगृह्यम्+ परिगृह्यं मच्‍छरीरं => परिगृह्यम्+ मच्छरीरम्+ मच्‍छरीरं वारत्रयं => मच्छरीरम्+ वारत्रयम्+ वारत्रयं रथयुगछिद्रान्निष्‍कास्‍य => वारत्रयम्+ रथयुगछिद्रात्+निष्‍कास्‍य रथयुगछिद्रान्निष्‍कास्‍य => रथयुगछिद्रात्+निष्‍कास्‍य कृकलासेऽजायत्। => कृकलासे+अजायत्। इत्‍थं हि => इत्थम्+ हि वपुषस्‍त्रीण्‍यावरणानि => वपुषः+त्रीणि+आवरणानि समूलं विनष्ट:। => समूलम्+ विनष्ट:। मघवतोऽनुकम्‍पया => मघवतः+अनुकम्‍पया दृष्टिपातं कुर्वतां => दृष्टिपातम्+ कुर्वताम्+ कुर्वतां जनानां => कुर्वताम्+ जनानाम्+ जनानां नेत्राणि => जनानाम्+ नेत्राणि मामपश्‍यद् => माम्+अपश्‍यद् विस्‍मयाकुलोऽभवत्। => विस्‍मयाकुलः+अभवत्। सबलयोषितस्‍तपोबलं विलोक्‍य => सबलयोषितः+तपोबलम्+ विलोक्‍य हठादेव => हठात्+एव आसीदद्य => आसीत्+अद्य हरिद्राभैरंशुभिराश्रमस्‍य => हरिद्राभैः+अंशुभिः+आश्रमस्‍य पीतमास्‍तरणं प्रसारितम्। => पीतम्+आस्‍तरणम्+ प्रसारितम्। मत्‍काञ्चनकायं समवलोक्‍य => मत्‍काञ्चनकायम्+ समवलोक्‍य मदीयवपुषीत्‍थं परिवर्तनं => मदीयवपुषि+इत्‍थम्+ परिवर्तनम्+ परिवर्तनं सङ्गटिष्‍यतीति => परिवर्तनम्+ सङ्गटिष्‍यति+इति सङ्गटिष्‍यतीति => सङ्गटिष्‍यति+इति स्‍वप्नेऽपि => स्‍वप्ने+अपि नासीद् => न+आसीत् शक्तिमवलोक्‍य => शक्तिम्+अवलोक्‍य हृदयमानन्‍दातिरेकेण => हृदयम्+आनन्‍दातिरेकेण विह्वलमभूत्। => विह्वलम्+अभूत्। ममाश्‍लेषकाले => मम+आश्‍लेषकाले नेत्राभ्यां निपतिता => नेत्राभ्याम्+ निपतिता: हृदयं करुणापूर्णमनुभूयाऽहं => हृदयम्+ करुणापूर्णम्+अनुभूया+अहम्+ करुणापूर्णमनुभूयाऽहं चमत्‍कृताऽभवम्। => करुणापूर्णम्+अनुभूया+अहम्+ चमत्‍कृता+अभवम्। चमत्‍कृताऽभवम्। => चमत्‍कृता+अभवम्। स्‍वनारीजीवनं धन्‍यं => स्‍वनारीजीवनम्+ धन्‍यम्+ धन्‍यं मन्‍यमानाया => धन्‍यम्+ मन्‍यमानाया: वपुर्हर्षेण => वपुः+हर्षेण रोमा‍ञ्चितं बभूव। => रोमा‍ञ्चितम्+ बभूव। जन्‍तुर्द्वाराणि => जन्‍तुः+द्वाराणि पिधातुमीष्टे’। => पिधातुम्+ईष्टे’। किमित्‍यत्र => किम्+इति+अत्र शून्‍यदृष्टिर्मनसि => शून्‍यदृष्टिः+मनसि व्‍याकुलीकृतेवाद्य => व्‍याकुलीकृता+इव+अद्य एतदाकर्ण्‍य => एतद्+आकर्ण्‍य सहसैव => सहसा+इव समीरणोल्‍लासितं दूकूलावृण्‍वती => समीरणोल्‍लासितम्+ दूकूलावृण्‍वती पितरं दीनानाथशर्माणमवादीत्। => पितरम्+ दीनानाथशर्माणम्+अवादीत्। दीनानाथशर्माणमवादीत्। => दीनानाथशर्माणम्+अवादीत्। कालादारभ्‍य => कालात्+आरभ्‍य तदीयं भागधेयं => तदीयम्+ भागधेयम्+ भागधेयं कष्टकरमेवावलोकयामि’। => भागधेयम्+ कष्टकरम्+एव+अवलोकयामि’। कष्टकरमेवावलोकयामि’। => कष्टकरम्+एव+अवलोकयामि’। भ्राताऽऽसीत्। => भ्राता+आसीत्। किञ्चिद्गम्‍भीरमिव => किञ्चित्+गम्‍भीरम्+इव स्‍वाकारं विधाय => स्‍वाकारम्+ विधाय भूयोऽप्‍यवोचत् => भूयः+अपि+अवोचत् अलं तदीयचिन्‍तया। => अलम्+ तदीयचिन्तया। विनिवारितोऽपि => विनिवारितः+अपि तां व्‍यसनितां => ताम्+ व्‍यसनिताम्+ व्‍यसनितां त्‍यजति। => व्‍यसनिताम्+ त्‍यजति। भाषणमपि => भाषणम्+अपि कीदृशं कलहं => कीदृशम्+ कलहम्+ कलहं कृत्‍वा => कलहम्+ कृत्‍वा बहिर्निगत:। => बहिः+निर्गत:। पुत्रस्‍त्‍वेक => पुत्रः+तु+एक सोऽप्‍येवंविध:। => सः+अपि+एवम्+विध:। विधेर्विलसितमेतत्। => विधेः+विलसितम्+एतत्। किमन्‍यद् => किम्+अन्‍यद् इत्‍येवं वादिनो => इति+एवम्+ वादिनः वदनमान्‍तरविषादजनितेन => वदनम्+आन्‍तरविषादजनितेन समाच्‍छादितमभूत्। => समाच्‍छादितम्+अभूत्। तां पितुरवस्‍थां => ताम्+ पितुः+अवस्‍थाम्+ पितुरवस्‍थां विलोक्‍य => पितुः+अवस्‍थाम्+ विलोक्‍य वातायनादुत्‍थाय => वातायनात्+उत्‍थाय भवतोऽपि => भवतः+अपि कालोऽयम्। => कालः+अयम्। पक्‍वप्रायमेव => पक्‍वप्रायम्+एव भवेदशनम्’ => भवेत्+अशनम्’ इत्‍युक्‍त्‍वाऽभ्‍यन्‍तरे => इति+उक्त्वा+अभ्‍यन्‍तरे गृहं लक्ष्‍मणपुरे => गृहम्+ लक्ष्‍मणपुरे एवाऽऽसीत्। => एव+आसीत्। एतेषां गृहे => एतेषाम्+ गृहे चेति => च+इति युक्तायुक्तविवेकाऽभिज्ञा => युक्तायुक्तविवेका+अभिज्ञा चाऽभूत्। => च+अभूत्। शैशवं समाप्‍य => शैशवम्+ समाप्‍य पदमाधातुं सन्नद्धैवाऽऽसीत्। => पदमा+आधातुम्+ सन्नद्धा+एव+आसीत्। सन्नद्धैवाऽऽसीत्। => सन्नद्धा+एव+आसीत्। तस्मिन्‍नैव => तस्मिन्+एव एकस्मिन्‍नांग्‍लविद्यालये => एकस्मिन्+आंग्‍लविद्यालये वेतनं चासौ => वेतनम्+ च+असौ चासौ => च+असौ अशीतिमुद्रात्‍मकं लभते => अशीतिमुद्रात्‍मकम्+ लभते तेनैव => तेन+एव गार्हस्‍थ्‍यशकटं यथाकथमपि => गार्हस्‍थ्‍यशकटम्+ यथाकथम्+अपि यथाकथमपि => यथाकथम्+अपि सर्वदैवैतस्‍य => सर्वदा+एव+एतस्‍य कन्‍यायाश्च => कन्‍यायाः+च विवाहकालमुपस्थितमालोक्‍य => विवाहकालम्+उपस्थितम्+आलोक्‍य आसीदसौ => आसीत्+असौ सुखं प्राप्‍स्‍यति => सुखम्+ प्राप्‍स्‍यति इत्‍येव => इति+एव नक्तन्दिवं भ्रमति => नक्तन्दिवम्+ भ्रमति सूनोर्दुरवस्‍थया => सूनोः+दुरवस्‍थया कन्‍यैव => कन्‍या+एव भाजनमासीत्। => भाजनम्+आसीत्। मनोरमाऽऽख्‍यासीत्। => मनोरमाख्‍या+आसीत्। चरितं वासन्‍त्‍यामपि => चरितम्+ वासन्‍त्‍याम्+अपि वासन्‍त्‍यामपि => वासन्‍त्‍याम्+अपि प्रतिबिम्‍बतमासीत्। => प्रतिबिम्‍बतम्+आसीत्। प्रथमं मातु: => प्रथमम्+ मातु: पश्चान्‍नागरिकविटानां सङ्गत्‍या => पश्चात्+नागरिकविटानाम्+ सङ्गत्‍या कुमार्गमवततार। => कुमार्गम्+अवततार। एतदेवैकं शल्‍यमासीद्दीनानाथमनस: => एतत्+एव+एकम्+ शल्यम्+आसीत्+दीनानाथमनस: शल्‍यमासीद्दीनानाथमनस: => शल्यम्+आसीत्+दीनानाथमनस: तदीयं गार्हस्‍थ्‍यं => तदीयम्+ गार्हस्‍थम्+ गार्हस्‍थ्‍यं सुवर्णमयमभविष्‍यत्। => गार्हस्‍थम्+ सुवर्णम्+अयम्+अभविष्‍यत्। सुवर्णमयमभविष्‍यत्। => सुवर्णम्+अयम्+अभविष्‍यत्। शर्नर्भगवान् => शनैः+भगवान् भुवनतलं स्‍वकीयभाविर्भासयन्‍नयोऽङ्गणमभजत्। => भुवनतलम्+ स्‍वकीयभावि:+भासयन्+नभः+अङ्गणम्+अभजत्। स्‍वकीयभाविर्भासयन्‍नयोऽङ्गणमभजत्। => स्‍वकीयभावि:+भासयन्+नभः+अङ्गणम्+अभजत्। पवनोऽपि => पवनः+अपि सलीलं विलसन् => सलीलम्+ विलसन् कुसमसौरभमाघ्राय => कुसमसौरभम्+आघ्राय तनुलतांसदेशमालम्‍ब्‍य => तनुलतांसदेशम्+आलम्‍ब्‍य उत्‍साहसम्‍पदमर्पयन्‍ती => उत्‍साहसम्‍पदम्+अर्पयन्‍ती सीमन्तिनीव => सीमन्तिनी+इव अस्मिन्‍नैव => अस्मिन्+एव मङ्गलवाद्यध्‍वनिरुदतिष्ठत्। => मङ्गलवाद्यध्‍वनिः+उदतिष्ठत्। अनवरतमन्‍तर्वहि: => अनवरतम्+अन्‍तः+वहि: समाकुलमासीद्दीनानाथगृहद्वारम्। => समाकुलम्+आसीत्+दीनानाथगृहद्वारम्। सम्‍प्रवृत्तेऽपि => सम्‍प्रवृत्ते+अपि वेदनयाऽऽक्रान्‍ताविव => वेदनया+आक्रान्‍तौ+इव नागत => न+आगत: एतदेव => एतत्+एव तयोर्दम्‍पत्‍योर्दु:खकारणभूत्। => तयोः+दम्‍पत्‍योः+दु:खकारणम्+अभूत्। पतिर्माधवनाय: => पतिः+माधवनाथ: अनुरूप एवासीत्। => अनुरूपम्+ एव+आसीत्। एवासीत्। => एव+आसीत्। कथमपि => कथम्+अपि तमवेक्ष्‍य => तम्+अवेक्ष्‍य तदयीगुणगरिमाणं वयस्‍याभ्‍य: => तदीयगुणगरिमाणम्+ वयस्‍याभ्‍य: स्‍वात्‍मानं धन्‍यममन्‍यत। => स्वात्‍मानम्+ धन्‍यम्+अमन्‍यत। धन्‍यममन्‍यत। => धन्‍यम्+अमन्‍यत। यदस्‍य => यत्+अस्‍य भवितेति। => भविता+इति। कथमपि => कथम्+अपि स्‍वगृहं प्रातिष्ठत्। => स्‍वगृहम्+ प्रातिष्ठत। वासन्‍त्‍यां गतायां => वासन्‍त्‍याम्+ गतायाम्+ गतायां मनोरमेदमवदत्- => गतायाम्+ मनोरमा+इदम्+अवदत्- मनोरमेदमवदत्- => मनोरमा+इदम्+अवदत्- ‘अस्‍माकमेक => ‘अस्‍माकम्+एक एवाधार => एव+आधार: आसीज्‍जीवनस्‍य, => आसीत्+जीवनस्‍य, सोऽपि => सः+अपि पुत्रस्‍तावत् => पुत्रः+तावत् कीदृशीं पीडामाधत्त => कीदृशीम्+ पीडाम्+आधत्त पीडामाधत्त => पीडाम्+आधत्त वयमेव => वयम्+एव वेत्तुं पारयाम:। => वेत्तुम्+ पारयाम:। दौर्भाग्‍यमस्‍माकं न => दौर्भाग्‍यम्+अस्‍माकम्+ न एवास्‍माकं वंशधूर्धर:। => एव+अस्‍माकम्+ वंशधूर्धर:। तस्मिन्‍नेवासद्वृत्ते => तस्मिन्+एव+असद्वृत्ते किमिवास्‍माकं सुखं => किम्+इव+अस्‍माकम्+ सुखम्+ सुखं भवेदिति। => सुखम्+ भवेत्+इति। भवेदिति। => भवेत्+इति। वर्षद्वयं व्‍यतीतं => वर्षद्वयम्+ व्‍यतीतम्+ व्‍यतीतं समागताया => व्‍यतीतम्+ समागताया: सुखेनैव => सुखेन+एव पत्‍युरपि => पत्‍युः+अपि समधिकं प्रेम => समधिकम्+ प्रेम स्‍मृतिराकुलयति => स्‍मृतिः+आकुलयति तदीयं चेत:। => तदीयम्+ चेत:। नाधिकं कष्टोत्‍पादिनी => न+अधिकम्+ कष्टोत्‍पादिनी स्‍मृतिरभूत्। => स्‍मृतिः+अभूत्। सुखमविच्छिन्‍नमवतिष्ठते। => सुखम्+अविच्छिन्‍नम्+अवतिष्ठते। कुमित्रसंसर्गान्‍नु, => कुमित्रसंसर्गात्+नु, स्‍वात्‍मनोऽविमृश्‍यकारित्‍वान्‍नु, => स्‍वात्‍मनः+अविमृश्‍यकारित्‍वात्+नु, नियतत्‍वान्‍नु, => नियतत्‍वात्+नु, मदिरापानसातत्‍यमाललम्‍बे। => मदिरापानसातत्‍यम्+आललम्‍बे। सुगुप्‍तमसावनुतिष्ठति => सुगुप्‍तम्+असौ+अनुतिष्ठति तदलक्षयत्। => तत्+अलक्षयत्। प्रत्‍यक्षमुच्‍चार => प्रत्‍यक्षम्+उच्‍चचार पत्‍युर्मन: => पत्‍युः+मन: भृशमसौ => भृशम्+असौ पत्‍युरुद्धरणायाहोरात्रं विचारयन्‍त्‍येवातिष्ठत्। => पत्‍युः+उद्धरणाय+अहोरात्रम्+ विचारयन्‍ति+एव+अतिष्ठत्। विचारयन्‍त्‍येवातिष्ठत्। => विचारयन्‍ति+एव+अतिष्ठत्। अथैकस्मिन् => अथ+एकस्मिन् विलम्‍बेनायातं मदबलघूर्णमानचक्षुर्युगलं => विलम्‍बेन+आयातम्+ मदबलघूर्णमानचक्षुः+युगलम्+ मदबलघूर्णमानचक्षुर्युगलं माधवानाथमवेक्ष्‍य => मदबलघूर्णमानचक्षुः+युगलम्+ माधवानाथम्+अवेक्ष्‍य माधवानाथमवेक्ष्‍य => माधवानाथम्+अवेक्ष्‍य तमवस्‍थाप्‍य => तम्+अवस्‍थाप्‍य शनैर्वीजयन्‍ती => शनैः+वीजयन्‍ती निवार्यमाणेव => निवार्यमाण+इव कोयमद्यत्‍वे => क:+अयम्+अद्यत्‍वे समवलम्बितो => सम+अवलम्बित: परिहरणीयश्चायम्’ => परिहरणीयः+च+अयम्’ अथैतदाकर्ण्‍य => अथ+एतदाकर्ण्‍य सापरा‍धमिव => स+अपरा‍धम्+इव स्‍वात्‍मानं मन्‍यमान: => स्वात्‍मानम्+ मन्‍यमान: शिरोऽप्‍युन्‍नमयितुं न => शिर:+अपि+उन्‍नमयितुम्+ न तादृशमात्‍मनो => तादृशम्+आत्‍मन: विकारमुपसंहृत्‍य => विकारम्+उपसंहृत्‍य धार्ष्टयमिवावलम्‍ब्‍य => धार्ष्टयम्+इव+अवलम्‍ब्‍य वयं कुर्मस्‍तत्‍समीचीनमेव। => वयम्+ कुर्मः+तत्+समीचीनम्+एव। कुर्मस्‍तत्‍समीचीनमेव। => कुर्मः+तत्+समीचीनम्+एव। कोऽप्‍यत्र => क:+अपि+अत्र भवतीनां वाचामवसर:’। => भवतीनाम्+ वाचाम्+अवसर:’। वाचामवसर:’। => वाचाम्+अवसर:’। एवमभिधाय => एवम्+अभिधाय तत्‍क्षणं माधवो => तत्‍क्षणम्+ माधव: कुत्रचिन्निरगात्। => कुत्रचित्+निरगात्। लालाटीं लिपिं => लालाटीम्+ लिपिम्+ लिपिं प्रमार्ष्टुमिवाश्रुजलसङ्ग्रहे => लिपिम्+ प्रमार्ष्टुम्+इव+अश्रुजलसङ्ग्रहे प्रमार्ष्टुमिवाश्रुजलसङ्ग्रहे => प्रमार्ष्टुम्+इव+अश्रुजलसङ्ग्रहे तत्‍पराऽभवत्। => तत्‍परा+अभवत्। दैवयोगान्‍माधवनाथस्‍य => दैवयोगात्+माधवनाथस्‍ये पानगोष्ठीसौहार्दमुदपद्यत। => पानगोष्ठीसौहार्दम्+उदपद्यत। गृहं कदा‍ऽपि => गृहम्+ कदा‍+अपि कदा‍ऽपि => कदा‍+अपि भूयोऽनुनीयमान: => भूय:+अनुनीयमान: सकोपमभाणीत्– => सकोपम्+अभाणीत्– ‘प्रथमं गत्‍वा => ‘प्रथमम्+ गत्‍वा स्‍वबन्‍धुराजं निवर्तय। => स्‍वबन्‍धुराजम्+ निवर्तय। पश्चान्‍मामुपदेक्ष्‍यसि’। => पश्चात्+माम्+उपदेक्ष्‍यसि’। एतदाकर्ण्‍य => एतत्+आकर्ण्‍य ‘कथं वसन्‍तोऽपि => ‘कथम्+ वसन्‍त:+अपि वसन्‍तोऽपि => वसन्‍त:+अपि सहैवैतेषाम्? => सहैव+एतेषाम्? द्विगुणमौन्‍मत्‍यमनयोर्भविष्‍यतीति => द्विगुणम्+आन्‍मत्‍यम्+अनयोः+भविष्‍यति+इति समाक्रान्‍ताऽभूत्। => समाक्रान्‍ता+अभूत्। सकलेऽपि => सकले+अपि शनैर्वासन्‍त्‍या => शनैः+वासन्‍त्‍या: आभूषणान्‍यपि => आभूषणानि+अपि मदिरागृहोपहारतां जग्‍मु:। => मदिरागृहोपहारताम्+ जग्‍मु:। दिनद्वयादारभ्‍य => दिनद्वयात्+आरभ्‍य लेशोऽपि => लेश:+अपि नासीदशितव्‍यस्‍य => न+आसीत्+अशितव्‍यस्‍य अवस्‍थां परिकल्‍प्‍य => अवस्‍थाम्+ परिकल्‍प्‍य किञ्चिदशितव्‍यमानीतमासीत्। => किञ्चित्+अशितव्‍यम्+आनीतम्+आसीत्। तच्‍च => तत्+च कथमपि => कथम्+अपि माधवस्‍तु => माधवः+तु कालादेव => कालात्+एव बहिरेव => बहिः+एव यथाभिलषितं भोजनं => यथा+अभिलषितम्+ भोजनम्+ भोजनं विधत्ते => भोजनम्+ विधत्ते स्‍वेच्‍छाचारित्‍वं भृशमवर्धत। => स्‍वेच्‍छाचारित्‍वम्+ भृशम्+अवर्धत। भृशमवर्धत। => भृशम्+अवर्धत। प्रथमं दिवसान्‍तर => प्रथमम्+ दिवसान्‍तर एकवारमपि => एकवारम्+अपि गृहमायाति => गृहम्+आयाति इदानीं तु => इदानीम्+ तु साप्‍ताहिकमपि => साप्‍ताहिकम्+अपि गृहागमनं कृच्‍छ्रेण => गृहागमनम्+ कृच्‍छ्रेण चरितं श्रुत्‍वा => चरितम्+ श्रुत्‍वा समाधिकमखिद्यत। => समाधिकम्+अखिद्यत। आसीदेव, => आसीत्+एव, पुनरेतेन => पुनः+एतेन एवमुभयत: => एवम्+उभयत: कष्टमनुभवन्। => कष्टम्+अनुभवन्। गार्हस्‍थभविष्‍यमन्‍धकारमयमवलोक्‍य => गार्हस्‍थभविष्‍यम्+अन्‍धकारम्+अयम्+अवलोक्‍य शयनीयमभजत्। => शयनीयम्+अभजत्। माधवनाथोऽपि => माधवनाथ:+अपि तनिमानमतिसूक्ष्‍मतया => तनिमानम्+अतिसूक्ष्‍मतया चैतद् => च+एतद् दु:सागर आकण्‍ठं => दु:खसागरम्+ आकण्‍ठम्+ आकण्‍ठं ममज्‍ज। => आकण्‍ठम्+ ममज्‍ज। पुरन्‍ध्रीणामियमेव => पुरन्‍ध्रीणाम्+इयम्+एव चिन्‍ताऽतिदुर्विषह्या => चिन्‍ता+अतिदुर्विषह्या शङ्कितमासीत्, => शङ्कितम्+आसीत्, तच्‍छनै: => तत्+शनै: सत्‍यतामुपगन्‍तुमिव => सत्‍यताम्+उपगन्‍तुम्+इव सन्‍नद्धं ददृशे। => सन्‍नद्धम्+ ददृशे। रोगशय्यां सुष्‍वाप। => रोगशय्याम्+ सुष्‍वाप। सदाचारपरायणत्‍वं सकलकष्‍टसहत्‍वं => सदाचारपरायणत्वम्+ सकलकष्‍टसहत्‍वम्+ सकलकष्‍टसहत्‍वं च => सकलकष्‍टसहत्‍वम्+ च माधवनाथो न => माधवनाथ:+ न स्‍मेति => स्‍म+इति किन्‍त्‍वात्‍मनो गर्वप्रदर्शनार्थमेकदाऽपि => किन्‍तु+आत्‍मन:+ गर्वप्रदर्शनार्थम्+एकदा+अपि गर्वप्रदर्शनार्थमेकदाऽपि => गर्वप्रदर्शनार्थम्+एकदा+अपि तस्‍या आदरं => तस्‍याः+ आदरम्+ आदरं न => आदरम्+ न सकलमप्‍यवमानं सहमाना => सकलम्+अपि+अवमानम्+ सहमाना माधवीयं मन:, => माधवीयम्+ मन:, चेष्टयाऽपि => चेष्टया+अपि अथैकस्मिन् => अथ+एकस्मिन् नित्‍यक्रमानुसारं माधवनाथमुपचरन्‍ती => नित्‍यक्रमानुसारम्+ माधवनाथम्+उपचरन्‍ती माधवनाथमुपचरन्‍ती => माधवनाथम्+उपचरन्‍ती संलग्‍नाऽऽसीत्। => संलग्‍ना+आसीत्। माधवनाथस्‍तां तादृशीमवेक्ष्‍य, => माधवनाथः+ताम्+ तादृशीम्+अवेक्ष्‍य, तादृशीमवेक्ष्‍य, => तादृशीम्+अवेक्ष्‍य, इत्‍येवं सगद्गदं => इति+एवम्+ सगद्गदम्+ सगद्गदं शनैराकारयामास। => सगद्गदम्+ शनैः+आकारयामास। शनैराकारयामास। => शनैः+आकारयामास। निद्राप्रबुद्धेव => निद्राप्रबुद्ध+एव तं तादृशमश्रुतपूर्वं => तम्+ तादृशम्+अश्रुतपूर्वम्+ तादृशमश्रुतपूर्वं तदीयं => तादृशम्+अश्रुतपूर्वम्+ तदीयम्+ तदीयं व्‍याहारमाकर्ण्‍य => तदीयम्+ व्‍याहारम्+आकर्ण्‍य व्‍याहारमाकर्ण्‍य => व्‍याहारम्+आकर्ण्‍य समीपमागत्‍य => समीपम्+आगत्‍य तूष्‍णीं तस्‍थौ। => तूष्णीम्+ तस्‍थौ। तदीयाह्वानस्‍य => तदीय+आह्वानस्‍य प्रत्‍युत्तरमपि => प्रत्युत्तरम्+अपि माधवनाथस्‍तामागतामवेक्ष्‍य => माधवनाथः+ताम्+आगताम्+अवेक्ष्‍य मुहुर्त्तं यावत् => मुहुर्त्तम्+ यावत् वक्तुं न => वक्तुम्+ न अथासौ => अथ+असौ मस्‍तकमुन्‍नमय्योत्‍थातुं प्रयत्नमकरोत्। => मस्‍तकम्+उन्‍नमयि+उत्‍थातुम्+ प्रयत्नम्+अकरोत्। प्रयत्नमकरोत्। => प्रयत्नम्+अकरोत्। वासन्‍तीं झटिति => वासन्‍तीम्+ झटिति तदभिसन्धिं लक्षयित्‍वा, => तदभिसन्धिम्+ लक्षयित्‍वा, तमुत्‍थाप्‍यास्‍थापयत्। => तम्+उत्‍थाप्‍य+अस्‍थापयत्। पाणिं रोगकृशे => पाणिम्+ रोगकृशे स्‍वपाणावादाय => स्‍वपाणौ+आदाय साश्रुनेत्रो => स+अश्रुनेत्र: बह्वपराद्धं मया, => बह्वपराद्धम्+ मया, क्षम्‍यताम् त्‍वादृशी => क्षम्‍यताम्+ त्‍वादृशी पद्भ्‍यामताडयत! => पद्भ्‍याम्+अताडयत! धिङ्माम्! => धिङ्+भाम्! वचनमाक्षिप्‍य => वचनम्+आक्षिप्‍य ‘नैवमहं नरकगामिनी => ‘न+एवम्+अहम्+ नरकगामिनी वचनमाभाष्‍य => वचनम्+आभाष्‍य पत्‍युर्वदने => पत्‍युः+वदने स्‍वपाणिपल्‍लवं व्‍यधात्। => स्‍वपाणिपल्‍लवम्+ व्‍यधात्। वासन्‍त्‍यास्‍तप: => वासन्‍त्या:+तप: साफल्‍यमुपययौ, => साफल्‍यम्+उपययौ, माधवनार्थं रक्षितुं => माधवनार्थम्+ रक्षितुम्+ रक्षितुं नाशकत्। => रक्षितुम्+ नाशकत्। विलपन्‍तीं वासन्‍तीं => विलपन्‍तीम्+ वासन्‍तीम्+ वासन्‍तीं परित्‍यज्‍य => वासन्‍तीम्+ परित्‍यज्‍य शाश्वतं पदं => शाश्वतम्+ पदम्+ पदं प्राविशत्। => पदम्+ प्राविशत्। वसन्‍तोऽपि => वसन्‍तः+अपि समुन्‍मीलितलोचनोऽभवत्। => समुन्‍मीलितलोचनः+अभवत्। कतिपयदिवसानन्‍तरं वसन्‍त: => कतिपयदिवसानन्‍तरम्+ वसन्‍त: कथमपि => कथम्+अपि साहसमवलम्‍ब्‍य => साहसम्+अवलम्‍ब्‍य गृहमाजगाम। => गृहम्+आजगाम। प्रतिवेशिभिरिदमुक्तं ‘यत् => प्रतिवेशिभिः+इदम्+उक्तम्+ ‘यत् पत्‍युर्मरणानन्‍तरमल्‍पीयसैव => पत्‍युः+मरण+अनन्‍तरम्+अल्‍पीयस+एव कुत्राप्‍यगम्’ => कुत्रापि+अगमत्’ पितृभ्‍यां निर्जगाम। => पितृभ्याम्+ निर्जगाम। क्रमेणासौ => क्रमेण+असौ तत्रैकस्मिन् => तत्र+एकस्मिन् काऽपि => का+अपि तां च => ताम्+ च समीपमागतां सम्‍यग् => समीपम्+आगताम्+ सम्‍यग् निर्वण्‍यं सहसैव => निर्वण्‍यम्+ सहसा+इव सहसैव => सहसा+इव ‘किं वासन्ति!’ => ‘किम्+ वासन्ति!’ इत्‍यक्षराणि => इति+अक्षराणि साऽपि => सा+अपि वसन्‍तमवेक्ष्‍य => वसन्‍तम्+अवेक्ष्‍य ‘किं भ्रात:! => ‘किम्+ भ्रात:! इत्युक्त्वा => इति+उक्त्वा पादयोरपतत्। => पादयो+अपतत्। आचरणमूलात्तामवेक्ष्य => आचरणमूलात्ताम्+अवेक्ष्य किमिदम्? => किम्+इदम्? ‘इत्‍यपृच्‍छत्। => ‘इति+अपृच्‍छत्। सहसैव => सहसा+इव विहस्‍याकथयत् => विहस्‍य+अकथयत् जन्‍तुर्द्वाराणि => जन्‍तुः+द्वाराणि पिधातुमीष्टे’। => पिधातुम्+ईष्टे’। सुखमनुभवति, => सुखम्+अनुभवति, परमानन्‍दं च => परमानन्‍दम्+ च अयं सहजो => अयम्+ सहज: नेह => न+इह सुखमैकान्तिकम्, => सुखम्+एकान्तिकम्, अचलं कूटस्‍थं => अचलम्+ कूटस्‍थम्+ कूटस्‍थं वा। => कूटस्‍थम्+ वा। योऽद्य => य:+अद्य सुखशीतलताम् अनुभवन् => सुखशीतलताम्+ अनुभवन् परेद्युर्दु:खदानावले => परेद्युः+दु:खदावानले कस्‍यात्‍यन्‍तं सुखमुपनतं => कस्‍या+अत्‍यन्‍तम्+ सुखम्+उपनतम्+ सुखमुपनतं दु:खमेकान्‍ततो => सुखम्+उपनतम्+ दु:खम्+एकान्‍तत: दु:खमेकान्‍ततो => दु:खम्+एकान्‍तत: मृगमरीचिकायाश्‍चाकचिक्‍यमनुवर्तमाना => मृगमरीचिकायाः+चाकचिक्‍यम्+अनुवर्तमाना भौतिकसुखचाकचिक्‍यमनुधावमाना: => भौतिकसुखचाकचिक्‍यम्+अनुधावमाना: परमानन्‍दमनुभवन्ति। => परमानन्‍दम्+अनुभवन्ति। किमप्‍यन्‍यद् => किमपि+अन्यद् विषण्‍णाश्‍चपेटाताडिता => विषण्‍णाः+चपेटाताडिता: भौतिकसुखनिस्‍सारतामवगच्‍छन्‍तोऽपि => भौतिकसुखनिस्‍सारताम्+अवगच्‍छन्‍त:+अपि क्‍वचिदन्‍यत्र => क्‍वचित्+अन्‍यत्र सौख्‍यं पश्‍यन्‍तो => सौख्‍यम्+ पश्‍यन्‍त: पुनश्च => पुनः+च दु:खमनुभवन्‍तो => दु:खम्+अनुभवन्‍त: पुनस्‍ततोऽन्‍यत्र => पुनः+तत:+अन्‍यत्र इयमेव => इयम्+एव प्रवृत्तिश्च => प्रवृत्तिः+च निवृत्तिश्च। => निवृत्तिः+च। अस्मिन्‍नैव => अस्मिन्+एव जननं मरणं => जननम्+ मरणम्+ मरणं च => मरणम्+ च मानवानां दरीदृश्‍येते। => मानवानाम्+ दरीदृश्‍येते। वीणानदीतटान्‍नातिदूरे => वीणानदीतटान्+अतिदूरे हनूमद्देवालये => हनूमत्+देवालये हनूमन्‍तमर्चयन् => हनूमन्‍तम्+अर्चयन् पराभवन्निव, => पराभवन्+इव, समीकुर्वन्निव => समीकुर्वन्+इव हनूमन्‍तमुपासीनेन => हनूमन्‍तम्+उपासीनेन वेति => वा+इति सोऽपि => सः+अपि भिक्षाटनं कुर्वत:, => भिक्षाटनम्+ कुर्वत:, उपासनायां ध्‍याने => उपासनायाम्+ ध्‍याने सिद्धिभूमिकामुपलभमानस्‍य => सिद्धिभूमिकाम्+उपलभमानस्‍य सिद्धस्‍येव => सिद्धस्‍य+इव नोदेति => न+उदेति अलब्‍धभूमिकानां परकीयं => अलब्‍धभूमिकानाम्+ परकीयम्+ परकीयं सुखमधिकं => परकीयम्+ सुखम्+अधिकम्+ सुखमधिकं मन्‍यमानानां => सुखम्+अधिकम्+ मन्‍यमानानाम्+ मन्‍यमानानां केषा‍ञ्चिदृषीणामपि => मन्‍यमानानाम्+ केषा‍ञ्चित्+ऋषीणाम्+अपि केषा‍ञ्चिदृषीणामपि => केषा‍ञ्चित्+ऋषीणाम्+अपि वित्त-पुत्र-लौकेषणाभिर्मनो => वित्त-पुत्र-लौकेषणाभिः+मनः आत्‍मदर्शनानन्‍दपारावारमनवगाहमानानामपि => आत्‍मदर्शनानन्‍दपारावारम्+अनवगाहमानानाम्+अपि तत्तटस्थितानामेव => तत्तटस्थितानाम्+एव तदानन्‍दानुभवाहङ्काराणां भौतिकचाकचिक्‍यमवलोक्‍य => तदानन्‍दानुभवाहङ्काराणाम्+ भौतिकचाकचिक्‍यम्+अवलोक्‍य भौतिकचाकचिक्‍यमवलोक्‍य => भौतिकचाकचिक्‍यम्+अवलोक्‍य हायनांश्च => हायनाम्+च हनूमद्देवालयं समुपेतो => हनूमत्+देवालयम्+ समुपेत: तदीयं वैभवं => तदीयम्+ वैभवम्+ वैभवं दासवर्गं => वैभवम्+ दासवर्गम्+ दासवर्गं च => दासवर्गम्+ च स्‍वसुखनैयून्‍यमिव => स्‍वसुखनैयून्‍यम्+इव प्रतीतम्-हनूमन्‍मन्दिरभक्‍तास्‍तदाज्ञां तथा => प्रतीतम्-हनूमन्मन्दिरभक्‍ताः+तदाज्ञाम्+ तथा महाधनिकस्‍यास्‍य => महाधनिकस्‍य+अस्‍य वसनाभरणैर्विभूषितस्‍यास्‍य => वसनाभरणैःविभूषितस्‍य+अस्‍य परमसन्‍तोषमनुभवन्‍नयं प्रसीदति। => परमसन्‍तोषम्+अनुभवन्+अयम्+ प्रसीदति। सर्वदु:खानां हानिरस्‍योपजायते’ => सर्वदु:खानाम्+ हानिः+अस्‍य+उपजायते’ हानिरस्‍योपजायते’ => हानिः+अस्‍य+उपजायते’ ‘अतितरां सुखी => ‘अतितराम्+ सुखी प्रणमन्‍तं महाधनिकमपृच्‍छद् => प्रणमन्‍तम्+ महाधनिकम्+अपृच्‍छद् महाधनिकमपृच्‍छद् => महाधनिकम्+अपृच्‍छद् ‘कुतोऽहं सुखी! => ‘कुत:+अहम्+ सुखी! नाहं सुखी => न+अहम्+ सुखी निरपत्‍योऽहम्! => निरपत्‍य:+अहम्! गतिर्नास्ति। => गतिः+न+अस्ति। लोकेऽपि => लोके+अपि प्रातरुत्‍थाय => प्रातः+उत्‍थाय मन्‍मुखमवलोकितुम्। => मन्‍मुखम्+अवलोकितुम्। इत्‍याख्‍यायां ग्रामटिकायां => इति+आख्‍यायाम्+ ग्रामटिकायाम्+ ग्रामटिकायां जगदानन्‍दो => ग्रामटिकायाम्+ जगदानन्‍दः सुखं जीवति, => सुखम्+ जीवति, प्रमोदतेतरां च। => प्रमोदतेतराम्+ च। तस्‍यास्ति => तस्‍य+अस्ति यथार्थं सुखम्। => यथार्थम्+ सुखम्। भवांश्चेद् => भवान्+चेद् सुखिनं जनम्, => सुखिनम्+ जनम्, दृश्‍यतामसौ => दृश्‍यताम्+असौ इत्‍याह => इति+आह परमसुखसमृद्धं समृद्धं => परमसुखसमृद्धम्+ समृद्धम्+ समृद्धं विलोकितुकामो => समृद्धम्+ विलोकितुकाम: ग्रामटिकां प्रस्थितो => ग्रामटिकाम्+ प्रस्थित: समुपेतोऽस्मि => समुपेत:+अस्मि तं न्‍यवेदयद् => तम्+ न्‍यवेदयद् कुतोऽहं सुखी!! => कुत:+अहम्+ सुखी!! नाहं सुखी => न+अहम्+ सुखी मनागपि। => मनाक्+अपि। सत्‍यामपि => सत्‍याम्+अपि सत्‍स्‍वपि => सत्‍सु+अपि नितरां विषीदामि। => नितराम्+ विषीदामि। मदाज्ञां परिपालयन्ति। => मदाज्ञाम्+ परिपालयन्ति। सन्‍तीति => सन्‍ति+इति मां जीवन्‍तमेव => माम्+ जीवन्‍तम्+एव जीवन्‍तमेव => जीवन्‍तम्+एव येषां पुत्रा => येषाम्+ पुत्रा: वश्‍यास्‍तस्‍य => वश्‍याः+तस्‍य इहैव => इह+एव नरकगमनं विनैव => नरकगमनम्+ विना+एव विनैव => विना+एव तावन्‍नरकगामिता। => तावत्+नरकगामिता। तदुक्तं चाणयक्‍येन => तदुक्तम्+ चाणयक्‍येन शत्रुरपण्डित:’॥ => शत्रुः+अपण्डित:’॥ कुतो मे => कुत:+ मे विद्याया विदुषां => विद्याया:+ विदुषाम्+ विदुषां च => विदुषाम्+ च सम्‍मानो भवति। => सम्‍मान:+ भवति। विनयं विनयाद् => विनयम्+ विनयाद् पात्रत्‍वाद्धनमाप्‍नोति => पात्रत्‍वात्+धनम्+आप्‍नोति धनाद्धर्मं तत: => धनात्+धर्मम्+ तत: मत्तोऽधिकतर: => मत्त:+अधिकतर: इत्‍याख्‍ये => इति+आख्‍ये परमानन्‍दोऽपि => परमानन्‍द:+अपि अमृतत्‍वमपि => अमृतत्‍वम्+अपि यथार्थं सुखं => यथार्थम्+ सुखम्+ सुखं द्रष्टुकामस्‍तर्हि => सुखम्+ द्रष्टुकामः+तर्हि द्रष्टुकामस्‍तर्हि => द्रष्टुकामः+तर्हि साक्षात्क्रियतां बोधानन्‍द:’ => साक्षात्+क्रियताम्+ बोधानन्‍द:’ इत्‍यवोचद् => इति+अवोचद् बोधानन्‍दमुपेत: => बोधानन्‍दम्+उपेत: ‘आत्‍मानं भाग्‍यवन्‍तं => ‘आत्मानम्+ भाग्‍यवन्‍तम्+ भाग्‍यवन्‍तं कृतकृत्‍यं => भाग्‍यवन्‍तम्+ कृतकृत्‍यम्+ कृतकृत्‍यं च => कृतकृत्‍यम्+ च परमसुखिनमत्रभवन्‍तं साक्षात्‍कुर्वन्‍नहम्। => परमसुखिनम्+अत्रभवन्‍तम्+ साक्षात्+कुर्वन्+अहम्। साक्षात्‍कुर्वन्‍नहम्। => साक्षात्+कुर्वन्+अहम्। धन्‍यधन्‍योऽहम्, => धन्‍यधन्‍य:+अहम्, कृतार्थोऽहम्’ => कृतार्थ:+अहम्’ ‘क्‍वाहं सुखी! => ‘क्‍व+अहम्+ सुखी! लब्‍धविद्योऽहं साम्‍प्रतमपि => लब्‍धविद्य:+अहम्+ साम्प्रतम्+अपि साम्‍प्रतमपि => साम्प्रतम्+अपि भौतिकं सुखम्, => भौतिकम्+ सुखम्, चाध्‍यात्मिकमेव => च+आध्‍यात्मिकम्+एव प्राणयात्रार्थमपि => प्राणयात्रार्थम्+अपि पर्याप्‍तमन्‍नं नासादयामि। => पर्याप्‍तम्+अन्‍नम्+ न+आसादयामि। नासादयामि। => न+आसादयामि। ‘यथार्थं सुखमयं => ‘यथार्थम्+ सुखमयम्+ सुखमयं जीवनं => सुखमयम्+ जीवनम्+ जीवनं तु => जीवनम्+ तु आत्‍मानं धन्‍यं => आत्मानम्+ धन्‍यम्+ धन्‍यं कृतकृत्‍यं => धन्‍यम्+ कृतकृत्‍यम्+ कृतकृत्‍यं च => कृतकृत्‍यम्+ च भवांस्‍तद्दर्शनवञ्चितो => भवान्+तद्दर्शनवञ्चित: इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्त्वा तूष्‍णीमास्थितो => तूष्‍णीम्+आस्थितः देशिकानन्‍दमुपेत्‍य => देशिकानन्‍दम्+उपेत्‍य सादरं प्रण्‍यपप्‍तद् => सादरम्+ प्रण्यपप्‍तद् अवोचच्‍च- => अवोचत्+च- दर्शनं मया => दर्शनम्+ मया प्राप्तमेव। => प्राप्तम्+एव। इहैव => इह+एव स्‍वर्गसुखमधिगतम्। => स्‍वर्गसुखम्+अधिगतम्। तदुक्तं नीतौ => तत्+उक्तम्+ नीतौ यश्च => य:+च सन्‍तुष्टस्‍तस्‍य => सन्‍तुष्टः+तस्‍य इहैव => इह+एव भाषितं समाकर्ण्‍य => भाषितम्+ समाकर्ण्‍य परमं सुखम्! => परमम्+ सुखम्! ‘धन-धान्‍य-सम्‍मान-कीर्ति-भागहम्’ => ‘धन-धान्‍य-सम्‍मान-कीर्ति-भाग्+अहम्’ यदुक्तं श्रीमता => यत्+उक्तम्+ श्रीमता मां निन्‍दन्‍तो => माम्+ निन्‍दन्‍त: किं करवाणि! => किम्+ करवाणि! कीर्तिरकीर्तौ => कीर्तिः+अकीर्तौ चाकीर्तिर्मरणादतिरिच्‍यते। => च+अकीर्तिः+मरणात्+अतिरिच्‍यते। जीवन्‍नप्‍यहं म्रियमाण => जीवन्+अपि+अहम्+ म्रियमाण नाहं सोढुं => न+अहम्+ सोढुम्+ सोढुं पारये => सोढुम्+ पारये परमप्रसन्‍नश्च, => परमप्रसन्‍नः+च, भवितुमर्हति, => भवितुम्+अर्हति, सोऽस्ति => स:+अस्ति जीविकां निर्वहन्‍नसौ => जीविकाम्+ निर्वहन्+असौ निर्वहन्‍नसौ => निर्वहन्+असौ सुखं परमात्‍मानं => सुखम्+ परमात्‍मानम्+ परमात्‍मानं ध्‍यायति। => परमात्‍मानम्+ ध्‍यायति। निर्वाणपरमां च => निर्वाणपरमाम्+ च परां शान्तिम्, => पराम्+ शान्तिम्, अक्षय्यं च => अक्षय्यम्+ च सुखमधिगच्‍छति। => सुखम्+अधिगच्‍छति। तदुक्तं भगवता => तत्+उक्तम्+ भगवता श्रीकृष्‍णेनापि => श्रीकृष्‍णेन+अपि श्रीमद्भगवद्गीतायाम् – => श्रीमद्भगवद्गीतायाम्+ – कर्मफलं त्‍यक्‍त्‍वा => कर्मफलम्+ त्‍यक्‍त्‍वा शान्तिमाप्‍नोति => शान्तिम्+आप्‍नोति क्षिप्रं भवति => क्षिप्रम्+ भवति शश्वच्‍छान्तिं निगच्‍छति।19।31। => शाश्वच्छान्तिम्+ निगच्‍छति।19।31। शान्तिं निर्वाणपरमां => शान्तिम्+ निर्वाणपरमाम्+ निर्वाणपरमां मत्‍संस्‍थामधिगच्‍छति।6।15। => निर्वाणपरमाम्+ मत्संस्‍थाम्+अधिगच्‍छति।6।15। मत्‍संस्‍थामधिगच्‍छति।6।15। => मत्संस्‍थाम्+अधिगच्‍छति।6।15। परां शान्तिं => पराम्+ शान्तिम्+ शान्तिं स्‍थानं => शान्तिम्+ स्‍थानम्+ स्‍थानं प्राप्‍स्‍यसि => स्‍थानम्+ प्राप्‍स्‍यसि बाह्यस्‍पर्शेष्‍वसक्तात्‍मा => बाह्यस्‍पर्शेषु+असक्तात्‍मा विन्‍दत्‍यात्‍मनि => विन्‍दति+आत्‍मनि सुखमक्षयमश्‍नुते॥ => सुखम्+अक्षयम्+अश्‍नुते॥ प्रशान्‍तमनसं ह्येनं => प्रशान्‍तमनसम्+ हि+एनम्+ ह्येनं योगिनं => हि+एनम्+ योगिनम्+ योगिनं सुखमुत्तमम्। => योगिनम्+ सुखम्+उत्तमम्। सुखमुत्तमम्। => सुखम्+उत्तमम्। शान्‍तरजसं ब्रह्मभूतमकल्‍मषम्॥ => शान्‍तरजसम्+ ब्रह्मभूतम्+अकल्‍मषम्॥ ब्रह्मभूतमकल्‍मषम्॥ => ब्रह्मभूतम्+अकल्‍मषम्॥ यथार्थं परमानन्‍दं => यथार्थम्+ परमानन्‍दम्+ परमानन्‍दं भजते => परमानन्‍दम्+ भजते ब्रह्मचारीति। => ब्रह्मचारी+इति। निर्मलानन्‍दस्‍तु => निर्मलानन्‍दः+तु स्‍वस्‍यैव => स्‍वस्‍य+एव वर्णनं समाकर्ण्‍य => वर्णनम्+ समाकर्ण्‍य स्‍वस्‍थानं प्रत्‍यागतनिश्चिन्‍तयितुं => स्‍वस्‍थानम्+ प्रत्यागत:+चिन्तयितुम्+ प्रत्‍यागतनिश्चिन्‍तयितुं प्रारब्‍ध:- => प्रत्यागत:+चिन्तयितुम्+ प्रारब्‍ध:- ‘साधनायामुपतिष्ठ- => ‘साधनायाम्+उपतिष्ठ- मानाश्चित्तविक्षेपा => मानाः+चित्तविक्षेपा: तावदात्‍मदर्शनम्, => तावत्+आत्‍मदर्शनम्, सद्दर्शनं नाम => सद्दर्शनम्+ नाम भ्रान्तिदर्शनाख्‍यविक्षेपविघ्‍ननिरसनपूर्वकं यथापूर्वं => भ्रान्तिदर्शनाख्‍यविक्षेपविघ्‍ननिरसनपूर्वकम्+ यथापूर्वम्+ यथापूर्वं परमानन्‍देन => यथापूर्वम्+ परमानन्‍देन जीवनं यापयामास => जीवनम्+ यापयामास औषधालयान्‍महेन्‍द्रो => औषधालयात्+महेन्‍द्र: गेहं परावर्तिष्ट, => गेहम्+ परावर्तिष्टः, संवादमिममश्रौषीद् => संवादम्+इमम्+अश्रौषीद् राकेशस्‍तस्मिन्‍नेव => राकेशः+तस्मिन्+एव सुरेन्‍द्रोऽधीते। => सुरेन्‍द्र:+अधीते। सहसैवासूयाविवशस्‍य => सहसा+एव+असूयाविवशस्‍य हृदयगतिश्रवयन्‍त्रं (स्‍टेथोस्‍कोप) => हृदयगतिश्रवयन्‍त्रम्+ (स्‍टेथोस्‍कोप) त्रिपादिकायाम् (टेबल) => त्रिपादिकायाम्+ (टेबल) भृशमुत्तेजितोऽसौ => भृशम्+उत्तेजित:+असौ समग्रेऽपि => समग्रे+अपि कोणात्‍कोणं कति => कोणात्+कोणम्+ कति वारं बभ्राम। => वारम्+ बभ्राम। प्रास्‍फुरंस्‍तस्‍य => प्रास्‍फुरम्+तस्‍य किं कदापि => किम्+ कदापि राकेशस्‍याऽपराध:? => राकेशस्‍य+अपराध:? समक्षं नरहत्‍याया: => समक्षम्+ नरहत्‍याया: सोऽपि => सः+अपि भीषणोऽपराधः!! => भीषण:+अपराधः!! प्रीतिभोजस्‍याऽऽयोजनमासीदस्‍य => प्रीतिभोजस्‍य+आयोजनम्+आसीत्+अस्‍य चाऽगणिता: => च+अगणिता: समभिनन्दितुमस्‍य => समभिनन्दितुम्+अस्‍य परं स => परम्+ सः+ स क्षुद्रो => सः+ क्षुद्र: नाऽऽसौ => न+आसौ स्‍चवदनमप्‍यदर्शयत्। => स्ववदनम्+अपि+अदर्शयत्। सोऽपि => सः+अपि प्रतिवेश्‍यासीत्। => प्रतिवेशी+आसीत्। आसीन्‍महेन्‍द्र: => आसीत्+महेन्‍द्र: स्‍वयं लघीयांस्‍तदा। => स्वयम्+ लघीयाम्+तदा। लघीयांस्‍तदा। => लघीयाम्+तदा। राकेशस्‍तेन => राकेशः+तेन पृष्टोऽभूत् => पृष्ट:+अभूत् त्‍वमागमिष्‍यसि => त्वम्+आगमिष्‍यसि प्रीतिभोजेऽद्या?’ => प्रीतिभोजे+अद्य?’ कथमपि => कथम्+अपि विरूपां मुद्रां => विरूपाम्+ मुद्राम्+ मुद्रां प्रदर्शयन्-प्राह => मुद्राम्+ प्रदर्शयन्-प्राह वयं लालायिता: => वयम्+ लालायिता: नैवापरस्‍य => न+एव+अपरस्‍य प्रवेशलाघवं लिप्‍सामहे। => प्रवेशलाघवम्+ लिप्‍सामहे। पितुश्चित्तवृत्तिर्न => पितुः+चित्तवृत्तिः+न किं भूतकिमाकाराऽऽसीत्? => किम्+ भूतकिम्+आकारा+आसीत्? भूतकिमाकाराऽऽसीत्? => भूतकिम्+आकारा+आसीत्? आरम्‍भादेव => आरम्‍भात्+एव परोन्‍नतिमसूयते => परोन्‍नतिम्+असूयते नगरादेव => नगरात्+एव बहिर्जगाम। => बहिः+जगाम। किमन्‍यत् => किम्+अन्‍यत् पितुरौर्ध्‍वदैहिकेऽपि => पितुः+और्ध्‍वदैहिकोऽपि किन्‍त्‍वेतद्विपरीतम्, => किन्‍तु+एतत्+विपरीतम्, विषूचिकाग्रस्‍तोऽभूत्, => विषूचिकाग्रस्‍त:+अभूत्, सर्वानपि => सर्वान्+अपि त्‍वरितमेव => त्‍वरितम्+एव महेन्‍द्रस्‍तत्पितरं समुपचचार। => महेन्‍द्रः+तत्पितरम्+ समुपचचार। करुणाजनिकाऽऽसीन्‍मुखमुद्रा => करुणाजनिका+आसीत्+मुखमुद्रा पार्श्‍वेऽस्‍थात् => पार्श्‍वे+अस्‍थात् समग्रामपि => समग्राम्+अपि चरमायां स्थितौ => चरमायाम्+ स्थितौ तस्मिन्‍नरकङ्काले => तस्मिन्+नरकङ्काले किमासीत्। => किम्+आसीत्। काऽप्‍याशा => का+अपि+आशा समग्रामपि => समग्राम्+अपि रात्रिं समग्रं => रात्रिम्+ समग्रम्+ समग्रं च => समग्रम्+ च दिनमयं जीवितोऽस्‍थात्-किं => दिनम्+अयम्+ जीवित:+अस्‍थात्-किम्+ जीवितोऽस्‍थात्-किं नासीदिदमेव => जीवित:+अस्‍थात्-किम्+ न+आसीत्+इदम्+एव नासीदिदमेव => न+आसीत्+इदम्+एव भूयस्‍तरम्? => भूय:+स्‍तरम्? ईर्ष्‍याकषायितोऽसौ => ईर्ष्‍याकषायित:+असौ पितुर्मृत्‍योरनन्‍तरं निजगाद => पितुः+मृत्‍योः+अनन्‍तरम्+ निजगाद सर्वेषां समक्षम् => सर्वेषाम्+ समक्षम्+ समक्षम् -‘हन्‍त, => समक्षम्+ -‘हन्‍त, नूनं सम्‍यक् => नूनम्+ सम्‍यक् चिकित्सितं भवता। => चिकित्सितम्+ भवता। नासीदाशङ्कितं मया => न+आसीत्+आशङ्कितम्+ मया यदेवं विश्वासघातं => यत्+एवम्+ विश्वासघातम्+ विश्वासघातं करिष्‍यति => विश्वासघातम्+ करिष्‍यति कीदृशोऽयं मर्माघातोऽभूत्! => कीदृश:+अयम्+ मर्माघात:+अभूत्! मर्माघातोऽभूत्! => मर्माघात:+अभूत्! किमेतस्‍यैव => किम्+एतस्‍य+एव महेन्द्रं चिकित्‍सायै => महेन्द्रम्+ चिकित्‍सायै ‘‘किं कठोरतमेनाऽपि => ‘‘किम्+ कठोरतम्+एना+अपि कठोरतमेनाऽपि => कठोरतम्+एना+अपि भवत्पिताऽऽसीज्‍जीवयितुं शक्‍यो => भवत्पिता+आसीत्+जीवयितुम्+ शक्‍यः ‘‘मैवं, => ‘‘मा+एवम्, सम्‍पादितं भवता => सम्‍पादितम्+ भवता सर्वमपि। => सर्वम्+अपि। यन्‍नाऽशकत् => यत्+नाशकत् सम्‍पादितं तत्’’। => सम्‍पादितम्+ तत्’’। भयङ्करमवमानमिदमासीत्! => भयङ्करम्+अवमानम्+इदम्+आसीत्! महेन्‍द्रसतदैव => महेन्‍द्रः+तदैव एतावानपमान:? => एतावान्+अपमान:? शब्‍दमकुर्वन्। => शब्‍दम्+अकुर्वन्। इवाऽऽसन्। => इव+आसन्। तद्दिनं यदा => तद्दिनम्+ यदा मृत्‍युशय्यामासीत्। => मृत्‍युशय्याम्+आसीत्। कियदासीद्वराक्‍यास्‍तस्‍या => कियत्+आसीत्+वराक्‍याः+तस्‍या: आयुरेव? => आयुः+एव? केवलं सप्‍तविंशति:! => केवलम्+ सप्‍तविंशति:! शिशुरासीद् => शिशुः+आसीत् सूचीवेधैस्‍तस्‍या: => सूचीवेधैः+तस्‍या: सर्वमपि => सर्वम्+अपि गात्रं विवरपूर्णमभूत्। => गात्रम्+ विवरपूर्णम्+अभूत्। विवरपूर्णमभूत्। => विवरपूर्णम्+अभूत्। सुरेन्‍द्रं विहाय => सुरेन्‍द्रम्+ विहाय सर्वदार्थं नेत्रे => सर्वदा+अर्थम्+ नेत्रे सर्वेऽपि => सर्वे+अपि मुक्तकण्‍ठं रुरुदु:। => मुक्तकण्‍ठम्+ रुरुदु:। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि किंकर्त्तव्‍यविमूढोऽभून् => किंकर्त्तव्‍यविमूढ:+अभूत् राकेशस्‍तस्‍य => राकेशः+तस्‍य प्रमोददिनमिदमासीत्तयो:। => प्रमोददिनम्+इदम्+आसीत्+तयो:। केनचनोक्तमासीदनयोर्मध्‍ये- => केनचन+उक्तम्+आसीत्+अनयोः+मध्‍ये- द्राक्ताराणां पत्‍न्‍योऽप्‍युपचारैर्जीवेयुस्‍तदा => द्राक्ताराणाम्+ पत्‍न्‍या:+अपि+उपचारैः+जीवेयुः+तदा पत्‍न्‍योऽप्‍युपचारैर्जीवेयुस्‍तदा => पत्‍न्‍या:+अपि+उपचारैः+जीवेयुः+तदा स्‍वकर्मणां फलम्’’? => स्‍वकर्मणाम्+ फलम्’’? रक्तमिवाऽवर्षताम्। => रक्तम्+इव+आवर्षताम्। किं कदाऽपि => किम्+ कदापि ‘‘किं सुरेन्‍द्र! => ‘‘किम्+ सुरेन्द्र! अस्‍मत्‍कक्षामपि => अस्‍मत्कक्षाम्+अपि सोऽयमध्‍यापयिष्‍यति => स:+अयम्+अध्‍यापयिष्‍यति ‘‘त्‍वत्‍कक्षामप्‍यध्‍यापयिष्‍यति? => ‘‘त्‍वत्+कक्षाम्+अपि+अध्‍यापयिष्‍यति? क्रोधान्‍धोऽयं निरसरद्बहि:। => क्रोधान्धः+अयम्+ निरसरत्+बहि:। निरसरद्बहि:। => निरसरत्+बहि:। समयस्‍त्‍वरितया => समयः+त्वरितया बालातपस्‍यारुणिम्‍ना => बालातपस्‍य+आरुणिम्‍ना प्रभातादेव => प्रभातात्+एव इवाऽदृश्‍यत। => इव+अदृश्‍यत। नायमजानात् => न+अयम्+अजानात् किमित्‍येतावान् => किम्+इति+एतावान् श्रमोऽद्य। => श्रम:+अद्य। बहिर्गन्‍तुं वस्‍त्राणि => बहिः+गन्‍तुम्+ वस्‍त्राणि परिधातुमारभत्, => परिधातुम्+आरभत्, तदाऽप्राक्षीन्‍महेन्द्र: => तदा+अप्राक्षीत्+महेन्द्र: त्‍ववकाशदिनं सुरेन्‍द्र! => तु+अवकाशदिनम्+ सुरेन्‍द्र! किमित्‍ययं गमनोद्योग: => किम्+इति+अयम्+ गमनोद्योग: प्रातरेव’? => प्रातः+एव’? सरित्तटेऽस्‍मत्‍कक्षाया: => सरित्तटे+अस्‍मत्कक्षाया: सर्वमपि => सर्वम्+अपि दिनं तस्‍यामेव => दिनम्+ तस्याम्+एव तस्‍यामेव => तस्याम्+एव ‘‘नैव, => ‘‘न+एव, केवलं विद्यार्थिन => केवलम्+ विद्यार्थिन: परं प्रावृषो => परम्+ प्रावृष: सर्वां सामग्रीं => सर्वाम्+ सामग्रीम्+ सामग्रीं सहादाय => सामग्रीम्+ सह+आदाय सहादाय => सह+आदाय निरगात्‍सुरेन्‍द्र: => निरगात्+सुरेन्‍द्र: तस्‍यैक => तस्‍य+एक: किन्‍त्‍वतीव => किन्‍तु+अतीव सर्वप्राथम्‍यं कक्षायामस्‍य => सर्वप्राथम्‍यम्+ कक्षायाम्+अस्‍य कक्षायामस्‍य => कक्षायाम्+अस्‍य यद्येतस्‍याद्य => यदि+एतस्‍य+अद्य माताऽभविष्‍यत्। => माता+अभविष्‍यत्। महेन्‍द्रोऽद्यापि => महेन्‍द्र:+अद्यापि दिनं यदा => दिनम्+ यदा दुग्‍धमुखमिमं शिशुं => दुग्‍धमुखम्+इमम्+ शिशुम्+ शिशुं तस्‍मै => शिशुम्+ तस्‍मै सर्वदार्थं सुष्‍वाप। => सर्वदा+अर्थम्+ सुष्‍वाप। तद्दिनादारभ्‍य => तद्दिनात्+आरभ्‍य एवाऽस्‍य => एव+अस्‍य माताऽस्ति। => माता+अस्ति। मित्रैर्दत्तं द्वितीयविवाहप्रस्‍तावमेतदर्थमेवाऽसौ => मित्रैः+दत्तम्+ द्वितीयविवाहप्रस्‍तावम्+एतदर्थम्+एव+असौ द्वितीयविवाहप्रस्‍तावमेतदर्थमेवाऽसौ => द्वितीयविवाहप्रस्‍तावम्+एतदर्थम्+एव+असौ काठिन्‍येनाऽसौ => काठिन्‍येन+असौ शि‍शुरद्य => शि‍शुः+अद्य कैशोर्यं व्‍यतिगमय्य => कैशोर्यम्+ व्‍यतिगमय्य पदं निदधाति। => पदम्+ निदधाति। सोऽपि => सः+अपि दीर्घमुष्‍णं च => दीर्घम्+उष्‍णम्+ च महेन्‍द्रश्चिकित्‍सायन्‍त्रमुत्‍थाप्‍य => महेन्‍द्रः+चिकित्‍सायन्‍त्रम्+उत्‍थाप्‍य बहिरायात्। => बहिः+आयात्। मरुत्तरयन्‍त्रमागतम्। => मरुत्तरयन्‍त्रम्+आगतम्। निरगान्‍महेन्‍द्र:। => निरगात्+महेन्‍द्र:। समग्रमपि => समग्रम्+अपि दिनं नित्‍यनवीनानां, => दिनम्+ नित्‍यनवीनानाम्, दुर्गन्‍धमुद्वमतां कङ्कालशेषाणां => दुर्गन्‍धम्+उद्वमताम्+ कङ्कालशेषाणाम्+ कङ्कालशेषाणां रोगिणां => कङ्कालशेषाणाम्+ रोगिणाम्+ रोगिणां दु:खगाथां => रोगिणाम्+ दु:खगाथाम्+ दु:खगाथां निशम्‍य => दु:खगाथाम्+ निशम्‍य गेहं महेन्‍द्र:। => गेहम्+ महेन्‍द्र:। अद्यैकाकिनाऽनेन => अद्य+एकाकिना+अनेन केवलं सुरेन्‍द्रो => केवलम्+ सुरेन्‍द्र: एकाक्‍येवासौ => एकाकी+एव+असौ अरुणायाश्चित्रं सम्‍मुखे => अरुणायाः+चित्रम्+ सम्‍मुखे अद्येदमतिविषण्‍णमिवाऽलोक्‍यते। => अद्य+इदम्+अतिविषण्‍णम्+इव+आलोक्‍यते। सायं पुनर्निरगान्‍महेन्‍द्र:। => सायम्+ पुनः+निरगात्+महेन्‍द्र:। पुनर्निरगान्‍महेन्‍द्र:। => पुनः+निरगात्+महेन्‍द्र:। स्‍वास्‍थ्‍यमद्य => स्‍वास्‍थ्‍यम्+अद्य सुन्‍दरतरमिवाऽऽसीत्। => सुन्‍दरतरम्+इव+आसीत्। सरभसं वायुशकल => सरभसम्+ वायुशकलम्+ वायुशकल (बाइसिकल) => वायुशकलम्+ (बाइसिकल) मारुढोऽसौ => +आरुढः+असौ मरुत्तरशकटिसमीपान्निर्जगाम। => मरुत्तरशकटिसमीपात्+नि:जगाम। महेन्‍द्रं दृष्टवा => महेन्‍द्रम्+ दृष्टवा घृणा-क्रोध-तिरस्‍कारादिभावशबलां सभ्रू => घृणा-क्रोध-तिरस्‍कार+आदिभावशबलाम्+ सभ्रू कुञ्चनां फूत्‍कृतिमिव => कुञ्चनाम्+ फूत्‍कृतिम्+इव फूत्‍कृतिमिव => फूत्‍कृतिम्+इव विसृज्‍याऽयं मुखं => विसृज्‍य:+अयम्+ मुखम्+ मुखं परावर्त्तितवान्। => मुखम्+ परावर्त्तितवान्। हृदयं चीत्‍कारमकरोत्। => हृदयम्+ चीत्‍कारम्+अकरोत्। चीत्‍कारमकरोत्। => चीत्‍कारम्+अकरोत्। क्रोधाविष्टोऽसौ => क्रोधाविष्ट:+असौ गन्‍तुमौषधालयम्। => गन्‍तुम्+औषधालयम्। गृहमयं परावर्त्तत। => गृहम्+अयम्+ परावर्त्तत। शकटिं शकटकोष्ठे => शकटिम्+ शकटकोष्ठे विसृज्‍याऽयं कतिपयक्षणपर्यन्‍तं => विसृज्‍य:+अयम्+ कतिपयक्षणपर्यन्‍तम्+ कतिपयक्षणपर्यन्‍तं चिन्‍तयन्‍नस्‍थात्। => कतिपयक्षणपर्यन्‍तम्+ चिन्‍तयन्+अस्‍थात्। चिन्‍तयन्‍नस्‍थात्। => चिन्‍तयन्+अस्‍थात्। गृहस्‍यालिन्‍दे => गृहस्‍य+आलिन्‍दे शयानोऽभूत्। => शयान:+अभूत्। साश्चर्यमयं समपश्‍यत्‍कोपकलुशं => साश्चर्यम्+अयम्+ समपश्‍यत्+कोपकलुशम्+ समपश्‍यत्‍कोपकलुशं महेन्‍द्रस्‍याननम्- => समपश्‍यत्+कोपकलुशम्+ महेन्‍द्रस्‍य+आननम्- महेन्‍द्रस्‍याननम्- => महेन्‍द्रस्‍य+आननम्- गद्गदगिराऽयमपृच्‍छत्- => गद्गदगिरा+अयम्+अपृच्‍छत्- भवानौषधालयम्’’? => भवान्+औषधालयम्’’? नैव। => न+एव। पदन्‍यासैरयं गृहाद् => पदन्‍यासैः+अयम्+ गृहाद् बहिर्निरगात् => बहिः+निरगात् गृहमपतत्। => गृहम्+अपतत्। गृहकोणाद्राकेशस्‍य => गृहकोणात्+राकेशस्‍य समागच्‍छन्‍नासीत्। => समागच्‍छन्+आसीत्। गृहस्‍यास्‍योपरि => गृहस्‍य+अस्‍य+उपरि जुगुप्सितां दृशमेकावपात्‍य => जुगुप्सिताम्+ दृशम्+एकौ+अपात्‍य दृशमेकावपात्‍य => दृशम्+एकौ+अपात्‍य धमवर्त्तिकामज्‍वालयत। => धमवर्त्तिकाम्+अज्‍वालयत। भ्रमणेऽप्‍ययं नाऽधिकं => भ्रमणे+अपि+अयम्+ न+अधिकम्+ नाऽधिकं समयं => न+अधिकम्+ समयम्+ समयं प्रदातुमशकत्। => समयम्+ प्रदातुम्+अशकत्। प्रदातुमशकत्। => प्रदातुम्+अशकत्। शीघ्रमेव => शीघ्रम्+एव गृहं परावृत्‍य => गृहम्+ परावृत्‍य द्रष्टुमारेभे। => द्रष्टुम्+आरेभे। प्रकामं परिश्रान्‍तो => प्रकामम्+ परिश्रान्‍त: सायं गृहं => सायम्+ गृहम्+ गृहं परावर्त्तमानोऽभूत्। => गृहम्+ परावर्त्तमान:+अभूत्। परावर्त्तमानोऽभूत्। => परावर्त्तमान:+अभूत्। यस्‍याऽऽननोपरि => यस्‍य+आननोपरि मूर्त्तिमतीव => मूर्त्तिम्+अतीव परीक्षाभवन्‍नानि: => परीक्षाभवनात्+नि:सारित: सारित: => परीक्षार्थि+इव गृहं प्रति => गृहम्+ प्रति रिङ्गमाणोऽभूत्। => रिङ्गमाण:+अभूत्। अस्‍ताचलं चुम्‍बतो => अस्‍ताचलम्+ चुम्‍बत: मरीचिमालिनोऽरुणिमेव => मरीचिमालिन:+अरुणिमा+एव मुखमुद्राऽपि => मुखमुद्रा+अपि मन्‍दमन्‍दं मालिन्‍यमस्‍पृशत्। => मन्दमन्दम्+ मालिन्‍यम्+अस्‍पृशत्। मालिन्‍यमस्‍पृशत्। => मालिन्‍यम्+अस्‍पृशत्। सेऽयमभूतपूर्वाविलक्षणता => सा+इयम्+अभूतपूर्वाविलक्षणता गूढं पश्चात्तापं => गूढम्+ पश्चात्तापम्+ पश्चात्तापं पिशुनयति => पश्चात्तापम्+ पिशुनयति रथ्‍यायां स => रथ्‍यायाम्+ स कोलाहलमिवाऽश्रौषीत्। => कोलाहलम्+इव+अश्रौषीत्। पश्चिमं व्‍योमप्रगाढं => पश्चिमम्+ व्‍योमप्रगाढम्+ व्‍योमप्रगाढं लोहितमिवाऽऽलोक्‍यत्। => व्‍योमप्रगाढम्+ लोहितम्+इव+आलोक्‍यत्। लोहितमिवाऽऽलोक्‍यत्। => लोहितम्+इव+आलोक्‍यत्। इवाऽदृष्‍यन्‍त। => इव+अदृष्‍यन्‍त। जातेत्‍यनुमानमकरोदसौ। => जाता+इति+अनुमानम्+अकरोत्+असौ। तस्‍यैव => तस्‍य+एव प्रतिवेशात्‍स्‍वल्‍प: => प्रतिवेशात्+स्‍वल्‍प: इवाश्रूयत। => इव+अश्रूयत। हृयमात‍ङ्कितं समजायत। => हृदयम्+आत‍ङ्कितम्+ समजायत। जातेति => जाता+इति तस्‍यान्‍तरं चीत्‍कारमकरोद‍तर्कितमेव। => तस्‍य+अन्‍तरम्+ चीत्‍कारम्+अकरोत्+अ‍तर्कितम्+एव। चीत्‍कारमकरोद‍तर्कितमेव। => चीत्‍कारम्+अकरोत्+अ‍तर्कितम्+एव। पादन्‍यासेनायं गृहं => पादन्‍यासेन+अयम्+ गृहम्+ गृहं प्रतिमुखमावर्जयत्। => गृहम्+ प्रतिमुखम्+आवर्जयत्। प्रतिमुखमावर्जयत्। => प्रतिमुखम्+आवर्जयत्। एवातिष्ठताम्। => एव+आतिष्ठताम्। विश्वासमपि => विश्वासम्+अपि कर्त्तुं नाशकत्। => कर्त्तुम्+ न+अशकत्। नाशकत्। => न+अशकत्। तस्‍यैव => तस्‍य+एव गृहं प्रज्‍वलदासीत्!! => गृहम्+ प्रज्‍वलत्+आसीत्!! प्रज्‍वलदासीत्!! => प्रज्‍वलत्+आसीत्!! दूरादेवाऽऽसौ => दूरात्+एव+असौ गात्रस्तम्‍भमन्‍वभवत्। => गात्रस्तम्‍भम्+अन्‍वभवत्। सकृत्‍सातङ्कोऽसौ => सकृत्+सातङ्क:+असौ दीनां विहङ्गमदृशं => दीनाम्+ विहङ्गम्+अदृशम्+ विहङ्गमदृशं भवनोपर्यपातयत्। => विहङ्गम्+अदृशम्+ भवनोपरि+अपातयत्। भवनोपर्यपातयत्। => भवनोपरि+अपातयत्। वह्निशिखाश्चन्‍द्रशालामस्‍पृशन्। => वह्निशिखाः+चन्‍द्रशालाम्+अस्‍पृशन्। वातायनं भक् => वातायनम्+ भक् भगिति => भक्+इति धूममुद्वमदासीत्! => धूमम्+उद्वमत्+आसीत्! भित्तीनां भेदस्‍य => भित्तीनाम्+ भेदस्‍य कपाटानां प्रज्‍वलनस्‍य => कपाटानाम्+ प्रज्‍वलनस्‍य रवोऽपि => रव:+अपि श्रूयमाणोऽभूत्। => श्रूयमाण:+अभूत्। रथ्‍यायां सम्‍भूता => रथ्‍यायाम्+ सम्‍भूत: राकेशं प्रति => राकेशम्+ प्रति हस्‍तावुत्तानीकृत्‍याऽस्‍पष्टतया => हस्‍तौ+उत्तानीकृत्‍य+अस्‍पष्टतया तेषामस्‍पष्ट: => तेषाम्+अस्‍पष्ट: नाऽभूत्। => न+अभूत्। सोऽयमद्भुतस्‍यास्‍यानुभवस्‍य => स:+अयम्+अद्भुतस्‍य+अस्‍य+अनुभवस्‍य प्रत्‍यक्षीकरणं कुर्वन्‍नासीत्। => प्रत्‍यक्षीकरणम्+ कुर्वन्+आसीत्। कुर्वन्‍नासीत्। => कुर्वन्+आसीत्। गृहं तत्‍समक्षमेव => गृहम्+ तत्‍समक्षम्+एव तत्‍समक्षमेव => तत्‍समक्षम्+एव दह्यमानमासीत्। => दह्यमानम्+आसीत्। यावत्‍स => यावत्+स नाद्राक्षीत्‍कस्‍यापि => न+अद्राक्षीत्+कस्‍य+अपि भवनं दह्यमानम्। => भवनम्+ दह्यमानम्। गृहाणां दहनसमये => गृहाणाम्+ दहनसमये किं वा => किम्+ वा कर्त्तव्‍यमिति => कर्त्तव्‍यम्+इति नाऽपारयदयं निर्धारयितुम्। => न+अपारयत्+अयम्+ निर्धारयितुम्। वह्निशिखानां शोणिमा => वह्निशिखानाम्+ शोणिमा इवाऽसौ => इव+असौ स्थितोऽभूत्। => स्थित:+अभूत्। तीव्रविषस्‍येव => तीव्रविषस्‍य+इव प्रभावोऽभूत्। => प्रभाव:+अभूत्। किङ्कर्त्तव्‍यविमूढोऽसौ => किङ्कर्त्तव्‍यविमूढ:+असौ स्तिमितं स्थितो => स्तिमितम्+ स्थित: वातायनात्‍सरभसं निर्गच्‍छन्‍तं => वातायनात्+सरभसम्+ निर्गच्‍छन्‍तम्+ निर्गच्‍छन्‍तं धूमं => निर्गच्‍छन्‍तम्+ धूमम्+ धूमं वीक्षमाणोऽभूत्। => धूमम्+ वीक्षमाण:+अभूत्। वीक्षमाणोऽभूत्। => वीक्षमाण:+अभूत्। सहसाऽस्‍य => सहसा+अस्‍य स्‍मृतिपथमुपारोहत्-यद् => स्‍मृतिपथम्+उपारोहत्-यद् वातायनस्‍याध => वातायनस्‍य+अध: सवेगमसौ => सवेगम्+असौ संरक्षयितुमधावत्। => संरक्षयितुम्+अधावत्। प्राचलत्‍स:। => प्राचलत्+स:। परं तस्‍यां => परम्+ तस्‍याम्+ तस्‍यां पादावकम्‍पताम्। => तस्‍याम्+ पादौ+अकम्‍पताम्। पादावकम्‍पताम्। => पादौ+अकम्‍पताम्। पुनरस्‍थादसौ => पुनः+अस्‍थात्+असौ बहिर्द्वारस्‍य => बहिः+द्वारस्‍य तोरणं चटात्‍कृत्‍य => तोरणम्+ चटात्कृत्‍य भूमावपतत्। => भूमौ+अपतत्। सर्वम‍पि => सर्वम्+अपि द्वामाच्‍छाद्यत। => द्वारम्+आच्‍छाद्यत। स्‍वभवनस्‍योपरि => स्‍वभवनस्‍य+उपरि सवेगमारुह्यं राकेशं => सवेगम्+आरुह्यम्+ राकेशम्+ राकेशं प्रति => राकेशम्+ प्रति किञ्चिदव्‍यक्तमक्रन्‍दत्। => किञ्चित्+अव्‍यक्तम्+अक्रन्‍दत्। परं राकेश: => परम्+ राकेश: श्रुत्‍वाऽपि => श्रुत्‍वा+अपि नाशृणोत्। => न+अशृणोत्। सहसैव => सहसा+इव सहसाऽस्‍य => सहसा+अस्‍य वदनात्तीव्रश्चीत्‍कारो => वदनात्+तीव्रः+चीत्‍कार: क्रन्द्रितुमैच्‍छत्-‘‘हन्‍त! => क्रन्द्रितुम्+ऐच्‍छत्-‘‘हन्‍त! परं स => परम्+ स: निर्णेतुं नाऽपारायद्यत् => निर्णेतुम्+ न+अपारायत्+यत् नाऽपारायद्यत् => न+अपारायत्+यत् किं वा => किम्+ वा शब्‍दं समुच्‍चारयेत्‍स => शब्दम्+ समुच्‍चारयेत्+स: समुच्‍चारयेत्‍स => समुच्‍चारयेत्+स: सोऽयमन्‍वभवद्यन्‍नाधुनाऽहं स्‍थातुं => स:+अयम्+अन्‍वभवत्+यत्+न+अधुना+अहम्+ स्‍थातुम्+ स्‍थातुं शक्‍नुयाम्। => स्‍थातुम्+ शक्‍नुयाम्। व्‍यतिकरग्रस्‍तोऽसौ => व्‍यतिकरग्रस्‍त:+असौ निर्भरमुपाऽविशत्तत्रैव => निर्भरम्+उपाविशत्+तत्र+एव सम्‍मुखमेव => सम्‍मुखम्+एव सशब्‍दं धरणावपतत्। => सशब्दम्+ धरणौ+अपतत्। धरणावपतत्। => धरणौ+अपतत्। तमिममुत्‍थापयितुवाच्‍छदसौ। => तम्+इमम्+उत्‍थापयितुम्+अवाञ्छत्+असौ। अयमपश्‍यद्यत् => अयम्+अपश्‍यत्+यत् सम्‍भूतास्‍तारस्‍वरेण => सम्‍भूताः+तारस्‍वरेण राकेशं सम्‍बोध्‍य => राकेशम्+ सम्‍बोध्‍य कि‍ञ्चिदुदीरयन्ति। => कि‍ञ्चित्+उदीरयन्ति। किमप्‍याकर्णयत्। => किमपि+आकर्णयत्। श्रवणशक्तिरेव => श्रवणशक्तिः+एव जनसम्‍मर्देऽस्मिन् => जनसम्‍मर्दे+अस्मिन् सातङ्कमेकं मुखमयमपश्‍यत्। => स+आतङ्कम्+एकम्+ मुखम्+अयम्+अपश्‍यत्। मुखमयमपश्‍यत्। => मुखम्+अयम्+अपश्‍यत्। विदारितनेत्रेणाऽनेन => विदारितनेत्रेण+अनेन बहुकालाऽनन्‍तरं स्‍मृतं => बहुकालानन्‍तरम्+ स्‍मृतम्+ स्‍मृतं यन्‍महेन्‍द्रस्‍यासीदिदं => स्‍मृतम्+ यत्+महेन्‍द्रस्‍य+आसीत्+इदम्+ यन्‍महेन्‍द्रस्‍यासीदिदं मुखम्। => यत्+महेन्‍द्रस्‍य+आसीत्+इदम्+ मुखम्। महेन्‍द्रं पर्यवारयन्। => महेन्‍द्रम्+ पर्यवारयन्। नितान्‍तं शोकाकुल: => नितान्‍तम्+ शोकाकुल: गृहादवधानं विकृष्य => गृहात्+अवधानम्+ विकृष्य वार्तालापमारभन्‍त। => वार्तालापम्+आरभन्‍त। तारघण्‍टारवं प्रकुर्वन्‍तं => तारघण्‍टारवम्+ प्रकुर्वन्‍तम्+ प्रकुर्वन्‍तं मरुत्तरशकटमेकमयमपश्‍यत्तत्र। => प्रकुर्वन्‍तम्+ मरुत्तरशकटम्+एकम्+अयम्+अपश्‍यत्+तत्र। मरुत्तरशकटमेकमयमपश्‍यत्तत्र। => मरुत्तरशकटम्+एकम्+अयम्+अपश्‍यत्+तत्र। कर्णयोर्नेत्रयोश्च => कर्णयोः+नेत्रयोः+च गृहोपर्यारोहणाय => गृहोपरि+आरोहणाय प्रयतमानानपश्‍यदयम्। => प्रयतमानान्+अपश्‍यत्+अयम्। सकरुणं करमुत्‍थाप्‍य => सकरुणम्+ करम्+उत्‍थाप्‍य करमुत्‍थाप्‍य => करम्+उत्‍थाप्‍य प्रावोचदसौ => प्रावोचत्+असौ मनस्‍येव- => मनसि+एव- शयानाऽस्ति। => शयाना+अस्ति। परं सोऽनुबभूव => परम्+ स:+अनुबभूव सोऽनुबभूव => स:+अनुबभूव यत्‍कोऽपि => यत्+कोऽपि नाऽशृणोत्तस्‍य => न+अशृणोत्+तस्‍य उद्विग्‍नतरं तस्‍य => उद्विग्‍नतरम्+ तस्‍य सम्‍प्रत्‍यपरस्मिन् => सम्‍प्रति+अपरस्मिन् व्‍यस्‍मरदात्‍मनो => व्‍यस्‍मरत्+आत्‍मन: भवनं दह्यमानम्। => भवनम्+ दह्यमानम्। स्‍मृतिपथमुपारोहन्ति => स्‍मृतिपथम्+उपारोहन्ति विवाहमसावस्‍मरत्, => विवाहम्+असौ+अस्‍मरत्, विवाहानन्‍तरं प्रायो => विवाहानन्‍तरम्+ प्राय: वत्‍सरद्वयं व्‍यतीतमासीत्। => वत्‍सरद्वयम्+ व्‍यतीतम्+आसीत्। व्‍यतीतमासीत्। => व्‍यतीतम्+आसीत्। एकदाऽस्‍य => एकदा+अस्‍य उक्तमभूत्- => उक्तम्+अभूत्- अनिवष्टं मया => अन्विष्टम्+ मया नामधेयं बुभूषो: => नामधेयम्+ बुभूषो: यद्ययं बालकस्‍तर्हि => यदि+अयम्+ बालकः+तर्हि बालकस्‍तर्हि => बालकः+तर्हि नामधेयं ‘रजनीकान्‍त:’, => नामधेयम्+ ‘रजनीकान्त:’, प्रहृतवानयम्। => प्रहृतवान्+अयम्। साम्‍प्रतं नासौ => साम्‍प्रतम्+ न+असौ नासौ => न+असौ निर्णेतुमपारयत्- => निर्णेतुम्+अपारयत्- दीर्घमेकस्‍य => दीर्घम्+एकस्‍य स्‍वरं श्रुत्‍वा => स्‍वरम्+ श्रुत्‍वा प्रत्‍यावर्त्ततायम्। => प्रत्‍यावर्त्तत+अयम्। आसीत्‍कश्चित् => आसीत्+कश्चित् ‘‘किं सुरेन्‍द्रो => ‘‘किम्+ सुरेन्‍द्र: नद्यां निममज्‍ज?‘‘ => नद्याम्+ निममज्‍ज?‘‘ कीदृशं दुर्भायपूर्णमिदं => कीदृशम्+ दुर्भायपूर्णम्+इदम्+ दुर्भायपूर्णमिदं दिनम्’’? => दुर्भायपूर्णम्+इदम्+ दिनम्’’? मुखं प्रत्‍यावर्त्तयत् => मुखम्+ प्रत्यावर्त्तयत् दूरं स्थितोऽभूत, => दूरम्+ स्थित:+अभूत्, स्थितोऽभूत, => स्थित:+अभूत्, सर्वेऽपि => सर्वे+अपि -लोकानां भग्‍नशेषां => लोकानाम्+ भग्‍नशेषाम्+ भग्‍नशेषां वाचमयमशृणोत्- => भग्‍नशेषाम्+ वाचम्+अयम्+अशृणोत्- वाचमयमशृणोत्- => वाचम्+अयम्+अशृणोत्- नद्यां प्रवाहो => नद्याम्+ प्रवाह: बहवश्‍छात्रा: => बहवः+छात्रा: पदम् अस्‍खलत् => पदम्+ अस्‍खलत् -तरणं नाऽजानात् => -तरणम्+ न+अजानात् नाऽजानात् => न+अजानात् प्रत्‍यभिघातम् अदात्-प्रयत्ना => प्रत्यभिघातम्+ अदात्-प्रयत्ना सुरेन्‍द्रस्‍याऽऽकृतितस्‍य => सुरेन्‍द्रस्‍य+आकृति:+तस्‍य चक्षुषोरनृत्‍यत्। => चक्षुष:+अनृत्‍यत्। घटनां पुनरस्‍मदयम्। => घटनाम्+ पुन:+अस्‍मरत्+अयम्। पुनरस्‍मदयम्। => पुन:+अस्‍मरत्+अयम्। अतीवोत्‍पाती => अतीव+उत्‍पाती कक्षायां वह्निवमद्भयां => कक्षायाम्+ वह्निवमद्भयाम्+ वह्निवमद्भयां नयनाभ्यामयं => वह्निवमद्भयाम्+ नयनाभ्याम्+अयम्+ नयनाभ्यामयं तं => नयनाभ्याम्+अयम्+ तम्+ तं पश्‍यति। => तम्+ पश्‍यति। तस्‍याज्ञां सर्वदाऽवहेलयति। => तस्‍य+आज्ञाम्+ सर्वदा+अवहेलयति। सर्वदाऽवहेलयति। => सर्वदा+अवहेलयति। भवस्‍योपरि => भवनस्‍य+उपरि प्रकोष्ठात्तत्‍पत्नीमानयन्‍त: => प्रकोष्ठात्+तत्पत्नीम्+आनयन्‍त: मृतेव => मृता+इव किमियं जीविष्‍यति? => किम्+इयम्+ जीविष्‍यति? जीविताऽस्ति => जीविता+अस्ति अयमपृच्‍छत्। => अयम्+अपृच्‍छत्। जनास्‍तां द्रष्टुं => जनाः+ताम्+ द्रष्टुम्+ द्रष्टुं गता:। => द्रष्टुम्+ गता:। पदध्‍वनिरुत्तिष्ठति। => पदध्‍वनिः+उत्तिष्ठति। ‘‘कोऽयम्? => ‘‘क:+अयम्? शनैरुपसृत्य => शनै:+उपसृत्य द्वयोरेव => द्वयोः+एव कृशानुरधुना => कृशानुः+अधुना ‘‘सुरेन्‍द्रोऽस्‍यामेव => ‘‘सुरेन्‍द्र:+अस्‍याम्+एव नद्यां निममज्‍ज, => नद्याम्+ निममज्‍ज, त्‍वं जानासि, => त्‍वम्+ जानासि, ‘‘सर्वमपि => ‘‘सर्वम्+अपि मद्गृहं वह्निसादभूत्। => मद्गृहम्+ वह्निसात्+अभूत्। वह्निसादभूत्। => वह्निसात्+अभूत्। तस्मिन्‍नेव => तस्मिन्+एव तामहं जीवयितुं => ताम्+अहम्+ जीवयितुम्+ जीवयितुं नाऽपारयम्। => जीवयितुम्+ न+अपारयम्। नाऽपारयम्। => न+अपारयम्। शिशुरपि => शिशुः+अपि तदानीं जन्‍मापि => तदानीम्+ जन्‍म+अपि जन्‍मापि => जन्‍म+अपि लब्‍धवानासीत्’’। => लब्‍धवान्+आसीत्’’। किञ्चिद्विचारयति। => किञ्चित्+विचारयति। कतिपयक्षणनन्‍तरं श्रूयते => कतिपयक्षणानन्‍तरम्+ श्रूयते गृहं मयैव => गृहम्+ मया+एव मयैव => मया+एव दग्‍धमासीत् => दग्‍धम्+आसीत् आसीत्‍स प्रतिशोधवह्नि: => आसीत्+सः+ प्रतिशोधवह्नि: मां दृष्ट्वा => माम्+ दृष्ट्वा फूत्‍कृतमासीत्। => फूत्‍कृतम्+आसीत्। तदाऽहमौषधालयमपि => तदा+अहम्+औषधालयम्+अपि गन्‍तुं नाऽपारयम्। => गन्तुम्+ न+अपारयम्। नाऽपारयम्। => न+अपारयम्। त्‍वद्गृहस्‍य => त्‍वत्+गृहस्‍य नाऽऽसीत्तत्र => न+आसीत्+तत्र तेष्‍वप्‍यग्निसंयोजनमकारि’। => तेषु+अपि+अग्निसंयोजनम्+अकारि’। धूर्त्तोऽवलिप्‍तश्चाऽभूत। => धूर्त्त:+अवलिप्‍तः+च+अभूत। उद्धृतस्‍त्‍वमेतावान्.........’’। => उद्धृतः+त्वम्+एतावान्.........’’। कथं सुरेन्‍द्रस्‍तत् => कथम्+ सुरेन्‍द्रः+तत् सुरेन्‍द्रस्‍तत् => सुरेन्‍द्रः+तत् कक्षायां प्रतिदिनमौद्धत्‍यमनुष्ठितवान्। => कक्षायाम्+ प्रतिदिनम्+औद्धत्‍यम्+अनुष्ठितवान्। प्रतिदिनमौद्धत्‍यमनुष्ठितवान्। => प्रतिदिनम्+औद्धत्‍यम्+अनुष्ठितवान्। कथं तेन => कथम्+ तेन लिखितं स्‍मृतिपत्रमध्‍यक्षाय => लिखितम्+ स्‍मृतिपत्रम्+अध्‍यक्षाय स्‍मृतिपत्रमध्‍यक्षाय => स्‍मृतिपत्रम्+अध्‍यक्षाय कथं बहुधा => कथम्+ बहुधा सकटाक्षमुदरीरितम् - => सकटाक्षम्+उदीरितम्+ - ‘‘अहं मत्पितु: => ‘‘अहम्+ मत्पितु: पूर्णं प्रतिशोधं => पूर्णम्+ प्रतिशोधम्+ प्रतिशोधं ग्रहीष्‍यामि, => प्रतिशोधम्+ ग्रहीष्‍यामि, निष्‍कासनं दृष्ट्वैव => निष्‍कासनम्+ दृष्ट्वा+इव दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+इव शान्तिर्भवेत्। => शान्तिः+भवेत्। कथं राकेशस्‍य => कथम्+ राकेशस्‍य एकश्‍छात्रोऽपि => एकः+छात्र:+अपि तस्‍यामेव => तस्‍याम्+एव कक्षायामधीयानोऽभूत्। => कक्षायाम्+अधीयान:+अभूत्। कथं तस्‍य => कथम्+ तस्‍य तमेव => तम्+एव सुरेन्‍द्रं नद्यां => सुरेन्द्रम्+ नद्याम्+ नद्यां पातयितुं => नद्याम्+ पातयितुम्+ पातयितुं योजना => पातयितुम्+ योजना कथं राकेशेन => कथम्+ राकेशेन कथं तेन => कथम्+ तेन कथं च => कथम्+ च तं सम्‍पात्‍य => तम्+ सम्‍पात्‍य स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि निममज्‍जैव। => निममज्‍ज+एव। नास्ति => न+अस्ति साम्‍प्रतं संसारे। => साम्‍प्रतम्+ संसारे। भविष्‍यत्-उज्‍ज्‍वलमासीत्, => भविष्‍यत्-उज्ज्वलम्+आसीत्, ‘‘अहमपि => ‘‘अहम्+अपि आसीन्‍मे => आसीत्+मे दण्‍डोऽत्रैव => दण्‍ड:+अत्र+एव अवश्‍यमेव => अवश्‍यम्+एव विस्‍मृतमासीत्’’। => विस्‍मृतम्+आसीत्’’। द्वावपि => द्वौ+अपि मित्रत्‍वमापन्‍नौ => मित्रत्‍वम्+आपन्‍नौ सख्‍यं पुन: => सख्‍यम्+ पुन: स्‍थापितमस्ति। => स्‍थापितम्+अस्ति। दु:खगाथामन्‍योन्‍यं श्रावयित्‍वा => दु:खगाथाम्+अन्‍योन्‍यम्+ श्रावयित्‍वा हृदयं शान्तिमनुभवति। => हृदयम्+ शान्तिम्+अनुभवति। शान्तिमनुभवति। => शान्तिम्+अनुभवति। सर्वथैवाऽऽवां विषण्‍णौ => सर्वथा+एव+आवाम्+ विषण्‍णौ द्वावपि’’। => द्वौ+अपि’’। मन्दहास्यं हसति। => मन्दहास्यम्+ हसति। हास्येऽस्मिन् => हास्ये+अस्मिन् करुणक्रन्दनमिव => करुणक्रन्दनम्+इव द्वावपि => द्वौ+अपि सुदूरं तरुतलादुलूकस्‍य => सुदूरम्+ तरुतलात्+उलूकस्‍य तरुतलादुलूकस्‍य => तरुतलात्+उलूकस्‍य ध्‍वनिरुत्तिष्ठति। => ध्‍वनिः+उत्तिष्ठति। दीपकं साम्‍प्रतमपि => दीपकम्+ साम्‍प्रतम्+अपि साम्‍प्रतमपि => साम्‍प्रतम्+अपि प्रज्‍वलितमस्ति। => ज्‍वलितम्+अस्ति। सरित्तथैव => सरित्+तथैव सशब्‍दं वहति। => सशब्दम्+ वहति। रामदयालुर्लेखपीठस्‍य => रामदयालुः+लेखपीठस्‍य व्‍यवस्‍थापितं पत्रराशिमपश्‍चत्, => व्‍यवस्‍थापितम्+ पत्रराशिम्+अपश्‍यत्, पत्रराशिमपश्‍चत्, => पत्रराशिम्+अपश्‍यत्, शनैश्च => शनैः+च एकैकमपठत्। => एक+एकम्+अपठत्। क‍स्मिंश्चिदपि => कस्मिंश्चित्+अपि किमप्‍यवधेयं नासीत्। => किमपि+अवधेयम्+ न+आसीत्। नासीत्। => न+आसीत्। पारिश्रमिकचैकपत्रं कस्‍यचिदुपवेशनस्‍यामन्‍त्रणं => पारिश्रमिक+च+एकपत्रम्+ कस्‍यचित्+उपवेशनस्‍य+आमन्‍त्रणम्+ कस्‍यचिदुपवेशनस्‍यामन्‍त्रणं वा => कस्‍यचित्+उपवेशनस्‍य+आमन्‍त्रणम्+ वा प्रतिदिनमेवंविधानि => प्रतिदिनम्+एवंविधानि पत्राण्‍यनेकश => पत्राणि+अनेकश: कुत्रचिदायोजितस्‍य => कुत्रचित्+आयोजितस्‍य स्‍वाध्‍यायिनश्‍छात्रस्‍य => स्‍वाध्‍यायिनः+छात्रस्‍य पण्डितस्‍याभिनन्‍दनमित्‍यादि => पण्डितस्‍य+अभिनन्‍दनम्+इत्‍यादि तैर्वृथा => तैः+वृथा पत्रैश्चेखिद्यते => पत्रैः+चेखिद्यते कुसुमपेलवं चेतो => कुसुमपेलवम्+ चेतः पत्रेष्‍वपि => पत्रेषु+अपि पत्रद्वयं तु => पत्रद्वयम्+ तु शोधलेखविसर्जनानुरोधपरकमासीत्। => शोधलेखविसर्जनानुरोधपरकम्+आसीत्। तयोरुपर्युड्डीयमानामेव => तयोः+उपर्युड्डीयमानाम्+एव दृष्टिं त्‍वरया => दृष्टिम्+ त्‍वरया कृत्‍वाऽवकारिकायां निपात्‍य => कृत्‍वा+अवकारिकायाम्+ निपात्‍य भूयोऽपि => भूय:+अपि ‘गज्‍जनसिंहवर्मणोऽभिनन्‍दनग्रन्‍थ: => ‘गज्‍जनसिंहवर्मणः+अभिनन्‍दनग्रन्‍थ: प्रकाशमायाति, => प्रकाशम्+आयाति, कालूलालशास्त्रिणोऽपि! => कालूलालशास्त्रिण:+अपि! कदाभिनन्दनग्रन्थज्ञ => कदा+अभिनन्दनग्रन्थः प्रकाशमेष्‍यति’’! => प्रकाशम्+एष्‍यति’’! पुनरपि => पुनः+अपि स्‍वाभिनन्‍दनग्रन्‍थं मुद्रितं => स्‍वाभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ मुद्रितम्+ मुद्रितं दिदृक्षुस्‍तत्‍प्रकाशनायाशेषसमुद्यमं => मुद्रितम्+ दिदृक्षुः+तत्प्रकाशनाय+अशेषसम्+उद्यमम्+ दिदृक्षुस्‍तत्‍प्रकाशनायाशेषसमुद्यमं चिकीर्षुरसति => दिदृक्षुः+तत्प्रकाशनाय+अशेषसम्+उद्यमम्+ चिकीर्षु:+असति चिकीर्षुरसति => चिकीर्षु:+असति मुमूर्षुरिव => मुमूर्षुः+इव कार्यं वा => कार्यम्+ वा देहं वा => देहम्+ वा पत्रं यत् => पत्रम्+ यत् भवेयुर्ममाभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रकाशनायेति => भवेयुः+मम+अभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रकाशनाय+इति कमलाकरं रविकुमारं => कमलाकरम्+ रविकुमारम्+ रविकुमारं केशवप्रसादं => रविकुमारम्+ केशवप्रसादम्+ केशवप्रसादं च => केशवप्रसादम्+ च समं पत्रमिदं => समम्+ पत्रम्+इदम्+ पत्रमिदं विलिख्‍य => पत्रम्+इदम्+ विलिख्‍य सच्छिष्‍यैर्ममाभिनन्‍दनग्रन्‍थनिर्माणाय => सच्छिष्‍यैः+मम+अभिनन्‍दनग्रन्‍थनिर्माणाय धारितस्‍तेन => धारितः+तेन ‘‘नायं ममाभिनन्‍दनमपि => ‘‘न+अयम्+ मम+अभिनन्‍दनम्+अपि ममाभिनन्‍दनमपि => मम+अभिनन्‍दनम्+अपि यद्यप्‍यहमुदासीनोऽस्मि => यद्यपि+अहम्+उदासीनः+अस्मि विरक्तोऽस्मि => विरक्त:+अस्मि प्रपञ्चेभ्‍यस्‍तथापि => प्रपञ्चेभ्‍यः+तथापि सदस्‍यानामयमाग्रहो वर्तते => सदस्‍यानाम्+अयम्+आग्रहः+ वर्तते ग्रन्‍थस्‍यास्‍य => ग्रन्‍थस्‍य+अस्‍य प्रस्‍तावमिमं स्‍वीकरिष्‍यतीति। => प्रस्‍तावम्+इमम्+ स्‍वीकरिष्‍यति+इति। स्‍वीकरिष्‍यतीति। => स्‍वीकरिष्‍यति+इति। कुशलमन्‍यत् => कुशलम्+अन्‍यत् प्रसन्‍नोऽस्ति => प्रसन्‍न:+अस्ति भवानिति => भवान्+इति इत्‍थं च => इत्थम्+ च अभिनन्‍दनग्रन्‍थसमितेरनुत्‍थानोपहतं तथा- => अभिनन्‍दनग्रन्‍थसमितेः+अनुत्‍थानोपहतम्+ तथा- कथतनिर्णयं शिष्‍यत्रयशिरसु => कथितनिर्णयम्+ शिष्‍यत्रयशिरसु महच्चित्रमसौ => महच्चित्रम्+असौ शिष्‍याश्च => शिष्‍याः+च प्राध्‍यापकपदमलङ्कुर्वाणा => प्राध्‍यापकपदम्+अलङ्कुर्वाणा: नासन् => न+आसन् कमलाकरमिश्रस्तु => कमलाकरमिश्रः+तु रामदयालुनाऽन्‍तर्घातं विधाय => रामदयालुना+अन्‍तर्घातम्+ विधाय मद्धस्‍ताच्छिन्‍नेति => मद्धस्‍तात्+छिन्‍नेति गोपनीयमपि => गोपनीयम्+अपि प्रकाश्‍यमानं गुरोर्दुराचरणवृत्तान्तं => प्रकाश्‍यमानम्+ गुरोः+दुराचरणवृत्तान्तम्+ गुरोर्दुराचरणवृत्तान्तं जज्ञौ। => गुरोः+दुराचरणवृत्तान्तम्+ जज्ञौ। परं गुरुचरणास्‍तथापि => परम्+ गुरुचरणाः+तथापि गुरुचरणास्‍तथापि => गुरुचरणाः+तथापि एवेति => एव+इति सम्‍प्राप्तं रामदयालोः => सम्‍प्राप्तम्+ रामदयालोः पत्रमसावित्‍थमुदतरत् => पत्रम्+असौ+इत्‍थम्+उदतरत् सादरं नम:। => सादरम्+ नम:। मन्‍नामनिवेशनप्रस्‍तावं विज्ञायातितरां => मन्नामनिवेशनप्रस्‍तावम्+ विज्ञाय+अतितराम्+ विज्ञायातितरां प्रसन्‍नोऽस्मि। => विज्ञाय+अतितराम्+ प्रसन्‍न:+अस्मि। प्रसन्‍नोऽस्मि। => प्रसन्‍न:+अस्मि। अतितरां विप्रकृष्टे => अतितराम्+ विप्रकृष्टे बोडोलैण्‍डप्रभृत्‍यान्‍दोलनसङ्कुलेऽतितरां विषमे => बोडोलैण्‍डप्रभृति+आन्‍दोलनसङ्कुले+अतितराम्+ विषमे अलं नास्मि। => अलम्+ न+अस्मि। नास्मि। => न+अस्मि। स्‍थानेऽपर: => स्‍थाने+अपर: शोभनं स्‍यादिति। => शोभनम्+ स्‍यात्+इति। स्‍यादिति। => स्‍यात्+इति। क्षमां याचमानो => क्षमाम्+ याचमान: भवतां शिष्‍य: => भवताम्+ शिष्‍य: प्राध्‍यापकोऽपर: => प्राध्‍यापक:+अपर: पत्रं प्राप्‍य => पत्रम्+ प्राप्‍य उत्तरं प्रेषयामि => उत्तरम्+ प्रेषयामि वेति => वा+इति मासमेकं क्षपयामास। => मासम्+एकम्+ क्षपयामास। गुरोरेव => गुरोः+एव रामदयालोर्दयालुतया => रामदयालोः+दयालुतया तदीयवरदहस्‍तक्षेपेणह => तदीयवरदहस्‍तक्षेपेण+इह स्‍वनियुक्तिं तदानीं => स्‍वनियुक्तिम्+ तदानीम्+ तदानीं सञ्जातामसावजानात्। => तदानीम्+ सञ्जाताम्+असौ+अजानात्। सञ्जातामसावजानात्। => सञ्जाताम्+असौ+अजानात्। किन्‍त्‍वत्रत्‍यप्रोपेश्वरविभागाध्‍यक्षस्‍यानिच्‍छया => किन्तु+अत्रत्यप्रोपेश्वरविभागाध्‍यक्षस्‍य+अनिच्‍छया तां नियुक्तिमसौ => ताम्+ नियुक्तिम्+असौ नियुक्तिमसौ => नियुक्तिम्+असौ रामदयालुं प्रति => रामदयालुम्+ प्रति कालूलालशास्त्रिणोऽहिनकुलम्। => कालूलालशास्त्रिण:+अहिनकुलम्। शत्रोर्मित्रं प्रीतिपात्रं => शत्रोः+मित्रम्+ प्रीतिपात्रम्+ प्रीतिपात्रं शिष्यो => प्रीतिपात्रम्+ शिष्य: सिद्धान्तं स्वीकृत्यासौ => सिद्धान्तम्+ स्वीकृत्य+असौ स्वीकृत्यासौ => स्वीकृत्य+असौ रविकुमारं न => रविकुमारम्+ न रविकुमारस्‍तु => रविकुमारः+तु तदीयकृपाकटाक्षमीहमानस्‍तथापि => तदीयकृपाकटाक्षम्+ईहमानः+तथापि तमनुकूलयितुं प्रयतत => तम्+अनुकूलयितुम्+ प्रयतत रामदयालोरभिनन्दनग्रन्थसमितौ => रामदयाल:+अभिनन्दनग्रन्थसमितौ स्‍यादिति => स्‍यात्+इति रामदयालुं प्रति => रामदयालुम्+ प्रति कृतवेदितामधर्मणातामात्‍मनो => कृतवेदिताम्+अधमर्णताम्+आत्‍मनः विदन्‍नपि => विदन्+अपि तदभिनन्‍दनग्रन्‍थं प्रत्‍यन्‍यमनस्‍कतामेवासावभजत्। => तदभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ प्रति+अन्‍यमनस्‍कताम्+एव+असौ+अभजत्। प्रत्‍यन्‍यमनस्‍कतामेवासावभजत्। => प्रति+अन्‍यमनस्‍कताम्+एव+असौ+अभजत्। अन्‍यच्‍च => अन्‍यत्+च मर्कटानिवोत्‍पातनिपातविघातविहितविषमसङ्कटान् => मर्कटान्+इव+उत्‍पातनिपातविघातविहितविषमसङ्कटान् विद्यालयं प्रापणै: => विद्यालयम्+ प्रापणै: स्‍वैरं समादिष्‍टस्‍य => स्‍वैरम्+ समादिष्‍टस्‍य शाककन्‍दादिवस्‍तुजातस्‍यापणाद् => शाककन्‍दादिवस्तुजातस्‍य+आपणाद् आनयनैरित्‍यादिभिरुपचारैरन्‍तेवासिदशायां वा => आनयनैः+इत्‍यादिभिः+उपचारैः+अन्‍तेवासिदशायाम्+ वा रामदयालुरिति => रामदयालुः+इति नेदानीन्‍तनी => न+इदानीन्‍तनी तदीयां चेतनामतुदत्। => तदीयाम्+ चेतनाम्+अतुदत्। चेतनामतुदत्। => चेतनाम्+अतुदत्। तृतीयस्‍तु => तृतीयः+तु प्रसन्‍नवदनोवाक्‍पटुरतिचतुर: => प्रसन्‍नवदन:+वाक्‍पटुः+अतिचतुर: संस्‍कृतविद्याध्‍ययनं विहायेतरेषु => संस्‍कृतविद्याध्‍ययनम्+ विहाय+इतरेषु विहायेतरेषु => विहाय+इतरेषु सर्वविधकार्येष्‍वबाह्यो => सर्वविधकार्येषु+अबाह्य: गुरुमुखलग्‍नस्‍तद्भालदर्शी => गुरुमुखलग्‍नः+तद्भालदर्शी पिशुनश्चासीत्। => पिशुनः+च+आसीत्। प्राप्तमात्र एव => प्राप्तमात्रम्+ एव गुरुपत्रेऽसौ => गुरुपत्रे+असौ केयं योजना => का+इयम्+ योजना लाभोऽस्‍माकमनेनाभिनन्‍दनग्रन्‍थसम्‍पादनदुर्व्‍यवसायेनेति। => लाभः+अस्‍माकम्+अनेन+अभिनन्‍दनग्रन्‍थसम्‍पादनदुर्व्‍यवसायेन+इति। अनन्‍तरमसौ => अनन्‍तरम्+असौ रामदयालुं प्रति => रामदयालुम्+ प्रति प्रतिपत्रमिदं विससर्ज- => प्रतिपत्रम्+इदम्+ विससर्ज- भवतां गुरुपादानामभिनन्‍दनग्रन्‍थ: => भवताम्+ गुरुपादानाम्+अभिनन्‍दनग्रन्‍थ: गुरुपादानामभिनन्‍दनग्रन्‍थ: => गुरुपादानाम्+अभिनन्‍दनग्रन्‍थ: परमं प्रमोदमञ्चतिचेत:। => परमम्+ प्रमोदम्+अञ्चतिचेत:। प्रमोदमञ्चतिचेत:। => प्रमोदम्+अञ्चतिचेत:। कथमयं जन: => कथम्+अयम्+ जन: नैव => न+एव सुचितोऽस्मिन् => सुचित:+अस्मिन् अभिनन्‍दनसमितिर्निर्मिता। => अभिनन्‍दनसमितिः+निर्मिता। लोकार्पणं कस्‍य => लोकार्पणम्+ कस्‍य सर्वं विचार्यैवाभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रकाशनोलूखले => सर्वम्+ विचार्य+एव+अभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रकाशनोलूखले विचार्यैवाभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रकाशनोलूखले => विचार्य+एव+अभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रकाशनोलूखले शिरोदेयमस्‍माभि:। => शिरोदेयम्+अस्‍माभि:। तावदयं प्रस्‍ताव:। => तावत्+अयम्+ प्रस्‍ताव:। प्रकाशकस्‍तु => प्रकाशकः+तु अर्थव्‍यवस्‍थापि => अर्थव्‍यवस्‍था+अपि सर्वं व्‍यवस्‍थाप्‍योपक्रम: => सर्वम्+ व्‍यवस्‍थाप्‍य+उपक्रम: व्‍यवस्‍थाप्‍योपक्रम: => व्‍यवस्‍थाप्‍य+उपक्रम: सहयोगोऽपेक्ष्‍यते => सहयोग:+अपेक्ष्‍यते स निर्देष्टव्‍यो => सः+ निर्देष्टव्‍य: नि:सङ्कोचमित्‍यलं विस्‍तरेण। => नि:सङ्कोचम्+इति+अलम्+ विस्‍तरेण। सादरं भवतां => सादरम्+ भवताम्+ भवतां शिष्‍य:-केशव:। => भवताम्+ शिष्‍य:-केशव:। परायणं पत्रं => परायणम्+ पत्रम्+ पत्रं प्राप्‍य => पत्रम्+ प्राप्‍य रविकुमारस्‍यानुत्तरेण => रविकुमारस्‍य+अनुत्तरेण रामदयालुरेतत् => रामदयालुः+एतत् पत्रमधिगत्‍य => पत्रम्+अधिगत्‍य सञ्चारमनुभवन् => सञ्चारम्+अनुभवन् तत्‍क्षणमुत्तरमित्‍थं प्रेषयामास => तत्‍क्षणम्+उत्तरम्+इत्‍थम्+ प्रेषयामास सर्वं त्‍वयैव => सर्वम्+ त्‍वया+एव त्‍वयैव => त्‍वया+एव त्‍वं तु => त्‍वम्+ तु सर्वं जानासि। => सर्वम्+ जानासि। अत्रत्‍यास्‍तु => अत्रत्‍या:+तु मानसम्‍मानादिकं कथमपि => मानसम्‍मानादिकम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि त्‍वमेव => त्वम्+एव त्‍वमेवाभिनन्‍दनसमिते: => त्‍वम्+एव+अभिनन्‍दनसमिते: त्‍वयैव => त्‍वया+एव सर्वं निर्धार्यं => सर्वम्+ निर्धार्यम्+ निर्धार्यं कार्यं => निर्धार्यम्+ कार्यम्+ कार्यं च। => कार्यम्+ च। यथोचितमाकलय्य => यथोचितम्+आकलय्य नायं मम => न+अयम्+ मम अहमपि => अहम्+अपि आर्थिकसहयोगमिह => आर्थिकसहयोगम्+इह कथं न => कथम्+ न करिष्‍याम्‍येव। => करिष्‍यामि+एव। मन्‍येऽयमभिनन्‍दनग्रन्‍थ: => मन्‍ये+अयम्+अभिनन्‍दनग्रन्‍थ: आवयोर्गुरुशिष्‍ययो: => आवयोः+गुरुशिष्‍ययो: सेतुरिवोभयोरुत्‍थानाय => सेतुः+इव+उभयोः+उत्थानाय शिष्टं स्‍वयमवगच्‍छस्‍येवेति। => शिष्टम्+ स्‍वयम्+अवगच्‍छसि+एव+इति। स्‍वयमवगच्‍छस्‍येवेति। => स्‍वयम्+अवगच्‍छसि+एव+इति। पत्रमिदमभिनन्‍दनाय => पत्रम्+इदम्+अभिनन्‍दनाय सन्‍नद्धोऽभवद् => सन्‍नद्धः+अभवद् श्रीमद्रायमदयालोर्व्‍यक्तित्‍वकृतित्‍वसमीक्षणपरकान् => श्रीमद्रायमदयालोः+व्यक्तित्‍वकृतित्‍वसमीक्षणपरकान् प्रेषयितुं पत्रमेकं => प्रेषयितुम्+ पत्रम्+एकम्+ पत्रमेकं मुद्राप्‍य => पत्रम्+एकम्+ मुद्राप्‍य आसेतुहिमाचलं तेभ्‍यस्‍तेभ्‍यो => आसेतुहिमाचलम्+ तेभ्‍यः+तेभ्‍यः तेभ्‍यस्‍तेभ्‍यो => तेभ्‍यः+तेभ्‍यः विद्वद्भ्‍यस्‍तद् => विद्वद्भ्‍यः+तत् स्‍वयस्‍यैव => स्‍वस्‍य+एव प्राध्‍यापकेभ्‍योऽभिनन्‍दनग्रन्‍थवृत्तान्‍तं प्रच्‍छादयन्, => प्राध्‍यापकेभ्‍यः+अभिनन्‍दनग्रन्‍थवृत्तान्तम्+ प्रच्‍छादयन्, नयनापाङ्गैस्‍तदीयाननानि => नयनापाङ्गैः+तदीय+आननानि तेषामि‍ङ्गिताकारचेष्टा: => तेषाम्+इङ्गिताकारचेष्टा: नामैतेऽस्‍मद्विभागीया => नाम+एते+अस्‍मद्विभागीया: नामैते => नाम+एते ममाभिनन्‍दने => मम+अभिनन्‍दने विघ्‍नमुत्‍पादयेयुरिति => विघ्‍नम्+उत्‍पादयेयुः+इति पर्याकुलचित्तवृत्तिस्‍तृणेऽपि => पर्याकुलचित्तवृत्तिः+तृणे+अपि स्‍वभार्यापुत्रादिभ्‍योऽप्‍यभिनन्‍दनग्रन्‍थवत्तान्‍तं रक्षन् => स्‍वभार्यापुत्रादिभ्‍यः+अपि+अभिनन्‍दनग्रन्‍थवृत्तान्‍तम्+ रक्षन् केवलं केशवप्रसादमेव => केवलम्+ केशवप्रसादम्+एव केशवप्रसादमेव => केशवप्रसादम्+एव केशवकृपाप्राप्‍तममृतं मन्‍यमान: => केशवकृपाप्राप्‍तम्+अमृतम्+ मन्‍यमान: कालं निनाय => कालम्+ निनाय तस्‍मादपि => तस्‍मात्+अपि केशवप्रसादादनवाप्‍याभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रगतिवार्तां मुहुरुत्‍सुक => केशवप्रसादात्+अनवाप्य+अभिनन्‍दनग्रन्‍थप्रगतिवार्ताम्+ मुहुः+उत्‍सुकः मुहुरुत्‍सुक => मुहुः+उत्‍सुकः प्रतिसप्‍ताहं तस्‍मै => प्रतिसप्‍ताहम्+ तस्‍मै पत्रं विसृजति => पत्रम्+ विसृजति एवमतीता: => एवम्+अतीता: केशवप्रसादोऽपि => केशवप्रसादः+अपि इत्‍यसौ => इति+असौ नवनलिनदलानामभावात्। => नवनलिनदलानाम्+अभावात्। तपन्‍त्‍यां धरित्र्यां => तपन्‍त्‍याम्+ धरित्र्याम्+ धरित्र्यां विभागीयकार्यं => धरित्र्याम्+ विभागीयकार्यम्+ विभागीयकार्यं पूर्वाह्ण => विभागीयकार्यम्+ पूर्वाह्ण सत्त्‍वरं सावहेलं => सत्त्‍वरम्+ सावहेलम्+ सावहेलं सम्‍पाद्य => सावहेलम्+ सम्‍पाद्य घण्टिकामवादयत्। => घण्टिकाम्+अवादयत्। आदिवसं प्रतिक्षणं => आदिवसम्+ प्रतिक्षणम्+ प्रतिक्षणं पत्रवाहकमेव => प्रतिक्षणम्+ पत्रवाहकम्+एव पत्रवाहकमेव => पत्रवाहकम्+एव रामदयालोरतिगहनामपि => रामदयालोः+अतिगहनाम्+अपि निद्रामच्छिनद् => निद्राम्+अच्छिनद् निगदन्‍नसौ => निगदत्+असौ गृहद्वारमधावत्। => गृहद्वारम्+अधावत्। पत्रवाहकस्‍तादाच्छिद्य => पत्रवाहकहस्तात्+आच्छिद्य पत्रमसौ => पत्रम्+असौ आनन्‍दीहरिचन्‍दनेन्‍दुशिशिरमिव => आनन्‍दीहरिचन्‍दनेन्‍दुशिशिरम्+इव लघुलघुभिरुच्‍छ्वसितै: => लघुलघुभिः+उच्‍छ्वसितै: लिखितमासीत् => लिखितम्+आसीत् चेतनामिव => चेतनाम्+इव रामदयालावादधता- => रामदयालौ+आदधता- भवतां व्‍यक्तित्‍वं => भवताम्+ व्‍यक्तित्‍वम्+ व्‍यक्तित्‍वं कृतित्‍वं => व्‍यक्तित्‍वम्+ कृतित्‍वम्+ कृतित्‍वं चाधिकृत्‍य => कृतित्‍वम्+ च+अधिकृत्‍य चाधिकृत्‍य => च+अधिकृत्‍य लेख एको => लेख:+ एक:+ एको मयैव => एक:+ मया+एव मयैव => मया+एव इदानीं प्रकाशनाय => इदानीम्+ प्रकाशनाय धनमपेक्षितम्। => धनम्+अपेक्षितम्। भवतां पञ्चाशदब्‍दपूर्तौ => भवताम्+ पञ्चाशदब्‍दपूर्तौ केवलं पञ्चमासा => केवलम्+ पञ्चमासा: एवावशिष्टा => एव+अवशिष्टा: सर्वं निश्चित्‍य => सर्वम्+ निश्चित्‍य आज्ञापनीयोऽयं जन => आज्ञापनीयः+अयम्+ जन: भवतां शिष्‍य: => भवताम्+ शिष्‍य: पठित्‍वेव => पठित्वा+एव व्रजन्निव => व्रजन्+इव रामदयालुश्चिरमास। => रामदयालुः+चिरमास। अन्‍येद्युरेव => अन्‍येद्युः+एव शोधच्‍छात्रानाहूय => शोधच्छात्रान्+आहूय रहस्‍यभाण्‍डमसावुद्बिभेद, => रहस्‍यभाण्‍डम्+असौ+उद्बिभेद, धनसङ्ग्रहं विधातुं => धनसङ्ग्रहम्+ विधातुम्+ विधातुं स्‍वव्‍यक्तित्‍वकृतित्‍वादिविषये => विधातुम्+ स्‍वव्‍यक्तित्‍वकृतित्‍वादिविषये लेखांश्च => लेखान्+च कस्मिंश्चिदुपवेशने => कस्मिंश्चित्+उपवेशने गन्‍तव्‍यमासीत्। => गन्‍तव्‍यम्+आसीत्। ‘‘देहल्‍यां सर्वां => ‘‘देहल्याम्+ सर्वाम्+ सर्वां व्‍यवस्‍थां => सर्वाम्+ व्‍यवस्‍थाम्+ व्‍यवस्‍थां साधयित्‍वा => व्‍यवस्‍थाम्+ साधयित्‍वा इत्‍यसौ => इति+असौ केशवप्रसादं पत्रेणासूचयत्। => केशवप्रसादम्+ पत्रेण+असूचयत्। पत्रेणासूचयत्। => पत्रेण+असूचयत्। देहल्‍यां रामदयालु: => देहल्याम्+ रामदयालु: उपवेशनान्‍तरं न्‍यवसत्। => उपवेशनान्‍तरम्+ न्‍यवसत्। साकं सम्‍पर्कं => साकम्+ सम्‍पर्कम्+ सम्‍पर्कं साधयितुमसौ => सम्‍पर्कम्+ साधयितुम्+असौ साधयितुमसौ => साधयितुम्+असौ भृशमयतत, => भृशम्+अयतत, परं सचिवानां => परम्+ सचिवानाम्+ सचिवानां दुर्भेद्यं => सचिवानाम्+ दुर्भेद्यम्+ दुर्भेद्यं व्‍यूहं => दुर्भेद्यम्+ व्‍यूहम्+ व्‍यूहं भेत्तुं => व्‍यूहम्+ भेत्तुम्+ भेत्तुं न => भेत्तुम्+ न अनन्‍तरमसौ => अनन्‍तरम्+असौ स्‍वाभिनन्‍दनग्रन्‍थं मासत्रयावधौ => स्‍वाभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ मासत्रयावधौ प्रकाशयितुमनुरुध्‍यते => प्रकाशयितुम्+अनुरुध्‍यते श्रेष्ठाश्च => श्रेष्ठाः+च रामदयालोर्नाम्‍नाप्‍यपरिचिता => रामदयालोः+नाम्‍ना+अपि+अपरिचिता: दूरादेव => दूरात्+एव तं पर्यहरन्। => तम्+ पर्यहरन्। प्रकाशकास्‍तु => प्रकाशकाः+तु पञ्चाशत्‍सहस्रं चत्‍वारिंशत्‍सहस्रं => पञ्चाशत्‍सहस्रम्+ चत्‍वारिंशत्‍सहस्रम्+ चत्‍वारिंशत्‍सहस्रं वा => चत्‍वारिंशत्‍सहस्रम्+ वा प्रदेयास्‍ततोऽभिनन्‍दनग्रन्‍थं षण्‍मासावधौ => प्रदेया:+तत:+अभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ षण्‍मासावधौ इत्‍यवादिषु:। => इति+अवादिषु:। रामदयालुर्लोकार्पणोद्घाटनादिकृते => रामदयालुः+लोकार्पणोद्घाटनादिकृते सम्‍पर्कं विधाय => सम्‍पर्कम्+ विधाय तं न्‍यमन्‍त्रयत्। => तम्+ न्‍यमन्‍त्रयत्। सोऽपि => सः+अपि प्रस्‍तावममुं स्‍वीचकार। => प्रस्‍तावम्+अमुम्+ स्‍वीचकार। रामदयालुर्लोकार्पणमहोत्‍सवस्‍य => रामदयालुः+लोकार्पणमहोत्‍सवस्‍य तिथिं तस्‍य => तिथिम्+ तस्‍य व्‍यक्तिगतसचिवायासूचयत्। => व्‍यक्तिगतसचिवाय+असूचयत्। इत्‍थं च => इत्थम्+ च नैराश्‍यमहातमिस्राया => नैराश्‍यम्+अहातमिस्राया: बहिरागतो => बहिः+आगतः रामदयालुर्दिनमणिसमिवाभिनन्‍दनग्रन्‍थलोकार्पणमहोत्‍सवं नेदीयांसं => रामदयालुः+दिनमणिम्+इव+अभिनन्‍दनग्रन्‍थलोकार्पणमहोत्‍सवम्+ नेदीयांसम्+ नेदीयांसं पश्‍यन् => नेदीयांसम्+ पश्‍यन् इत्‍थमित्‍थं वदिष्‍यामि, => इत्‍थम्+इत्‍थम्+ वदिष्‍यामि, चानेन => च+अनेन मत्‍कण्‍ठोपहारतां नेष्‍यन्‍त => मत्कण्‍ठोपहारताम्+ नेष्‍यन्‍त: भुवमपहाय => भुवम्+अपहाय ‘‘सोऽयमिषोरिव => ‘‘सः+अयम्+इषोः+इव रामदयालुरनयैव => रामदयालुः+अनया+एव मध्‍येमार्गमागरानगरमवतीर्य => मध्‍येमार्गम्+आगरानगरम्+अवतीर्य किमर्थं न => किमर्थम्+ न केशवप्रसादोऽपि => केशवप्रसादः+अपि सन्‍नाह्येतेति => सन्नाह्येत+इति स्‍वमानसेऽन्‍येद्युरेवागरां प्राप। => स्‍वमानसे+अन्‍येद्युः+एव+आगराम्+ प्राप। केशवप्रसादस्‍तु => केशवप्रसादः+तु अकालवातावलीमिव => अकालवातावलीम्+इव सहसोद्गतामनभ्रविद्युन्निपातमिवानाकलितोपस्‍थानं स्‍वगुरुचरणं => सहसा+उद्गताम्+अनभ्रविद्युत्+निपातम्+इव+अनाकलितोपस्‍थानम्+ स्‍वगुरुचरणम्+ स्‍वगुरुचरणं निजसद्मनि => स्‍वगुरुचरणम्+ निजसद्मनि समागतं प्राप्‍य => समागतम्+ प्राप्‍य चकितोऽपि => चकितः+अपि सर्वाकारप्रकटरमणीयतां दधौ, => सर्वाकारप्रकटरमणीयताम्+ दधौ, विद्धचरणतलमिव => विद्धचरणम्+इव कण्‍टकं गुरुचरणमसौ => कण्‍टकम्+ गुरुचरणम्+असौ गुरुचरणमसौ => गुरुचरणम्+असौ रामदयालुस्‍तु => रामदयालुः+तु देहल्‍यां मन्‍त्रालये => देहल्याम्+ मन्‍त्रालये कि‍ञ्चिदतीवावश्‍यकमुपवेशनमासीत्। => कि‍ञ्चित्+अतीव+आवश्‍यकम्+उपवेशनम्+आसीत्। तत्रोपस्‍थाय => तत्र+उपस्‍थाय मध्‍येमार्गमिह => मध्‍येमार्गम्+इह समायातोऽस्मि, => समायातः+अस्मि, पोलैण्‍डदेशेऽतिथिप्राध्‍यापकत्‍वेन => पोलैण्‍डदेशो+अतिथिप्राध्‍यापकत्‍वेन निमन्‍त्रणं व्‍यवस्‍थापितवानस्मि => निमन्‍त्रणम्+ व्‍यवस्‍थापितवान्+अस्मि व्‍यवस्‍थापितवानस्मि => व्‍यवस्‍थापितवान्+अस्मि देहल्‍यामित्‍यादिवचोभि: => देहल्‍याम्+इत्‍यादिवचोभि: केशवप्रसादं फणधरमिव => केशवप्रसादम्+ फणधरम्+इव फणधरमिव => फणधरम्+इव शकुन्‍तं जालेन, => शकुन्‍तम्+ जालेन, गोपीव => गोपी+इव हरिणं गीतमाधुर्येण => हरिणम्+ गीतमाधुर्येण वशीकर्तुमचेष्टत। => वशीकर्तुम्+अचेष्टत। केशवप्रसादोऽपि => केशवप्रसादः+अपि गुरोर्गुरुघण्‍टालतां जानन्‍नपि => गुरोः+गुरुघण्‍टालताम्+ जानन्+अपि जानन्‍नपि => जानन्+अपि महतीं गुरुभक्तिं => महतीम्+ गुरुभक्तिम्+ गुरुभक्तिं विनयं => गुरुभक्तिम्+ विनयम्+ विनयं प्रकटीकुर्वन्‍नुवाच- => विनयम्+ प्रकटीकुर्वन्+उवाच- प्रकटीकुर्वन्‍नुवाच- => प्रकटीकुर्वन्+उवाच- सौभाग्‍यम् अनुग्रहो => सौभाग्‍यम्+ अनुग्रह:+ अनुग्रहो मयि => अनुग्रह:+ मयि गुरुचरणानां शिष्‍यवात्‍सल्‍यं => गुरुचरणानाम्+ शिष्‍यवात्‍सल्यम्+ शिष्‍यवात्‍सल्‍यं चास्मिन् => शिष्‍यवात्‍सल्यम्+ च+अस्मिन् चास्मिन् => च+अस्मिन् तृणमिव => तृणम्+इव जन इत्‍यादिवचोवितानप्रतानसन्‍तानिनीं => जन:+ इत्यादिवचोवितानप्रतानसन्‍तानिनीम्+ इत्‍यादिवचोवितानप्रतानसन्‍तानिनीं गिरं => इत्यादिवचोवितानप्रतानसन्‍तानिनीम्+ गिरम्+ गिरं निजगाद। => गिरम्+ निजगाद। रामयालुस्‍तु => रामयालुः+तु मैवं वादी:। => मा+एवम्+ वादी:। त्‍वमेव => त्वम्+एव धुरं वोढासि => धुरम्+ वोढासि अपगतगौरवेऽस्मिन् => अपगतगौरवे+अस्मिन् नाभिमुखं गुरो: => न+अभिमुखम्+ गुरो: धूलिसात्‍सकर्तुं स्‍वगुरुम्। => धूलिसात्‍सकर्तुम्+ स्‍वगुरुम्। अस्‍माभिस्‍तु => अस्‍माभिः+तु स्‍वकर्त्तव्‍यं साधनीयम्। => स्‍वकर्त्तव्‍यम्+ साधनीयम्। अहं तु => अहम्+ तु एवास्मि => एव+अस्मि केवलं व्‍यवस्‍था-----‘व्‍यवस्‍था => केवलम्+ व्‍यवस्‍था-----‘व्‍यवस्‍था भविष्‍यत्‍येव’ => भविष्‍यति+एव’ कथनं रामदयालुरवदत् => कथनम्+ रामदयालुः+अवदत् रामदयालुरवदत् => रामदयालुः+अवदत् कापि => का+अपि पञ्चसहस्रराशिं केशवप्रसादस्‍य => पञ्चसहस्रराशिम्+ केशवप्रसादस्‍य करयोस्‍तमर्पयित्‍वा => करयोः+तम्+अर्पयित्‍वा पुनरुवाच- => पुनः+उवाच- अन्‍यदपि => अन्‍यत्+अपि दास्‍याम्‍येव। => दास्‍यामि+एव। अयं राशिस्‍तु => अयम्+ राशिः+तु राशिस्‍तु => राशिः+तु मुद्रणार्थं दीयते। => मुद्रणार्थम्+ दीयते। भुवमापतन्निवाभणत्। => भुवम्+आपतत्++इव+अभणत्। रामदयालुस्‍तु => रामदयालुः+तु गुरुचरणानां व्‍यक्तित्‍वम्’’, => गुरुचरणानाम्+ व्‍यक्तित्‍वम्’’, ‘‘गुरुचरणानां संस्‍कृतशोधक्षेत्रेऽवदानम्’’ => ‘‘गुरुचरणानाम्+ संस्‍कृतशोधक्षेत्रे+अवदानम्’’ संस्‍कृतशोधक्षेत्रेऽवदानम्’’ => संस्‍कृतशोधक्षेत्रे+अवदानम्’’ शोधच्‍छात्रैर्लेखापितान् => शोधच्छात्रैः+लेखापितान् इयं काचनसामग्री => इयम्+ काचनसामग्री मत्‍सकाशमपि => मत्‍सकाशम्+अपि इहैव => इह+एव मुद्रणं भवेदागरायाम्। => मुद्रणम्+ भवेत्+आगरायाम्। भवेदागरायाम्। => भवेत्+आगरायाम्। पञ्चसहस्रं रुप्‍यकाणि => पञ्चसहस्रम्+ रुप्‍यकाणि मुद्राणार्थं कमपि => मुद्राणार्थम्+ कमपि प्रकाशकमन्विष्‍य => प्रकाशकम्+अन्विष्‍य प्रकाशितेऽभिनन्‍दनग्रन्‍थे => प्रकाशिते+अभिनन्‍दनग्रन्‍थे साहाय्यं करिष्‍याम => साहाय्यम्+ करिष्‍याम शतं वा => शतम्+ वा द्विशतं वा => द्विशतम्+ वा संस्‍कृतविभागध्‍यक्षं प्रत्‍येकं => संस्‍कृतविभागध्‍यक्षम्+ प्रत्‍येकम्+ प्रत्‍येकं पत्रं => प्रत्‍येकम्+ पत्रम्+ पत्रं प्रेषयिष्‍यामो => पत्रम्+ प्रेषयिष्‍याम: अभिनन्‍दनमहोत्‍सवस्तु => अभिनन्‍दनमहोत्‍सवः+तु अत्रैव => अत्र+एव केशवप्रसादस्‍तु => केशवप्रसादः+तु सरभसं सबलात्‍कारं => सरभसम्+ सबलात्‍कारम्+ सबलात्‍कारं दीयमानं => सबलात्‍कारम्+ दीयमानम्+ दीयमानं वित्तजातं => दीयमानम्+ वित्तजातम्+ वित्तजातं पत्रजातं => वित्तजातम्+ पत्रजातम्+ पत्रजातं चानिच्‍छया => पत्रजातम्+ च+अनिच्‍छया चानिच्‍छया => च+अनिच्‍छया तावदेव => तावत्+एव पुनरपि => पुनः+अपि पञ्चसहस्रं रुप्‍यकाणि => पञ्चसहस्रम्+ रुप्‍यकाणि प्रयच्‍छन्‍नाह- => प्रयच्‍छन्+आह- ‘लोकार्पणमहोत्‍सवेऽयं राशिर्मह्यमर्पणीय:। => ‘लोकार्पणमहोत्‍सवे+अयम्+ राशिः+मह्यम्+अर्पणीय:। राशिर्मह्यमर्पणीय:। => राशिः+मह्यम्+अर्पणीय:। अहं तत्रैव => अहम्+ तत्रैव यदस्‍य => यत्+अस्‍य सुदपयोगमहं एकस्‍य => सदुपयोगम्+अहम्+ एकस्‍य स्‍थापनार्थं करिष्‍य => स्‍थापनार्थम्+ करिष्‍य चैतत् => च+एतत् ‘किं बहुना, => ‘किम्+ बहुना, कालोऽयमेतादृश:। => कालः+अयम्+एतादृश:। एवमेव => एवम्+एव प्रवर्तनीयं भवति। => प्रवर्तनीयम्+ भवति। भवानेव => भवान्+एव पञ्जीकरणं कारयिष्‍याम:, => पञ्जीकरणम्+ कारयिष्‍याम:, धनं ददति, => धनम्+ ददति, तैरायकरान्‍मुक्ति: => तैः+आयकरान्मुक्ति: शासकीयमनुदानं त्‍ववश्‍यमेव => शासकीयम्+अनुदानम्+ तु+अवश्‍यम्+एव त्‍ववश्‍यमेव => तु+अवश्‍यम्+एव ग्रहीतव्‍यम् अन्‍यथा => ग्रहीतव्‍यम्+ अन्‍यथा कथं शोधसंस्‍थानं => कथम्+ शोधसंस्‍थानम्+ शोधसंस्‍थानं चलेत्’’ => शोधसंस्‍थानम्+ चलेत्’’ इत्‍थं केशवप्रसादं => इत्थम्+ केशवप्रसादम्+ केशवप्रसादं बहुश => केशवप्रसादम्+ बहुश: उच्‍चं नीचं => उच्‍चम्+ नीचम्+ नीचं च => नीचम्+ च ‘इदानीं कृतकृत्‍योऽस्मि, => ‘इदानीम्+ कृतकृत्‍यः+अस्मि, कृतकृत्‍योऽस्मि, => कृतकृत्‍यः+अस्मि, किं बहुना, => किम्+ बहुना, महतोत्‍साहेन => महता+उत्‍साहेन कुलपतिपदं वा => कुलपतिपदम्+ वा निदेशकपदं वापि => निदेशकपदम्+ वा+अपि वापि => वा+अपि दुर्लभमित्‍यनल्‍पकल्‍पनाकवलितस्‍वान्‍त => दुर्लभम्+इति+अनल्‍पकल्‍पनाकवलितस्‍वान्‍त: केशवप्रसादमागरतो => केशवप्रसादम्+आगरतः गृहनगरमाजगाम => गृहनगरम्+आजगाम यथाऽभिनन्‍दनदिनं निकटायते => यथा+अभिनन्‍दनदिनम्+ निकटायते तथोत्‍कायते => तथा+उत्‍कायते रामदयालोश्चेत:। => रामदयालोः+चेत:। प्रतिसप्ताहमासौ => प्रतिसप्ताहम्+असौ पत्रं विसृजति। => पत्रम्+ विसृजति। पत्रोत्तरं प्रतीक्षते। => पत्रोत्तरम्+ प्रतीक्षते। उत्तरं नायाति। => उत्तरम्+ न+आयाति। नायाति। => न+आयाति। अङ्गीकृतं परिपालयिष्‍यति => अङ्गीकृतम्+ परिपालयिष्‍यति यद्यहं अस्मिन् => यदि+अहम्+ अस्मिन् स्‍यां तर्हि => स्‍याम्+ तर्हि केशवप्रसादं अत्रैव => केशवप्रसादम्+ अत्रैव व्‍यवस्‍थापयेयम् इत्‍यसौ => व्‍यवस्‍थापयेयम्+ इति+असौ इत्‍यसौ => इति+असौ महुर्मुहु: => मुहुः+मुहु: एकं प्रतिपत्रं => एकम्+ प्रतिपत्रम्+ प्रतिपत्रं प्रेषयन् => प्रतिपत्रम्+ प्रेषयन् प्रकाशकायाभिनन्‍दनग्रन्‍थ:। => प्रकाशकाय+अभिनन्‍दनग्रन्‍थ:। प्रकाशकोऽसौ => प्रकाशकः+असौ भूयोऽपि => भूयः+अपि मुद्रणार्थं धनम्। => मुद्रणार्थम्+ धनम्। अन्‍यच्‍च- => अन्‍यत्+च- धनमपेक्ष्‍येत। => धनम्+अपेक्ष्‍येत। प्रमाणमिति। => प्रमाणम्+इति। किं क्रियेत? => किम्+ क्रियेत? दशसहस्रं पूर्वमेव => दशसहस्रम्+ पूर्वमेव रामदयालुरिदानीमर्थकार्श्‍यमनुभवति। => रामदयालुः+इदानीम्+अर्थकार्श्‍यम्+अनुभवति। खिन्‍नौऽसौ => खिन्‍नौ+असौ समग्रेऽपि => समग्रे+अपि पत्रं लिखित्‍वा => पत्रम्+ लिखित्‍वा धनसञ्चयं कुरु। => धनसञ्चयम्+ कुरु। अहमपि => अहम्+अपि भूयोऽपि => भूयः+अपि धनं प्रेषयितुं => धनम्+ प्रेषयितुम्+ प्रेषयितुं यतिष्‍य’’ => प्रेषयितुम्+ यतिष्‍ये’’ स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि दानं दातुं => दानम्+ दातुम्+ दातुं कांश्चित् => दातुम्+ कांश्चित् पत्रं लिखितवान् => पत्रम्+ लिखितवान् चोपस्‍थातुं सर्वान् => च+उपस्‍थातुम्+ सर्वान् एकोत्तरसार्धशतमन्‍यैश्च => एकोत्तरसार्धशतम्+अन्‍यैः+च प्रत्‍येकं प्रेषितानि। => प्रत्येकम्+ प्रेषितानि। सर्वमपि => सर्वम्+अपि धनराशिं रामदयालु: => धनराशिम्+ रामदयालु: अनन्‍तरं च => अनन्‍तरम्+ च प्रत्‍यासन्‍नेऽभिनन्‍दनदिने => प्रत्यासन्‍ने+अभिनन्‍दनदिने स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव रामदयालुस्‍तानि => रामदयालुः+तानि त्रिशतं च => त्रिशतम्+ च केशवप्रसादं प्रति => केशवप्रसादम्+ प्रति अभिनन्‍दनं नितरां => अभिनन्‍दनम्+ नितराम्+ नितरां भव्‍यं => नितराम्+ भव्‍यम्+ भव्‍यं जातम्। => भव्‍यम्+ जातम्। सर्वमपि => सर्वम्+अपि समीचीनं व्‍यवस्‍थापितमभूत्। => समीचीनम्+ व्‍यवस्‍थापितम्+अभूत्। व्‍यवस्‍थापितमभूत्। => व्‍यवस्‍थापितम्+अभूत्। रामदयालुर्हर्षातिरेकाद् => रामदयालुः+हर्षातिरेकाद् केशवप्रसादं तत्रैवालि‍ङ्गितुमुत्‍कण्ठितोऽभवत्। => केशवप्रसादम्+ तत्रैवव+आलि‍ङ्गितुम्+उत्‍कण्ठित:+अभवत्। तत्रैवालि‍ङ्गितुमुत्‍कण्ठितोऽभवत्। => तत्रैवव+आलि‍ङ्गितुम्+उत्‍कण्ठित:+अभवत्। यथाकालं सम्‍प्राप्तो => यथाकालम्+ सम्‍प्राप्त: बाल्‍यभाषणं बहुकालं => बाल्‍यभाषणम्+ बहुकालम्+ बहुकालं यावद् => बहुकालम्+ यावद् सोऽयं मम => सः+अयम्+ मम कौपीनमित्रं सम्‍प्रति => कौपीनमित्रम्+ सम्‍प्रति महाविद्वांश्च => महाविद्वान्+च अहं च => अहम्+ च सञ्जातोऽस्‍मीति => सञ्जातः+अस्मीति+इति स्‍वभाषणं समाप्तिमनयत्। => स्‍वभाषणम्+ समाप्तिम्+अनयत्। समाप्तिमनयत्। => समाप्तिम्+अनयत्। अन्‍यैश्च => अन्‍यैः+च केशवप्रसादस्‍यानुरोधेन => केशवप्रसादस्‍य+अनुरोधेन सामगतैर्विद्वद्भिश्चाटुप्रवीणै => सामगतैः+विद्वद्भिः+चाटुप्रवीणै प्रशंसायां द्यावापृथिव्‍यौ => प्रशंसायाम्+ द्यावापृथिव्‍यौ रामदयालोश्चित्तमतिमात्रमधडधडायत। => रामदयालोश्चित्तम्+अतिमात्रम्+अधडधडायत। लोकार्पणं केशवप्रसादेन => लोकार्पणम्+ केशवप्रसादेन इवासौ => इव+असौ मुहुर्मुहु: => मुहुः+मुहु: सौत्‍सुक्‍यं निध्‍यायति => सौत्‍सुक्‍यम्+ निध्‍यायति एवानुयुनक्ति => एव+अनुयुनक्ति मुद्रितोऽभिनन्‍दनग्रन्‍थ:?’ => मुद्रितः+अभिनन्‍दनग्रन्‍थ:?’ केशवप्रसादस्‍तु => केशवप्रसादः+तु ‘सर्वं सज्‍जं, => ‘सर्वम्+ सज्‍जम्, मातृकात्रयं सपुटवस्‍त्रबन्‍धाय => मातृकात्रयम्+ सपुटवस्‍त्रबन्‍धाय बन्‍धकस्‍यापणे => बन्‍धकस्‍य+आपणे सायं यावत् => सायम्+ यावत् सावरणं सपुटवस्‍त्रबन्‍धं => सावरणम्+ सपुटवस्‍त्रबन्‍धम्+ सपुटवस्‍त्रबन्‍धं तद् => सपुटवस्‍त्रबन्‍धम्+ तद् इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्त्वा तच्‍छङ्कापिशाचीं शमयाञ्चकार। => तत्छङ्कापिशाचीम्+ शमयाञ्चकार। आसायमामध्‍यरात्रं केशवप्रसादेन => आसायम्+आमध्‍यरात्रम्+ केशवप्रसादेन यदाऽभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य => यदा+अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्य दर्शनं नावाप्तम, => दर्शनम्+ न+अवाप्तम्, नावाप्तम, => न+अवाप्तम्, अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍यास्तित्‍वविषयेऽप्‍यसौ => अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य+अस्तित्‍वविषये+अपि+असौ अहं स्‍वयमेवान्तिमप्रूफसंशोधनं => अहम्+ स्‍वयम्+एव+अन्तिमप्रूफसंशोधनम्+ स्‍वयमेवान्तिमप्रूफसंशोधनं विधास्‍य => स्‍वयम्+एव+अन्तिमप्रूफसंशोधनम्+ विधास्‍ये केशवप्रसादमसकृदुक्‍त्‍वाप्‍यसौ => केशवप्रसादम्+असकृत्+उक्‍त्‍वा+अपि+असौ प्रूफमातृकामेतावताधिगतवान्। => प्रूफमातृकाम्+एतावत+अधिगतवान्। अन्‍यच्‍च => अन्‍यत्+च कार्यहानिं चिन्‍तयित्‍वा => कार्यहानिम्+ चिन्‍तयित्‍वा सर्वं मयैवेह => सर्वम्+ मया+एव+इह मयैवेह => मया+एव+इह साधितमिति => साधितम्+इति इवालक्ष्‍यत, => इव+अलक्ष्‍यत, अभिनन्‍दनग्रन्‍थवार्तायाश्च => अभिनन्‍दनग्रन्‍थवार्तायाः+च इदानीं सम्‍प्रवृत्तेऽप्‍यभिनन्‍दमहे => इदानीम्+ सम्‍प्रवृत्ते+अपि+अभिनन्‍दमहे सम्‍प्रवृत्तेऽप्‍यभिनन्‍दमहे => सम्‍प्रवृत्ते+अपि+अभिनन्‍दमहे ग्रन्‍थोऽसौ => ग्रन्‍थः+असौ पर्याकुलमासीन्‍मनो => पर्याकुलम्+आसीत्+मन: इदानीं तु => इदानीम्+ तु अप्‍यवसरो => अपि+अवसर: नास्ति। => न+अस्ति। कौशेयवस्‍त्रबद्धं मञ्जूषाकृति => कौशेयवस्‍त्रबद्धम्+ मञ्जूषाकृति स्‍वयंसेवकेषु => स्वयम्+सेवकेषु यदाधिमञ्चमानीय => यदा+अधिमञ्चम्+आनीय समुच्‍छ्वसितं चेतो => समुच्‍छ्वसितम्+ चेतः इदानीमपि => इदानीम्+अपि सपुटवस्‍त्रबन्‍धं विधाय => सपुटवस्‍त्रबन्‍धम्+ विधाय प्रदत्तोऽभिनन्‍दनग्रन्‍थ:। => प्रदत्तः+अभिनन्‍दनग्रन्‍थ:। बहुभिर्विद्वद्वर्यैरस्‍मद्गुरुचरणानां श्रीरामदयालूनां => बहुभिः+विद्वद्वर्यैः+अस्‍मद्गुरुचरणानाम्+ श्रीरामदयालूनाम्+ श्रीरामदयालूनां श्रीरामस्‍येव => श्रीरामदयालूनाम्+ श्रीरामस्‍य+इव श्रीरामस्‍येव => श्रीरामस्‍य+इव दयालूनां कीर्तिकथा, => दयालूनाम्+ कीर्तिकथा, पाण्डित्‍यं, => पाण्डित्‍यम्+, महनीयं कृतित्‍वमिह => महनीयम्+ कृतित्वम्+इह कृतित्‍वमिह => कृतित्वम्+इह केशवप्रसादो ध्‍वनिविस्‍तारकयन्‍त्रसमक्षं => केशवप्रसादः+ ध्‍वनिविस्‍तारकयन्‍त्रसमक्षम्+ ध्‍वनिविस्‍तारकयन्‍त्रसमक्षं स्थित => ध्‍वनिविस्‍तारकयन्‍त्रसमक्षम्+ स्थितः+ स्थित उद्घोषयन्‍नासीत्....अहं => स्थितः+ उद्घोषयत्+न+आसीत्....अहम्+ उद्घोषयन्‍नासीत्....अहं तु => उद्घोषयत्+न+आसीत्....अहम्+ तु यदेतेषामौदार्यस्‍य => यत्+एतेषाम्+औदार्यस्‍य सीमैव => सीमा+एव नास्‍तीति। => न+अस्‍ति+इति। एतेषामभिनन्‍दनावसरे => एतेषाम्+अभिनन्‍दनावसरे पञ्चसहस्ररूप्‍यकमितो => पञ्चसहस्ररूप्‍यकम्+इतः राशिर्य => राशिः+यः एतेषां शिष्‍यै: => एतेषाम्+ शिष्‍यै: सङ्गृहीतस्‍तस्‍य => सङ्गृहीतः+तस्‍य सुदपयोगं स्‍वकोशेनापरमपि => सदुपयोगम्+ स्‍वकोशेन+अपरम्+अपि स्‍वकोशेनापरमपि => स्‍वकोशेन+अपरम्+अपि पञ्चसहस्रात्‍मकं राशिं => पञ्चसहस्रात्‍मकम्+ राशिम्+ राशिं संयोज्‍य => राशिम्+ संयोज्‍य स्‍थापनां करिष्‍यामीति => स्‍थापनाम्+ करिष्‍यामि+इति करिष्‍यामीति => करिष्‍यामि+इति तालिकावादनस्‍यावसरं दातुं => तालिकावादनस्‍य+अवसरम्+ दातुम्+ दातुं क्षणं => दातुम्+ क्षणम्+ क्षणं विरराम। => क्षणम्+ विरराम। मन्त्रिणोऽनुयायिनः => मन्त्रिणः+अनुयायिनः अधिमञ्चं यत् => अधिमञ्चम्+ यत् शतांशमपि => शतांशम्+अपि नावगच्‍छन्ति। => न+अवगच्‍छन्ति। शतप्राया अध्‍यापकाश्‍छात्रा => शतप्राया:+ अध्‍यापकाः+छात्रा: अध्‍यापकाश्‍छात्रा => अध्‍यापकाः+छात्रा: केशनप्रसादस्‍यानुरोधेन => केशवप्रसादस्‍य+अनुरोधेन समागतास्‍तेऽपि => समागताः+ते+अपि रामदयालोरतिरञ्जितां प्रशस्तिं => रामदयालोः+अतिरञ्जिताम्+ प्रशस्तिम्+ प्रशस्तिं श्रावं => प्रशस्तिम्+ श्रावम्+ श्रावं श्रावं => श्रावम्+ श्रावम्+ श्रावं विरक्‍ता => श्रावम्+ विरक्‍ता:+ विरक्‍ता निद्रान्ति => विरक्‍ता:+ निद्रान्ति अतो न => अत:+ न विरामचिह्नमवागच्‍छन्। => विरामचिह्नम्+अवागच्‍छन्। तालिकावादनं कृतं => तालिकावादनम्+ कृतम्+ कृतं तदा => कृतम्+ तदा कारणमविज्ञायापि => कारणम्+अविज्ञाय+अपि सोत्‍साहं सझम्‍पं => सोत्‍साहम्+ सझम्‍पम्+ सझम्‍पं तालीर्वादयाम्‍बभूवु:। => सझम्‍पम्+ तालीव:+वादयाम्‍बभूवु:। तालीर्वादयाम्‍बभूवु:। => तालीव:+वादयाम्‍बभूवु:। रामदयालुस्‍तु => रामदयालुः+तु पञ्सहस्रात्‍मकं राशिं => पञ्सहस्रात्‍मकम्+ राशिम्+ राशिं केशवप्रसादायार्पितवानस्मि, => राशिम्+ केशवप्रसादाय+अर्पितवान्+अस्मि, केशवप्रसादायार्पितवानस्मि, => केशवप्रसादाय+अर्पितवान्+अस्मि, योऽस्मिन्‍नवसरे => यः+अस्मिन्+अवसरे मह्यमर्पणीय: => मह्यम्+अर्पणीय: पञ्चसहस्रं योजनीयमिति => पञ्चसहस्रम्+ योजनीयम्+इति योजनीयमिति => योजनीयम्+इति केयं वार्तेति => केयम्+ वार्ता+इति वार्तेति => वार्ता+इति ‘आस्‍तां तावत्, => ‘आस्ताम्+ तावत्, कीदृशं शोधसंस्‍थानं, => कीदृशम्+ शोधसंस्‍थानम्, कस्‍तत् => कः+तत् यद्येवं तर्हि => यदि+एवम्+ तर्हि उपह्रियमाणं पञ्चसहस्रं => उपह्रियमाणम्+ पञ्चसहस्रम्+ पञ्चसहस्रं केशवप्रसादेन => पञ्चसहस्रम्+ केशवप्रसादेन घोषितमपरं च => घोषितम्+अपरम्+ च पञ्चसहस्रं स्‍वकक्ष => पञ्चसहस्रम्+ स्‍वकक्षे क्रोडीकरिष्‍या‍मीति => क्रोडीकरिष्‍या‍मि+इति दशसहस्ररूप्‍यकाणां मे => दशसहस्ररूप्‍यकाणाम्+ मे इदानीमपि => इदानीम्+अपि विलम्‍बोऽभिनन्‍दनग्रन्‍थसमर्पण => विलम्‍बः+अभिनन्‍दनग्रन्‍थसमर्पणे इत्‍युत्‍सुकश्चुलुकितचेताश्चिरं तस्‍थौ। => इति+उत्‍सुकः+च+उलुकितचेताः+चिरम्+ तस्‍थौ। ‘‘इमं च => ‘‘इमम्+ च एकोत्तरपञ्चसहस्ररूप्‍यकराशिमभिनन्‍दनसमिते: => एकोत्तरपञ्चसहस्ररूप्‍यकराशिम्+अभिनन्‍दनसमिते: स्‍थानीयाध्‍यक्षा => स्‍थानीया+अध्‍यक्षा: अस्‍माकं संस्‍थानस्‍य => अस्‍माकम्+ संस्‍थानस्‍य गुरुवर्याणां करकमलयोरर्पयिष्‍यन्ति’’। => गुरुवर्याणाम्+ करकमलयो:+अर्पयिष्‍यन्ति’’। करकमलयोरर्पयिष्‍यन्ति’’। => करकमलयो:+अर्पयिष्‍यन्ति’’। एकोत्तरपञ्चसहस्ररूप्‍यकराशिगर्भितमावरणपत्रं हस्‍ते => एकोत्तरपञ्चसहस्ररूप्‍यकराशिगर्भितम्+आवरणपत्रम्+ हस्‍ते रामदयालुरचिन्‍तयत्-कथमिदमावरणपत्रमियद् => रामदयालुः+अचिन्‍तयत्-कथम्+इदम्+आवरणपत्रम्+इयद् एकोत्तरपञ्चसहस्ररूप्‍यकाणां ड्राफ्टं => एकोत्तरपञ्चसहस्ररूप्‍यकाणाम्+ ड्राफ्टम्+ ड्राफ्टं निर्माप्‍येह => ड्राफ्टम्+ निर्माप्‍य+इह निर्माप्‍येह => निर्माप्‍य+इह सन्निधापितं केशवप्रसादेनेति। => सन्निधापितम्+ केशवप्रसादेन+इति। केशवप्रसादेनेति। => केशवप्रसादेन+इति। ‘‘इदानीं केन्‍द्रीयशासन => ‘‘इदानीम्+ केन्‍द्रीयशासने उपमन्त्रिपदमलङ्कुर्वाणा: => उपमन्त्रिपदम्+अलङ्कुर्वाणा: श्रीरामदयाल्‍विभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य => श्रीरामदयालु+अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य लोकार्पणं विधास्‍यन्ति, => लोकार्पणम्+ विधास्‍यन्ति, तस्‍यैकां मातृकां => तस्‍य+एकाम्+ मातृकाम्+ मातृकां च => मातृकाम्+ च गुरुवर्येभ्‍योऽर्पयिष्‍यन्ति’’। => गुरुवर्येभ्‍यः+अर्पयिष्‍यन्ति’’। अभ्रङ्कषमुदच्‍छलद् => अभ्रङ्कषमुद+उच्‍छलद् रामदयालोर्हृदयम्। => रामदयालोः+हृदयम्। अयं स => अयम्+ स इदानीं सोऽजरोऽमरश्च => इदानीम्+ सः+अजरः+अमरः+च सोऽजरोऽमरश्च => सः+अजरः+अमरः+च नश्वरमिदं शरीरं => नश्वरम्+इदम्+ शरीरम्+ शरीरं नाशमुपेष्‍यति, => शरीरम्+ नाशम्+उपेष्‍यति, नाशमुपेष्‍यति, => नाशम्+उपेष्‍यति, परमभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍तु => परम+अभिनन्‍दनग्रन्‍थः+तु आसेतुहिमाचलं तेषु => आसेतुहिमाचलम्+ तेषु सरितश्च => सरितः+च नयनेऽश्रुपरिप्‍लुते => नयने+अश्रुपरिप्‍लुते केवलं गुरुवर्याणां => केवलम्+ गुरुवर्याणाम्+ गुरुवर्याणां व्‍यक्तित्‍वं => गुरुवर्याणाम्+ व्‍यक्तित्‍वम्+ व्‍यक्तित्‍वं कृतित्‍वं => व्‍यक्तित्‍वम्+ कृतित्‍वम्+ कृतित्‍वं चाधिकृत्‍य => कृतित्‍वम्+ च+अधिकृत्‍य चाधिकृत्‍य => च+अधिकृत्‍य रामदयालुपादानामवदानं वर्तते, => रामदयालुपादानाम्+अवदानम्+ वर्तते, शोधपत्राण्‍यप्‍यत्र => शोधपत्राणि+अपि+अत्र विदुषां सङ्कलितानि’’। => विदुषाम्+ सङ्कलितानि’’। केशरवर्णकौशेयवस्‍त्रावरणबद्धं विशालं => केशरवर्णकौशेयवस्‍त्रावरणबद्धम्+ विशालम्+ विशालं ग्रन्‍थं => विशालम्+ ग्रन्‍थम्+ ग्रन्‍थं केशवप्रसादो => ग्रन्‍थम्+ केशवप्रसाद: पुरतोऽनयनत्। => पुरतः+अनयत्। नीवीग्रन्थिं मोचयितुं => नीवीग्रन्थिम्+ मोचयितुम्+ मोचयितुं न => मोचयितुम्+ न तथाऽभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य => तथा+अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य वस्‍त्रावरणग्रन्थिं न => वस्‍त्रावरणग्रन्थिम्+ न केशवप्रसादस्‍ततोऽग्रेसृत्‍य => केशवप्रसादः+ततः+अग्रेसृत्‍य ग्रन्थिमोचनं विधाय => ग्रन्थिमोचनम्+ विधाय आवरणपत्रमपसार्य => आवरणपत्रम्+अपसार्य ग्रन्‍थं तस्‍य => ग्रन्‍थम्+ तस्‍य विलम्बितां स्मितरेखां => विलम्बिताम्+ स्मितरेखाम्+ स्मितरेखां सज्‍जयित्‍वाऽभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य => स्मितरेखाम्+ सज्‍जयित्‍वा+अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य सज्‍जयित्‍वाऽभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य => सज्‍जयित्‍वा+अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य बाह्यावरणं श्रोतृसमाजसम्‍मुखं => बाह्यावरणम्+ श्रोतृसमाजसम्‍मुखम्+ श्रोतृसमाजसम्‍मुखं विधाय => श्रोतृसमाजसम्‍मुखम्+ विधाय घूरेलालश्‍छायाचित्रग्राहकाय => घूरेलालः+छायाचित्रग्राहकाय सानुग्रहमवसरं ददौ। => सानुग्रहम्+अवसरम्+ ददौ। तस्मिन्नेव => तस्मिन्+एव दृष्टं ग्रन्थस्य => दृष्टम्+ ग्रन्थस्य सम्‍मुखावरणेऽतीव => सम्‍मुखावरणे+अतीव भव्‍यं स्‍वचित्रं, => भव्‍यम्+ स्‍वचित्रम्, अथासौ => अथ+असौ सफलं मे => सफलम्+ मे मत्‍कीर्त्तेरनयाऽभिनन्‍दनग्रन्‍थजयघण्‍टयेति => मत्‍कीर्त्तेः+अनया+अभिनन्‍दनग्रन्‍थजयघण्‍टय+इति निजकराभ्‍यां स्‍वकरयोरर्प्‍यमाणमभिनन्‍दनग्रन्‍थं => निजकराभ्‍याम्+ स्‍वकरयोः+अर्प्‍यमाणम्+अभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ स्‍वकरयोरर्प्‍यमाणमभिनन्‍दनग्रन्‍थं जिघृक्षुस्‍तदावरणपृष्ठमुद्घाटयान्‍तर्दिदृक्षु: => स्‍वकरयोः+अर्प्‍यमाणम्+अभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ जिघृक्षुः+तदावरणपृष्ठम्+उद्घाटयान्‍तः+दिदृक्षु: जिघृक्षुस्‍तदावरणपृष्ठमुद्घाटयान्‍तर्दिदृक्षु: => जिघृक्षुः+तदावरणपृष्ठम्+उद्घाटयान्‍तः+दिदृक्षु: पिपासुरिव => पिपासुः+इव सतृष्‍णोऽपहस्तितपानीयपात्र => सतृष्‍णः+अपहस्तितपानीयपात्र सहसैवान्‍तरा => सहसा+एव+अन्‍तरा स्‍वं च => स्‍वम्+ च घूरेलालं चोत्‍पत्‍येव => घूरेलालम्+ च+उत्‍पति+एव चोत्‍पत्‍येव => च+उत्‍पति+एव केशवप्रसादेनाच्छिद्याभिनन्‍दनग्रन्‍थं विप्रलम्भितस्‍तस्‍थौ। => केशवप्रसादेन+आच्छिद्याभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ विप्रलम्भितः+तस्‍थौ। विप्रलम्भितस्‍तस्‍थौ। => विप्रलम्भितः+तस्‍थौ। हस्‍तान्निपतितो => हस्‍तात्+निपतितः स्‍यादेवेति => स्‍यात्+एव+इति मनस्‍तोषयन् => मनः+तोषयन् ‘‘इदानीमभिनन्दिता => ‘‘इदानीम्+अभिनन्दिता सभामेनां सम्‍बोधयिष्‍यन्‍तीति => सभाम्+एनाम्+ सम्‍बोधयिष्‍यन्‍ति+इति सम्‍बोधयिष्‍यन्‍तीति => सम्‍बोधयिष्‍यन्‍ति+इति केशवप्रसादघोषणां श्रुत्‍वा => केशवप्रसादघोषणाम्+ श्रुत्‍वा कथमपि => कथम्+अपि भाषणं विहितवान्। => भाषणम्+ विहितवान्। रात्रावेव => रात्रौ+एव प्रतिष्ठातव्‍यमासीत्। => प्रतिष्ठातव्‍यम्+आसीत्। महदवदानं शिरसा => महदवदानम्+ शिरसा सङ्कुचितोऽपि => सङ्कुचितः+अपि असावभिनन्‍दनग्रन्‍थो => असौ+अभिनन्‍दनग्रन्‍थः मयाऽवलोकित:, => मया+अवलोकित:, प्रतिर्देयेति => प्रतिः+देय+इति तमाह। => तम्+आह। एकैव => एक+एव प्रतिरभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य => प्रतिः+अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य वस्‍त्रपुटबन्‍धकेनान्तिमे => वस्‍त्रपुटबन्‍धकेन+अन्तिमे रामदयालु:-आस्‍तां तावत्। => रामदयालु:-आस्ताम्+ तावत्। इहैव => इह+एव भवद्भिस्‍त्‍वपरा: => भवद्भिः+तु+अपरा: प्रतयोऽवाप्‍स्‍यन्‍त => प्रतयः+अवाप्‍स्‍यन्‍त त्‍वभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य => तु+अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य एकमपि => एकम्+अपि पृष्ठं न => पृष्ठम्+ न प्रसृतं दैन्‍यमभिलक्ष्‍य => प्रसृतम्+ दैन्‍यम्+अभिलक्ष्‍य दैन्‍यमभिलक्ष्‍य => दैन्‍यम्+अभिलक्ष्‍य केशवप्रसादस्‍याधरोष्ठयो: => केशवप्रसादस्‍य+अधरोष्ठयो: तामेव => ताम्+एव प्रतिं भवते => प्रतिम्+ भवते अनिच्‍छन्‍तमपि => अनिच्‍छन्‍तम्+अपि रामदयालुमभिनन्‍दनमहसि => रामदयालुम्+अभिनन्‍दनम्+अहसि चाटुक्तिभिरतिशयोक्तिमयप्रशंसाभिश्च => चाटुक्तिभिः+अतिशयोक्तिमयप्रशंसाभिः+च पूरितोदरमिव => पूरितोदरम्+इव पुनरुक्तवदाचरन् => पुनः+उक्तवद+आचरन् चाभिनन्‍दनग्रन्‍थं पुनर्याचमानस्‍य => च+अभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ पुनः+याचमानस्‍य पुनर्याचमानस्‍य => पुनः+याचमानस्‍य कौशेयवस्त्रनिबद्धामभिनन्दनग्रन्थस्य => कौशेयवस्त्रनिबद्धाम्+अभिनन्दनग्रन्थस्य प्रतिं समर्पयन्नाह => प्रतिम्+ समर्पयन्+आह समर्पयन्नाह => समर्पयन्+आह नास्ति। => न+अस्ति। इदं ग्रन्थं => इदम्+ ग्रन्थम्+ ग्रन्थं स्थापयन्तु => ग्रन्थम्+ स्थापयन्तु पश्चादवलोकयन्‍तु => पश्चात्+अवलोकयन्‍तु वाष्‍पगन्‍त्र्यां सायासं => वाष्‍पगन्‍त्र्याम्+ सायासम्+ सायासं स्‍थानं => सायासम्+ स्‍थानम्+ स्‍थानं लम्भित => स्‍थानम्+ लम्भित: रामदयालुर्गते => रामदयालुः+गते प्रतिष्ठितायां च => प्रतिष्ठितायाम्+ च वाष्‍पगन्‍त्र्यां सूतकेशमुद्घाटय => वाष्‍पगन्त्र्याम्+ सूतकेशम्+उद्घाटय सूतकेशमुद्घाटय => सूतकेशम्+उद्घाटय स्‍वाभिनन्‍दनग्रन्‍थं निस्‍सारयामास। => स्‍वाभिनन्‍दनग्रन्‍थम्+ निस्‍सारयामास। सोत्‍कण्‍ठं नवकौशेयवस्‍त्रावरणमपसारयामास। => सोत्‍कण्‍ठम्+ नवकौशेयवस्‍त्रावरणम्+अपसारयामास। नवकौशेयवस्‍त्रावरणमपसारयामास। => नवकौशेयवस्‍त्रावरणम्+अपसारयामास। स्वकीयं भव्यं => स्वकीयम्+ भव्यम्+ भव्यं चित्रं => भव्यम्+ चित्रम्+ चित्रं मुहूर्तं => चित्रम्+ मुहूर्तम्+ मुहूर्तं स्तिमितनयनाभ्यां => मुहूर्तम्+ स्तिमितनयनाभ्याम्+ स्तिमितनयनाभ्यां विस्मयस्तब्ध => स्तिमितनयनाभ्याम्+ विस्मयस्तब्ध: अनन्तरं मुखपृष्ठं => अनन्तरम्+ मुखपृष्ठम्+ मुखपृष्ठं परावर्तयामास। => मुखपृष्ठम्+ परावर्तयामास। सदस्‍यानां नामानि, => सदस्‍यानाम्+ नामानि, सर्वं सुन्‍दरं => सर्वम्+ सुन्‍दरम्+ सुन्‍दरं मुद्रितम्। => सुन्‍दरम्+ मुद्रितम्। प्रथमं पृष्ठं => प्रथमम्+ पृष्ठम्+ पृष्ठं परावर्तयामास => पृष्ठम्+ परावर्तयामास अनन्‍तरं पृष्ठं => अनन्‍तरम्+ पृष्ठम्+ पृष्ठं रिक्तमासीत्। => पृष्ठम्+ रिक्तम्+आसीत्। रिक्तमासीत्। => रिक्तम्+आसीत्। तत्‍पृष्ठमपि => तम्+पृष्ठम्+अपि रिक्तं पृष्ठम्। => रिक्तम्+ पृष्ठम्। कितेतत्? => किम्+एतत्? रामदयालुर्भयसन्‍न => रामदयालुः+भयसन्‍न: व्‍याघ्रेणाक्रान्‍त => व्‍याघ्रेण+आक्रान्‍त: सत्‍वरं दश => सत्‍वरम्+ दश समग्रोऽपि => समग्रः+अपि रिक्तपृष्ठेर्ग्रथित => रिक्तपृष्ठ:+ग्रथित: लेखास्‍तानि => लेखाः+तानि किमयं स्‍वप्‍न => किम्+अयम्+ स्‍वप्‍न: रात्र्यन्‍धकत्‍वान्‍मे => रात्र्यन्‍धकत्‍वात्+मे श्‍वेतमेव => श्‍वेतम्+एव केवलं सर्वत्रावलोकयत: => केवलम्+ सर्वत्र+अवलोकयत: सर्वत्रावलोकयत: => सर्वत्र+अवलोकयत: उपनेत्रं धारयित्‍वा => उपनेत्रम्+ धारयित्‍वा ग्रन्‍थमालोडयन् => ग्रन्‍थम्+आलोडयन् केवलं करतलं => केवलम्+ करतलम्+ करतलं स्‍वं => करतलम्+ स्‍वम्+ स्‍वं सारयन्‍नासीद् => स्‍वम्+ सारयन्+आसीद् सारयन्‍नासीद् => सारयन्+आसीद् सहस्रं पृष्ठानि => सहस्रम्+ पृष्ठानि च्‍छलितोऽस्मि => च्‍छलित:+अस्मि शवायतां केशव => शवायताम्+ केशव: सहसासौ => सहसा+असौ पञ्चसहस्ररूप्‍यकसंवलितं सस्‍मार => पञ्चसहस्ररूप्‍यकसंवलितम्+ सस्‍मार केशवप्रसादेनाभिनन्‍दनावसरे => केशवप्रसादेन+अभिनन्‍दनावसरे ‘‘त्‍वदीयं वस्‍तु.......तुभ्‍यमेव => ‘‘त्‍वदीयम्+ वस्‍तु.......तुभ्‍यम्+एव वस्‍तु.......तुभ्‍यमेव => वस्‍तु.......तुभ्‍यम्+एव प्रदत्तमभूत्। => प्रदत्तम्+अभूत्। सूतकेशमुद्घाटय => सूतकेशम्+उद्घाटय सत्‍वरं तत् => सत्‍वरम्+ तत् प्रावरणं निस्‍सार्यापावृत्‍य => प्रावरणम्+ निस्‍सार्य+अपावृत्‍य निस्‍सार्यापावृत्‍य => निस्‍सार्य+अपावृत्‍य तन्‍मुखमन्‍तर्ददर्श। => तन्मुखम्+अन्‍तः+ददर्श। पत्रमेकं च => पत्रम्+एकम्+ च सहाहाकारं सचीत्‍कारं => सहाहाकारम्+ सचीत्‍कारम्+ सचीत्‍कारं प्ररुरोद => सचीत्‍कारम्+ प्ररुरोद रामदयालोरन्‍त: => रामदयालोः+अन्‍त: अन्‍ततश्‍च => अन्‍ततः+च गालीसहस्रं ददन् => गालीसहस्रम्+ ददन् कथमप्‍यवष्टभ्‍यासौ => कथम्+अपि+अवष्टभ्‍य+असौ स्‍फुटत्‍स्‍वहृदयं, => स्‍फुटत्+स्वहृदयम्, पत्रं पपाठ। => पत्रम्+ पपाठ। लिखितमासीत् => लिखितम्+आसीत् अभिनन्‍दनमहोत्‍सवसमायोजनार्थं प्राप्तस्‍य => अभिनन्‍दनमहोत्‍सवसमायोजनार्थम्+ प्राप्तस्‍य राशेरायव्‍ययविवरणमित्‍थं वर्तते => राशेः+आयव्‍ययविवरणम्+इत्‍थम्+ वर्तते प्राप्तं दानम् => प्राप्तम्+ दानम्+ दानम् 625.00 => दानम्+ 625.00 राशेर्व्‍ययो => राशेः+व्यय: इत्‍थं विहित: => इत्थम्+ विहित: अभिनन्‍दनार्थं गृहीताया: => अभिनन्‍दनार्थम्+ गृहीताया: आमन्त्रितानां कृते => आमन्त्रितानाम्+ कृते अभिनन्‍दनग्रन्‍थमुद्रणार्थं प्रकाशकाय => अभिनन्‍दनग्रन्‍थमुद्रणार्थम्+ प्रकाशकाय दत्तमग्रिमम् => दत्तम्+अग्रिमम् अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍यावरणं, => अभिनन्‍दनग्रन्‍थस्‍य+आवरणम्, एकरूप्‍यकस्‍यावशिष्टो => एकरूप्‍यकस्‍य+अवशिष्टो राशिरत्र => राशिः+अत्र प्रकाशकायाग्रिमो => प्रकाशकाय+अग्रिमः ततोऽपि => ततः+अपि पञ्चसहस्रं काङ्क्षति => पञ्चसहस्रम्+ काङ्क्षति दिवसत्रयपूर्वं यावन्‍न => दिवसत्रयपूर्वम्+ यावत्+न यावन्‍न => यावत्+न भवत्‍सकाशादपेक्षितं धनमागतं => भवत्‍सकाशात्+अपेक्षितम्+ धनम्+आगतम्+ धनमागतं तेन => धनम्+आगतम्+ तेन भवतां सम्‍मानरक्षार्थं => भवताम्+ सम्‍मानरक्षार्थम्+ सम्‍मानरक्षार्थं मया => सम्‍मानरक्षार्थम्+ मया भव्‍यमावरणं अन्‍तरावरणं => भव्‍यम्+आवरणम्+ अन्‍तः+आवरणम्+ अन्‍तरावरणं च => अन्‍तः+आवरणम्+ च नैतत् => न+एतत् वृत्तान्‍तं ऋते => वृत्तान्तम्+ ऋते भवन्‍तं मां => भवन्‍तम्+ माम्+ मां च => माम्+ च अपरमपि => अपरम्+अपि पञ्चसहस्रं भवान् => पञ्चसहस्रम्+ भवान् सोऽवश्‍यं ग्रन्‍थं => स:+अवश्‍यम्+ ग्रन्‍थम्+ ग्रन्‍थं प्रकाशयिष्‍यति। => ग्रन्‍थम्+ प्रकाशयिष्‍यति। गृहीत्वाऽहं भवद्भ्यः => गृहीत्वा+अहम्+ भवद्भ्यः ममापराध: => मम+अपराध: मर्षणीयोऽयं जन:। => मर्षणीयः+अयम्+ जन:। भवतां शिष्‍य: => भवताम्+ शिष्‍य: छलितोऽस्मि => छलितः+अस्मि केशवप्रसादेनाथवा => केशवप्रसादेन+अथवा तमहं छलितवानिति => तम्+अहम्+ छलितवान्+इति छलितवानिति => छलितवान्+इति कथमिव => कथम्+इव सम्‍मर्देनाकुलान्‍यासन्। => सम्‍मर्देन+आकुलानि+आसन्। सर्षपस्‍यापि => सर्षपस्‍य+अपि गतिर्नासीत्। => गतिः+न+आसीत्। विश्रामस्‍थानं सा => विश्रामस्‍थानम्+ सा तां साश्चर्यं => ताम्+ साश्चर्यम्+ साश्चर्यं दृष्टवा => साश्चर्यम्+ दृष्टवा भृशं भयकम्पिता => भृशम्+ भयकम्पिता: कथं कोऽपि => कथम्+ कोऽपि यानमारुह्यान्‍त: => यानम्+आरुह्यान्‍त: प्रविशेदिति। => प्रविशेत्+इति। तत्रागत्‍य => तत्र+आगत्‍य यावत्‍सा => यावत्+सा मन्‍दगतिर्भूत्‍वा => मन्‍दगतिः+भूत्‍वा शनैरुपरमेत् => शनैः+उपरमेत् तावदेव => तावत्+एव यात्रिणां समूह: => यात्रिणाम्+ समूह: यानद्वारमुपसर्प्‍य => यानद्वारम्+उपसर्प्‍य यथाकथञ्चिदन्‍तर्वर्ती => यथाकथञ्चित्+अन्‍तर्वर्ती भवितुं सर्वात्मना => भवितुम्+ सर्वात्मना एवं सङ्घर्षस्य => एवम्+ सङ्घर्षस्य स्थितिरुत्पद्यते => स्थितिः+उत्पद्यते लक्ष्‍यतामुपयाता => लक्ष्‍यताम्+उपयाता: द्वादेशाद्बहिरेव => द्वारदेशात्+वहिः+एव कथमपि => कथम्+अपि पादैकस्‍तम्‍भायमाना => पादः+एकस्तम्‍भायमाना महत्‍कष्टमनुभवन्‍तोऽपि => महत्कष्टम्+अनुभवन्‍तः+अपि प्राणानविगणय्य => प्राणान्+अविगणय्य कथमपि => कथम्+अपि स्‍वस्थितिं विधातुं => स्‍वस्थितिम्+ विधातुम्+ विधातुं महतायासेन => विधातुम्+ महता+आयासेन महतायासेन => महता+आयासेन भारसनाथास्‍तेषां कथैव => भारसनाथाः+तेषाम्+ कथा+इव कथैव => कथा+इव समुपलभ्‍याऽप्‍यन्‍येषां साहाय्यं => समुपलभ्‍या:+अपि+अन्‍येषाम्+ साहाय्यम्+ साहाय्यं ते => साहाय्यम्+ ते नासन् => न+आसन् बलादेव => बलात्+एव यानं प्रवेष्टुं => यानम्+ प्रवेष्टुम्+ प्रवेष्टुं परेषां => प्रवेष्टुम्+ परेषाम्+ परेषां पीडने => परेषाम्+ पीडने सङ्कोचं नाकुर्वन्। => सङ्कोचम्+ न+अकुर्वन्। नाकुर्वन्। => न+अकुर्वन्। प्रबलानां सङ्कटं => प्रबलानाम्+ सङ्कटम्+ सङ्कटं विलोक्‍य => सङ्कटम्+ विलोक्‍य अबलाश्च => अबलाः+च यानं द्रष्टुमपि => यानम्+ द्रष्टुम्+अपि द्रष्टुमपि => द्रष्टुम्+अपि नोत्‍साहन्‍ते => न+उत्‍साहन्‍ते वृद्धास्‍तेऽपि => वृद्धाः+ते+अपि सम्मर्दभीतास्‍त्रस्‍ता => सम्मर्दभीताः+त्रस्‍ता मनागपि => मनाक्+अपि यानं प्रति => यानम्+ प्रति नोत्‍सहन्‍ते => न+उत्‍सहन्‍ते कार्यस्‍तत्र => कार्यः+तत्र पुनरावर्तन्‍ते => पुनः+आवर्तन्‍ते तेऽप्‍यद्य => ते+अपि+अद्य यात्राभङ्गमवबुद्धयाकस्मिकावकाशसङ्कल्‍पमानसा => यात्राभङ्गम्+अवबुद्धया+आकस्मिक+अवकाशसङ्कल्‍पमानसा: दधिपूर्णं मृद्भाण्‍डं => दधिपूर्णम्+ मृद्भाण्‍डम्+ मृद्भाण्‍डं करकलितं => मृद्भाण्‍डम्+ करकलितम्+ करकलितं शिरसि => करकलितम्+ शिरसि यदोद्योगपरोऽभवत्तदैव => यदोद्योगपर:+अभवत्+तदैव सर्वं दधि => सर्वम्+ दधि तस्‍यान्‍येषां च => तस्‍य+अन्‍येषाम्+ च दधिनाशात्तस्‍य => दधिनाशात्+तस्‍य वेदनाविकृतं वक्‍त्रं => वेदनाविकृतम्+ वक्‍त्रम्+ वक्‍त्रं दधिलेपशबलञ्च => वक्‍त्रम्+ दधिलेपशबलम्+च दधिलेपशबलञ्च => दधिलेपशबलम्+च वस्‍त्रं दर्शं => वस्‍त्रम्+ दर्शम्+ दर्शं दर्शं => दर्शम्+ दर्शम्+ दर्शं सर्वे => दर्शम्+ सर्वे तं परिवृत्‍य => तम्+ परिवृत्‍य तेषामपि => तेषाम्+अपि दधिभद्रतां गतानि। => दधिभद्रताम्+ गतानि। सरोषास्‍ते => सरोषाः+ते दधिधारकमपवदन्ति => दधिधारकम्+अपवदन्ति गन्‍तुमीहते => गन्‍तुम्+ईहते नैव => न+एव विगलितं हृदयमिवादाय => विगलितम्+ हृदयम्+इव+आदाय हृदयमिवादाय => हृदयम्+इव+आदाय बहिरागत:। => बहिः+आगत:। कस्‍यचित्‍पोट्टलिका => कस्‍यचित्+पोट्टलिका पर्पटिकाऽभूत्। => पर्पटिका+अभूत्। एकस्‍योपनेत्रं कर्णाभ्‍यां => एकस्‍य+उपनेत्रम्+ कर्णाभ्‍याम्+ कर्णाभ्‍यां च्‍युतं => कर्णाभ्‍याम्+ च्‍युतम्+ च्‍युतं चूर्णताङ्गतम्। => च्‍युतम्+ चूर्णताङ्गतम्। एतादृशीं विषमावस्‍थां => एतादृशीम्+ विषमावस्‍थाम्+ विषमावस्‍थां विसहमाना => विषमावस्‍थाम्+ विसहमाना भूरिभारभराक्रान्‍ताऽपि => भूरिभारभराक्रान्‍ता+अपि शनैश्‍शनैस्‍तस्‍माद् => शनैः+शनैः+तस्‍माद् विश्रामस्‍थलादपसर्तुमारब्‍धवती। => विश्रामस्‍थलात्+अपसर्तुम्+आरब्‍धवती। एतस्मिन्‍नन्‍तरे => एतस्मिन्+अन्‍तरे वृद्धमेकं यो => वृद्धम्+एकम्+ यः दूरादपि => दूरात्+अपि स्‍थगनमुद्रां विधाय => स्‍थगनमुद्राम्+ विधाय तां रेलशकटीमभिलक्ष्‍य => ताम्+ रेलशकटीम्+अभिलक्ष्‍य रेलशकटीमभिलक्ष्‍य => रेलशकटीम्+अभिलक्ष्‍य धावन्निव => धावन्+इव तं तथागच्‍छन्‍तं => तम्+ तथागच्‍छन्‍तम्+ तथागच्‍छन्‍तं वपुर्वृद्धं => तथागच्‍छन्‍तम्+ वपुः+वृद्धम्+ वपुर्वृद्धं विलोक्‍य => वपुः+वृद्धम्+ विलोक्‍य अभवन्नियं रेलशकटी => अभवत्+न+इयम्+ रेलशकटी विरमेदिति। => विरमेत्+इति। पिपीलिकागतिमपि => पिपीलिकागतिम्+अपि कथं निरुद्धा! => कथम्+ निरुद्धा! मन्‍येऽहं, => मन्‍ये+अहम्, रेलशकटीचालकेनाभिरक्षकेन => रेलशकटीचालकेन+अभिरक्षकेन साऽवरुद्धा। => सा+अवरुद्धा। एतद्दृष्टवा => एतत्+दृष्टवा समाश्‍वस्‍तोऽपि => समाश्‍वस्‍तः+अपि नातिविश्वस्‍त: => न+अतिविश्वस्‍त: वृद्धस्‍तथैव => वृद्धः+तथैव शकटीं सम्‍प्रात:। => शकटीम्+ सम्‍प्रात:। क्‍वेदानीं गच्‍छतु, => क्‍व+इदानीम्+ गच्‍छतु, तत्‍समक्षं प्रादुरासीद्यतो => तत्‍समक्षम्+ प्रादुः+आसीद+यतो प्रादुरासीद्यतो => प्रादुः+आसीद+यतो एकतृणायाऽपि => एकतृणाया+अपि नासन्। => न+आसन्। दोर्भ्‍यां निगृह्य => दोर्भ्‍याम्+ निगृह्य कथ‍ञ्चिदुद्दोहविधिना => कथ‍ञ्चित्+उद्दोहविधिना जनानां स्‍कन्‍धेशु => जनानाम्+ स्‍कन्‍धेषु यानान्‍तर्भागे => यानान्‍तः+भागे यानस्‍यान्‍तर्वृत्तमनिर्वचनीयमासीत्। => यानस्‍य+अन्‍तर्वृत्तम्+अनिर्वचनीयम्+आसीत्। तिलमात्रमपि => तिलमात्रम्+अपि स्‍थानं नासीत्तत्र => स्‍थानम्+ न+आसीत्+तत्र नासीत्तत्र => न+आसीत्+तत्र परस्‍परं संसक्ता => परस्‍परम्+ संसक्ता: आसनानामुपरिवर्तिषु => आसनानाम्+उपरिवर्तिषु भारस्‍थानेष्‍वपि => भारस्‍थानेषु+अपि फलानीव => फलानि+इव आसनानां मध्‍यवर्तिस्‍थानेष्‍वपि => आसनानाम्+ मध्‍यवर्तिस्‍थानेषु+अपि मध्‍यवर्तिस्‍थानेष्‍वपि => मध्‍यवर्तिस्‍थानेषु+अपि केचिदूर्ध्‍वबाहव: => केचित्+ऊर्ध्‍वबाहव: केचिदेकपादावलम्बिन: => केचित्+एकपादावलम्बिन: केचिदुन्‍नतग्रीवा: => केचित्+उन्‍नतग्रीवा: केचिदासनपृष्‍ठाश्रिता: => केचित्+आसनपृष्‍ठाश्रिता: कथं कथञ्चित् => कथम्+ कथञ्चित् स्थितिं विधाय => स्थितिम्+ विधाय नैजान्‍यवतरणस्थलानि => नैजानि+अवतरणस्थलानि गवाक्षादपि => गवाक्षात्+अपि बहिर्गतं दृश्‍यं => बहिः+गतम्+ दृश्‍यम्+ दृश्‍यं नावालोक्‍यत। => दृश्‍यम्+ न+अवालोक्‍यत। नावालोक्‍यत। => न+अवालोक्‍यत। विचित्रं कोलाहलं => विचित्रम्+ कोलाहलम्+ कोलाहलं व्‍याप्‍तमासीत्। => कोलाहलम्+ व्‍याप्‍तम्+आसीत्। व्‍याप्‍तमासीत्। => व्‍याप्‍तम्+आसीत्। आसनेष्‍वास्थिता => आसनेषु+आस्थिता: सौख्‍यं नावहन्। => सौख्‍यम्+ न+आवहन्। नावहन्। => न+आवहन्। केवलं तत्रैकस्मिन्‍नेवासने => केवलम्+ तत्र+एकस्मिन्+एव+आसने तत्रैकस्मिन्‍नेवासने => तत्र+एकस्मिन्+एव+आसने स्थिताश्चत्‍वारो => स्थिताः+चत्‍वार: ससुखं स्मितपूर्वकमुत्‍फुल्‍लगल्‍लैरालापं => ससुखम्+ स्मितपूर्वकम्+उत्‍फुल्‍लगल्‍लैः+आलापम्+ स्मितपूर्वकमुत्‍फुल्‍लगल्‍लैरालापं कुर्वन्ति => स्मितपूर्वकम्+उत्‍फुल्‍लगल्‍लैः+आलापम्+ कुर्वन्ति तेषां निरपेक्षतां => तेषाम्+ निरपेक्षताम्+ निरपेक्षतां वीक्ष्‍यानुमीयते => निरपेक्षताम्+ वीक्ष्‍य+अनुमीयते वीक्ष्‍यानुमीयते => वीक्ष्‍य+अनुमीयते यत्ते => यत्+ते अन्तिमविश्रामस्‍थानपर्यन्‍तं यास्‍यन्ति। => अन्तिमविश्रामस्‍थानपर्यन्‍तम्+ यास्‍यन्ति। यात्रिष्‍वेकाऽनवद्यरूपराशिराजिता => यात्रिषु+एका+अनवद्यरूपराशिराजिता युवानश्चान्‍ये => युवानः+च+अन्‍ये यात्रिभ्‍यस्‍तेषां हृदये => यात्रिभ्‍यः+तेषाम्+ हृदये सहानुभूतिर्नासीत्। => सहानुभूतिः+न+आसीत्। कथमिव => कथम्+इव कष्टमनुभवन्‍नपि => कष्टम्+अनुभवन्+अपि कश्चित्तान् => कश्चित्+तान् स्‍थानमुपवेशनाय => स्‍थानम्+उपवेशनाय नायाचत। => न+अयाचत। तेऽपि => ते+अपि स्‍वयमेवं कर्तुमप्रवृत्ता => स्‍वयम्+एवम्+ कर्तुम्+अप्रवृत्ता: कर्तुमप्रवृत्ता => कर्तुम्+अप्रवृत्ता: इदानीं रेलशकटी => इदानीम्+ रेलशकटी वेगप्राभावाज्‍जना: => वेगप्राभावात्+जना: परस्‍परं संसक्ता => परस्‍परम्+ संसक्ता: क‍थञ्चिल्‍लब्‍धावकाशा: => क‍थञ्चित्+लब्‍धावकाशा: भाण्‍डप्रणोदनैर्निष्ठानानि। => भाण्‍डप्रणोदनैः+निष्ठानानि। सोऽपि => सः+अपि यात्रिणां करुणासाहाय्येन => यात्रिणाम्+ करुणासाहाय्येन तदासनमुपस्‍थापितो => तदासनम्+उपस्‍थापितः ससुखं परिचर्चामनुतिष्ठन्ति => ससुखम्+ परिचर्चाम्+अनुतिष्ठन्ति परिचर्चामनुतिष्ठन्ति => परिचर्चाम्+अनुतिष्ठन्ति हर्षमवाप => हर्षम्+अवाप सुलभावकशमासनम्। => सुलभावकाशम+आसनम्। इदानीमपि => इदानीम्+अपि भस्‍त्रेव => भस्‍त्र+इव कामपि => काम्+अपि सुखावस्‍थामीहमानस्‍तान् => सुखावस्‍थाम्+ईहमानः+तान् अस्‍त्‍येव => अस्‍ति+एव तादृशोऽवकाशस्‍तत्रासने => तादृशः+अवकाशः+तत्र+आसने येनैको => येन+एको ससुखं तत्र => ससुखम्+ तत्र स्‍थातुं शक्‍नोति। => स्‍थातुम्+ शक्‍नोति। मामनुमन्‍यन्‍ते, => माम्+अनुमन्‍यन्‍ते, तत्राऽहं स्‍थातुमिच्‍छामि। => तत्र+अहम्+ स्‍थातुम्+इच्‍छामि। स्‍थातुमिच्‍छामि। => स्‍थातुम्+इच्‍छामि। ममावस्‍थानाद् => मम+अवस्‍थानाद् भवतां कष्टं => भवताम्+ कष्टम्+ कष्टं नोत्‍पत्‍स्‍यते। => कष्टम्+ न+उत्‍पत्‍स्‍यते। नोत्‍पत्‍स्‍यते। => न+उत्‍पत्‍स्‍यते। पश्‍यन्‍त्‍येव => पश्‍यन्‍ति+एव यादृशोऽहं जराजीर्ण:। => यादृशः+अहम्+ जराजीर्ण:। रेलशकटीं प्राप्तुं => रेलशकटीम्+ प्राप्तुम्+ प्राप्तुं धावनवशान्‍मे => प्राप्तुम्+ धावनवशात्+मे धावनवशान्‍मे => धावनवशात्+मे क्षीणताङ्गतैव। => क्षीणताम्+गता+एव। मदीयपादयोर्महती => मदीयपादयोः+महती वेपथुश्च => वेपथुः+च भवतां कृपाकणिकाऽपि => भवताम्+ कृपाकणिका+अपि कृपाकणिकाऽपि => कृपाकणिका+अपि मामस्‍या: => माम्+अस्‍या: त्रातुं समर्था। => त्रातुम्+ समर्था:। अतो दीयतां => अत:+ दीयताम्+ दीयतां मेऽवकाश:’’। => दीयताम्+ मे+अवकाश:’’। मेऽवकाश:’’। => मे+अवकाश:’’। युवानस्‍तस्‍य => युवानः+तस्‍य कर्णमकृत्‍वैव => कर्णम्+अकृत्‍वा+एव तथैवालापरसनिमग्‍नास्‍तस्‍थु:। => तथैव+अलापरसनिमग्‍नाः+तस्‍थु:। तेषामुपेक्षामभिलक्ष्‍यापि => तेषाम्+उपेक्षाम्+अभिलक्ष्‍य+अपि परं कष्टं => परम्+ कष्टम्+ कष्टं सोढुमसमर्थ: => कष्टम्+ सोढुम्+असमर्थ: सोढुमसमर्थ: => सोढुम्+असमर्थ: तांस्‍तथैवार्त्तस्‍वरेण => तान्+तथैव+आर्त्तस्‍वरेण ततस्‍तेषामेको, => ततः+तेषाम्+एकः, तूष्‍णीं तिष्ठ। => तूष्णीम्+ तिष्ठ। एकतोऽस्मिन् => एकत:+अस्मिन् यानेऽस्‍माकं श्‍वसनमपि => याने+अस्‍माकम्+ श्‍वसनम्+अपि श्‍वसनमपि => श्‍वसनम्+अपि कृच्‍छ्रसाध्‍यमपरत: => कृच्‍छ्रसाध्‍यम्+अपरत: कटुरटनेन => कटुः+अटनेन शिरोवेदनां वर्धयसि। => शिरोवेदनाम्+ वर्धयसि। रिक्तं स्‍थानं => रिक्तम्+ स्‍थानम्+ स्‍थानं दृश्‍यते? => स्‍थानम्+ दृश्‍यते? शिरांस्‍यारुह्यास्‍माकं तिष्ठ’’- => शिरांसि+आरुह्य+अस्‍माकम्+ तिष्ठ’’- इत्‍युक्त्‍वा => इति+उक्त्वा तं वृद्धं => तम्+ वृद्धम्+ वृद्धं नेत्राग्निना => वृद्धम्+ नेत्राग्निना दाहयन्निव => दाहयन्+इव सरोषं क्रूरमवलोकयामास। => सरोषम्+ क्रूरम्+अवलोकयामास। क्रूरमवलोकयामास। => क्रूरम्+अवलोकयामास। वृद्धो वराकोऽप्रत्‍याशितं => वृद्ध:+ वराकः+अप्रत्‍याशितम्+ वराकोऽप्रत्‍याशितं परुषवचनं => वराकः+अप्रत्‍याशितम्+ पुरुषवचनम्+ परुषवचनं वज्राघातनिभमुत्तरं => पुरुषवचनम्+ वज्राघातनिभम्+उत्तरम्+ वज्राघातनिभमुत्तरं निशम्‍य => वज्राघातनिभम्+उत्तरम्+ निशम्‍य कृतकदनं निमीलितनयनं => कृतकदनम्+ निमीलितनयनम्+ निमीलितनयनं दीनवदनमधश्चकार। => निमीलितनयनम्+ दीनवदनम्+अधः+चकार। दीनवदनमधश्चकार। => दीनवदनम्+अधः+चकार। विजयमुद्रामिव => विजयमुद्राम्+इव परस्परमवलोक्‍य => परस्परम्+अवलोक्‍य तेषां युवजनानां => तेषाम्+ युवजनानाम्+ युवजनानां तादृशं => युवजनानाम्+ तादृशम्+ तादृशं क्रूरं => तादृशम्+ क्रूरम्+ क्रूरं रूक्षञ्चामानवीयं => क्रूरम्+ रूक्षञ्च+अमानवीयम्+ रूक्षञ्चामानवीयं व्‍यवहारं => रूक्षञ्च+अमानवीयम्+ व्‍यवहारम्+ व्‍यवहारं विलोक्‍य => व्‍यवहारम्+ विलोक्‍य तं वृद्धं => तम्+ वृद्धम्+ वृद्धं स्‍वस्‍थाने => वृद्धम्+ स्‍वस्‍थाने वृद्धस्‍तस्‍मै => वृद्धः+तस्‍मै बहून्‍याशीर्वचांसि => बहूनि+आशीर्वचांसि प्रौढस्‍तान् => प्रौढः+तान् युवजनानभिलक्ष्‍यान्‍योक्तिभङ्ग्‍या => युवजनान्+अभिलक्ष्‍य+अन्‍योक्तिभङ्ग्‍या श्रावयन्निवौच्‍चैर्वक्तुमारेभे- => श्रावयन्+इव+उच्‍चैः+वक्तुम्+आरेभे- वृद्धजनानां समादरो => वृद्धजनानाम्+ समादर: स्‍यात्‍स समाजोऽचिरमेव => स्‍यात्+सः+ समाज:+अचिरम्+एव समाजोऽचिरमेव => समाज:+अचिरम्+एव तदानीं सभाजनमवाप्तुमिदानीं => तदानीम्+ सभाजनम्+अवाप्तुम्+इदानीम्+ सभाजनमवाप्तुमिदानीं तदनुरूपो => सभाजनम्+अवाप्तुम्+इदानीम्+ तदनुरूप: युवजनैर्विधेय:। => युवजनैः+विधेय:। स्‍वयं भगवता => स्वयम्+ भगवता गीतायामुक्तम्- => गीतायाम्+उक्तम्- ‘‘यद्यदाचरति => ‘‘यत्+यत्+आचरति श्रेष्ठस्‍तत्तदेवेतरो => श्रेष्ठः+तत्+तत्+एव+इतरः यत्‍प्रमाणं कुरुते => यत्+प्रमाणम्+ कुरुते लोकस्‍तदनुवर्तते’’॥ => लोकः+तत्+अनुवर्तते’’॥ साहाय्यं न => साहाय्यम्+ न किं पशवो => किम्+ पशवः शक्तिर्व्‍यर्थं च => शक्तिः+व्यर्थम्+ च तद्बलं चेत्‍कस्‍यचिद्रक्षणाय => तद्बलम्+ चेत्+कस्‍यचित्+रक्षणाय चेत्‍कस्‍यचिद्रक्षणाय => चेत्+कस्‍यचित्+रक्षणाय इदं रेलयानं => इदम्+ रेलयानम्+ रेलयानं नास्ति => रेलयानम्+ न+अस्ति नास्ति => न+अस्ति कस्‍यचिदेकस्‍य। => कस्‍यचित्+एकस्‍य। सार्वजनिकमेतत्। => सार्वजनिकम्+एतत्। किं वयं => किम्+ वयम्+ वयं यानमेवादाय => वयम्+ यानम्+एव+आदाय यानमेवादाय => यानम्+एव+आदाय कियन्‍मात्रं समयमत्र => कियत्+मात्रम्+ समयम्+अत्र समयमत्र => समयम्+अत्र एवैतत्‍परित्‍यज्‍य => एव+एतत्‍परित्‍यज्‍य अतोऽत्र => अतः+अत्र परस्‍परं सौहार्देन => परस्‍परम्+ सौहार्देन किञ्चित्‍कष्टमनुभूय => किञ्चित्+कष्टम्+अनुभूय कस्‍मैचित्‍सुखं सौविध्‍यं => कस्‍मैचित्+सुखम्+ सौविध्‍यम्+ सौविध्‍यं वा => सौविध्‍यम्+ वा दातुं प्रयतनीयमेतद्वरमवश्‍यमेव => दातुम्+ प्रयतनीयम्+एतद्वरम्+अवश्‍यम्+एव प्रयतनीयमेतद्वरमवश्‍यमेव => प्रयतनीयम्+एतद्वरम्+अवश्‍यम्+एव एतच्‍छ्रुत्‍वा => एतत्+श्रुत्‍वा तेष्‍वेको => तेषु+एकः तं प्रौढमधिक्षिपन् => तम्+ प्रौढम्+अधिक्षिपन् प्रौढमधिक्षिपन् => प्रौढम्+अधिक्षिपन् सक्रोधं जगाद- => सक्रोधम्+ जगाद- ‘‘स्‍वीयमुपदेशं स्‍वयमेव => ‘‘स्वीयम्+उपदेशम्+ स्‍वयम्+एव स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव वयं यस्‍य => वयम्+ यस्‍य कस्‍यचिदुपदेशश्रवणस्‍य। => कस्‍यचित्+उपदेशश्रवणस्‍य। यत्‍करोति => यत्+करोति तत्‍फलं स => तत्‍फलम्+ स त्‍वमसि => त्‍वम्+असि धर्मात्‍मोदारहृदय: => धर्मात्‍मा+उदारहृदय: नैतादृशा => न+एतादृशा यद्येतादृशी => यदि+एतादृशी सहानुभूतिरस्‍माभिरङ्गीकृता => सहानुभूतिः+अस्‍माभिः+अङ्गीकृता वयं रेलयात्रां => वयम्+ रेलयात्राम्+ रेलयात्रां कर्तुं => रेलयात्राम्+ कर्तुम्+ कर्तुं न => कर्तुम्+ न वृद्धास्‍सन्‍त्‍येतादृशा => वृद्धाः+सन्‍ति+एतादृशा दु:खमपाकर्तुं शक्‍नुम:! => दु:खम्+अपाकर्तुम्+ शक्‍नुम:! संसारस्तु => संसारः+तु स्‍वार्थमूलं सुखं => स्‍वार्थमूलम्+ सुखम्+ सुखं जीवेदिति => सुखम्+ जीवेत्+इति जीवेदिति => जीवेत्+इति ह्यस्‍माकं सिद्धान्‍त:। => हि+अस्‍माकम्+ सिद्धान्‍त:। अस्‍माकं रसालेऽस्‍थीनि => अस्‍माकम्+ रसाले+अस्‍थीनि रसालेऽस्‍थीनि => रसाले+अस्‍थीनि ततश्च => ततः+च वक्तुकामस्‍तं युवानं => वक्तुकामः+तम्+ युवानम्+ युवानं सम्‍बोधयामास, => युवानम्+ सम्‍बोधयामास, कश्चिदपर: => कश्चित्+अपर: ‘‘अलं विवादेन। => ‘‘अलम्+ विवादेन। मूर्खाणां प्रकोपायैव => मूर्खाणाम्+ प्रकोपाय+एव प्रकोपायैव => प्रकोपाय+एव नोचिता => न+उचिता पाषाणहृदयैस्‍सह => पाषाणहृदयैः+सह प्रौढं निषिद्ध्यं => प्रौढम्+ निषिद्ध्यम्+ निषिद्ध्यं माध्‍यस्‍थ्‍यं => निषिद्ध्यम्+ माध्‍यस्‍थ्‍यम्+ माध्‍यस्‍थ्‍यं निर्व्‍यूढवान्। => माध्‍यस्‍थ्‍यम्+ निर्व्‍यूढवान्। पुनर्वाग्‍व्‍यापारे => पुनः+वाग्व्यापारे मन्‍दीकृतस्‍तेषामालापस्‍वर: => मन्‍दीकृतः+तेषाम्+आलापस्‍वर: सर्वेषां कर्णानां => सर्वेषाम्+ कर्णानाम्+ कर्णानां विषयो => कर्णानाम्+ विषय: नासीत्तथापि => नासीत्+तथापि विश्रब्‍धं कर्णं => विश्रब्‍धम्+ कर्णम्+ कर्णं दत्त्‍वा => कर्णम्+ दत्त्‍वा कश्चिदपि => कश्चित्+अपि श्रोतुं शक्‍नोति। => श्रोतुम्+ शक्‍नोति। त्रयोऽपि => त्रयः+अपि कथाग्रन्‍थमाश्रित्‍य => कथाग्रन्‍थम्+आश्रित्‍य परस्‍परमालापलीलया => परस्‍परम्+आलापलीलया मनोविनोदं कालक्षेपञ्च => मनोविनोदम्+ कालक्षेपम्+च कालक्षेपञ्च => कालक्षेपम्+च तेष्‍वेकस्‍य => तेषु+एकस्‍य कथाग्रन्‍थोऽभूद्यस्‍य => कथाग्रन्‍थः+अभूत्+यस्‍य सुमुद्रितमासीत्। => सुमुद्रितम्+आसीत्। एकस्‍तत्‍कथावैशिष्टयं विवृण्‍वन्‍नहा- => एकः+तत्‍कथावैशिष्टयम्+ विवृण्‍वन्+आह- विवृण्‍वन्‍नहा- => विवृण्‍वन्+आह- असकृत्‍पठनादपि => असकृत्+पठनात्+अपि तृप्तिर्नैव => तृप्तिः+नैव पौराणिकं वस्‍त्‍वादाय => पौराणिकम्+ वस्‍तु+आदाय वस्‍त्‍वादाय => वस्‍तु+आदाय यदाधुनिकैस्‍सन्‍दर्भै: => यत्+आधुनिकैः+सन्‍दर्भै: विशदीकृतं तन्‍मेऽद्भुतं => विशदीकृतम्+ तत्+मे+अद्भुतम्+ तन्‍मेऽद्भुतं प्रतिभाति। => तत्+मे+अद्भुतम्+ प्रतिभाति। सर्वाण्‍येवात्र => सर्वाणि+एव+अत्र संवादास्‍तु => संवाद:+तु श्रुतिसिद्धान्‍तवाक्‍यतां यान्ति। => श्रुतिसिद्धान्‍तवाक्‍यताम्+ यान्ति। उद्दामयौवनाग्निशिखायां बहवस्‍तरुणा => उद्दामयौवन+अग्निशिखायाम्+ बहवः+तरुणा: बहवस्‍तरुणा => बहवः+तरुणा: नायकस्‍तामग्निशिखां स्‍वायत्तीकृत्‍य => नायकः+ताम्+अग्निशिखाम्+ स्‍वायत्तीकृत्‍य तयैव => तया+एव वासनां निर्दाह्य => वासनाम्+ निर्दाह्य प्रेम्‍णस्‍तप्तावदातवर्णं स्‍वर्णमाविष्‍करोति। => प्रेम्‍णः+अतप्तावदातवर्णम्+ स्‍वर्णम्+आविष्‍करोति। स्‍वर्णमाविष्‍करोति। => स्‍वर्णम्+आविष्‍करोति। कथमनवद्यप्रेम्‍णा => कथम्+अनवद्यप्रेम्‍णा भवतीति => भवति+इति ज्ञातुमयं कथाग्रन्‍थ => ज्ञातुम्+अयम्+ कथाग्रन्‍थ: उपनिषदेव। => उपनिषत्+एव। काप्‍यपूर्वाऽन्वितिरत्र => कापि+अपूर्वा+अन्वितिः+अत्र कोऽप्‍यभिनव: => कोऽपि+अभिनव: कश्चिदपि => कश्चित्+अपि पुरस्‍कारोऽस्‍मै => पुरस्‍कारः+अस्‍मै ततस्‍तेषु => ततः+तेषु तृतीयस्‍तं प्रशंसाभाजनं => तृतीयः+तम्+ प्रशंसाभाजनम्+ प्रशंसाभाजनं ग्रन्‍थरत्‍नं => प्रशंसाभाजनम्+ ग्रन्‍थरत्‍नम्+ ग्रन्‍थरत्‍नं हस्‍ते => ग्रन्‍थरत्‍नम्+ हस्‍ते तोलयन्निवि => तोलयन्+इव करणादुद्धृत्‍येव => करणात्+उद्धृति+एव स्‍वीयां प्रशस्तिं => स्वीयाम्+ प्रशस्तिम्+ प्रशस्तिं व्‍याहृतवान्- => प्रशस्तिम्+ व्‍याहृतवान्- ‘‘पात्राणां चरित्रचित्रणे => ‘‘पात्राणाम्+ चरित्रचित्रणे महत्‍कौशलं कलितं => महत्‍कौशलम्+ कलितम्+ कलितं लेखकेन => कलितम्+ लेखकेन चरित्रं त्‍वपूर्वं => चरित्रम्+ तु+अपूर्वम्+ त्‍वपूर्वं महनीय => तु+अपूर्वम्+ महनीयम्+ महनीय कल्‍पनातीतम्। => महनीयम्+ कल्‍पना+अतीतम्। कल्‍पनातीतम्। => कल्‍पना+अतीतम्। स्‍वयं लेखक => स्वयम्+ लेखकः नायकत्‍वमङ्गीकृत्‍य => नायकत्‍वम्+अङ्गीकृत्‍य नैजं जीवनदर्शनमत्र => नैजम्+ जीवनदर्शनम्+अत्र जीवनदर्शनमत्र => जीवनदर्शनम्+अत्र संरोपितवानिति => संरोपितवान्+इति मनोयोगे => मन:+योगे विचित्रं चित्रं => विचित्रम्+ चित्रम्+ चित्रं निर्माय => चित्रम्+ निर्माय नितान्‍तैकान्‍तकान्तं करोति, => नितान्‍त+एकान्‍तकान्तम्+ करोति, तथैवायं कथाकार: => तथैव+अयम्+ कथाकार: स्‍वीयं कथाशिल्‍पं => स्वीयम्+ कथाशिल्‍पम्+ कथाशिल्‍पं वैशिष्टयस्‍य => कथाशिल्‍पम्+ वैशिष्टयस्‍य तदुच्‍चशिखरं प्रापयति => तदुच्‍चशिखरम्+ प्रापयति गन्‍तुं न => गन्तुम्+ न कोऽप्‍यन्‍त: => कोऽपि+अन्यः यद्ययं महनीयो => यदि+अयम्+ महनीयः लेखकशिरोमणिर्मिल‍ति, => लेखकशिरोमणिः+मिलति, तमभिनन्‍दामि’’। => तम्+अभिनन्‍दामि’’। कथाग्रन्‍थवैशिष्टयं प्रशंसन्ति => कथाग्रन्‍थवैशिष्टयम्+ प्रशंसन्ति तत्‍कर्तृत्‍वं चाभिनन्‍दन्ति => तत्‍कर्तृत्‍वम्+ च+अभिनन्‍दन्ति चाभिनन्‍दन्ति => च+अभिनन्‍दन्ति समक्षमुपविष्टस्‍य => समक्षम्+उपविष्टस्‍य नेत्रयोरुल्‍लासप्रकाशविलासो => नेत्रयोः+उल्‍लासप्रकाशविलास: वदनं प्रसादसदनं => वदनम्+ प्रसादसदनम्+ प्रसादसदनं विलोक्‍य => प्रसादसदनम्+ विलोक्‍य स्‍पष्टं ज्ञायते => स्‍पष्टम्+ ज्ञायते सम्‍मर्दावसादोऽवमाननाविषादोऽन्‍त: => सम्‍मर्द+अवसादः+अवमाननाविषादः+अन्‍त: करणमुन्‍मुच्‍य => करणम्+उन्‍मुच्‍य कृतार्थतां गत => कृतार्थताम्+ गत तस्‍याङ्गेषु => तस्‍य+अङ्गेषु काचिदनिर्वचनीया => काचित्+अनिर्वचनीया तस्‍माद्यानात् => तस्‍मात्+यानात् यात्रिणोऽवातरन्। => यात्रिणः+अवातरन्। अतस्‍तयोरासनयोर्मध्‍ये => अतः+तयोः+आसनयोः+मध्‍ये स्थितानां जनानां => स्थितानाम्+ जनानाम्+ जनानां पदप्राकारो => जनानाम्+ पदप्राकार: द्वयोरासनयोर्यात्रिण: => द्वयोः+आसनयोः+यात्रिण: परस्‍परं साम्‍मुख्‍यमवापु:। => परस्‍परम्+ साम्‍मुख्‍यम्+अवापु:। साम्‍मुख्‍यमवापु:। => साम्‍मुख्‍यम्+अवापु:। कियन्‍मात्रं विश्रम्‍य => कियत्+मात्रम्+ विश्रम्‍य पुनर्धावितुमारब्‍धवती। => पुनः+धावितुम्+आरब्‍धवती। कथाग्रन्‍थस्‍तस्‍य => कथाग्रन्‍थः+तस्‍य तस्‍योपचरणं पपात्। => तस्‍य+उपचरणम्+ पपात्। तं ग्रन्‍थमादातुं => तम्+ ग्रन्‍थम्+आदातुम्+ ग्रन्‍थमादातुं करं => ग्रन्‍थम्+आदातुम्+ करम्+ करं प्रसार्यावनमति => करम्+ प्रसार्य+अवनमति प्रसार्यावनमति => प्रसार्य+अवनमति तावत्तस्‍य => तावत्+तस्‍य वृद्धस्‍याननं स्‍पृशन्निव => वृद्धस्‍य+आननम्+ स्‍पृशन्+इव स्‍पृशन्निव => स्‍पृशन्+इव लेखकचित्रस्‍योपरि => लेखकचित्रस्‍य+उपरि ततश्च => ततः+च स्‍वीयं मुखमुन्‍नमय्य => स्वीयम्+ मुखम्+उन्‍नमय्य मुखमुन्‍नमय्य => मुखम्+उन्‍नमय्य वृद्धस्‍याननं पश्चाच्च => वृद्धस्‍य+आननम्+ पश्चात्+च पश्चाच्च => पश्चात्+च लेखकचित्रं भूयो => लेखकचित्रम्+ भूयो ग्रन्थमादाय => ग्रन्थम्+आदाय दत्तदृष्टिरभवत्। => दत्तदृष्टिः+अभवत्। साश्चर्यमुत्‍फुल्‍लनेत्राणि => साश्चर्यम्+उत्‍फुल्‍लनेत्राणि निरतिशयं साम्‍यमवलोकयामासु:। => निरतिशयम्+ साम्‍यम्+अवलोकयामासु:। साम्‍यमवलोकयामासु:। => साम्‍यम्+अवलोकयामासु:। ‘‘किं नामायमेव => ‘‘किम्+ नाम+अयम्+एव नामायमेव => नाम+अयम्+एव लेखकोऽस्‍य => लेखकः+अस्‍य विगतक्षणेष्‍वस्‍माभिर्निराकृत:। => विगतक्षणेषु+अस्‍माभिःनिराकृत:। किं कृतं => किम्+ कृतम्+ कृतं त्‍वया? => कृतम्+ त्‍वया? कोऽयमस्‍माकं प्रज्ञापराध:? => कः+अयम्+अस्‍माकम्+ प्रज्ञापराध:? कुत्रचिदवकाश’’ => कुत्रचित्+अवकाश:’’ तेषां सर्वेषां => तेषाम्+ सर्वेषाम्+ सर्वेषां मन:स्थितिर्जाता। => सर्वेषाम्+ मन:स्थितिः+जाता। मन:स्थितिर्जाता। => मन:स्थितिः+जाता। तेषां मनोभावमनुभवमहिम्‍ना => तेषाम्+ मन:+अभावम्+अनुभवमहिम्‍ना मनोभावमनुभवमहिम्‍ना => मन:+अभावम्+अनुभवमहिम्‍ना स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव तेषां व्रीडां => तेषाम्+ व्रीडाम्+ व्रीडां निवारयामास-‘‘अलं => व्रीडाम्+ निवारयामास-‘‘अलम्+ निवारयामास-‘‘अलं पश्चात्तापेन => निवारयामास-‘‘अलम्+ पश्चात्तापेन अभिज्ञानं विना => अभिज्ञानम्+ विना कं ज्ञातुं => कम्+ ज्ञातुम्+ ज्ञातुं प्रभवति? => ज्ञातुम्+ प्रभवति? अहमेवास्‍या: => अहम्+एव+अस्‍या: वचनविरामसमनन्‍तरमेव => वचनविरामसम्+अनन्‍तरम्+एव करणास्‍तस्‍य => करणाः+तस्‍य चरणयोर्निपेतु:। => चरणयोः+निपेतु:। नित्‍यं जनसङ्ख्‍याऽभिवर्धनम्। => नित्‍यम्+ जनसङ्ख्‍या+अभिवर्धनम्। जनसङ्ख्‍याऽभिवर्धनम्। => जनसङ्ख्‍या+अभिवर्धनम्। जनसङ्ख्‍यातिभारेण => जनसङ्ख्‍या+अतिभारेण सततं पीड्यते => सततम्+ पीड्यते न्‍यूनातामेति => न्‍यूनताम्+इति कश्चिदप्‍युत्तमो => कश्चित्+अपि+उत्तम: संस्‍थानेष्‍वापणेषु => संस्‍थानेषु+आपणेषु त्‍वेवं भविष्‍येऽपि => तु+एवम्+ भविष्‍ये+अपि भविष्‍येऽपि => भविष्‍ये+अपि स्थितिर्नूनं भयावहा॥4॥ => स्थितिः+नूनम्+ भयावहा॥4॥ कथायां रेलयाने => कथायाम्+ रेलयाने दृश्‍यं सर्वैर्विलोकितम्। => दृश्‍यम्+ सर्वैः+विलोकितम्। सर्वैर्विलोकितम्। => सर्वैः+विलोकितम्। तत्करोति => तत्+करोति मनुष्‍याणामभिज्ञानविनाशनम्॥5॥ => मनुष्‍याणाम्+अभिज्ञानविनाशनम्॥5॥ क्रियतां स => क्रियताम्+ स सुखं लोके => सुखम्+ लोके समाजं विचरन्‍तु => समाजम्+ विचरन्‍तु नदीकूलं प्राप्तवती। => नदीकूलम्+ प्राप्तवती। उत्‍प्‍लुतिं निश्चित्‍य => उत्‍प्‍लुतिम्+ निश्चित्‍य पुनरात्‍मानं सज्‍जीकृतवती। => पुनः+आत्‍मानम्+ सज्‍जीकृतवती। गभीरतमप्रदेशं च => गभीरतमप्रदेशम्+ च दण्‍डायमानाऽभवत्। => दण्‍डायमाना+अभवत्। हस्‍तद्वयमुपरि => हस्‍तद्वयम्+उपरि समयेऽस्मिन् => समये+अस्मिन् तां धृतवान्। => ताम्+ धृतवान्। -अयि.....किमत्र => अयि.....किम्+अत्र किम् आत्‍मघात:? => किम्+ आत्‍मघात:? माम् ....... => माम्+ ....... माम्.....नाऽहं जीवितुमिच्‍छामि। => माम्.....न+अहम्+ जीवितुम्+इच्‍छामि। जीवितुमिच्‍छामि। => जीवितुम्+इच्‍छामि। -किमर्थम्? => किम्+अर्थम्? कथं व्‍याकुला......? => कथम्+ व्‍याकुला......? किमभूत्........? => किम्+अभूत्........? एतादृशजीवनं धारयित्‍वा => एतादृशजीवनम्+ धारयित्‍वा नाऽहं जीवितुमिच्‍छामि। => न+अहम्+ जीवितुम्+इच्‍छामि। जीवितुमिच्‍छामि। => जीवितुम्+इच्‍छामि। आत्‍मानं मोचयितुमयतत्। => आत्मानम्+ मोचयितुम्+अयतत्। मोचयितुमयतत्। => मोचयितुम्+अयतत्। मुक्तिं न => मुक्तिम्+ न प्रकृतिस्‍थाऽभवत्। => प्रकृतिस्‍था+अभवत्। निरन्‍तरं च => निरन्‍तरम्+ च बोधयितुं प्रवृत्त:। => बोधयितुम्+ प्रवृत्त:। -अहं तव => अहम्+ तव समाधानं करिष्‍यामि। => समाधानम्+ करिष्‍यामि। यदिच्‍छसि => यत्+इच्‍छसि तन्‍नूनमहं सम्‍पादयिष्‍यामि। => तत्+नूनम्+अहम्+ सम्‍पादयिष्‍यामि। मुखं च => मुखम्+ च निपुणतरं निरैक्षत। => निपुणतरम्+ निरैक्षत। मुखमण्‍डलं तस्‍या => मुखमण्‍डलम्+ तस्‍या: लज्‍जारुणमभवत्। => लज्‍जारुणम्+अभवत्। किञ्चिदधोवदना => किञ्चित्+अध:+वदना -नाम्‍नाऽहं मधुकर:। => नाम्‍ना+अहम्+ मधुकर:। वास:.......अस्मिन्‍नेव => वास:.......अस्मिन्+एव अहं ते => अहम्+ ते दु:खं दूरीकर्त्तुं => दु:खम्+ दूरीकर्त्तुम्+ दूरीकर्त्तुं प्रतिशृणोमि। => दूरीकर्त्तुम्+ प्रतिशृणोमि। गृहं तव => गृहम्+ तव उदारवचनेऽस्मिन् => उदारवचने+अस्मिन् कियान्‍न => कियान्+न एवमेतादृश: => एवम्+एतादृश: मनोमुक्तं सर्वं => मनः+मुक्तम्+ सर्वम्+ सर्वं स => सर्वम्+ स बहुविधं च => बहुविधम्+ च कर्त्तव्‍यं व्‍यस्‍मरत्। => कर्त्तव्‍यम्+ व्‍यस्‍मरत्। सङ्केतं गर्भे => सङ्केतम्+ गर्भे इयं सावित्री => इयम्+ सावित्री कालमनयत्। => कालम्+अनयत्। परिणामायते। => परिणाम+आयते। पुनस्‍तादृश: => पुनः+तादृश: दीर्घतरं न्‍यश्‍वसीत्। => दीर्घतरम्+ न्‍यश्‍वसीत्। नाऽहमाश्रयमिच्‍छामि, => न+अहम्+आश्रयम्+इच्‍छामि, मार्गरोधं न => मार्गरोधम्+ न दु:खमहं सम्‍यक् => दु:खम्+अहम्+ सम्‍यक् अत्राविश्वासस्‍य => अत्र+अविश्वासस्‍य नास्ति => न+अस्ति सद्योऽहं ते => सद्यः+अहम्+ ते पाणिग्रहणं करिष्‍यामि। => पाणिग्रहणम्+ करिष्‍यामि। पुनश्चमत्‍कृता => पुनः+चमत्‍कृता ‘परमनुभवस्‍य’ => ‘परम्+अनुभवस्‍य’ व्‍यथामजनयत् => व्‍यथाम्+अजनयत् विभाव्‍यावदत्। => विभाव्‍य+अवदत्। अहं न => अहम्+ न प्रस्‍तावमङ्गीकर्त्तुं न => प्रस्‍तावम्+अङ्गीकर्त्तुम्+ न पुनश्चिन्‍तय........, => पुनः+चिन्‍तय........, इदानीमपि => इदानीम्+अपि समयो वर्त्तते। => समय:+ वर्त्तते। अहं तवाभिलाषं => अहम्+ तव+अभिलाषम्+ तवाभिलाषं पूरयितुं => तव+अभिलाषम्+ पूरयितुम्+ पूरयितुं सन्‍नद्ध:। => पूरयितुम्+ सन्‍नद्ध:। चिन्‍तयित्‍वावदत्। => चिन्‍तयित्‍वा+अवदत्। किं भवान् => किम्+ भवान् मां परिणेतुं => माम्+ परिणेतुम्+ परिणेतुं शक्‍नुयात्? => परिणेतुम्+ शक्‍नुयात्? चाभवत्। => च+अभवत्। आत्‍मानं पवित्रीकृतवती। => आत्मानम्+ पवित्रीकृतवती। सानन्‍दमात्‍मानं समर्पयत्। => सानन्‍दम्+आत्‍मानम्+ समर्पयत्। कार्त्तज्ञ्यमनोभूमौ => कार्त्तज्ञ्यमन:+भूमौ ईश्वरं मधुकरं => ईश्वरम्+ मधुकरम्+ मधुकरं च => मधुकरम्+ च नितरां विक्षुब्‍धा। => नितराम्+ विक्षुब्‍धा। दु:खं द्विगुणितम्। => दु:खम्+ द्विगुणितम्। उपार्जनं किमिति => उपार्जनम्+ किम्+इति किमिति => किम्+इति इदानीमपि => इदानीम्+अपि कदाचिदपि => कदाचित्+अपि पर्याप्तं न => पर्याप्तम्+ न कदाचिच्‍च => कदाचित्+च कालं यापयति। => कालम्+ यापयति। अर्धोत्तराऽभवत्। => अर्धोत्तरा+अभवत्। साहचर्यं विलोक्‍य => साहचर्यम्+ विलोक्‍य किमर्थमागत:? => किमर्थम्+आगत:? किमस्ति? => किम्+अस्ति? दूरमपसर......। => दूरम्+अपसर......। गृहमिदं विलोक्‍य => गृहम्+इदम्+ विलोक्‍य सर्वं निह्नुतम्। => सर्वम्+ निह्नुतम्। मधुरं प्रति => मधुरम्+ प्रति परं सा => परम्+ सा सकलमपि => सकलम्+अपि दृश्‍यं जालायितम्। => दृश्‍यम्+ जालायितम्। श्‍यामामबोधयत्। => श्‍यामाम्+अबोधयत्। किमर्थं कुप्‍यसि? => किम्+अर्थम्+ कुप्‍यसि? इयं नि:सहाया..... => इयम्+ नि:सहाया..... शरणं गता। => शरणम्+ गता। किम‍हं वाकरिष्‍यम्........? => किम्+अहम्+ वाकरिष्‍यम्........? गृहं गमिष्‍यति। => गृहम्+ गमिष्‍यति। इयं स्थिति:। => इयम्+ स्थिति:। परमनन्‍यगत्‍या => परम्+अनन्‍यगत्‍या शान्‍ताऽभवत्। => शान्‍ता+अभवत्। आतिथ्‍यं च => आतिथ्‍यम्+ च पुरोऽकरोत्। => पुरः+अकरोत्। हृदयं तु => हृदयम्+ तु कामनायां नानायते => कामनायाम्+ नानायते अस्‍फुटं श्रूयते => अस्‍फुटम्+ श्रूयते मधुकरं प्रति => मधुकरम्+ प्रति श्रोतुं शक्‍नोति => श्रोतुम्+ शक्‍नोति चिन्‍तयितुं प्रभवति। => चिन्‍तयितुम्+ प्रभवति। नदीगर्भस्‍थभ्रमिरिव => नदीगर्भस्‍थभ्रमिः+इव वैचित्र्यं तनोति। => वैचित्र्यम्+ तनोति। शय्यायां श्‍यामां => शय्यायाम्+ श्‍यामाम्+ श्‍यामां प्राबोधयत्। => श्‍यामाम्+ प्राबोधयत्। शान्‍ताऽभवत्। => शान्‍ता+अभवत्। औपचारिकमुपस्‍थापयत् => औपचारिकम्+उपस्‍थापयत् कृतज्ञतां न्‍यवेदयत्। => कृतज्ञताम्+ न्‍यवेदयत्। गृहमुपगत:। => गृहम्+उपगत:। सौप्रस्‍थानिकं व्‍याहर्तुं => सौप्रस्‍थानिकम्+ व्‍याहर्तुम्+ व्‍याहर्तुं स => व्‍याहर्तुम्+ स सावित्रीं निरदिशत्। => सावित्रीम्+ निरदिशत्। मधुकरोऽवदत्। => मधुकरः+अवदत्। गृहमिदं त्‍वदीयम्। => गृहम्+इदम्+ त्‍वदीयम्। अत्रैव => अत्र+एव इदं मिलनक्षेत्रम्। => इदम्+ मिलनक्षेत्रम्। मधुकरोऽवर्णयत्। => मधुकरः+अवर्णयत्। गृहं मे => गृहम्+ मे गृहस्थितिश्च => गृहस्थितिः+च परं विचारः => परम्+ विचारः तवैव। => तव+एव। जीवनधारणार्थं ते => जीवनधारणार्थम्+ ते तवैव। => तव+एव। भूषणमत्र => भूषणम्+अत्र वेशश्च => वेशः+च धाराऽपि => धारा+अपि परसङ्केतं परित्‍यज्‍य => परसङ्केतम्+ परित्‍यज्‍य अतीतं व्‍यसृजत्। => अतीतम्+ व्‍यसृजत्। इदानीं सा => इदानीम्+ सा विमुक्‍ता.............स्‍वाधीना........पुनश्च => विमुक्‍ता.............स्‍वाधीना........पुनः+च माङ्गल्‍यमभिलष्‍य => माङ्गल्‍यम्+अभिलष्‍य सर्वमगृह्णात् => सर्वम्+अगृह्णात् तेषामपि => तेषाम्+अपि शुभागमनं स्‍वीकृतवती => शुभागमनम्+ स्‍वीकृतवती सैका => सा+एका पत्नी.......इयमेव => पत्नी.......इयम्+एव दुरितं हि => दुरितम्+ हि श्‍यामां मानसमानीय => श्‍यामाम्+ मानसमानीय आत्‍मग्‍लानिमनुभवति। => आत्‍मग्‍लानिम्+अनुभवति। कदाचिच्‍च => कदाचित्+च शिखरमागतवतीति। => शिखरम्+आगतवति+इति। तां विलोक्‍य => ताम्+ विलोक्‍य समबोधयत् => सम्+अबोधयत् पश्चादपश्‍यत्। => पश्चात्+अपश्‍यत्। परिचेतुं न => परिचेतुम्+ न कथं वा => कथम्+ वा त्‍वं तु => त्‍वम्+ तु कथं वा => कथम्+ वा इयं ग्रामसखी => इयम्+ ग्रामसखी मानसमागच्‍छेत्? => मानसम्+आगच्‍छेत्? कथमागता? => कथम्+आगता? त्‍वमिदानीं कुत्र => त्‍वम्+इदानीम्+ कुत्र कथं प्रवर्त्तसे......? => कथम्+ प्रवर्त्तसे......? किं पुन: => किम्+ पुन: किमन्‍यत् => किम्+अन्‍यत् पन्‍थानं पश्‍यति। => पन्‍थानम्+ पश्‍यति। आत्‍मगतिं समीकृत्‍य => आत्‍मगतिम्+ समीकृत्‍य विद्वाँश्चासीत्। => विद्वान+च+आसीत्। मावलीपत्तनं हि => मावलीपत्तनम्+ हि वसतिरेका। => वसतिः+एका। प्रायशस्त्रिंशत्- => प्रायश:+त्रिंशत्- सहस्रमानवामात्रासीन्निवास:। => सहस्रमानवामात्रासीत्+निवास:। लक्षद्वयात्‍मकं धनमित: => लक्षद्वयात्‍मकम्+ धनम्+इत: धनमित: => धनम्+इत: सुमनोहरश्चास्‍त्‍येक: => सुमनोहरः+च+अस्‍ति+एक: सेवकानुसेवकैर्नानाविधवाहनै:, => सेवकानुसेवकैः+नानाविधवाहनै:, गोमहिषीभिश्च => गोमहिषीभिः+च समृद्धिमानासीत्। => समृद्धिमान्+आसीत्। मावलीपत्तनं चैकतो => मावलीपत्तनम्+ च+एकत: चैकतो => च+एकत: हरितहरितेनोच्‍चतरेण => हरितहरितेन+उच्‍चतरेण समावृतमन्‍यतश्च => समावृतम्+अन्‍यतः+च पर्वतं संस्‍पृशतैकेन => पर्वतम्+ संस्‍पृशता+एकेन संस्‍पृशतैकेन => संस्‍पृशता+एकेन सुशोभितं कामप्‍यनन्‍यकमनीयतां => सुशोभितम्+ काम्+अपि+अनन्‍यकमनीयताम्+ कामप्‍यनन्‍यकमनीयतां धत्त। => काम्+अपि+अनन्‍यकमनीयताम्+ धत्त। सरश्चैतत् => सरः+च+एतत् परितोऽपि => परितः+अपि योजनमितविस्‍तृतं, => योजनमितविस्‍तृतम्+, फुल्‍लकमलयुतं नानाविधजलचरयतुं => फुल्‍लकमलयुतम्+ नानाविधजलचरयुतम्+ नानाविधजलचरयतुं च। => नानाविधजलचरयुतम्+ च। केवलं मीनानामेवात्र => केवलम्+ मीनानाम्+एव+अत्र मीनानामेवात्र => मीनानाम्+एव+अत्र अप्‍यत्र => अपि+अत्र रायकृष्‍णसिंहस्‍याज्ञां सम्‍प्राप्‍य => रायकृष्‍णसिंहस्‍य+आज्ञाम्+ सम्‍प्राप्‍य मकरमृगयार्थमत्र => मकरमृगयार्थम्+अत्र सरसस्‍त‍टवर्तित्त्‍वाच्‍च => सरसः+त‍टवर्तित्त्‍वात्+च सुप्रसिद्धिमाप => सुप्रसिद्धिमृ+आप स्‍थानमेतत्। => स्‍थानम्+एतत्। प्रजाश्चात्रत्‍या => प्रजाः+च+अत्रत्‍या: रायकृष्‍णसिंहमनुरक्ता => रायकृष्‍णसिंहम्+अनुरक्ता: स्‍वयं कृष्‍णसिंहश्च => स्वयम्+ कृष्‍णसिंहः+च कृष्‍णसिंहश्च => कृष्‍णसिंहः+च प्रजाजनैरस्ति => प्रजाजनैः+अस्ति समृद्धिमापन्‍ने => समृद्धिम्+आपन्‍ने एकैव => एक+एव पञ्चपञ्चाशद्वर्षदेशीयस्‍याप्‍यस्‍य => पञ्चपञ्चाशद्ववर्षदेशीयस्‍य+अपि+अस्‍य नासीत् => न+आसीत् विवाहद्वयं सञ्जातम्। => विवाहद्वयम्+ सञ्जातम्। विवाहाद्दशवर्षानन्‍तरं दिवंगता, => विवाहात्+दशवर्षानन्‍तरम्+ दिवंगता, नितान्‍तं सन्‍तानविरहितैव। => नितान्‍तम्+ सन्‍तानविरहिता+एव। सन्‍तानविरहितैव। => सन्‍तानविरहिता+एव। ततश्च => ततः+च एताद्विवाहानन्‍तरमपि => एतद्विवाहानन्‍तरम्+अपि बहुवर्षाण्‍यतीतानि। => बहुवर्षाणि+अतीतानि। परं नाभवत्‍सन्‍ततिलाभ:। => परम्+ न+अभवत्+सन्‍ततिलाभ:। नाभवत्‍सन्‍ततिलाभ:। => न+अभवत्+सन्‍ततिलाभ:। तान्त्रिकमनुष्ठानमित्‍यादि => तान्त्रिकम्+अनुष्ठानम्+इत्‍यादि मैथिलस्‍तान्त्रिक: => मैथिलः+तान्त्रिक: प्रत्‍यहं सौधस्‍येवैकस्मिन् => प्रति+अहम्+ सौधस्‍य+एव+एकस्मिन् सौधस्‍येवैकस्मिन् => सौधस्‍य+एव+एकस्मिन् भगवतीं प्रतिष्ठापनाद्युपचारै: => भगवतीम्+ प्रतिष्ठापनात्+उपचारै: प्रतिष्ठापनाद्युपचारै: => प्रतिष्ठापनात्+उपचारै: देवतानां प्रसाद: => देवतानाम्+ प्रसाद: प्रासूतैकं सुन्‍दरं => प्रासूता+एकम्+ सुन्‍दरम्+ सुन्‍दरं कुमारम्। => सुन्‍दरम्+ कुमारम्। एकवर्षं यावत् => एकवर्षम्+ यावत् बालस्‍यास्‍य => बालस्‍य+अस्‍य बालं संरक्षितवान्। => बालम्+ संरक्षितवान्। चातिसामान्‍यतयैव => च+अतिसामान्‍यतया+एव स्‍नान-सूर्यपूजादिभिरत्‍यावश्‍यककार्यजातैरेव => स्‍नान-सूर्यपूजादिभिः+अत्यावश्‍यककार्यजातै:+एव नातिसमारोहेण => न+अतिसमारोहेण अत्रासीन्‍महत् => अत्र+आसीत्+महत् नितान्‍तं भयानकरूपैका => नितान्‍तम्+ भयानकरूपा+एका भयानकरूपैका => भयानकरूपा+एका सायं प्रातर्मध्‍याह्ने => सायम्+ प्रातः+मध्‍याह्ने प्रातर्मध्‍याह्ने => प्रातः+मध्‍याह्ने दन्‍तान्‍दर्शयन्‍ती => दन्‍तान्+दर्शयन्‍ती तद्दर्शनसमकालमेव => तद्दर्शनसमकालम्+एव निधायातित्‍वरया => निधाय+अतित्‍वरया स्‍वगृहमाविशन्ति। => स्‍वगृहम्+आविशन्ति। स्‍वगृहं यदि => स्‍वगृहम्+ यदि गृहमाविशन्ति। => गृहम्+आविशन्ति। डाकिनीति => डाकिनी+इति किशोरकाणां रवेण => किशोरकाणाम्+ रवेण तदानीं समपूर्यत => तदानीम्+ समपूर्यत विषये-वैकुण्‍ठीति => विषये-वैकुण्‍ठी+इति सैषा => सा+एषा राजपरिवारस्‍यैव => राजपरिवारस्‍य+एव योषिदासीत्। => योषिता+आसीत्। एवेयं वयसा => एव+इयम्+ वयसा मासद्वयानन्‍तरमेवास्‍या => मासद्वयानन्‍तरम्+एव+अस्‍या: पत्‍युर्विरहजं महच्‍छोकं => पत्‍युः+विरहजम्+ महच्छोकम्+ महच्‍छोकं दधानानीयं => महच्छोकम्+ दधानापीयम्+ दधानानीयं पुत्रलाभेनात्‍मानमुपलालयति => दधानापीयम्+ पुत्रलाभेन+आत्‍मानम्+उपलालयति पुत्रलाभेनात्‍मानमुपलालयति => पुत्रलाभेन+आत्‍मानम्+उपलालयति बालं प्रेम्‍णा => बालम्+ प्रेम्‍णा कालं सुखेन => कालम्+ सुखेन शरीरकान्तिरस्‍या => शरीरकान्तिः+अस्‍या: सुन्‍दरीति => सुन्‍दरी+इति वक्तुं युज्‍यते। => वक्तुम्+ युज्‍यते। पतित्‍वाच्‍चेयं सर्वस्‍यापि => पतित्‍वात्+च+इयम्+ सर्वस्‍य+अपि सर्वस्‍यापि => सर्वस्‍य+अपि ग्रामवासिजनस्‍यासीद् => ग्रामवासिजनस्‍य+आसीद् एवास्‍यां सहानुभूतिं => एव+अस्‍याम्+ सहानुभूतिम्+ सहानुभूतिं समादरं => सहानुभूतिम्+ समादरम्+ समादरं च => समादरम्+ च परं हन्‍त! => परम्+ हन्‍त! शिशुरपि => शिशुः+अपि वर्षद्वयानन्‍तरमेव => वर्षद्वयानन्‍तरम्+एव इत्‍यहो => इति+अहो दु:खगिरिरेवापतित:। => दु:खगिरिः+एव+आपतित:। शिशोर्मृत्‍युसमकालमेवैषा => शिशोः+मृत्युसमकालम्+एव+एषा प्रमत्ताऽभवत्। => प्रमत्ता+अभवत्। मृतं शिशु => मृतम्+ शिशुम्+ शिशु कराभ्‍यां => शिशुम्+ कराभ्‍याम्+ कराभ्‍यां धृत्त्‍वाऽऽट्टाहसं => कराभ्‍याम्+ धृत्त्‍वा+अट्टाहसम्+ धृत्त्‍वाऽऽट्टाहसं विमुञ्चन्‍ती => धृत्त्‍वा+अट्टाहसम्+ विमुञ्चन्‍ती सैषा => सा+एषा सम्‍भ्रान्‍तैर्ग्रामजनै: => सम्‍भ्रान्‍तैः+ग्रामजनै: कथं कथमपि => कथम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि शिशुश्चाङ्कादस्‍या => शिशुः+च+अङ्कात्+अस्‍या: आच्छिद्यान्‍तर्भूमौ => आच्छिद्य+अन्‍तः+भूमौ समाधिं नीत:। => समाधिम्+ नीत:। आरभ्‍यैवेयं भ्रान्‍ता, => आरभ्‍य+एव+इयम्+ भ्रान्‍ता, यदप्‍यशनादिकं प्राप्‍यते => यत्+अपि+अशनादिकम्+ प्राप्‍यते तदेव => तत्+एव ततश्च => ततः+च किमप्‍यशनादिकं न => किमपि+अशनादिकम्+ न ग्रामवासिजनस्‍तु => ग्रामवासिजनः+तु एवैनां भिक्षादानै: => एव+एनाम्+ भिक्षादानै: किशोरकाणां बालकबालिकानां => किशोरकाणाम्+ बालकबालिकानाम्+ बालकबालिकानां च => बालकबालिकानाम्+ च सेयं क्रीडनकमभवत्। => सा+इयम्+ क्रीडनकम्+अभवत्। क्रीडनकमभवत्। => क्रीडनकम्+अभवत्। कुण्‍ठेति => कुण्‍ठा+इति तां हसन्ति, => ताम्+ हसन्ति, धूलिक्षेपादिकं तां => धूलिक्षेपादिकम्+ ताम्+ तां प्रति => ताम्+ प्रति इयं च => इयम्+ च ताननुधावन्‍ती => तानन्+अधावन्‍ती भक्षयिष्‍यामीत्‍युच्‍चैर्वदति => भक्षयिष्‍यामि+इति+उच्‍चैः+वदति श्रुतं कुण्‍ठा => श्रुतम्+ कुण्‍ठा गतेति। => गत+इति। ततश्च => ततः+च श्रुतं क्‍वापि => श्रुतम्+ क्‍वापि केनाप्‍यघोरिणा => केनापि+अघोरिणा शिष्‍यत्‍वमापन्‍ना। => शिष्‍यत्‍वम्+आपन्‍ना। विक्षिप्‍तताऽस्‍या => विक्षिप्‍तता+अस्‍या कान्‍यपि => कानि+अपि विशेषतश्च => विशेषतः+च इयं पुनर्ग्रामे => इयम्+ पुनः+ग्रामे पुनर्ग्रामे => पुनः+ग्रामे भ्रान्‍तत्‍वमस्‍या => भ्रान्‍तत्‍वम्+अस्‍या नासीत्। => न+आसीत्। परं सौन्‍दर्यमस्‍यास्तिरोऽभवत् => परम्+ सौन्‍दर्यम्+अस्‍याः+तिरोऽभवत् सौन्‍दर्यमस्‍यास्तिरोऽभवत् => सौन्‍दर्यम्+अस्‍याः+तिरोऽभवत् वर्णश्च => वर्णः+च चास्‍त्‍येवेति। => च+अस्‍ति+एव+इति। ग्रामस्‍यैकदेशे => ग्रामस्‍य+एकदेशे वृक्षाधस्‍तात्तिष्ठन्‍तीयं ग्रामजनै: => वृक्षाधस्‍तात्+तिष्ठन्‍ति+इयम्+ ग्रामजनै: तत्रैवैका => तत्रैव+एका लोकैस्‍तत्रैवेयं निवासमकरोत्। => लोकैः+तत्रैव+इयम्+ निवासम्+अकरोत्। निवासमकरोत्। => निवासम्+अकरोत्। परं ग्रामे => परम्+ ग्रामे भयमेकमागतम्। => भयम्+एकम्+आगतम्। मृत्‍युमुपयान्‍तोऽधिकसंख्‍यायां दृष्टा, => मृत्‍युम्+उपयान्‍तः+अधिकसंख्‍यायाम्+ दृष्टा:, अनयैव => अनया+एव परं प्रत्‍यक्षतस्तु => परम्+ प्रत्‍यक्षतः+तु प्रत्‍यक्षतस्तु => प्रत्‍यक्षतः+तु केवलमेतदेव => केवलम्+एतत्+एव श्रुतं यद् => श्रुतम्+ यद् अल्‍पवयस्‍कं कमपि => अल्‍पवयस्‍कम्+ कमपि शिशुं यदि => शिशुम्+ यदि कुण्‍ठालोकयति, => कुण्‍ठा+आलोकयति, दर्शनानन्तरमेव => दर्शनानन्तरम्+एव रक्ताभावमापन्‍न: => रक्ताभावम्+आपन्‍न: द्वित्रदिनाननतरं च => द्वित्रदिनानन्तरम्+ च पञ्चत्‍वमापद्यते। => पञ्चत्‍वम्+आपद्यते। एतदेव => एतत्+एव कारणं यत् => कारणम्+ यत् सुवासिन्‍यस्‍तां श्रुत्‍वैवागच्‍छन्‍तीं => सुवासिन्‍यः+ताम्+ श्रुत्‍वा+एव+आगच्‍छन्‍तीम्+ श्रुत्‍वैवागच्‍छन्‍तीं स्‍वकान् => श्रुत्‍वा+एव+आगच्‍छन्‍तीम्+ स्‍वकान् बालानङ्के => बालान्+अङ्के गृहमाविशन्‍तीति। => गृहम्+आविशन्‍ति+इति। रायकृष्‍णसिंहपरिजनेनापि => रायकृष्‍णसिंहपरिजनेन+अपि एकवर्षं यावत् => एकवर्षम्+ यावत् सौधपार्श्‍वेऽपि => सौधपार्श्‍वे+अपि समागच्‍छेदिति। => समागच्‍छेत्+इति। शिशूनां बहु => शिशूनाम्+ बहु संख्‍यायां मरणं => संख्‍यायाम्+ मरणम्+ मरणं चावलोक्‍य => मरणम्+ च+अवलोक्‍य चावलोक्‍य => च+अवलोक्‍य उत्‍सवादिकं च => उत्‍सवादिकम्+ च नाऽकरोत्। => न+अकरोत्। दिनद्वयानन्‍तरं कुमारस्‍य => दिनद्वयानन्‍तरम्+ कुमारस्‍य प्रथमवर्षपूर्त्तिरभिनववर्षप्रवेशश्च => प्रथमवर्षपूर्त्तिः+अभिनववर्षप्रवेशः+च इदानीं रायमहोदयस्‍य => इदानीम्+ रायमहोदयस्‍य परिजनैर्गृहसदस्‍यैर्विशेषतश्‍च => परिजनैः+गृहसदस्‍यैः+विशेषतः+च चरमेऽस्मिन् => चरमे+अस्मिन् कुमारोऽयमुपलब्‍ध:। => कुमारः+अयम्+उपलब्‍ध:। सर्वेषां व्‍यवहारिजनानामाह्वानेन, => सर्वेषाम्+ व्‍यवहारिजनानाम्+आह्वानेन, व्‍यवहारिजनानामाह्वानेन, => व्‍यवहारिजनानाम्+आह्वानेन, समादरणीयानामाशीर्वचोभिर्बालो => समादरणीयानाम्+आशीर्वचोभिः+बाला: सोल्‍लासं स्‍वीकृतोऽयं => सोल्लासम्+ स्‍वीकृतः+अयम्+ स्‍वीकृतोऽयं प्रस्‍तावो => स्‍वीकृतः+अयम्+ प्रस्‍ताव: मन्त्रिणमाहूय => मन्त्रिणम्+आहूय सम्‍भृयतामिति। => सम्‍भृयताम्+इति। आहूयन्तामिति => आहूयन्ताम्+इति कार्यनियुक्ता यत्र => कार्यनियुक्ता:+ यत्र महन्‍महानसप्रकोष्ठे => महत्+महानसप्रकोष्ठे नगरादहूता: => नगरात्+आहूता: गायिकाश्च => गायिकाः+च तासां चावास: => तासाम्+ च+आवास: चावास: => च+आवास: दिनद्वयं क्षणादिव => दिनद्वयम्+ क्षणात्+इव क्षणादिव => क्षणात्+इव व्‍यतीतं कार्यरतानां => व्‍यतीतम्+ कार्यरतानाम्+ कार्यरतानां मावलीपत्तनवासजिनानाम्। => कार्यरतानाम्+ मावलीपत्तनवासजिनानाम्। अपूर्वैव => अपूर्वा+एव शोभास्ति-अद्य => शोभा+अस्ति-अद्य प्रत्‍येकं रथ्‍यासु => प्रत्येकम्+ रथ्‍यासु जलसेचनं कृतम्। => जलसेचनम्+ कृतम्। कुम्‍भा नैकवर्णरञ्जिता => कुम्‍भा:+ नैकवर्णरञ्जिता:+ नैकवर्णरञ्जिता यत्र => नैकवर्णरञ्जिता:+ यत्र तत्रोस्‍थलेशु => तत्र+उच्चस्‍थलेषु ग्राममुखादाभ्‍य => ग्राममुखात्+आभ्‍य: सौधपर्यन्‍तं कदलीस्‍तम्‍भनिर्मितानि => सौधपर्यन्‍तम्+ कदलीस्‍तम्‍भनिर्मितानि द्वाराण्‍यनेकानि => द्वाराणि+अनेकानि छविस्‍त्‍वन्‍यतमैव। => छविः+तु+अन्‍यतम+एव। एकवेशधारिणां सेवकानां => एकवेशधारिणाम्+ सेवकानाम्+ सेवकानां स्‍व => सेवकानाम्+ स्‍व नियुक्तानामनुधावतां पङ्क्तिं => नियुक्तानाम्+अनुधावताम्+ पङ्क्तिम्+ पङ्क्तिं विलोक्‍य => पङ्क्तिम्+ विलोक्‍य साकारतां धत्ते। => साकारताम्+ धत्ते। सौधस्‍यैकस्मिन् => सौधस्‍य+एकस्मिन् महार्हसिंहासनासन्‍दीनां च => महार्हसिंहासनासन्‍दीनाम्+ च जनस्‍तत्रैवोपवेशनीयो => जनः+तत्रैव+उपवेशनीय: दुन्‍दुभिघोषस्‍तु => दुन्‍दुभिघोषः+तु उष:कालादेव => उष:कालात्+एव चानीतान्‍यनेनोपायनानि। => च+आनीतानि+अनेन+उपायनानि। पत्तनं प्राप्तेनानेन => पत्तनम्+ प्राप्तेन+आनेन प्राप्तेनानेन => प्राप्तेन+आनेन सम्‍भारोऽवलोकितस्‍तदा => सम्‍भारः+अवलोकितः+तदा रायमहोदयस्‍यापत्तिजनकं न => रायमहोदयस्‍य+आपत्तिजनकम्+ न उत्‍सवस्‍यास्‍य => उत्‍सवस्‍य+अस्‍य मयैव => मया+एव वोढूं शक्‍यते। => वोढुम्+ शक्‍यते। तादृशीच्‍छा => तादृशी+इच्‍छा रायमहाशयमनुकूलयेदिति। => रायमहाशयम्+अनुकूलयेत्+इति। ‘अहं तथा => ‘अहम्+ तथा आज्ञप्‍तश्च => आज्ञप्‍तः+च सेवकेनोक्तं दर्शनमभिलषन्‍ती => सेवकेन+उक्तम्+ दर्शनम्+अभिलषन्‍ती दर्शनमभिलषन्‍ती => दर्शनम्+अभिलषन्‍ती समीपमुपसर्पतीति। => समीपम्+उपसर्पति+इति। श्रुत्‍वैव => श्रुत्‍वा+इव निर्मक्षिकत्‍वं सम्‍पादितम्। => निर्मक्षिकत्‍वम्+ सम्‍पादितम्। राज्ञोक्तम् - => राज्ञा+उक्तम्+ - श्रुतं भवता => श्रुतम्+ भवता ममायं भ्राता => मम+अयम्+ भ्राता किं चिकीर्षतीति? => किम्+ चिकीर्षति+इति? चिकीर्षतीति? => चिकीर्षति+इति? सविनयं कथितवान् => सविनयम्+ कथितवान् किमप्‍यन्‍यत्, => किमपि+अन्‍यत्, भवतामापत्तिजनकं न => भवताम्+आपत्तिजनकम्+ न सर्वोऽपि => सर्वः+अपि भवेदिति। => भवेत्+इति। सस्मितमुक्तम्, => सस्मितम्+उक्तम्, युक्तं हि => युक्तम्+ हि परमेवं क्रियताम्, => परम+एवम्+ क्रियताम्, सम्‍मानं रक्षितं => सम्‍मानम्+ रक्षितम्+ रक्षितं भवेत्, => रक्षितम्+ भवेत्, भवतामिच्‍छापूर्त्तिश्च => भवताम्+इच्‍छापूर्त्तिः+च अद्यैवोत्‍सवे => अद्य+एव+उत्‍सवे समागतानां प्राघुणिकानां => समागतानाम्+ प्राघुणिकानाम्+ प्राघुणिकानां पुरतो => प्राघुणिकानाम्+ पुरत: यदुत्‍सवोऽयं दिनद्वयं => यत्+उत्‍सवः+अयम्+ दिनद्वयम्+ दिनद्वयं यावत् => दिनद्वयम्+ यावत् अद्यासिमन्‍नस्‍माकमेव => अद्य+अस्मिन्+अस्‍माकम्+एव प्रातरारभ्‍य => प्रातः+आरभ्‍य मरुत्तरयानानामागमनं प्रारब्‍धम्। => मरुत्तरयानानाम्+आगमनम्+ प्रारब्‍धम्। श्रीरायमहोदयश्च => श्रीरायमहोदयः+च समागतानां सत्‍करणाय => समागतानाम्+ सत्‍करणाय एवावतिष्ठेते। => एव+अवतिष्ठेते। महार्हासनान्‍यलङ्कृतवन्‍त:। => महार्हासनानि+अलङ्कृतवन्‍त:। जनाश्च => जनाः+च आगन्‍तुकानां सत्‍कारकरणे => आगन्‍तुकानाम्+ सत्‍कारकरणे पार्श्‍वभूतेभ्‍योऽनेकग्रामेभ्‍य: => पार्श्‍वभूतेभ्‍यः+अनेकग्रामेभ्‍य: समागतैर्ग्रामवासिजनै: => समागतैः+ग्रामवासिजनै: पत्तनमेतत् => पत्तनम्+एतत् परिपूरितमिव, => परिपूरितम्+इव, रिक्तं किमपि => रिक्तम्+ किमपि स्‍थानं विलोक्‍यते। => स्‍थानम्+ विलोक्‍यते। अथाभिजिद्वेलायां सञ्जात => अथ+अभिजित्+वेलायाम्+ सञ्जात वैदिकैर्माङ्गलिकै => वैदिकैः+माङ्गलिकै रक्षापरैर्वेदमन्‍त्रैर्बालस्‍याभिषेको => रक्षापरैःवेदमन्‍त्रैः+बालस्‍य+अभिषेकः महोदयेनानेकविधं तान्त्रिकमारक्षणं => महोदयेन+अनेकविधम्+ तान्त्रिकम्+आरक्षणम्+ तान्त्रिकमारक्षणं विहितं => तान्त्रिकम्+आरक्षणम्+ विहितम्+ विहितं बालस्‍य। => विहितम्+ बालस्य। गणपतिपूजनादि-मार्कण्‍डेयपूजनं यावत् => गणपतिपूजनादि-मार्कण्‍डेयपूजनम्+ यावत् सर्वोऽपि => सर्वः+अपि सुवासिन्‍यश्च => सुवासिन्‍यः+च यथाविधमारार्त्तिक्‍यं विहितवत्‍य:। => यथाविधम्+आरार्त्तिक्‍यम्+ विहितवत्‍य:। प्राधुणिकैश्चानेकविधमहार्घोपायनप्रदानैराशीर्वचोभिश्च => प्राघुणिकैः+च+अनेकविधमहार्घोपायनप्रदानैः+आशीर्वचोभिः+च ततश्च => ततः+च विश्रामार्थं बाल: => विश्रामार्थम्+ बाल: प्रापितोऽन्‍त:पुरे। => प्रापितः+अन्‍त:पुरे। समागतानां भोजनादिव्‍यवस्‍थायां => समागतानाम्+ भोजनादिव्‍यवस्‍थायाम्+ भोजनादिव्‍यवस्‍थायां श्री => भोजनादिव्‍यवस्‍थायाम्+ श्री त्रुटिर्विलोक्‍यते। => त्रुटिः+विलोक्‍यते। सर्वोऽपि => सर्वः+अपि स्‍वग्रामवासिनामन्‍यग्रामेभ्‍य => स्‍वग्रामवासिनाम्+अन्‍यग्रामेभ्‍य आगतानां च => आगतानाम्+ च आसीद्यत् => आसीत्+यत् कश्चिदपि => कश्चित्+अपि गच्‍छेदिति => गच्‍छेत्+इति सेवकैस्‍तथा => सेवकैः+तथा सर्वोऽपि => सर्वः+अपि भोजनादिकं प्राप्तवान्। => भोजनादिकम्+ प्राप्तवान्। जयकारश्च => जयकारः+च ग्रामजनैर्बहुवारं विहित:। => ग्रामजनैः+बहुवारम्+ विहित:। भोजनसमाप्तावपराह्णकाल: => भोजनसमाप्तौ+अपराह्णकाल: इदानीं नृत्‍यगायनादिविनोद‍ => इदानीम्+ नृत्‍यगायनादिविनोद‍: ग्रामवासिभिर्लोकगीतान्‍युपन्‍यस्‍तानि, => ग्रामवासिभिः+लोकगीतानि+उपन्‍यस्‍तानि, विविधानां व्‍यायामकलानां => विविधानाम्+ व्‍यायामकलानाम्+ व्‍यायामकलानां प्रदर्शनं => व्‍यायामकलानाम्+ प्रदर्शनम्+ प्रदर्शनं जातम्। => प्रदर्शनम्+ जातम्। सामूहिकं नर्तनमुपन्‍यस्‍तम्। => सामूहिकम्+ नर्तनम्+उपन्‍यस्‍तम्। नर्तनमुपन्‍यस्‍तम्। => नर्तनम्+उपन्‍यस्‍तम्। तदेतत्‍सर्वं नागरिकाणां => तत्+एताम्+सर्वम्+ नागरिकाणाम्+ नागरिकाणां कृतेऽपि => नागरिकाणाम्+ कृते+अपि कृतेऽपि => कृते+अपि विनोदपरं जातमित्‍यहो => विनोदपरम्+ जातम्+इति+अह: जातमित्‍यहो => जातम्+इति+अह: ग्रामवासिनां कलाभिज्ञता। => ग्रामवासिनाम्+ कलाभिज्ञता। नगरादागताया => नगरात्+आगताया: शास्‍त्रीयं रागगायनं => शास्‍त्रीयम्+ रागगायनम्+ रागगायनं श्रुत्‍वा => रागगायनम्+ श्रुत्‍वा इवाभवल्‍लोक:। => इव+अभवत्+लोक:। नृत्‍यमवलोक्‍य => नृत्‍यम्+अवलोक्‍य आत्‍मावस्थितिमेव => आत्‍मावस्थितिम्+एव पादक्षेपरीतिमवलोक्‍य => पादक्षेपरीतिम्+अवलोक्य साधुरिति => साधुः+इति बहुतरमुक्तवान्। => बहुतरम्+उक्तवान्। सुमहदानन्‍दस्‍यान्‍दोलनमिव => सुमहदानन्‍दस्‍य+आन्‍दोलनम्+इव परं हन्‍त! => परम्+ हन्‍त! कोऽयं व्‍याघात: => कः+अयम्+ व्‍याघात: डाकिनीति => डाकिनी+इति परिव्‍याप्तमन्‍त:पुरम्। => परिव्‍याप्तम्+अन्‍त:पुरम्। अस्मिन्‍नुत्‍सवविषये => अस्मिन्+उत्‍सवविषये स्‍वयं रायमहोदयेन => स्वयम्+ रायमहोदयेन विचारितं न => विचारितम्+ न कुत्राप्‍युपलब्‍धेन => कुत्रापि+उपलब्‍धेन मुखमाच्‍छाद्य, => मुखम्+आच्‍छाद्य, सुवासिनीभिस्‍तदा => सुवासिनीभिः+तदा साटृटहासं प्रोक्तवती, => साटृटहासम्+ प्रोक्तवती, सुन्‍दरोऽयं बालक => सुन्‍दरः+अयम्+ बालक: सर्वासां पादेभ्‍यो => सर्वासाम्+ पादेभ्‍यः प्रस्‍खलितेव। => प्रस्‍खलिता+इव। कुण्‍ठेति => कुण्‍ठा+इति ध्‍वनिश्रवणसमकालमेव => ध्‍वनिश्रवणसमकालम्+एव सत्‍वरं बालस्‍य => सत्‍वरम्+ बालस्‍य तीष्ठन्‍तीमेनामद्राक्षीत्। => तिष्ठन्‍तीम्+एनाम्+अद्राक्षीत्। महोदयश्चान्‍त:पुर => महोदयः+च+अन्‍त:पुरे तदानीमासीत्। => तदानीम्+आसीत्। श्रुत्‍वैव => श्रुत्‍वा+इव कुण्‍ठेति => कुण्‍ठा+इति ध्‍वनिं सत्‍वरं => ध्‍वनिम्+ सत्‍वरम्+ सत्‍वरं सदसि => सत्‍वरम्+ सदसि कर्णेऽकथयत्। => कर्णे+अकथयत्। सत्‍वरमन्‍त:पुरे => सत्‍वरम्+अन्‍त:पुरे गन्‍तव्‍यमिति। => गन्‍तव्‍यम्+इति। सहसोदतिष्ठत्-अन्‍त:पुराभिमुखं च => सहसा+उत्तिष्ठत्-अन्‍त:पुराभिमुखम्+ च किं जातमिति। => किम्+ जातम्+इति। जातमिति। => जातम्+इति। तेनोक्तम्- => तेन+उक्तम्- मुखमाच्‍छाद्य => मुखम्+आच्‍छाद्य कुण्‍ठाऽन्‍त:पुरे => कुण्‍ठा+अन्‍त:पुरे बालकं लोकयन्‍ती => बालकम्+ लोकयन्‍ती श्रुतिसमकालमेव => श्रुतिसमकालम्+एव इवाभवत्-कण्‍ठश्चास्‍य => इव+अभवत्-कण्‍ठः+च+अस्‍य शुष्कतां गत:। => शुष्कताम्+ गत:। कथं कथमपि => कथम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि आत्‍मानं द्रढीकृत्‍यान्‍त:-पुरे => आत्मानम्+ द्रढीकृत्‍य+अन्‍त:पुरे द्रढीकृत्‍यान्‍त:-पुरे => द्रढीकृत्‍य+अन्‍त:पुरे तेनैकस्‍यां स्‍थाल्‍यां => तेन+एकस्‍याम्+ स्‍थाल्याम्+ स्‍थाल्‍यां मिष्ठान्‍नफलादिकं => स्‍थाल्याम्+ मिष्ठान्‍नफलादिकम्+ मिष्ठान्‍नफलादिकं संस्‍थाप्‍य => मिष्ठान्‍नफलादिकम्+ संस्‍थाप्‍य सादरं प्रोक्तवान्, => सादरम्+ प्रोक्तवान्, अहोभाग्‍यं मदीयं => अहोभाग्‍यम्+ मदीयम्+ मदीयं यदत्रभवती => मदीयम्+ यत्+अत्र+भवती यदत्रभवती => यत्+अत्र+भवती गृह्यतामेतन्मिष्ठान्‍नं फलानि => गृह्यताम्+एतत्+मिष्ठान्‍नम्+ फलानि शुभाशीर्वचोभिश्च => शुभाशीर्वचोभिः+च किमिति => किम्+इति नहीति’ => नहि+इति’ गृहीतं तया, => गृहीतम्+ तया, मिष्ठान्‍नादिकं शनै: => मिष्ठान्‍नादिकम्+ शनै: शनैश्च => शनैः+च सौधाद्विनिर्गता। => सौधात्+विनिर्गता। परं किमेतत्। => परम्+ किम्+एतत्। किमेतत्। => किम्+एतत्। मुखं परिम्‍लानं, => मुखम्+ परिम्‍लानम्, शरीराल्‍लालिमा => शरीरात्+लालिमा गच्‍छतीव, => गच्‍छति+इव, तत्‍कालमाहूतो => तत्‍कालम्+आहूत: चैको => च+एक: सप्रार्थनं समाहूतो => सप्रार्थनम्+ समाहूत: रोगनिदानार्थं सयन्‍त्रो => रोगनिदानार्थम्+ सयन्‍त्र: तेनोक्तं रोगस्तु => तेन+उक्तम्+ रोगः+तु रोगस्तु => रोगः+तु परं रक्तलोप: => परम्+ रक्तलोप: कथमभवदिति => कथम्+अभवत्+इति वैद्यमहोदयश्च => वैद्यमहोदयः+च नाडीपरीक्षानन्‍तरमुक्तवान् => नाडीपरीक्षानन्‍तरम्+उक्तवान् नास्‍त्‍येव => न+अस्ति+एव परं क्रमश: => परम्+ क्रमश: क्षीयतेऽयं बाल => क्षीयते+अयम्+ बाल: सदानन्‍दझामहोदयैश्च => सदानन्‍दझामहोदयैः+च विहितोऽनेकविध: => विहितः+अनेकविध: परं क्रमक्रमशो => परम्+ क्रमक्रमश: मृत्‍युमुपसर्पतो => मृत्‍युम्+उपसर्पत: नाभवत्। => न+अभवत्। मावलीपत्तनं हि => मावलीपत्तनम्+ हि तदानीं दु:खसमुद्रे => तदानीम्+ दु:खसमुद्रे मग्‍नमिव => मग्नम्+इव शून्‍यं प्रतीयते => शून्‍यम्+ प्रतीयते इदानीमपि => इदानीम्+अपि मूर्च्छितैवास्‍ते। => मूर्च्छित्+एतैवास्‍ते। वैद्यद्राक्तरसहयोगोपचारश्च => वैद्यद्राक्तरसहयोगोपचारः+च द्राक्तरमहोदयेनोक्तं च => द्राक्तरमहोदयेन+उक्तम्+ च प्रातरस्‍य => प्रातः+अस्‍य मूर्च्‍छाहानिर्भवित्रीति। => मूर्च्‍छाहानिः+भवित्रि+इति। सौधस्‍येकस्मिन् => सौधस्‍य+एकस्मिन् श्रीसदानन्‍दझामहोदयश्च => श्रीसदानन्‍दझामहोदयः+च योऽहि => यः+अहि रायमहोदयेऽत्‍यनतं कृतस्‍नेह:। => रायमहोदये+अत्‍यन्तम्+ कृतस्‍नेह:। चत्‍वारोऽपि => चत्‍वारः+अपि अधोमुखाश्‍चोपविष्टा:। => अधोमुखाः+च+उपविष्टा:। नरेन्‍द्रसिंहमहोदयेननोक्तम्-माननीय => नरेन्‍द्रसिंहमहोदयेन+उक्तम्-माननीय किमेतदभवत्, => किम्+एतत्+अभवत्, क्षणैरेव => क्षणैः+एव परिस्थितिरन्‍यामेव => परिस्थिति+अन्याम्+एव दु:खतरां दशां => दु:खतराम्+ दशाम्+ दशां प्रापिता। => दशाम्+ प्रापिता। बुद्धिस्‍तु => बुद्धिः+तु ममेदानीमपि => मम+इदानीम्+अपि घटनामिमां न => घटनाम्+इमाम्+ न मृत्‍युरभवदिति। => मृत्‍युः+अभवत्+इति। भवतामापत्तिर्न => भवताम्+आपत्तिः+न स्‍यात्तर्हि => स्‍यात्+तर्हि डाकिनीमिमां कुण्‍ठां => डाकिनीम्+इमाम्+ कुण्‍ठाम्+ कुण्‍ठां सपदि => कुण्‍ठाम्+ सपदि हन्‍यामिति। => हन्‍याम्+इति। नन्‍वेतादृश्‍या => नु+एतादृश्‍या नास्ति => न+अस्ति सनि:श्‍वासं रायमहाशयेनोक्तम्, => सनि:श्‍वासम्+ रायमहाशयेन+उक्तम्, रायमहाशयेनोक्तम्, => रायमहाशयेन+उक्तम्, जीवनं पुनर्भवेत्तदा => जीवनम्+ पुनः+भवेत्+तदा पुनर्भवेत्तदा => पुनः+भवेत्+तदा मारणं तस्‍या: => मारणम्+ तस्‍या: समुचितमिदानीमेव => समुचितम्+इदानीम्+एव परं निरर्थकं => परम्+ निरर्थकम्+ निरर्थकं तस्‍या => निरर्थकम्+ तस्‍या किमस्ति => किम्+अस्ति यत्तयैव => यत्+तया+एव बालोऽयं हत => बालः+अयम्+ हतः सदानन्‍दझामहोदयं प्रति => सदानन्‍दझामहोदयम्+ प्रति रायमहाशयेनोक्तम्, => रायमहाशयेन+उक्तम्, यदिदानीं सा => यत्+इदानीम्+ सा किं करिष्‍यति, => किम्+ करिष्‍यति, मृत्‍युरभवदेतावतैव => मृत्‍युः+अभवत्+एतावता+एव कार्यं सम्‍पन्‍नमुत् => कार्यम्+ सम्‍पन्‍नम्+उत् सम्‍पन्‍नमुत् => सम्‍पन्‍नम्+उत् कर्तव्‍यशेषस्‍तस्‍या: => कर्तव्‍यशेषः+तस्‍या: कश्चनावशिष्‍यत => कश्चन+अवशिष्‍यत बहुतरं तु => बहुतरम्+ तु श्रुतं तन्निवेदयामि। => श्रुतम्+ तत्+निवेदयामि। तन्निवेदयामि। => तत्+निवेदयामि। इष्टं पूर्णमिति => इष्टम्+ पूर्णम्+इति पूर्णमिति => पूर्णम्+इति वक्तु‍मुचितम्, => वक्तु‍म्+उचितम्, नोपलब्‍धम्, => न+उपलब्‍धम्, अद्यारभ्‍य => अद्य+आरभ्‍य सैषा => सा+एषा शवं गर्तान्निष्‍कास्‍य => शवम्+ गर्तान्+निष्‍कास्‍य गर्तान्निष्‍कास्‍य => गर्तान्+निष्‍कास्‍य सिद्धैर्मन्‍त्रप्रयोगैर्बालं पुनरुज्‍जीवयिष्‍यति। => सिद्धैः+मन्‍त्रप्रयोगैः+बालम्+ पुनः+उज्‍जीवयिष्‍यति। पुनरुज्‍जीवयिष्‍यति। => पुनः+उज्‍जीवयिष्‍यति। ततश्चामकलेवरं तं => ततः+चामकलेवरम्+ तम्+ तं मन्‍त्रै: => तम्+ मन्‍त्रै: निजाज्ञापालनयोग्‍यं संसाध्‍य => निजाज्ञापालनयोग्‍यम्+ संसाध्‍य रक्तपानं करिष्‍यति, => रक्तपानम्+ करिष्‍यति, पर्यन्‍तमस्ति => पर्यन्‍तम्+अस्ति सनि:श्‍वासं रायमहाशय: => सनि:श्‍वासम्+ रायमहाशय: इच्‍छेति। => इच्‍छा+इति। परं गूढेन => परम्+ गूढेन नोपलक्षिता => न+उपलक्षिता तं रहसि => तम्+ रहसि स्‍पष्टमुक्तवान्- => स्‍पष्टम्+उक्तवान्- ममैतत् => मम+एतत् कर्यं सम्‍पत्‍स्‍यते => कार्यम्+ सम्‍पत्‍स्‍यते पूर्तिं करिष्‍ये => पूर्तिम्+ करिष्‍ये सर्वमप्‍येतत्तव => सर्वम्+अपि+एतत्+तव कर्मण्‍यवलम्‍बते’। => कर्मणि+अवलम्‍बते’। सचरणस्‍पर्शमुक्तवान्- => सचरणस्‍पर्शम्+उक्तवान्- नावश्‍यक:। => न+आवश्‍यक:। केवलं मयैवापि => केवलम्+ मया+एव+अपितु मयैवापि => मया+एव+अपितु तु => मत्पूर्वजैः+अपि तत्रभवतामन्‍नपानाभ्‍यामात्‍मा => भवताम्+अन्‍नपानाभ्‍याम्+आत्‍मा नैव => न+एव कर्तव्‍येति’। => कर्तव्‍या+इति’। साहाय्यं करोतु’- => साहाय्यम्+ करोतु’- घोरनिशायां सहायकेनैकेन => घोरनिशायाम्+ सहायकेन+एकेन सहायकेनैकेन => सहायकेन+एकेन श्‍मशानं प्राप्त: => श्‍मशानम्+ प्राप्त: पूर्वं यत्र => पूर्वम्+ यत्र आसीत्तत्रैव => आसीत्+तत्रैव सहचरमेकस्मिन् => सहचरम्+एकस्मिन् समारोढुमादिष्टवान्, => समारोढुम्+आदिष्टवान्, स्‍वयं चापरत्र => स्वयम्+ च+अपरत्र चापरत्र => च+अपरत्र वृक्ष आरुह्य => वृक्षम्+ आरुह्य तूष्‍णीमुपाविशत्। => तूष्‍णीम्+उपाविशत्। स्‍वभावभयङ्करेयं श्‍मशानभूमिरिदानीं => स्‍वभावभयङ्कर+इयम्+ श्‍मशानभूमिः+इदानीम्+ श्‍मशानभूमिरिदानीं घोरनिशायां => श्‍मशानभूमिः+इदानीम्+ घोरनिशायाम्+ घोरनिशायां सर्वत: => घोरनिशायाम्+ सर्वत: संस्‍तब्‍धेव => संस्‍तब्‍धा+इव रायमहोदयेनोक्तमासीत्, => रायमहोदयेन+उक्तम्+आसीत्, नास्ति, => न+अस्ति, परं नोपेक्षणीय: => परम्+ न+उपेक्षणीय: नोपेक्षणीय: => न+उपेक्षणीय: त्‍वयाद्यारभ्‍यैव => त्वया+अद्य+आरभ्‍य+एव त्रिरात्रं यावत् => त्रिरात्रम्+ यावत् तत्तस्‍य => तत्+तस्‍य कथनं महाशयस्‍य => कथनम्+ महाशयस्‍य सत्‍यमेवासीत्। => सत्‍यम्+एव+आसीत्। नक्तं न => नक्तम्+ न वृक्षादवतीर्य => वृक्षात्+अवतीर्य ग्राम आगत:। => ग्रामम्+ आगत:। परं चैतन्‍यमाप्तया => परम्+ चैतन्‍यम्+आप्तया चैतन्‍यमाप्तया => चैतन्‍यम्+आप्तया विलपन-पुरःसरं रोदनमेवाङ्गीकृतम्। => विलपन-पुरःसरम्+ रोदनम्+एव+अङ्गीकृतम्। रोदनमेवाङ्गीकृतम्। => रोदनम्+एव+अङ्गीकृतम्। अशनपानादिकमावश्‍यकमपि => अशनपानादिकम्+आवश्‍यकम्+अपि तद्दु:खदु:खितो => तत्+दु:खदु:खित: महिलावर्गश्च => महिलावर्गः+च प्रसृतोऽयं महारोदनध्‍वनि:। => प्रसृतः+अयम्+ महारोदनध्‍वनि:। परमदु:खसम्मिश्रेऽस्मिन् => परमदु:खसम्मिश्रे+अस्मिन् स्‍वगतमवादीत्-‘हन्‍त! => स्‍वगतम्+अवादीत्-‘हन्‍त! विचारितमासीत्। => विचारितम्+आसीत्। जन्‍मोत्‍सवोऽयं द्वितीयदिने => जन्‍मोत्‍सवः+अयम्+ द्वितीयदिने मां पुरस्‍कृत्‍य => माम्+ पुरस्‍कृत्‍य प्रचलिष्‍यतीति, => प्रचलिष्‍यति+इति, वयं रोदनपरा => वयम्+ रोदनपरा: रायमहोदयस्‍तु => रायमहोदयः+तु नितरां गभीरः => नितराम्+ गभीरः एवोपविशति, => एव+उपविशति, बहिरागत:, => बहिः+आगत:, तेनाहूत:। => तेन+आहूत:। कथैव => कथा+इव आवश्‍यकविनिवर्तनादिकमपि => आवश्‍यकविनिवर्तनादिकम्+अपि कालेऽनेके => काले+अनेके परं केनापि => परम्+ केनापि नालपितश्च। => न+आलपितः+च। कथमपि => कथम्+अपि गतदिनमिवाद्यापि => गतदिनम्+इव+अद्यापि शून्‍यस्‍तब्‍ध इव => शून्‍यस्‍तब्‍धः+ इव परस्‍परं विलोयन्ति => परस्‍परम्+ विलोकयन्ति परं न => परम्+ न केनाप्‍यालपति। => केनापि+आलपति। सन्‍ध्‍याकालोऽप्‍येष => सन्‍ध्‍याकाल:+अपि+एष: सर्वेषां शान्तिदायक: => सर्वेषाम्+ शान्तिदायक: पत्तनवासिनां शान्तिसम्‍पादको => पत्तनवासिनाम्+ शान्तिसम्‍पादक: नाभवत्। => न+अभवत्। पत्तनाधिपतेर्दु:खेन => पत्तनाधिपतेः+दु:खेन सहोद्विग्‍ना => सह+उद्विग्‍ना कर्मस्‍वद्य => कर्मसु+अद्य सर्वेऽवातिष्ठन्‍त। => सर्वे+अवातिष्ठन्‍त। श्‍यामस्‍तु => श्यामः+तु श्‍मशानाभिमुखोऽभवत्। => श्‍मशानाभिमुखः+अभवत्। उभावपि => उभौ+अपि वृक्षयोरारुह्य => वृक्षयोः+आरुह्य नि:शब्‍दाववातिष्ठताम्। => नि:शब्‍दौ+अवातिष्ठताम्। कदाचिज्झिल्‍लीरवेण => कदाचित्+झिल्‍लीरवेण कदाचिच्‍च => कदाचित्+च श्‍मशानशान्तिरियं व्‍याहन्‍यतेऽन्‍यथा => श्‍मशानशान्तिः+इयम्+ व्‍याहन्‍यते+अन्‍यथा व्‍याहन्‍यतेऽन्‍यथा => व्‍याहन्‍यते+अन्‍यथा सुस्‍तब्‍धं शून्‍यं => सुस्‍तब्‍धम्+ शून्‍यम्+ शून्‍यं घोरतरं => शून्‍यम्+ घोरतरम्+ घोरतरं प्रतीयते। => घोरतरम्+ प्रतीयते। नि:शब्‍दं छाया => नि:शब्दम्+ छाया ह्येका => हि+एका श्‍यामेनाधो => श्‍यामेन+अध: अर्धसमितायाश्चिताया: => अर्धसमितायाः+चिताया: अल्‍पप्रकाशोऽपि => अल्‍पप्रकाशः+अपि सहायकोऽभवत्। => सहायक:+अभवत्। हस्‍तगतां कांस्‍यस्‍थालीं => हस्‍तगताम्+ कांस्‍यस्‍थालीम्+ कांस्‍यस्‍थालीं चापश्‍यत्। => कांस्‍यस्‍थालीम्+ च+अपश्‍यत्। चापश्‍यत्। => च+अपश्‍यत्। स्‍थालीपात्रं तया => स्‍थालीपात्रम्+ तया समधिस्‍थलं खनितवती। => समाधिस्‍थलम्+ खनितवती। शवश्च => शवः+च बहिरानीत:। => बहिः+आनीत:। शरीरलग्‍नां मृदं => शरीरलग्‍नाम्+ मृदम्+ मृदं वस्‍त्रेण => मृदम्+ वस्‍त्रेण स्‍थानं चावमार्ज्‍य => स्‍थानम्+ च+अवमार्ज्‍य चावमार्ज्‍य => च+अवमार्ज्‍य स्‍थाल्‍यां चक्ररूपेण => स्‍थाल्याम्+ चक्ररूपेण यन्‍त्रं किमपि => यन्‍त्रम्+ किमपि शाबरशब्‍दगर्भितानां केषामपि => शाबरशब्‍दगर्भितानाम्+ केषाम्+अपि केषामपि => केषाम्+अपि मन्‍त्राणामुच्‍चारणं सशब्‍दमुच्‍चै: => मन्‍त्राणाम्+उच्‍चारणम्+ सशब्‍दम्+उच्‍चै: सशब्‍दमुच्‍चै: => सशब्‍दम्+उच्‍चै: मार्जनं विहितम्। => मार्जनम्+ विहितम्। जीवनमाप्तो => जीवनम्+आप्तः शनैररोदीत्। => शनैः+अरोदीत्। साट्टहासमुक्तवती, => साट्टहासम्+उक्तवती, इदानीमेव => इदानीम्+एव त्‍वां तया => त्‍वाम्+ तया रोदिष्‍यसीति। => रोदिष्‍यसि+इति। रोदनश्रवणसमकालमेव => रोदनश्रवणसमकालम्+एव शनैर्नि:शब्‍दं वृक्षादवतीर्ण: => शनैः+नि:शब्दम्+ वृक्षात्+अवतीर्ण: वृक्षादवतीर्ण: => वृक्षात्+अवतीर्ण: पदशब्‍दमकुर्वन् => पदशब्‍दम्+अकुर्वन् तयानवलोकित: => तया+अनवलोकित: सहचरश्च => सहचरः+च तीव्रधारां छुरिकां => तीव्रधाराम्+ छुरिकाम्+ छुरिकां निष्‍कास्‍य, => छुरिकाम्+ निष्‍कास्‍य, दत्तावधानाऽसीत्। => दत्तावधाना+आसीत्। ततश्च => ततः+च सन्‍तुलिताभ्‍यां हस्‍ताभ्‍यां => सन्‍तुलिताभ्‍याम्+ हस्‍ताभ्‍याम्+ हस्‍ताभ्‍यां श्‍यामेन => हस्‍ताभ्‍याम्+ श्‍यामेन स्‍वोपवस्‍त्रं कुण्‍ठाया: => स्‍वोपवस्‍त्रम्+ कुण्‍ठाया: पृष्ठतस्‍तथा => पृष्ठतः+तथा नि:क्षिप्‍तं यथा => नि:क्षिप्‍तम्+ यथा मुखमस्‍या: => मुखम्+अस्‍या: सम्‍यगाबद्धम्। => सम्‍यक्+आबद्धम्। सहचरस्‍तु => सहचरः+तु बालं रुदन्‍तमङ्के => बालम्+ रुदन्‍तम्+अङ्के रुदन्‍तमङ्के => रुदन्‍तम्+अङ्के ग्रामाभिमुखं प्राचलत्। => ग्रामाभिमुखम्+ प्राचलत्। प्रतीतिमापन्‍नो => प्रतीतिम्+आपन्‍नः बालश्च => बालः+च ग्रामं नीता, => ग्रामम्+ नीता, अन्‍येषां सहचरसेवकानां => अन्‍येषाम्+ सहचरसेवकानाम्+ सहचरसेवकानां हस्‍ते => सहचरसेवकानाम्+ हस्‍ते सहचरस्‍तु => सहचरः+तु श्‍यामं प्रतीक्षमाण => श्‍यामम्+ प्रतीक्षमाण आसीदिति => आसीत्+इति तद्धस्‍ताद्बालं सङ्गृह्य => तद्धस्‍तात्+बालम्+ सङ्गृह्य श्‍यामोऽन्‍त:पुरे => श्‍यामः+अन्‍त:पुरे उच्‍चैरुक्तवान्, => उच्‍चैः+उक्तवान्, गृहाणैनं मम => गृहाण+एनम्+ मम प्रियतमं भ्रातरमिति। => प्रियतमम्+ भ्रातरम्+इति। भ्रातरमिति। => भ्रातरम्+इति। सबाष्‍पगद्गदं वत्‍स, => सबाष्‍पगद्गदम्+ वत्‍स, वत्‍सेत्‍युच्‍चारयन्‍ती => वत्‍स+इति+उच्‍चारयन्‍ती बालं सङ्गृह्यालि‍ङ्गितवती। => बालम्+ सङ्गृह्य+आलि‍ङ्गितवती। सङ्गृह्यालि‍ङ्गितवती। => सङ्गृह्य+आलि‍ङ्गितवती। स्‍वाश्रुजलैश्च => स्‍वाश्रुजलैः+च बालस्‍याभिषेचनं कृतवती => बालस्‍य+अभिषेचनम्+ कृतवती परमानन्‍दं प्राप्ता। => परमानन्‍दम्+ प्राप्ता। रात्रेरयमुत्तर: => रात्रेः+अयम्+उत्तर: कुण्‍ठां तथा => कुण्‍ठाम्+ तथा निगडितां विलोक्‍य => निगडिताम्+ विलोक्‍य लोष्ठैर्मुष्टिपातैश्च => लोष्ठैः+मुष्टिपातैः+च वधमकुर्वन्। => वधम्+अकुर्वन्। बाहुभ्‍यां गृहीत्‍वा => बाहुभ्‍याम्+ गृहीत्‍वा उक्तं च => उक्तम्+ च भ्राताऽपि => भ्राता+अपि कर्तुं शक्नोति => कर्तुम्+ शक्नोति कार्यं सम्‍पादितम्। => कार्यम्+ सम्‍पादितम्। त्‍वत्तोऽहं ऋणनिर्मुक्तो => त्‍वत्तः+अहम्+ ऋणनिर्मुक्त: पत्तनं हि => पत्तनम्+ हि अमङ्गलरहितं जातम्। => अमङ्गलरहितम्+ जातम्। परस्‍परमुच्‍यते- => परस्‍परम्+उच्‍यते- जीवनं ससुखमनवसितप्रायमासीद् => जीवनम्+ ससुखम्+अनवसितप्रायम्+आसीद् ससुखमनवसितप्रायमासीद् => ससुखम्+अनवसितप्रायम्+आसीद् विवाहानन्‍तरं व्‍यतीतं => विवाहानन्‍तरम्+ व्‍यतीतम्+ व्‍यतीतं दशकद्वयम्। => व्‍यतीतम्+ दशकद्वयम्। पतिगृहं समागताऽसौ => पतिगृहम्+ समागता+असौ समागताऽसौ => समागता+असौ विंशतिवर्षदेशीयाऽऽसीत्। => विंशतिवर्षदेशीया+आसीत्। इदानीन्‍तावच्‍चत्‍वारिंशीं समधिरुढा। => इदानीम्+तावत्+चत्‍वारिंशीम्+ समधिरुढा। प्रतिक्षणमेतावन्‍मात्रं चिन्‍तयति => प्रतिक्षणम्+एतावत्+मात्रम्+ चिन्‍तयति ‘किं भविष्‍यति => ‘किम्+ भविष्‍यति एवास्मि => एव+अस्मि यत्‍स्‍ववल्‍लभवंशप्ररोहमपि => यत्+स्ववल्‍लभवंशप्ररोहम्+अपि गर्भमजागलस्‍तनकल्‍पम्! => गर्भम्+अजागलस्‍तनकल्‍पम्! कथं स्‍वमुखं => कथम्+ स्‍वमुखम्+ स्‍वमुखं दर्शयानि? => स्‍वमुखम्+ दर्शयानि? अपृच्‍छन्‍नपि => अपृच्‍छन्+अपि पृच्‍छन्निव => पृच्‍छन्+इव किं प्रतिवचनीकरवाणि? => किम्+ प्रतिवचनीकरवाणि? एवमपराद्धाऽपि => एवम्+अपराद्धा+अपि नितरां काम्‍ये। => नितराम्+ काम्‍ये। सततमेवालाल्‍ये। => सततम्+एव+उपलाल्‍ये। निरन्‍तरमेव => निरन्‍तरम्+एव तदिदं दुस्‍सहतमं => तदिदम्+ दुस्‍सहतमम्+ दुस्‍सहतमं कष्टम्’। => दुस्‍सहतमम्+ कष्टम्’। एवमादि => एवम्+आदि कपोलमण्‍डलद्वयं प्रतिनिशमेव => कपोलमण्‍डलद्वयम्+ प्रतिनिशम्+एव प्रतिनिशमेव => प्रतिनिशम्+एव भूरिक्लिन्‍नतामुपयाति => भूरिक्लिन्‍नताम्+उपयाति वन्‍ध्‍यादोषोऽपि => वन्‍ध्‍यादोषः+अपि स्‍त्रीणां नयननिद्राहर:। => स्‍त्रीणाम्+ नयननिद्राहर:। स्‍वभवनमपि। => स्‍वभवनम्+अपि। क्‍वचिज्‍जायते => क्‍वचित्+जायते किञ्चिज्‍जागर्तिं चिकीर्षा। => किञ्चित्+जागर्तिम्+ चिकीर्षा। विद्यमानायामभित: => विद्यमानायाम्+अभित: आरभटीमुपस्‍थापयन्‍त: => आरभटीम्+उपस्‍थापयन्‍त: एवं सति => एवम्+ सति नोपस्थिती => न+उपस्थिती प्रस्‍थानमार्गोऽवाप्‍यते। => प्रस्‍थानमार्ग:+अवाप्‍यते। सर्पगन्‍धमूषिकयोरिव => सर्पगन्‍धमूषिकयोः+इव दुर्दशाऽनुभूयते। => दुर्दशा+अनुभूयते। एतत्‍सर्वं भृशं => एतत्सर्वम्+ भृशम्+ भृशं सोढं => भृशम्+ सोढम्+ सोढं सोढमेव => सोढम्+ सोढम्+एव सोढमेव => सोढम्+एव पाषाणशिलेव => पाषाणशिला+एव नासौ => न+असौ प्रतिवेशं याति, => प्रतिवेशम्+ याति, चापि => च+अपि ज्ञातिजनगृहोत्‍सवमभिलषते। => ज्ञातिजनगृहोत्‍सवम्+अभिलषते। लूतेव => लूता+इव एकाकिन्‍येव => एकाकिनि+एव आत्‍मानमात्‍मनैवावलम्‍बते। => आत्‍मानम्+आत्‍मन+एव+अवलम्‍बते। आदिवसं गृहकार्याणि => आदिवसम्+ गृहकार्याणि कार्यालयादुपावर्तमानं पतिं => कार्यालयात्+उपावर्तमानम्+ पतिम्+ पतिं प्रतिसन्‍ध्‍यं => पतिम्+ प्रतिसन्‍ध्‍यम्+ प्रतिसन्‍ध्‍यं साकाङ्क्षं => प्रतिसन्‍ध्‍यम्+ साकाङ्क्षम्+ साकाङ्क्षं प्रतीक्षते। => साकाङ्क्षम्+ प्रतीक्षते। स्‍वामिन्‍यागते => स्वामिनि+आगते सञ्जायतेऽकस्‍मादेव => सञ्जायते+अकस्‍मात्+एव काचिदकालजलदवर्षा। => काचित्+अकालजलदवर्षा। समग्रमपि => समग्रम्+अपि दैन्‍यं सन्‍तापम्! => दैन्‍यम्+ सन्‍तापम्! कर्णपुरनगरस्‍थायां वस्‍त्रनिर्माणकर्मशालायां => कर्णपुरनगरस्‍थायाम्+ वस्‍त्रनिर्माणकर्मशालायाम्+ वस्‍त्रनिर्माणकर्मशालायां लिपिकपदे => वस्‍त्रनिर्माणकर्मशालायाम्+ लिपिकपदे भारतराष्‍ट्रं पराधीनमासीत्। => भारतराष्‍ट्रम्+ पराधीनम्+आसीत्। पराधीनमासीत्। => पराधीनम्+आसीत्। नातिशिक्षित => न+अतिशिक्षित: समवयस्‍कानां सुशिक्षितद्विजपुत्राणां => समवयस्‍कानाम्+ सुशिक्षितद्विजपुत्राणाम्+ सुशिक्षितद्विजपुत्राणां नियतसाहचर्यवशादक्षरज्ञानमसौ => सुशिक्षितद्विजपुत्राणाम्+ नियतसाहचर्यवशात्+अक्षरज्ञानम्+असौ नियतसाहचर्यवशादक्षरज्ञानमसौ => नियतसाहचर्यवशात्+अक्षरज्ञानम्+असौ आसीत्तस्‍य => आसीत्+तस्‍य तत्‍कृपयैव => तत्कृपया+एव सुखरामोऽपि => सुखरामः+अपि प्रारम्भिकपाठशालायां प्रविष्टस्‍सन् => प्रारम्भिकपाठशालायाम्+ प्रविष्टः+सन् प्रविष्टस्‍सन् => प्रविष्टः+सन् पञ्चमीं कक्षां => पञ्चमीम्+ कक्षाम्+ कक्षां समुत्तीर्ण:। => कक्षाम्+ समुत्तीर्ण:। उर्दू-फारसीभाषयोर्वर्चस्‍वमासीत् => उर्दू-फारसीभाषयोः+वर्चस्‍वम्+आसीत् सर्वास्‍वपि => सर्वासु+अपि निष्‍प्रयासमेव => निष्‍प्रयासम्+एव तयोरपि => तयोः+अपि भाषयोर्दाक्ष्‍यमवाप। => भाषयोः+दाक्ष्‍यम्+अवाप। पण्डितानां संस्‍कृतज्ञानामग्रहार => पण्डितानाम्+ संस्‍कृतज्ञानाम्+अग्रहार: संस्‍कृतज्ञानामग्रहार => संस्‍कृतज्ञानाम्+अग्रहार: आसील्‍लेखसर: => आसीत्+लखेसर: भृशमुच्‍चार्यमाणानां श्रीमद्भगवद्गीताश्‍लोकानां => भृशम्+उच्‍चार्यमाणानाम्+ श्रीमद्भगवद्गीताश्‍लोकानाम्+ श्रीमद्भगवद्गीताश्‍लोकानां कतिपये => श्रीमद्भगवद्गीताश्‍लोकानाम्+ कतिपये सुखरामस्‍यापि => सुखरामस्‍य+अपि स्‍वविनयार्जववृद्धोपसेवनादिसद्गुणै: => स्‍वविनयार्जववृद्धोपसेवनादिसत्+गुणै: समेषामेव => समेषाम्+एव शुभाशिषं प्राप्‍नुवन् => शुभाशिषम्+ प्राप्‍नुवन् सुखरामोऽन्‍त्‍यजकुलोत्‍पन्‍नोऽपि => सुखरामः+अन्‍त्‍यजकुलोत्‍पन्‍नः+अपि व्‍यवहारवरिष्ठश्च => व्‍यवहारवरिष्ठः+च बहुतिथं कालं => बहुतिथम्+ कालम्+ कालं यापयित्‍वा => कालम्+ यापयित्‍वा सुखरामोऽधुना => सुखरामः+अधुना दशहराद्यवकाशे => दशहरादि+अवकाशे ग्राममुपागते => ग्रामम्+उपागते द्वारं पर्यटन्, => द्वारम्+ पर्यटन्, ब्राह्मणीभ्‍यसादरं पादलग्निकां => ब्राह्मणीभ्‍यसादरम्+ पादलग्निकाम्+ पादलग्निकां समपर्ययन्, => पादलग्निकाम्+ समपर्ययन्, प्रणमाञ्जलिमुपकल्‍पयन्, => प्रणमाञ्जलिम्+उपकल्‍पयन्, कैश्चनातिप्रीतै: => कैश्चन+अतिप्रीतै: सार्धं मार्त्तिकमल्‍लकेन => सार्धम्+ मार्त्तिकमल्‍लकेन चायपेयं पिबन् => चायपेयम्+ पिबन् तास्‍ताश्च => तास्‍ताः+च गृहं प्रत्‍यागच्‍छति => गृहम्+ प्रति+आगच्‍छति प्रत्‍यागच्‍छति => प्रति+आगच्‍छति निर्भर्त्‍सनोन्‍मुखीं जननी => निर्भर्त्‍सनोन्‍मुखीम्+ जननीम्+ जननी दृष्ट्वैव => जननीम्+ दृष्ट्वा+इव दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+इव कृतापराधो => कृत+अपराधः कबूतरीत्‍येवासीन्‍नाम => कबूतरी+इति+एव+आसीत्+नाम किञ्चिन्‍महत्‍परिवर्तनं जातम्। => किञ्चित्+महत्‍परिवर्तनम्+ जातम्। एतावदेव => एतावत्+एव यत्तृणाच्‍छादितशालाऽधुना => यत्तृणाच्‍छादितशाला+अधुना पुत्रार्जितैर्धनै: => पुत्रार्जितैः+धनै: पुत्रं सुखरामं => पुत्रम्+ सुखरामम्+ सुखरामं पुत्रीं => सुखरामम्+ पुत्रीम्+ पुत्रीं सोनियाञ्चोत्‍सङ्गे => पुत्रीम्+ सोनियाम्+च+उत्‍सङ्गे सोनियाञ्चोत्‍सङ्गे => सोनियाम्+च+उत्‍सङ्गे स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव क‍दाचिद्रजनी => क‍दाचित्+रजनी नयनयोरेव => नयनयोः+एव तादृशं सम्‍प्रति। => तादृशम्+ सम्‍प्रति। परमां सुरक्षामनुभूतवती => परमाम्+ सुरक्षाम्+अनुभूतवती सुरक्षामनुभूतवती => सुरक्षाम्+अनुभूतवती तद्वृष्टयम्‍बुनिधानं वस्‍तुतो => तद्वृष्ट्यम्‍बुनिधानम्+ वस्‍तुतः द्रष्टुकामाऽऽसीदिदानीं कबूतरी। => द्रष्टुकामा+आसीत्+इदानीम्+ कबूतरी। जलवृष्टिमुपहसति => जलवृष्टिम्+उपहसति स्‍वगृहेऽधिपर्यङ्कं शयानाऽसौ => स्‍वगृहे+अधिपर्यङ्कम्+ शयाना+असौ शयानाऽसौ => शयाना+असौ मन्‍दं मन्‍दं => मन्‍दम्+ मन्‍दम्+ मन्‍दं गायति => मन्‍दम्+ गायति चिरसंस्तुतं सुखरामस्‍य => चिरसंस्तुतम्+ सुखरामस्‍य वैवाहिकं सूतगृहगीतम् => वैवाहिकम्+ सूतगृहगीतम्+ सूतगृहगीतम् - => सूतगृहगीतम्+ - ज्ञातिजनं तदुदारम् => ज्ञातिजनम्+ तदुदारम् तत्‍कुरु => तत्+कुरु मातृकुलं प्रतिवेशम् => मातृकुलम्+ प्रतिवेशम् अरिजनमपि => अरिजनम्+अपि सादरं निमन्‍त्रय => सादरम्+ निमन्‍त्रय तेनाऽहं रुष्टाऽस्मि => तेन+अहम्+ रुष्टा+अस्मि रुष्टाऽस्मि => रुष्टा+अस्मि ततोऽसौ => तत:+असौ स्‍ववैधव्‍यदु:खमपि => स्‍ववैधव्‍यदु:खम्+अपि पतिरेव => पतिः+एव भवतीति => भवति+इति तत्‍सत्‍यं साध्‍वन्‍तभूत्! => तत्+सत्‍यम्+ साधु+अन्वभूत्! साध्‍वन्‍तभूत्! => साधु+अन्वभूत्! समुत्‍पन्‍नोऽपि => समुत्‍पन्‍नः+अपि तत्‍पुत्रोऽधुना => तत्‍पुत्रः+अधुना महाजनोचितं जीवनं => महाजनोचितम्+ जीवनम्+ जीवनं जीवति! => जीवनम्+ जीवति! भोजनं करोति। => भोजनम्+ करोति। तद्गृहेऽपि => तद्गृहे+अपि प्रच्‍छदोत्तरीयकम्‍बललम्‍बरादीन्‍यनेकानि => प्रच्‍छदोत्तरीयकम्‍बललम्‍बरादीनि+अनेकानि श्रैष्‍ठयसूचकान्‍युपादानानि! => श्रैष्‍ठयसूचकानि+उपादानानि! किमितरदपेक्ष्‍यतेऽधुना? => किम्+इतरत्+अपेक्ष्‍यते+अधुना? सर्वतोऽपि => सर्वत:+अपि मृत्‍युवेलायां सुखरामस्‍तत्‍समीपं => मृत्‍युवेलायाम्+ सुखरामः+तत्‍समीपम्+ सुखरामस्‍तत्‍समीपं स्‍यात्, => सुखरामः+तत्‍समीपम्+ स्‍यात्, सुखरामहस्‍ताभ्‍याञ्च => सुखरामहस्‍ताभ्‍याम्+च तच्चिताग्निः => तत्+चिताग्निः मात्रमिषाञ्चकार => मात्रम्+इषाञ्चकार अयमासीदेकः => अयम्+आसीत्+एकः कां स्‍थविरां => काम्+ स्‍थविराम्+ स्‍थविरां नान्‍दोलयति? => स्‍थविराम्+ न+आन्‍दोलयति? नान्‍दोलयति? => न+आन्‍दोलयति? कबूतर्यपि => कबूतरी+अपि अशान्‍तरत्नाकरतटीव => अशान्‍तरत्नाकरतटी+इव सततमेवान्‍वभवत् => सततम्+एव+अन्वभवत् आकाङ्क्षावेलानां पतनोत्‍थानपरम्‍परां => आकाङ्क्षावेलानाम्+ पतनोत्‍थानपरम्‍पराम्+ पतनोत्‍थानपरम्‍परां स्‍वचेत‍सि। => पतनोत्‍थानपरम्‍पराम्+ स्‍वचेत‍सि। क्षीरं विना => क्षीरम्+ विना कज्‍जलं विना => कज्‍जलम्+ विना कोकलं विना => कोकलम्+ विना सहकारवनं न => सहकारवनम्+ न खल्‍वश्रीकं नन्‍दनं => खलु+अश्रीकम्+ नन्‍दनम्+ नन्‍दनं विना => नन्‍दनम्+ विना एकतस्‍तु => एकतः+तु तामपमन्तुं न => ताम्+अपमन्तुम्+ न कदाचिदियेषु, => कदाचित्+इयेषु, अपरतश्च => अपरतः+च पौत्राऽवाप्तेः => पौत्रा+अवाप्तेः क‍ञ्चिदुपायमुरीकर्तुमपि => क‍ञ्चित्+उपायम्+उरीकर्तुम्+अपि बद्धपरिकराऽऽसीत्। => बद्धपरिकरा+आसीत्। नैराश्‍यपराकाष्ठामधिरूढा => नैराश्‍यपराकाष्ठाम्+अधिरूढा बुधन्‍यपि => बुधनि+अपि कस्‍या‍ञ्चिद्रात्रौ => कस्‍या‍ञ्चित्+रात्रौ प्रागवादीदसौ => प्राक्+अवादीत्+असौ सुप्तोऽसि => सुप्तः+असि भणितुमिच्‍छामि। => भणितुम्+इच्‍छामि। सुखरामोऽवदत्। => सुखरामः+अवदत्। प्रथमं तावत्‍पार्श्वं => प्रथमम्+ तावत्+पार्श्वम्+ तावत्‍पार्श्वं परिवर्त्‍य => तावत्+पार्श्वम्+ परिवर्त्‍य त्‍वदुन्‍मुषोऽस्मि। => त्‍वत्+उन्‍मुषः+अस्मि। त्‍वमेकां सपत्नीमानय => त्‍वम्+एकाम्+ सपत्नीम्+आनय सपत्नीमानय => सपत्नीम्+आनय एकश्‍वासेनैव => एकश्‍वासेन+एव किं किं => किम्+ किम्+ किं किमुदितं => किम्+ किम्+उदितम्+ किमुदितं त्‍वया? => किम्+उदितम्+ त्‍वया? त्‍वत्‍कृते => त्‍वत्+कृते सपत्नीमेकामानयानि? => सपत्नीम्+एकाम्+आनयानि? चेतनाऽसि => चेतना+असि कथनात्‍प्राक् => कथनात्+प्राक् चिन्‍तनीयमिदं यत्किमभिप्रायकं => चिन्‍तनीयम्+इदम्+ यत्+किम्+अभिप्रायकम्+ यत्किमभिप्रायकं मद्वच:। => यत्+किम्+अभिप्रायकम्+ मद्वच:। पूर्वकायेनोत्‍थाय => पूर्वकायेन+उत्‍थाय द्वाभ्‍यां करतलाभ्‍यामसौ => द्वाभ्‍याम्+ करतलाभ्‍याम्+असौ करतलाभ्‍यामसौ => करतलाभ्‍याम्+असौ स्‍वशीर्षं जग्राह। => स्‍वशीर्षम्+ जग्राह। क्षणं यावन => क्षणम्+ यावत्+न यावन => यावत्+न तावदेवाश्रूयत => तावत्+एव+अश्रूयत नारीणां रोदनं => नारीणाम्+ रोदनम्+ रोदनं बलम्! => रोदनम्+ बलम्! जयस्‍स्‍यात्‍पराजयो => जयः+स्यात्+पराजयो सर्वोऽपि => सर्वः+अपि व्‍यवहारस्‍तासां नेत्रजलेष्‍वेव => व्‍यवहारः+तासाम्+ नेत्रजलेषु+एव नेत्रजलेष्‍वेव => नेत्रजलेषु+एव किं जातमधुना? => किम्+ जातम्+अधुना? जातमधुना? => जातम्+अधुना? इवापृच्‍छत् => इव+अपृच्‍छत् त्‍वं न => त्‍वम्+ न धैर्यञ्चालवलम्‍ब्‍य => धैर्यम्+च+अवलम्‍ब्‍य कथमियतुमारभत। => कथयितुम्+आरभत। शिक्षितोऽसि, => शिक्षितः+असि, बहुमतोऽसि। => बहुमतः+असि। नितरां तिष्ठसि, => नितराम्+ तिष्ठसि, त्‍वत्‍कृते => त्‍वत्+कृते अयत्‍नोपनतं ते => अयत्‍नोपनतम्+ ते सर्वविधं मनोरञ्जनम्। => सर्वविधम्+ मनोरञ्जनम्। यद्वेदनाविमर्शार्थं क्‍व => यद्वेदनाविमर्शार्थम्+ क्‍व तेऽवकाश:? => ते+अवकाश:? किमिच्‍छति => किम्+इच्‍छति इत्‍यवगन्तुं क्‍व => इति+अवगन्तुम्+ क्‍व तेऽभिनिवेश:? => ते+अभिनिवेश:? नाद्यापि => न+अद्यापि जीवनं सफलं => जीवनम्+ सफलम्+ सफलं जातं => सफलम्+ जातम्+ जातं कयाचित्‍सन्‍तत्‍या। => जातम्+ कयाचित्‍सन्‍तत्‍या। कथमेकाकिन्‍यहं निवसानि? => कथम्+एकाकिनि+अहम्+ निवसानि? दारककेलिकलरवमनाकर्ण्‍य => दारककेलिकलरवम्+अनाकर्ण्‍य परिणेष्‍यस्‍येव। => परिणेषु+अस्‍य+एव। क‍थं न => क‍थम्+ न जीवन्‍त्‍यामेव => जीवन्‍त्‍याम्+एव अलं मम => अलम्+ मम विवाहान्‍तरेणेति => विवाहान्‍तरेण+इति कियन्‍तमाह्लादं परितोषं => कियन्‍तम्+आह्लादम्+ परितोषम्+ परितोषं सौभाग्‍यञ्चाहमनुभविष्‍यामीति => परितोषम्+ सौभाग्‍यम्+च+अहम्+अनुभविष्‍यामि+इति सौभाग्‍यञ्चाहमनुभविष्‍यामीति => सौभाग्‍यम्+च+अहम्+अनुभविष्‍यामि+इति त्‍वमनुमातुं शक्‍नोषि। => त्‍वम्+अनुमातुम्+ शक्‍नोषि। पुत्रमहं वाच्‍छामि। => पुत्रम्+अहम्+ वाच्‍छामि। त्‍वद्वंशदीपमहमभिल‍षामि। => त्‍वत्+वंशदीपम्+अहम्+अभिल‍षामि। कियदप्‍यकरुणा => कियत्+अपि+अकरुणा कियदपि => कियत्+अपि कियदपीर्ष्‍याद्वेषविकला => कियत्+अपीर्ष्‍याद्वेषविकला सर्वं सोढुं => सर्वम्+ सोढुम्+ सोढुं क्षमे। => सोढुम्+ क्षमे। जातस्‍सुखरामो => जातः+सुखराम: श्रावं श्रावम्। => श्रावम्+ श्रावम्। सजलनयनोऽसौ => सजलनयनः+असौ इवाऽनुरागसम्‍भारतस्‍य => इव+अनुरागसम्‍भारतस्‍य मनोऽम्‍बरे => मनः+अम्‍बरे आसीत्तस्‍य => आसीत्+तस्‍य सपत्‍नीति => सपत्‍नी+इति नाममात्रमनुश्रुत्‍य => नाममात्रम्+अनुश्रुत्‍य सन्‍ततिर्भवेन्‍न => सन्‍ततिः+भवेत्+न भवनेऽन्‍धकारस्‍स्‍यात्‍प्रकाशो => भवने+अन्‍धकारः+स्यात्+प्रकाशः जानन्‍नपि => जानन्+अपि विषं भुङ्क्ते? => विषम्+ भुङ्क्ते? सपत्नीरूपां दुर्वारविपदं => सपत्नीरूपाम्+ दुर्वारविपदम्+ दुर्वारविपदं का => दुर्वारविपदम्+ का इयं बुधनी => इयम्+ बुधनी नाक्षरं परिचिनोति। => न+अक्षरम्+ परिचिनोति। चापि => च+अपि मदेकमित्रेयम्। => मत्+एकमित्रेयम्। तत्‍कुतोऽयं सत्त्‍वसम्‍पन्‍न: => तत्+कुतः+अयम्+ सत्त्‍वसम्‍पन्‍न: संस्‍कारोऽजनि => संस्‍कारः+अजनि मानसेऽस्‍या: => मानसे+अस्‍या: स्‍वोत्‍सङ्गमधिशयानां तूष्‍णीमुपगतां => स्‍वोत्‍सङ्गम्+अधिशयानाम्+ तूष्‍णीम्+उपगताम्+ तूष्‍णीमुपगतां बुधनीं => तूष्‍णीम्+उपगताम्+ बुधनीम्+ बुधनीं वाग्भि: => बुधनीम्+ वाग्भि: पुनरवदत् => पुनः+अवदत् किम्‍मया => किम्+मया नासि => न+असि काऽऽवश्‍यकता => का+आवश्‍यकता किं ते => किम्+ ते रहस्‍यमिदं स्‍वजननीं => रहस्‍यम्+इदम्+ स्‍वजननीम्+ स्‍वजननीं पृच्‍छतु => स्‍वजननीम्+ पृच्‍छतु नाऽजनिष्‍यत्तर्हि => न+अजनिष्‍यत्+तर्हि कीदृशमसावन्‍वभविष्‍यत्। => कीदृशम्+असौ+अन्‍वभविष्‍यत्। भवतैव => भवता+एव भवतैव => भवता+एव भवतैव => भवता+एव सन्‍ततेर्महत्त्‍वं प्रसूरेव => सन्‍तत:+महत्त्‍वम्+ प्रसूः+एव प्रसूरेव => प्रसूः+एव अनुत्‍थाप्‍यैव => अनुत्‍थापि+एव पत्‍युत्‍सङ्गनिलीनं शीर्षं => पत्‍युत्‍सङ्गनिलीनम्+ शीर्षम्+ शीर्षं प्रत्‍यवदद् => शीर्षम्+ प्रति+अवदद् प्रत्‍यवदद् => प्रति+अवदद् केवलमेतदेव => केवलम्+एतत्+एव विज्ञापनीयं यद् => विज्ञापनीयम्+ यद् सतताऽनुरोधनिर्बन्‍धादिभि: => सतत+अनुरोधनिर्बन्‍धादिभि: सुखरामस्‍तत्‍प्रीत्‍यर्थं स्‍वकार्यालयसहचरीं => सुखरामः+तत्‍प्रीत्‍यर्थम्+ स्‍वकार्यालयसहचरीम्+ स्‍वकार्यालयसहचरीं काञ्चिच्‍चम्‍पाभिधां => स्‍वकार्यालयसहचरीम्+ काञ्चित्+चम्‍पाभिधाम्+ काञ्चिच्‍चम्‍पाभिधां परिणीय => काञ्चित्+चम्‍पाभिधाम्+ परिणीय गृहमानिनाय। => गृहम्+आनिनाय। कर्णपुरनगरस्‍यैव => कर्णपुरनगरस्‍य+एव निवासिनावास्‍ताम्। => निवासिनौ+आस्‍ताम्। दशमकक्षोत्तीर्णाऽप्‍यासीत्। => दशमकक्षोत्तीर्णा+अपि+आसीत्। सर्वं समञ्जसं => सर्वम्+ समञ्जसम्+ समञ्जसं प्रावर्तत। => समञ्जसम्+ प्रावर्तत। सम्‍प्रत्‍यासीन्‍मोदविसंष्ठुला। => सम्‍प्रति+आसीत्+मोदविसंष्ठुला। स्‍वहस्‍ताभ्‍यामेवासौ => स्‍वहस्‍ताभ्‍याम्+एव+असौ शय्यां कृतवती। => शय्याम्+ कृतवती। सर्वोत्तमं प्रच्‍छदमास्‍तीर्य => सर्वोत्तमम्+ प्रच्‍छदम्+आस्‍तीर्य प्रच्‍छदमास्‍तीर्य => प्रच्‍छदम्+आस्‍तीर्य शीर्षोपधानद्वयमप्रयुक्तं स्‍थापितवती। => शीर्षोपधानद्वयम्+अप्रयुक्तम्+ स्‍थापितवती। शय्यासमीपं जलमल्‍लकं => शय्यासमीपम्+ जलमल्‍लकम्+ जलमल्‍लकं ताम्‍बूलकरङ्कं => जलमल्‍लकम्+ ताम्‍बूलकरङ्कम्+ ताम्‍बूलकरङ्कं तालपत्रव्‍यजनं => ताम्‍बूलकरङ्कम्+ तालपत्रव्‍यजनम्+ तालपत्रव्‍यजनं सुप्तप्रायैव => तालपत्रव्‍यजनम्+ सुप्तप्रायैव व्‍यचिन्‍तयत्‍सा- => व्‍यचिन्‍तयत्+सा- शीघ्रं चम्‍पाया => शीघ्रम्+ चम्‍पाया: कियत्‍सुखवन्ति => कियत्+सुखवन्ति कश्चित्‍पुत्र:। => कश्चित्+पुत्र:। अहमेव => अहम्+एव तं पालयिष्‍यामि। => तम्+ पालयिष्‍यामि। कार्यालयं यास्‍यति। => कार्यालयम्+ यास्‍यति। आदिवसमहमेव => आदिवसम्+अहम्+एव स्‍वनन्‍दनं द्रक्ष्‍यामि। => स्‍वनन्‍दनम्+ द्रक्ष्‍यामि। स्‍वोत्‍सङ्गमधिरोप्‍य => स्‍वोत्‍सङ्गम्+अधिरोप्‍य हृदयसन्‍तापं शिशिरयिष्‍यामि। => हृदयसन्‍तापम्+ शिशिरयिष्‍यामि। संवाहनैरभ्‍यङ्गै: => संवाहनैः+अभ्‍यङ्गै: पुत्रं लालयन्‍त्‍या => पुत्रम्+ लालयन्‍त्‍या दिनं निमिषकल्‍पं => दिनम्+ निमिषकल्‍पम्+ निमिषकल्‍पं भविष्‍यति’। => निमिषकल्‍पम्+ भविष्‍यति’। भवितव्‍यं को => भवितव्‍यम्+ क: मध्‍यकण्‍टकोऽयं न => मध्‍यकण्‍टकः+अयम्+ न मनागप्‍यरोचत। => मनाक्+अपि+अरोचत। निष्‍प्रत्‍यवायं निस्‍तृतीयमसौ => निष्‍प्रत्‍यवायम्+ निस्‍तृतीयम्+असौ निस्‍तृतीयमसौ => निस्‍तृतीयम्+असौ सार्धं बुधन्‍या => सार्धम्+ बुधन्‍या: तिलमात्रमपि => तिलमात्रम्+अपि एतत्‍सर्वं निरीक्ष्‍यैव => एतत्+सर्वम्+ निरीक्ष्‍य+एव निरीक्ष्‍यैव => निरीक्ष्‍य+एव रुद्राक्षबीजमिव => रुद्राक्षबीजम्+इव कृतेऽपि => कृते+अपि नासावभिननन्‍द। => न+असौ+अभिननन्‍द। सिन्‍दूरपिटकं त्‍वयाऽन्‍यत्र => सिन्‍दूरपिटकम्+ त्‍वया+अन्‍यत्र त्‍वयाऽन्‍यत्र => त्‍वया+अन्‍यत्र गन्‍धतैलगोलं त्‍वयाऽवशेषितमिति => गन्‍धतैलगोलम्+ त्‍वया+अवशेषितम्+इति त्‍वयाऽवशेषितमिति => त्‍वया+अवशेषितम्+इति तत्‍क्षणोत्‍थापितैर्निर्भत्‍सनव्‍याजैरसौ => तत्‍क्षणोत्‍थापितैः+निर्भत्‍सनव्‍याजैः+असौ बुधनीं न्‍यक्‍कर्तुमारेभे। => बुधनीम्+ न्‍यक्‍कर्तुम्+आरेभे। न्‍यक्‍कर्तुमारेभे। => न्‍यक्‍कर्तुम्+आरेभे। अनपेक्षिताममन्‍यतासौ => अनपेक्षिताम्+अमन्‍यतासौ बुधनीं स्‍वगार्हस्‍थ्‍यपरिधौ। => बुधनीम्+ स्‍वगार्हस्‍थ्‍यपरिधौ। अनवबुद्धाऽनुपजाशङ्का => अनवबुद्धा+अनुपजाशङ्का चम्‍पावचोभिर्न => चम्‍पावचोभिः+न यदसौ => यत्+असौ अहं पुनर्निसर्गत => अहम्+ पुनः+निसर्गत: पुनर्निसर्गत => पुनः+निसर्गत: ग्राममृत्तिकायां समुत्‍पन्‍ना। => ग्राममृत्तिकायाम्+ समुत्‍पन्‍ना। नाक्षरं प्रत्‍यभिजानामि। => न+अक्षरम्+ प्रति+अभिजानामि। प्रत्‍यभिजानामि। => प्रति+अभिजानामि। व्‍यवहारनैपुण्‍यं परिचिनोमि। => व्‍यवहारनैपुण्‍यम्+ परिचिनोमि। धत्तूरपुष्‍पकलिकेव => धत्तूरपुष्‍पकलिका+इव जाताऽस्मि। => जाता+अस्मि। किञ्चिदपरोऽपि => किञ्चित्+अपरः+अपि नितरामनाश्वस्‍त => नितराम्+अनाश्वस्‍त: एवाऽसीत्। => एव+आसीत्। प्रवातझम्‍पेयं निश्चप्रचं => प्रवातझम्‍पा+इयम्+ निश्चप्रचम्+ निश्चप्रचं कदाचित् => निश्चप्रचम्+ कदाचित् प्रचण्‍डझञ्झानिलतामेष्‍यतीति => प्रचण्‍डझञ्झानिलताम्+एष्‍यति+इति सुष्ठ्वसौ => सुष्ठु+असौ भोगतृप्‍तस्‍तस्‍य => भोगतृप्‍तः+तस्‍य मनोऽद्यापि => मनः+अद्यापि बुधन्‍यामेव => बुधन्‍याम्+एव पुत्रकामनयाऽप्‍यसौ => पुत्रकामनया+अपि+असौ आसीद्यथा => आसीत्+यथा जीवनपद्धतिरपि => जीवनपद्धति+अपि नातितरामरोचत। => न+अतितरामरोचत। किं कुर्यादसौ? => किम्+ कुर्यात्+असौ? कुर्यादसौ? => कुर्यात्+असौ? निगरणं वरं => निगरणम्+ वरम्+ वरं न => वरम्+ न एवासीदुभयत: => एव+आसीत्+उभयत: पाशस्‍सुखरामस्‍य। => पाशः+सुखरामस्‍य। कस्‍याञ्चित्‍सन्‍ध्‍यायां कार्यालयाद् => कस्‍याञ्चित्+सन्‍ध्‍यायाम्+ कार्यालयाद् गृहमुपावर्तमाना => गृहम्+उपावर्तमाना पतिं प्राह- => पतिम्+ प्राह- कथं न => कथम्+ न बुधनीं ग्रामं => बुधनीम्+ ग्रामम्+ ग्रामं प्रापयसि? => ग्रामम्+ प्रापयसि? श्वश्रूरेकाकिन्‍येव => श्वश्रूः+एकाकिनि+एव तत्‍समीपेऽपि => तत्‍समीपे+अपि भवितव्‍यमेव! => भवितव्‍यम्+एव! बुधनीति => बुधनी+इति शिक्षिताऽसि => शिक्षिता+असि तवापि => तव+अपि ज्‍येष्‍ठाऽऽर्या => ज्‍येष्‍ठा+आर्या शीलसमुदाचारमपि => शीलसमुदाचारम्+अपि विस्‍मृताऽसि? => विस्‍मृता+असि? सरौक्ष्‍यमवदत् => सरौक्ष्‍यम्+अवदत् त्‍वद्गृहस्‍वामिनीभूय => त्‍वत्+गृहस्‍वामिनीभूय समागताऽस्मि => समागता+अस्मि पुनस्‍त्‍वत्‍पूर्वपत्‍न्‍या: => पुनः+त्वत्+पूर्वपत्‍न्‍या: प्रतिरौक्ष्‍यं प्रदर्शयन्‍ती => प्रतिरौक्ष्‍यम्+ प्रदर्शयन्‍ती त्‍वमिति => त्‍वम्+इति अहं तु => अहम्+ तु सम्‍बन्‍धोचितसम्‍बोधनपदमभिलक्ष्‍य => सम्‍बन्‍धोचितसम्‍बोधनपदम्+अभिलक्ष्‍य त्‍वं बुधन्‍या: => त्‍वम्+ बुधन्‍या: सदाशयतां प्रणयञ्च => सदाशयताम्+ प्रणयम्+च प्रणयञ्च => प्रणयम्+च नावगच्‍छसि। => न+अवगच्‍छसि। तत्‍सर्वं त्‍वमेवावगच्‍छ। => तत्सर्वम्+ त्‍वम्+एव+अवगच्‍छ। त्‍वमेवावगच्‍छ। => त्‍वम्+एव+अवगच्‍छ। मह्यं रोचते। => मह्यम्+ रोचते। निर्विघ्‍नं समीहेऽयं => निर्विघ्‍नम्+ समीहे+अयम्+ समीहेऽयं स्‍वकीयं => समीहे+अयम्+ स्‍वकीयम्+ स्‍वकीयं जीवनम्। => स्‍वकीयम्+ जीवनम्। तत्किमसौ => तत्+किम्+असौ त्‍वज्‍जीवने => त्‍वत्+जीवने किं त्‍वमपि => किम्+ त्‍वम्+अपि त्‍वमपि => त्‍वम्+अपि नाऽसि? => न+असि? किं त्‍वां => किम्+ त्‍वाम्+ त्‍वां विघ्‍नमेव => त्‍वाम्+ विघ्‍नम्+एव विघ्‍नमेव => विघ्‍नम्+एव मन्‍यमानाऽसौ => मन्‍यमाना+असौ स्‍वसपत्नीत्‍वेनाङ्गीकृतवती? => स्‍वसपत्नीत्‍वेन+अङ्गीकृतवती? यद्यहं विघ्‍नभूतैव, => यदि+अहम्+ विघ्‍नभूता+एव, विघ्‍नभूतैव, => विघ्‍नभूता+एव, तत्‍कथं मां => तत्+कथम्+ माम्+ मां परिणीतवानसि? => माम्+ परिणीतवान्+असि? परिणीतवानसि? => परिणीतवान्+असि? मां सपत्नीत्‍वेन => माम्+ सपत्नीत्‍वेन स्‍व्‍यकरोदात्‍मकलङ्कप्रक्षालनार्थम्। => स्‍व्‍यकरोत्+आत्मकलङ्कप्रक्षालनार्थम्। हीनसत्त्‍वासि। => हीनसत्त्‍वा+असि। ईर्श्‍याद्वेषकषायिताऽसि। => ईर्ष्याद्वेषकषायिता+असि। लक्षगुणाऽधिकं सहृदयत्‍वं => लक्षगुणा+अधिकम्+ सहृदयत्‍वम्+ सहृदयत्‍वं बिभर्ति => सहृदयत्‍वम्+ बिभर्ति त्‍वद्दृष्‍टया => त्‍वत्+दृष्‍टया ग्राम्‍याऽशिक्षिता => ग्राम्‍या+अशिक्षिता ज्‍वलन्निव => ज्‍वलन्+इव द्वावपि => द्वौ+अपि गृहं समासादितौ। => गृहम्+ समासादितौ। निपुणं सर्वमप्‍यवलोकितवती। => निपुणम्+ सर्वम्+अपि+अवलोकितवती। सर्वमप्‍यवलोकितवती। => सर्वम्+अपि+अवलोकितवती। किञ्चिदसाधारणं घटितं => किञ्चित्+असाधारणम्+ घटितम्+ घटितं वर्ततेऽद्येति => घटितम्+ वर्तते+अद्य+इति वर्ततेऽद्येति => वर्तते+अद्य+इति रम्‍यगवगतं तया। => सम्‍यक्+अवगतम्+ तया। नासौ => न+असौ महानसं प्रविश्‍य => महानसम्+ प्रविश्‍य भोजनं सा। => भोजनम्+ सा। भृशं निवेदिताऽपि => भृशम्+ निवेदिता+अपि निवेदिताऽपि => निवेदिता+अपि मनस्‍कोऽपि => मनस्‍कः+अपि शाकं द्विदलं => शाकम्+ द्विदलम्+ द्विदलं रोटिकाश्‍च => द्विदलम्+ रोटिकाः+च रोटिकाश्‍च => रोटिकाः+च व्‍यतीतप्रायेष्‍वेव => व्‍यतीतप्रायेषु+एव हस्‍तामलकमिव => हस्‍तामलकम्+इव सर्वं स्‍पष्टं => सर्वम्+ स्‍पष्टम्+ स्‍पष्टं जातं => स्‍पष्टम्+ जातम्+ जातं बुधन्‍या:। => जातम्+ बुधन्‍या:। सम्‍प्रत्‍यसौ => सम्‍प्रति+असौ सुखरामवचनं स्‍मृतवती। => सुखरामवचनम्+ स्‍मृतवती। धैर्यं तत्‍याज। => धैर्यम्+ तत्‍याज। क्‍वचिदवस्‍थानमेव => क्‍वचित्+अवस्‍थानम्+एव बुधन्‍यपि => बुधनी+अपि वंशदीपोऽपि => वंशदीपः+अपि नात्र => न+अत्र ममावश्‍यकता। => मम+आवश्‍यकता। मयाऽपसरणीयमेव। => मया+अपसरणीयम्+एव। मय्यपसृतायां चम्‍पाऽपि => मयि+अपसृतायाम्+ चम्‍पा+अपि चम्‍पाऽपि => चम्‍पा+अपि स्‍वामिन्‍यतितरामनुरक्ता => स्‍वामिनी+अतितराम्+अनुरक्ता सत्‍यमेव => सत्यम्+एव तत्‍सुखप्रवाहे => तत्+सुखप्रवाहे द्वीपकल्‍पाऽहं तिष्ठामि। => द्वीपकल्‍प:+अहम्+ तिष्ठामि। कस्‍मान्‍न => कस्‍मात्+न प्रागेवेदं चिन्तितम्? => प्राक्+इव+इदम्+ चिन्तितम्? कतिपयदिवसानन्‍तरमेव => कतिपयदिवसानन्‍तरम्+एव लखेसरग्राममाससाद। => लखेसरग्रामम्+आससाद। निखिलेऽपि => निखिले+अपि कर्णात्‍कर्णं प्रसरन्‍ती => कर्णात्‍कर्णम्+ प्रसरन्‍ती स्‍वयमेवागता => स्‍वयम्+एव+आगता बुधनीत्‍येका:। => बुधनी+इति+एका:। इत्‍यपरा:। => इति+अपरा:। बुधनीं तत्‍याजेत्‍यन्‍या:। => बुधनीम्+ तत्‍याज+इति+अन्‍या:। तत्‍याजेत्‍यन्‍या:। => तत्‍याज+इति+अन्‍या:। प्रतिमहिलामण्‍डलं बुधन्‍या => प्रतिमहिलामण्‍डलम्+ बुधन्‍या: प्रामुख्‍यं भेजे। => प्रामुख्‍यम्+ भेजे। बुधनीवृतं सविस्‍तरं => बुधनीवृतम्+ सविस्‍तरम्+ सविस्‍तरं समीक्षितवत्‍यस्‍तासां => सविस्‍तरम्+ समीक्षितवत्‍यः+तासाम्+ समीक्षितवत्‍यस्‍तासां स्थिति: => समीक्षितवत्‍यः+तासाम्+ स्थिति: स्‍वयमपि => स्‍वयम्+अपि शोचनीयाऽऽसीत्। => शोचनीया+आसीत्। पशुमारं मारिताऽऽसीत्‍कर्कशया => पशुमारम्+ मारिता+आसीत्+कर्कशया मारिताऽऽसीत्‍कर्कशया => मारिता+आसीत्+कर्कशया कलङ्कितं जीवनं => कलङ्कितम्+ जीवनम्+ जीवनं यापितवती। => जीवनम्+ यापितवती। काचित्‍सततमेव => काचित्+सततम्+एव सप्तमिता: => सप्तम्+इता: कुटुम्बिनां वैरस्‍यहेतुसञ्जाता। => कुटुम्बिनाम्+ वैरस्‍यहेतुसञ्जाता। काचिदन्‍नं विक्रीय => काचित्+अन्‍नम्+ विक्रीय तमालपत्रं क्रीणाति => तमालपत्रम्+ क्रीणाति तस्‍माच्‍च => तस्‍मात्+च पत्‍याऽनवरतं ताडयते => पत्‍या:+अनवरतम्+ ताडयते एवं हि, => एवम्+ हि, एवासन्। => एव+आसन्। तासामुत्‍साहो => तासाम्+उत्‍साह: कदाचिदुपलभ्‍येत => कदाचित्+उपलभ्‍येत प्रत्‍यक्षमिति => प्रत्‍यक्षम्+इति एवं चिन्‍तयन्ति => एवम्+ चिन्‍तयन्ति चर्मकारवसतावकारणमेव => चर्मकारवसतौ+अकारणम्+एव तासां गमनं => तासाम्+ गमनम्+ गमनं सर्वथाऽसम्‍भवमेवाऽऽसीत्। => गमनम्+ सर्वथा+असम्‍भवम्+एव+आसीत्। सर्वथाऽसम्‍भवमेवाऽऽसीत्। => सर्वथा+असम्‍भवम्+एव+आसीत्। कर्णपुननगरमध्‍युषिता => कर्णपुरनगरम्+अध्‍युषिता स्‍वजातिविशिष्टाऽप्‍यासीत्। => स्‍वजातिविशिष्टा+अपि+आसीत्। शीलसौजन्‍याभ्‍याञ्चासौ => शीलसौजन्‍याभ्‍याम्+च+असौ सर्वथाऽतिक्रमते => सर्वथा+अतिक्रमते तत्‍कथं साक्षात्क्रियेत => तत्+कथम्+ साक्षात्+क्रियेत साक्षात्क्रियेत => साक्षात्+क्रियेत परन्‍त्‍ववसर: => परन्तु+अवसर: तत्‍पौत्रस्‍यासीत् => तत्‍पौत्रस्‍य+आसीत् महिलानां महान् => महिलानाम्+ महान् समवायस्‍तत्रोपस्थित:। => समवायः+तत्र+उपस्थित:। सार्धं बुधन्‍यपि => सार्धम्+ बुधनी+अपि बुधन्‍यपि => बुधनी+अपि तत्रागता। => तत्र+आगता। तां दृष्ट्वैव => ताम्+ दृष्ट्वा+इव दृष्ट्वैव => दृष्ट्वा+इव सर्वाभिर्वृद्धाभि: => सर्वाभिः+वृद्धाभि: साग्रहमनुरुद्धा => साग्रहम्+अनुरुद्धा नृत्‍यमपि => नृत्‍यम्+अपि समारोहेऽवसितप्राये => समारोहे+अवसितप्राये मिष्ठान्‍नं वितीर्णम्। => मिष्ठान्‍नम्+ वितीर्णम्। स्‍वयमेव => स्‍वयम्+एव ताम्‍बूलं समुपाहरत्। => ताम्‍बूलम्+ समुपाहरत्। शनैर्विहाय => शनैः+विहाय स्‍वगृहं गता:। => स्‍वगृहम्+ गता:। ततश्च => ततः+च दक्षप्रजापतिपुत्रीणामनितरसाधारणी => दक्षप्रजापतिपुत्रीणाम्+अनितरसाधारणी नेतृत्‍वं सम्‍पादयन्‍ती => नेतृत्‍वम्+ सम्‍पादयन्‍ती बहिरागतदन्‍तमुखी => बहिः+आगतदन्‍तमुखी चिरकालानन्‍तरं ग्राममुपावृत्तासि। => चिरकालानन्‍तरम्+ ग्रामम्+उपावृत्तासि। ग्राममुपावृत्तासि। => ग्रामम्+उपावृत्तासि। सर्वथाऽस्‍मान् => सर्वथा+अस्‍मान् किं कथयानि => किम्+ कथयानि यद्यहमत्राभविष्‍यं तर्हि => यदि+अहम्+अत्र+अभविष्‍यम्+ तर्हि महत्‍कष्टमासीत्। => महत्+कष्टम्+आसीत्। भुङ्क्तेऽसौ => भुङ्क्ते+असौ मद्धस्‍तनिर्मितमेव => मद्धस्‍तनिर्मितम्+एव भोजनं रोचते => भोजनम्+ रोचते आं ज्ञातम्। => आम्+ ज्ञातम्। साम्‍प्रतमागतासि। => साम्‍प्रतम्+आगतासि। यतस्‍त्‍वत्‍सपत्‍नी => यतः+त्वत्+सपत्‍नी पत्‍युर्भोजनव्‍यवस्‍थायै! => पत्‍युः+भोजनव्‍यवस्‍थायै! आस्तां तावदिदम्। => आस्ताम्+ तावत्+इदम्। तावदिदम्। => तावत्+इदम्। श्रुतमस्‍माभिर्यत्त्‍वयैव => श्रुतम्+अस्‍माभिः+यत्+त्वया+एव विवाहान्‍तरं कारितम्? => विवाहान्‍तरम्+ कारितम्? किमिदं सत्‍यम्? => किम्+इदम्+ सत्‍यम्? कोऽत्र => कः+अत्र आसीन्‍मम => आसीत्+मम अयमेवोपायोऽवशिष्‍ट आसीत्। => अयम्+एव+उपाय+अवशिष्‍ट:+ आसीत्। सस्मितं प्रोवाच => सस्मितम्+ प्रोवाच कथं त्‍वयात्‍महस्‍तेनैव => कथम्+ त्‍वया+आत्‍महस्‍तेन+एव त्‍वयात्‍महस्‍तेनैव => त्‍वया+आत्‍महस्‍तेन+एव गृहं सन्‍दीप्‍तम्? => गृहम्+ सन्‍दीप्‍तम्? आत्‍मस्थितिमेव => आत्‍मस्थितिम्+एव किं त्‍वामसौ => किम्+ त्‍वाम्+असौ त्‍वामसौ => त्‍वाम्+असौ स्थिरतयाऽवदत्। => स्थिरतया+अवदत्। सर्वं जानामि। => सर्वम्+ जानामि। प्रागपि => प्राक्+अपि सर्वं ज्ञातमासीत्। => सर्वम्+ ज्ञातम्+आसीत्। ज्ञातमासीत्। => ज्ञातम्+आसीत्। नाहं कुण्ठितबुद्धि:। => न+अहम्+ कुण्ठितबुद्धि:। कल्‍याणार्थं मया => कल्‍याणार्थम्+ मया सर्वमिदं स्‍वीकृतम्। => सर्वम्+इदम्+ स्‍वीकृतम्। मह्यं कुप्‍यति => मह्यम्+ कुप्‍यति मह्यं द्रुह्यति => मह्यम्+ द्रुह्यति मामसौ => माम्+असौ मामसावपमनुते। => माम्+असौ+अपमनुते। नात्र => न+अत्र कश्चित्‍सन्‍देह:। => कश्चित्+सन्‍देह:। जीवनसूत्रधरं सुखयति, => जीवनसूत्रधारम्+ सुखयति, अहमेतावतैव => अहम्+एतावता+एव कृतार्थाऽस्मि। => कृतार्था+अस्मि। आशिषं देहि, => आशिषम्+ देहि, यच्‍चम्‍पा => यत्+चम्‍पा पत्‍युर्वंशदीपकं जनयेत्। => पत्‍युः+वंशदीपकम्+ जनयेत्। एवं कथयन्‍त्‍येव => एवम्+ कथयन्‍ती+एव कथयन्‍त्‍येव => कथयन्‍ती+एव प्रचलितुमुपचक्रमे। => प्रचलितुम्+उपचक्रमे। तासां दग्‍धमुखीनां => तासाम्+ दग्‍धमुखीनाम्+ दग्‍धमुखीनां कालुष्‍ययुक्तानीव => दग्‍धमुखीनाम्+ कालुष्‍ययुक्तानि+इव कालुष्‍ययुक्तानीव => कालुष्‍ययुक्तानि+इव धैर्यसंयमादिकं च => धैर्यसंयमादिकम्+ च निपुणमवेक्ष्‍य => निपुणम्+अवेक्ष्‍य निश्‍चेष्टास्‍तस्‍थु:। => निश्‍चेष्टाः+तस्‍थु:। स्‍वकुटीरं प्रस्थिता। => स्‍वकुटीरम्+ प्रस्थिता। अयमासीच्‍चैत्रमास:। => अयम्+आसीत्+चैत्रमास:। सर्वोऽपि => सर्वः+अपि इवासीद् => इव+आसीद् रक्तरक्तं पलाशवनं => रक्तरक्तम्+ पलाशवनम्+ पलाशवनं कन्‍दर्पशरविद्धं => पलाशवनम्+ कन्‍दर्पशरविद्धम्+ कन्‍दर्पशरविद्धं प्रणयियुगलहृयमिव => कन्‍दर्पशरविद्धम्+ प्रणयियुगलहृयम्+इव प्रणयियुगलहृयमिव => प्रणयियुगलहृयम्+इव प्रदर्शयदासीत्। => प्रदर्शयत्+आसीत्। फाल्‍गुनिकं गीयते => फाल्‍गुनिकम्+ गीयते नक्तन्दिवम्। => नक्तम्+दिवम्। समग्राऽपि => समग्रा+अपि पीतसर्षपपुष्‍पशाटिकां परिधाय => पीतसर्षपपुष्‍पशाटिकाम्+ परिधाय चित्तमाचकर्ष => चित्तम्+आचकर्ष कर्णपुरादुपावृत्ताया => कर्णपुरात्+उपावृत्ताया: तावदेवाकस्‍मात्। => तावत्+एव्+अकस्‍मात्। पत्रमेकं समागतम्। => पत्रम्+एकम्+ समागतम्। तत्‍पत्रं वाचयितुं => तत्पत्रम्+ वाचयितुम्+ वाचयितुं बुधनी => वाचयितुम्+ बुधनी पुनरेकवारं द्विजवसतौ => पुनः+एकवारम्+ द्विजवसतौ सार्धं समागच्‍छत्। => सार्धम्+ समागच्‍छत्। पत्रं वाचयति => पत्रम्+ वाचयति पादलग्निकां प्रेषयते। => पादलग्निकाम्+ प्रेषयते। ततश्च => ततः+च बुधनीं विज्ञापयति => बुधनीम्+ विज्ञापयति ग्रामं गत्‍वा => ग्रामम्+ गत्‍वा मां सुखरामं => माम्+ सुखरामम्+ सुखरामं परमार्थतो => सुखरामम्+ परमार्थत: विसमृताऽसि? => विसमृता+असि? किम्‍मयाऽपराद्धं यन्‍मां => किम्+मया+अपराद्धम्+ यत्+माम्+ यन्‍मां विहाय => यत्+माम्+ विहाय निश्चिन्‍तं निवससि। => निश्चिन्‍तम्+ निवससि। गताऽसि => गता+असि भोजनमस्‍वादु => भोजनम्+अस्‍वादु: कदाचिल्‍लवणाधिक्‍यं कदाचिच्‍च => कदाचित्+लवणाधिक्‍यम्+ कदाचित्+च कदाचिच्‍च => कदाचित्+च ईषत्‍पक्‍वा => ईषत्+पक्‍वा निश्‍शब्‍दं निगीर्यन्‍ते। => निश्शब्‍दम्+ निगीर्यन्‍ते। रहस्‍यमपि => रहस्‍यम्+अपि नावगम्‍यते। => न+अवगम्‍यते। जानेऽहं, => जाने+अहम्, कीदृशस्‍तस्‍या => कीदृशः+तस्‍या: अनेकभिषजां पार्श्‍वे => अनेकभिषजाम्+ पार्श्‍वे तामनयम्। => ताम्+अनयम्। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि रोगमनाख्‍याय => रोगम्+अनाख्‍याय केवलं स्‍वस्‍वप्रयोगं => केवलम्+ स्‍वस्‍वप्रयोगम्+ स्‍वस्‍वप्रयोगं साधयन्ति। => स्‍वस्‍वप्रयोगम्+ साधयन्ति। पञ्चदशदिवसेभ्‍यसतु => पञ्चदशदिवसेभ्‍य:+तु खट्वाश्रितैव। => खट्वाश्रिता+एव। कार्यालयं गतवती => कार्यालयम्+ गतवती अहमेव => अहम्+एव सर्वं सहे। => सर्वम्+ सहे। कार्यालयगमनात्‍प्राक् => कार्यालयगमनात्+प्राक् किञ्चित्‍पचामि। => किञ्चित्+पचामि। चम्‍पां भोजयित्‍वा => चम्‍पाम्+ भोजयित्‍वा अत्‍यन्‍तमेव => अत्‍यन्‍तम्+एव परिश्रान्‍तोऽस्मि। => परिश्रान्‍तः+अस्मि। अस्‍माज्‍जीवनात्तु => अस्‍मात्+जीवनात्+तु व्‍यतीतप्रायमेव => व्‍यतीतप्रायम्+एव सुखसन्‍तोषावहमासीत्। => सुखसन्‍तोषावहम्+आसीत्। तवैव => तव+एव वंशदीपलोभेनावयो: => वंशदीपलोभेन+आवयो: सर्वमपि => सर्वम्+अपि सामञ्जस्‍यं खलीकृतम्। => सामञ्जस्‍यम्+ खलीकृतम्। त्‍वमेव। => त्वम्+एव। त्‍वमपि => त्‍वम्+अपि व्‍यथिताऽहमपि => व्‍यथिता+अहम्+अपि एवं सति => एवम्+ सति किं करवाणीति => किम्+ करवाणि+इति करवाणीति => करवाणि+इति केवलं तवैव => केवलम्+ तव+एव तवैव => तव+एव स्‍मृतिर्वारं वारं => स्‍मृतिः+वारम्+ वारम्+ वारं चित्तमान्‍दोलयति। => वारम्+ चित्तम्+आन्‍दोलयति। चित्तमान्‍दोलयति। => चित्तम्+आन्‍दोलयति। कथं वर्तसे => कथम्+ वर्तसे नोद्गिरति => न+उद्गिरति किञ्चिन्‍मुखात्। => किञ्चित्+मुखात्। त्‍वां दूरीकृत्‍य => त्‍वाम्+ दूरीकृत्‍य पश्चात्तपतीत्‍यहमनुमन्‍ये। => पश्चात्+तपति+इति+अहम्+अनुमन्‍ये। किमपरम्? => किम्+अपरम्? सकृदागत्‍य => सकृत्+आगत्‍य स्‍वगृहं निभालयसे => स्‍वगृहम्+ निभालयसे सर्वं समञ्जसं => सर्वम्+ समञ्जसम्+ समञ्जसं निष्‍कण्‍टकश्च => समञ्जसम्+ निष्‍कण्‍टकः+च निष्‍कण्‍टकश्च => निष्‍कण्‍टकः+च पत्रमाकर्ण्‍य => पत्रम्+आकर्ण्‍य स्‍वकुटीरश्चागत्‍य => स्‍वकुटीरः+च+आगत्‍य कियदनार्यमाचरितं तया? => कियत्+अनार्यम्+आचरितम्+ तया? निर्भत्‍स्‍यमानाऽपि => निर्भत्‍स्‍यमाना+अपि कथमसौ => कथम्+असौ गृहं त्‍यक्तवती? => गृहम्+ त्‍यक्तवती? जीवनं यत्‍स्‍वामी => जीवनम्+ यत्+स्वामी यत्‍स्‍वामी => यत्+स्वामी स्‍वयं भोजनं => स्वयम्+ भोजनम्+ भोजनं पचति? => भोजनम्+ पचति? महापुरुषोऽसौ। => महापुरुषः+असौ। शतसहस्रबहुमतोऽसौ। => शतसहस्रबहुमतः+असौ। पुनस्‍तच्‍चरणधूलिकल्‍पा। => पुनः+तच्चरणधूलिकल्‍पा। तादृशं सहृदयोत्तमं => तादृशम्+ सहृदयोत्तमम्+ सहृदयोत्तमं नररत्‍नं => सहृदयोत्तमम्+ नररत्‍नम्+ नररत्‍नं विहाय => नररत्‍नम्+ विहाय साऽत्र => सा+अत्र ग्रामं समागता? => ग्रामम्+ समागता? नृशसमाचरितं तया। => नृशसमाचरितम्+ तया। कियद्वर्षदेशीयाऽसौ? => कियत्+वर्षदेशीया+असौ? अपरिपक्‍वबुद्धिरेव। => अपरिपक्‍वबुद्धिः+एव। अधरोत्तरं वचनं => अधरोत्तरम्+ वचनम्+ वचनं तु => वचनम्+ तु सोढव्‍यमेव। => सोढव्‍यम्+एव। तस्‍यां रात्रौ => तस्‍याम्+ रात्रौ प्रत्‍यक्षरं पत्रस्‍य => प्रत्यक्षरम्+ पत्रस्‍य नयनयोरेव => नयनयोः+एव निशामनैषीत्। => निशाम्+अनैषीत्। प्रातरैव => प्रातः+एव श्वश्रूं परितोष्‍य, => श्वश्रूम्+ परितोष्‍य, तदपेक्षां यां => तदपेक्षाम्+ याम्+ यां काञ्चित्‍प्रपूर्य => याम्+ काञ्चित्+प्रपूर्य काञ्चित्‍प्रपूर्य => काञ्चित्+प्रपूर्य कर्णपुरं प्रतस्‍थे। => कर्णपुरम्+ प्रतस्‍थे। पदातिरेव => पदातिः+एव मछलीशहरमासाद्य => मछलीशहरम्+आसाद्य इलाहाबादं प्रति => इलाहाबादम्+ प्रति स्‍वभवनमाससाद। => स्‍वभवनम्+आससाद। सुखरामस्‍तावता => सुखरामः+तावता कालेनापि => कालेन+अपि गृहं नोपावर्तत। => गृहम्+ न+उपावर्तत। नोपावर्तत। => न+उपावर्तत। गृहद्वारमपावृतमासीत्। => गृहद्वारम्+अपावृतम्+आसीत्। चम्‍पासमीपमुपाययौ। => चम्‍पासमीपम्+उपाययौ। क्षणं यावत्तस्‍या: => क्षणम्+ यावत्+तस्‍या: यावत्तस्‍या: => यावत्+तस्‍या: कृष्‍णपक्षेन्‍दुकल्‍पं निष्‍प्रभं => कृष्‍णपक्षेन्‍दुकल्‍पम्+ निष्‍प्रभम्+ निष्‍प्रभं मुखमण्‍डलमपश्‍यत्। => निष्‍प्रभम्+ मुखमण्‍डलम्+अपश्‍यत्। मुखमण्‍डलमपश्‍यत्। => मुखमण्‍डलम्+अपश्‍यत्। ततश्च => ततः+च तां क्रोडे => ताम्+ क्रोडे निर्भरं रुरोद। => निर्भरम्+ रुरोद। चम्‍पाऽसि => चम्‍पा+असि दुहितमेव => दुहिता+एव तारस्‍वरं विललाप। => तारस्‍वरम्+ विललाप। बह्वपराद्धम्‍मया। => बह्वु+अपराद्धम्+मया। त्‍वां सम्‍पीडय => त्‍वाम्+ सम्‍पीडय कां दशामुपगताऽस्मि? => काम्+ दशाम्+उपगता+अस्मि? दशामुपगताऽस्मि? => दशाम्+उपगता+अस्मि? साश्रुपातं प्रोवाच। => साश्रुपातम्+ प्रोवाच। किमिदं भणसि? => किम्+इदम्+ भणसि? किं त्‍वयापराद्धम्? => किम्+ त्‍वया+अपराद्धम्? त्‍वयापराद्धम्? => त्‍वया+अपराद्धम्? अहमेव => अहम्+एव जननीं द्रष्टुं => जननीम्+ द्रष्टुम्+ द्रष्टुं ग्रामं => द्रष्टुम्+ ग्रामम्+ ग्रामं गतवती। => ग्रामम्+ गतवती। जनन्‍यपि => जननि+अपि चिन्‍तनीयाऽस्‍माभि:। => चिन्‍तनीया+अस्‍माभि:। किं जातं => किम्+ जातम्+ जातं ते? => जातम्+ ते? कस्‍ते => क:+ते राजयक्ष्मग्रस्‍तेव => राजयक्ष्मग्रस्‍ता+एव स्‍वामिपत्रादिदं ज्ञात्‍वैव => स्‍वामिपत्रात्+इदम्+ ज्ञात्‍वा+एव ज्ञात्‍वैव => ज्ञात्‍वा+एव विक्षिप्‍ताऽस्मि => विक्षिप्‍ता+अस्मि वात्‍येव => वात्या+इव समायाताऽस्मि। => समायाता+अस्मि। अलं मनागपि => अलम्+ मनाक्+अपि मनागपि => मनाक्+अपि अहं स्‍वसेवया => अहम्+ स्‍वसेवया त्‍वां स्‍वस्‍थशरीरां => त्‍वाम्+ स्‍वस्‍थशरीराम्+ स्‍वस्‍थशरीरां विधास्‍ये। => स्‍वस्‍थशरीराम्+ विधास्‍ये। मन्‍त्रमुग्‍धेव => मन्‍त्रमुग्‍धा+इव सततं प्रोवाच। => सततम्+ प्रोवाच। तावदार्ये! => तावत्+आर्ये! अहं चायपेयमानयामि। => अहम्+ चायपेयम्+आनयामि। चायपेयमानयामि। => चायपेयम्+आनयामि। चम्‍पावदत्। => चम्‍पा+अवदत्। त्‍वं किमानेष्‍यसि? => त्‍वम्+ किम्+आनेष्‍यसि? किमानेष्‍यसि? => किम्+आनेष्‍यसि? उत्तिष्ठन्‍त्‍येव => उत्तिष्ठन्‍ती+एव रसवतीमहमेव => रसवतीम्+अहम्+एव कस्‍मादद्य => कस्‍मात्+अद्य सस्‍नेहमपृच्‍छत्। => सस्‍नेहम्+अपृच्‍छत्। कश्चित्‍समारोह => कश्चित्+समारोह सम्‍प्रत्‍यागच्‍छत्‍येव। => सम्‍प्रति+आगच्‍छति+एव। चम्‍पाऽऽख्‍यातवती। => चम्‍पा+आख्‍यातवती। पुनरेकवारं सर्वं => पुनः+एकवारम्+ सर्वम्+ सर्वं समञ्जसं => सर्वम्+ समञ्जसम्+ समञ्जसं जातम्। => समञ्जसम्+ जातम्। शुष्‍कप्रायं धान्‍यक्षेत्रं => शुष्‍कप्रायम्+ धान्‍यक्षेत्रम्+ धान्‍यक्षेत्रं धारासारवर्षया => धान्‍यक्षेत्रम्+ धारासारवर्षया हरितं सञ्जातम्। => हरितम्+ सञ्जातम्। शनैश्चम्‍पा => शनैः+चम्‍पा स्‍वास्‍थ्‍यं लेभे। => स्‍वास्‍थ्‍यम्+ लेभे। नासीत्तस्‍या => न+आसीत्+तस्‍या: अमर्षलेशोऽपि => अमर्षलेशः+अपि बुधनीं प्रति। => बुधनीम्+ प्रति। इदानीं चम्‍पा => इदानीम्+ चम्‍पा सहृदयतां साधु => सहृदयताम्+ साधु सुखरामस्‍यापि => सुखरामस्‍य+अपि मनस्‍तापोऽधुना => मनस्तापः+अधुना सान्‍ध्‍यरविरिव => सान्‍ध्‍यरविः+इव मासद्वयमतिक्रान्तम्। => मासद्वयम्+अतिक्रान्तम्। अचैतन्‍यमिवानुभवति => अचैतन्‍यम्+इव+अनुभवति किञ्चिद्दोलायमानमिव => किञ्चित्+दोलायमानम्+इव इवाऽसावन्‍वभवत्। => इव+असौ+अन्‍वभवत्। ततश्चैकस्‍यां सन्‍ध्‍यायां => ततः+च+एकस्‍याम्+ सन्‍ध्‍यायाम्+ सन्‍ध्‍यायां तदुदरेऽसह्यशूलमिवोत्थितम्। => सन्‍ध्‍यायाम्+ तदुदरे+असह्यशूलम्+इव+उत्थितम्। तदुदरेऽसह्यशूलमिवोत्थितम्। => तदुदरे+असह्यशूलम्+इव+उत्थितम्। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि वैयर्थ्‍यमुपागता। => वैयर्थ्‍यम्+उपागता:। बुधनीमादाय => बुधनीम्+आदाय सौभाग्‍यवशात्तत्रासन् => सौभाग्‍यवशात्+तत्र+आसन् महिलाभिषजोऽपि। => महिलाभिषजः+अपि। अर्धहोरां यावत्‍परीक्षणं => अर्धहोराम्+ यावत्+परीक्षणम्+ यावत्‍परीक्षणं प्राचलत्। => यावत्+परीक्षणम्+ प्राचलत्। ततश्च => ततः+च भिषग्‍वरा => भिषक्+वरा: काचिद्वरिष्ठा => काचित्+वरिष्ठा बहिरागत्‍य => बहिः+आगत्‍य सस्मितं प्रावदत्- => सस्मितम्+ प्रावदत्- शल्‍यक्रियां विना => शल्‍यक्रियाम्+ विना अतिजटिलञ्च => अतिजटिलम्+च तथापि => तथा+अपि त्‍वं तावत् => त्‍वम्+ तावत् रक्तप्रबन्‍धं कुरु। => रक्तप्रबन्‍धम्+ कुरु। सततं स्‍थातव्‍यम्। => सततम्+ स्‍थातव्‍यम्। सञ्जातस्‍सुखराम:। => सञ्जातः+सुखराम:। किमसौ => किम्+असौ शुश्रावेति => शुश्राव+इति सम्‍प्रत्‍यपि => सम्‍प्रति+अपि विश्‍वसनीयं प्रतिभाति। => विश्‍वसनीयम्+ प्रतिभाति। गर्भं वहतीति => गर्भम्+ वहति+इति वहतीति => वहति+इति महदाश्चर्यम्! => महत्+आश्चर्यम्! तद्वृतं निशम्‍य => तद्वृतम्+ निशम्‍य चाम्‍पेयपुष्‍पमिव => चाम्‍पेयपुष्‍पम्+इव प्रत्‍यङ्गं हर्षामोदसम्‍भारनिर्भराऽलक्ष्‍यत। => प्रत्यङ्गम्+ हर्षामोदसम्‍भारनिर्भरा+अलक्ष्‍यत। हर्षामोदसम्‍भारनिर्भराऽलक्ष्‍यत। => हर्षामोदसम्‍भारनिर्भरा+अलक्ष्‍यत। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि यथायथं निर्व्‍यूढा:। => यथायथम्+ निर्व्‍यूढा:। गतागतं परिचारिकाणां => गतागतम्+ परिचारिकाणाम्+ परिचारिकाणां पश्‍यन्‍तौ => परिचारिकाणाम्+ पश्‍यन्‍तौ बहिरलिन्‍दस्‍थासन्दिकायामुपविष्टौ। => बहिः+अलिन्‍दस्‍थासन्दिकायाम्+उपविष्टौ। ततश्चाकस्‍मादेव => ततः+च+अकस्‍मात्+एव नावजातशिशुक्रन्‍दनमश्रूयत। => नवजातशिशुक्रन्‍दनम्+अश्रूयत। बहिरागताऽवदच्‍च- => बहिः+आगता+अवदत्+च- ‘वर्धापनं वर्धापनं => ‘वर्धापनम्+ वर्धापनम्+ वर्धापनं भद्र! => वर्धापनम्+ भद्र! पुत्रस्‍ते => पुत्रः+ते तद्वाक्‍यं श्रुत्‍वैव => तद्वाक्‍यम्+ श्रुत्‍वा+इव श्रुत्‍वैव => श्रुत्‍वा+इव प्रगाढमालिलिङग => प्रगाढम्+आलिलिङग सुखरामस्‍तु => सुखरामः+तु सम्‍प्रत्‍यपि => सम्‍प्रति+अपि नासीत्। => न+आसीत्। नियतिलीलां विमृशन्‍नसौ => नियतिलीलाम्+ विमृशन्+असौ विमृशन्‍नसौ => विमृशन्+असौ हर्षविषादानुभवशून्‍यतामिव => हर्षविषादानुभवशून्‍यताम्+इव सदयं प्रावोच- => सदयम्+ प्रोवाच- प्रसवानन्‍तरं त्‍वपत्‍न्‍या: => प्रसवानन्‍तरम्+ तवत्पत्‍न्‍या: स्थितिर्न => स्थितिः+न प्रचुरं रक्तं => प्रचुरम्+ रक्तम्+ रक्तं देहान्निष्‍क्रान्‍तम्। => रक्तम्+ देहात्+निष्‍क्रान्‍तम्। देहान्निष्‍क्रान्‍तम्। => देहात्+निष्‍क्रान्‍तम्। कक्षं प्रविश्‍य => कक्षम्+ प्रविश्‍य सुखरामोऽवाक् => सुखरामः+अवाक् सार्धं धावन्निव => सार्धम्+ धावन्+इव धावन्निव => धावन्+इव कक्षं प्राविशत्। => कक्षम्+ प्राविशत्। उभावलोक्‍यापि => उभौ+अवलोक्‍य+अपि वक्तुं न => वक्तु्म्+ न केवलं पातयामास => केवलम्+ पातयामास पुत्रोऽस्ति => पुत्रः+अस्ति स्‍वामिनमनुहरति। => स्‍वामिनम्+अनुहरति। सहर्षं चम्‍पाऽवदत्। => सहर्षम्+ चम्‍पा+अवदत्। चम्‍पाऽवदत्। => चम्‍पा+अवदत्। श्रुत्‍वेदं बुधनी => श्रुत्वा+इदम्+ बुधनी प्रभातवेलेयमागता, => प्रभातवेला+इयम्+आगता, प्राचीं सनाथीकर्तुमिच्‍छति। => प्राचीम्+ सनाथीकर्तुम्+इच्‍छति। सनाथीकर्तुमिच्‍छति। => सनाथीकर्तुम्+इच्‍छति। तस्‍यां दिशि। => तस्‍याम्+ दिशि। तरुकोटरान्निर्गता: => तरुकोटरात्+निर्गता: प्रात:-कालिकं समीरं => प्रात:-कालिकम्+ समीरम्+ समीरं सेवितुमिच्‍छन्‍तो => समीरम्+ सेवितुम्+इच्‍छन्‍तः सेवितुमिच्‍छन्‍तो => सेवितुम्+इच्‍छन्‍तः विशुद्धं वातावरणं => विशुद्धम्+ वातावरणम्+ वातावरणं प्रतीयते। => वातावरणम्+ प्रतीयते। तस्‍यास्‍तटे => तस्‍याः+तटे सन्‍ध्‍यामुपासाते। => सन्‍ध्‍याम्+उपासाते। स्‍वकीयं प्रथमं => स्‍वकीयम्+ प्रथमम्+ प्रथमं किरणं => प्रथमम्+ किरणम्+ किरणं प्राक्षिपत्, => किरणम्+ प्राक्षिपत्, एताभ्‍यां तस्‍मै => एताभ्‍याम्+ तस्‍मै अर्घ्‍यं दत्तम्, => अर्घ्‍यम्+ दत्तम्, पुनश्‍च => पुनः+च अर्घ्‍योत्तरं कर्म => अर्घ्‍योत्तरम्+ कर्म साक्षात्तपोमूर्त्ते => साक्षात्+तपोमूर्त्ते अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव आश्रममिमं दृष्ट्वा => आश्रमम्+इमम्+ दृष्ट्वा सपद्येव => सपदि+एव समन्‍तान्‍नानाविधानां कुसुमानां => समन्‍तात्+नानाविधानाम्+ कुसुमानाम्+ कुसुमानां सौरभं => कुसुमानाम्+ सौरभम्+ सौरभं समायाति। => सौरभम्+ समायाति। सर्वतस्‍तेजस्विनस्‍तपस्विन => सर्वतः+तेजस्विनः+तपस्विन: सर्वतोऽपि => सर्वतः+अपि साम्राज्‍यं दरीदृश्‍यन्‍ते। => साम्राज्‍यम्+ दरीदृश्‍यन्‍ते। प्रकृतिपरिवर्तनं प्रत्‍यक्षमत्र => प्रकृतिपरिवर्तनम्+ प्रत्‍यक्षम्+अत्र प्रत्‍यक्षमत्र => प्रत्‍यक्षम्+अत्र एकस्मिन्‍नेव => एकस्मिन्+एव मृगेन्द्रश्च => मृगेन्द्रः+च जलं पिबत:। => जलम्+ पिबत:। शान्‍तमाश्रमपदम्। => शान्‍तम्+आश्रमपदम्। आश्रमं प्रस्थितौ। => आश्रमम्+ प्रस्थितौ। किञ्चिद्दूरे => किञ्चित्+दूरे साश्चर्यं पुलकितगात्रौ => साश्चर्यम्+ पुलकितगात्रौ विविधानश्‍वान् => विविधान्+अश्‍वान् मनुष्‍यसमूहांश्चापश्‍यताम्। => मनुष्‍यसमूहान्+च+अपश्‍यताम्। कुत्रचित्‍सुप्ता:, => कुत्रचित्+सुप्ता:, कुत्रचिदुत्थिता:, => कुत्रचित्+उत्थिता:, केचिद्वाद्यानि => केचित्+वाद्यानि ताभ्‍यां दृष्टा:। => ताभ्‍याम्+ दृष्टा:। तत्‍सर्वं दृष्ट्वा => तत्सर्वम्+ दृष्ट्वा सोमपीथिनमुवाच। => सोमपीथिनम्+उवाच। एतत्‍सर्वम्? => एतत्+सर्वम्? ममापि => मम+अपि कुतूहलमुत्‍पन्‍नम्। => कुतूहलम्+उत्‍पन्‍नम्। प्रष्टव्‍योऽस्मिन्विषये। => प्रष्टव्‍यः+अस्मिन्+विषये। अतिथयोऽस्‍माकं सञ्जाता:। => अतिथयः+अस्‍माकम्+ सञ्जाता:। अतस्‍तत्र => अतः+तत्र स्‍मरणीयं महर्षिं => स्‍मरणीयम्+ महर्षिम्+ महर्षिं विनिवेदयिष्‍याव:। => महर्षिम्+ विनिवेदयिष्‍याव:। एवं चलति => एवम्+ चलति एतावपि => एतौ+अपि तदभिमुखं चलितौ। => तदभिमुखम्+ चलितौ। तेनागत्‍य => तेन+आगत्‍य सादरं प्रणम्‍योक्तम् => सादरम्+ प्रणम्‍य+उक्तम्+ प्रणम्‍योक्तम् - => प्रणम्‍य+उक्तम्+ - प्रणतिपुरस्‍सरमाह्वयति। => प्रणतिपुरस्‍सरम्+आह्वयति। एतावपि => एतौ+अपि किं किं => किम्+ किम्+ किं महाराजो => किम्+ महाराज: एतत्‍सर्वं सैन्‍यादिकं => एतत्+सर्वम्+ सैन्‍यादिकम्+ सैन्‍यादिकं वर्तते? => सैन्‍यादिकम्+ वर्तते? कस्मिन्‍समये => कस्मिन्+समये नासीत्। => न+आसीत्। इदानीमेवास्‍माभिर्विलोकितमेतत्‍सर्वम्। => इदानीम्+एव+अस्‍माभिः+विलोकितम्+एतत्+सर्वम्। वयं तु => वयम्+ तु दिनत्रयात्‍पूर्वमेव => दिनत्रयात्+पूर्वमेव सायमेको => सायम्+एक: परं सपद्येव => परम्+ सपदि+एव सपद्येव => सपदि+एव परोक्षोऽभवत्। => परोक्षः+अभवत्। वयं सर्वे => वयम्+ सर्वे तस्‍यान्‍वेषणाय। => तस्‍य+अन्‍वेषणाय। सर्वमपि => सर्वम्+अपि अरण्‍यमस्‍माभिरन्विष्टम्। => अरण्‍यम्+अस्‍माभिः+अन्विष्टम्। चान्‍ये => च+अन्‍ये परमस्‍माभिस्‍तस्‍याकृति: => परम्+अस्‍माभिः+तस्‍य+आकृति: भयङ्करस्‍तस्‍य => भयङ्करः+तस्‍य सिंहस्‍तु => सिंहः+तु नावलोकित: => न+अवलोकित: कुत्राप्‍यस्‍माभि:। => कुत्रापि+अस्‍माभि:। किं जातम्? => किम्+ जातम्? तस्‍यैव => तस्‍य+एव पदचिह्नान्‍यनुगच्‍छन्‍तो => पदचिह्नानि+अनुगच्‍छन्‍त: वयं प्रगाढेऽस्मिन्‍नरण्‍ये => वयम्+ प्रगाढे+अस्मिन्+अरण्‍ये प्रगाढेऽस्मिन्‍नरण्‍ये => प्रगाढे+अस्मिन्+अरण्‍ये किञ्चित्‍समयानन्‍तरमेव => किञ्चित्+समयानन्‍तरम्+एव तस्‍यैव => तस्‍य+एव हृदयद्रावकं सिंहनादम्। => हृदयद्रावकम्+ सिंहनादम्। स्‍मरणं कुर्म:, => स्‍मरणम्+ कुर्म:, ततस्‍तु => ततः+तु अयमागत => अयम्+आगत: सम्‍मतिं प्रददिम। => सम्‍मतिम्+ प्रददिम:। नरेन्‍द्रोऽपि => नरेन्‍द्र:+अपि प्रस्‍तावमिदं स्‍वीचकार। => प्रस्‍तावम्+इदम्+ स्‍वीचकार। तदाज्ञयात्रैवास्‍माकं रा‍त्रिनिवास: => तदाज्ञया+अत्रैव+अस्‍माकम्+ रा‍त्रिनिवास: सम्‍प्रत्‍येव => सम्‍प्रति+एव शयनादुत्थित:, => शयनात्+उत्थित:, दृष्टाश्‍च => दृष्टाः+च मां श्रीमतां => माम्+ श्रीमताम्+ श्रीमतां सबहुमानमाह्वानाय => श्रीमताम्+ सबहुमानम्+आह्वानाय सबहुमानमाह्वानाय => सबहुमानम्+आह्वानाय अवश्‍यं लोककल्‍याणकारकस्‍य => अवश्‍यम्+ लोककल्‍याणकारकस्‍य दर्शनं करिष्‍याम:। => दर्शनम्+ करिष्‍याम:। इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्त्वा त्रयोऽपि => त्रयः+अपि राजाधिष्ठानं प्रति => राजाधिष्ठानम्+ प्रति श्रवसमपि => श्रवसम्+अपि कुत्रचिनिर्झरद्दानवारयो => कुत्रचित्+निर्झरद्दानवारयः कुत्रचित्तेषां पादाघातेन => कुत्रचित्+तेषाम्+ पादाघातेन क्‍वचित्‍सुदीर्घाणां वृक्षाणामुपरि => क्‍वचित्+सुदीर्घाणाम्+ वृक्षाणाम्+उपरि वृक्षाणामुपरि => वृक्षाणाम्+उपरि क्‍वचिन्नित्‍यक्रियानिर्वृत्‍यर्थं प्रस्थिता => क्‍वचित्+नित्‍यक्रियानिर्वृत्‍यर्थम्+ प्रस्थिता सपद्येव => सपदि+एव एकस्मिन्‍नुच्‍चसिंहासने => एकस्मिन्+उच्‍चसिंहासने नह्यं राजा => नहि+अयम्+ राजा वीरतैवास्मिन् => वीरता+एव+अस्मिन् किं वर्तते => किम्+ वर्तते भयलेशोऽपि => भयलेशः+अपि परितश्च => परितः+च अङ्गरक्षकाश्च। => अङ्गरक्षकाः+च। द्वावपि => द्वौ+अपि स्‍वासनादुत्थिता:, => स्‍वासनात्+उत्थिता:, उभाभ्‍यामपि => उभाभ्‍याम्+अपि मङ्गलमयवेदवाक्यैराशीर्वाद: => मङ्गलमयवेदवाक्यैः+आशीर्वाद: आश्रमवासिनां कुशलं => आश्रमवासिनाम्+ कुशलम्+ कुशलं पप्रच्‍छ। => कुशलम्+ पप्रच्‍छ। ‘‘सर्वं कुशलं => ‘‘सर्वम्+ कुशलम्+ कुशलं भवतां => कुशलम्+ भवताम्+ भवतां संरक्षकत्‍वे’’ => भवताम्+ संरक्षकत्‍वे’’ ताभ्‍यामुत्तरितम्। => ताभ्‍याम्+उत्तरितम्। सेयं शान्तिस्‍तु => स+इयम्+ शान्तिः+तु शान्तिस्‍तु => शान्तिः+तु लोकोत्तरैव => लोकोत्तर+एव मानसं सर्वभावेन => मानसम्+ सर्वभावेन तावन्‍महर्षेराश्रमोऽयम्? => तावत्+महर्षेः+आश्रमः+अयम्? सप्तर्षिष्‍वेकतम: => सप्तर्षिषु+एकतम: इममाश्रममधितिष्ठतीति-तौ => इमम्+आश्रमम्+अधितिष्ठति+इति-तौ सौभाग्‍यमहो => सौभाग्‍यम्+अहो सौभाग्‍यम् - => सौभाग्‍यम्+ – पूर्वोपार्जितानां पुण्‍यकर्मणां => पूर्वोपार्जितानाम्+ पुण्‍यकर्मणाम्+ पुण्‍यकर्मणां विपाकेनैव => पुण्‍यकर्मणाम्+ विपाकेन+एव विपाकेनैव => विपाकेन+एव अवसरोऽयं प्राप्त: => अवसरः+अयम्+ प्राप्त: यत्तस्‍य => यत्+त्तस्‍य तोपमूर्तेर्दर्शनेनात्‍मानं पवित्रयिष्‍यामि’ => तोपमूर्तेः+दर्शनेन+आत्‍मानम्+ पवित्रयिष्‍यामि’ ‘आवामपि => ‘आवाम्+अपि महर्षिं विनिवेदयाव:’ => महर्षिम्+ विनिवेदयाव:’ इत्‍युक्‍त्‍वा => इति+उक्त्वा चाज्ञप्ता: => च+आज्ञप्ता: यन्नित्‍या => यत्+नित्‍यया भवन्त्विति। => भवन्तु+इति। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि नद्यां स्‍नात्‍वा => नद्याम्+ स्‍नात्‍वा नित्‍यक्रियां च => नित्‍यक्रियाम्+ च साम्राडपि => साम्राट्+अपि ऋषिदर्शनार्थममात्‍यादिभि: => ऋषिदर्शनार्थम्+अमात्‍यादिभि: नानापुष्‍पकदलीपत्रादिभिर्मण्डितमाश्रमद्वारं प्रविश्‍य => नानापुष्‍पकदलीपत्रादिभिः+मण्डितम्+आश्रमद्वारम्+ प्रविश्‍य सर्वेऽपि। => सर्वे+अपि। कुत्रचिदाम्रपनसादिवृक्षेषूपविष्टानां कूजतां => कुत्रचित्+आम्रपनसादिवृक्षेषु+उपविष्टानाम्+ कूजताम्+ कूजतां शुकसारिकाणां => कूजताम्+ शुकसारिकाणाम्+ शुकसारिकाणां रव: => शुकसारिकाणाम्+ रव: तैराकर्णि, => तै:+आकर्णि, कुत्रचिदितस्‍ततो => कुत्रचित्+इतस्तत: तैरवलोकिता:। => तैः+अवलोकिता:। ब्रह्मचारिणां वेदध्‍वनि: => ब्रह्मचारिणाम्+ वेदध्‍वनि: नानाविधानां पक्षिणां => नानाविधानाम्+ पक्षिणाम्+ पक्षिणां कूजितम्। => पक्षिणाम्+ कूजितम्। सवैरेव => सर्वैः+एव एकोऽतीव => एकः+अतीव रमणीयस्‍तडाग: => रमणीयः+तडाग: अकस्‍मादेव => अकस्‍मात्+एव सिंहस्‍योपरि => सिंहस्‍य+उपरि सर्वेषां दृष्टि:। => सर्वेषाम्+ दृष्टि:। तं दृष्ट्वा => तम्+ दृष्ट्वा सर्वैरपि => सर्वैः+अपि ज्ञातं यदयमेव => ज्ञातम्+ यत्+अयम्+एव यदयमेव => यत्+अयम्+एव ग‍तदिनेऽवलोकित:। => ग‍तदिने+अवलोकित:। नासीत्‍कस्‍यापि => न+आसीत्+कस्‍यापि सर्वेऽपि => सर्वे+अपि नरेन्‍द्रस्‍तु => नरेन्‍द्रः+तु तं दृष्ट्वा => तम्+ दृष्ट्वा प्रधानसेनापतिमुखमवलोकयन् => प्रधानसेनापतिमुखम्+अवलोकयन् सदृशविक्रमं दृष्ट्वा => सदृशविक्रमम्+ दृष्ट्वा इत्‍येषा => इति+एषा एतस्मिन्‍नेव => एतस्मिन्+एव सर्वानपि => सर्वान्+अपि सम्राजं च => सम्राजम्+ च सिंहस्‍योपरि => सिंहस्‍य+उपरि प्रहर्तुमुद्यतं दृष्ट्वा => प्रहर्तुम्+उद्यतम्+ दृष्ट्वा यन्‍नायं वनराज: => यत्+न+अयम्+ वनराज: कर्तं शक्‍नोति। => कर्तुम्+ शक्‍नोति। राजानमुद्दिश्‍य => राजानम्+उद्दिश्‍य चोक्तवान्, => च+उक्तवान्, एवमेव => एवम्+एव जन्‍तवस्तिष्ठन्ति। => जन्तवः+तिष्ठन्ति। निश्‍शङ्कमागम्‍यतां भवद्भि:। => निश्‍शङ्कम्+आगम्‍यताम्+ भवद्भि:। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि किञ्चिन्निर्भीकतां प्रापु:। => किञ्चित्+निर्भीकताम्+ प्रापु:। तैरवलोकिताऽतीव => तैः+अवलोकिता+अतीव सघनवृक्षस्‍याधस्‍तात् => सघनवृक्षस्‍य+अधस्‍तात् विजितकामक्रोधाद्यरिक:, => विजितकामक्रोधादि+अरिक:, मूर्तिरिव => मूर्तिः+इव पद्मासनेनोपविष्टो => पद्मासनेन+उपविष्ट: ब्रह्मर्षिर्वसिष्ठस्‍तैरवलोकित:। => ब्रह्मर्षिः+वसिष्ठः+तैः+अवलोकित:। ऋषिं साष्टाङ्गं => ऋषिम्+ साष्टाङ्गम्+ साष्टाङ्गं प्रणम्‍य => साष्टाङ्गम्+ प्रणम्‍य अर्घ्‍यादिकमददत्। => अर्घ्‍यादिकम्+अददत्। एवं सविधि => एवम्+ सविधि पूजां कृत्‍वा => पूजाम्+ कृत्‍वा सर्वैरपि => सर्वैः+अपि ऋषेश्चरणामृतग्रहणेन => ऋषेः+चरणामृतग्रहणेन यथास्‍थानं सर्वेप्‍युपविष्टा:। => यथास्‍थानम्+ सर्वेपि+उपविष्टा:। सर्वेप्‍युपविष्टा:। => सर्वेपि+उपविष्टा:। अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव पुरसतादागच्‍छन् => पुरस्तात्+आगच्‍छन् सर्वैरवलोकित:। => सर्वैः+अवलोकित:। ऋषिश्च => ऋषिः+च स्‍वहस्तं तच्छिरसि => स्‍वहस्तम्+ तच्छिरसि आश्चर्येणावलोकितमेतत्‍सर्वम्। => आश्चर्येण+अवलोकितम्+एतत्सर्वम्। कुशलप्रश्‍नानन्‍तरं नैकानां => कुशलप्रश्‍नानन्‍तरम्+ न+एकानाम्+ नैकानां धार्मिकाणां => न+एकानाम्+ धार्मिकाणाम्+ धार्मिकाणां राजनैतिकानां => धार्मिकाणाम्+ राजनैतिकानाम्+ राजनैतिकानां च => राजनैतिकानाम्+ च विषयाणां प्रश्‍नोत्तराणि => विषयाणाम्+ प्रश्‍नोत्तराणि गमनस्‍याज्ञां ययाचे। => गमनस्‍य+आज्ञाम्+ ययाचे। अस्मिन्‍नेवाश्रमे => अस्मिन्+एव+आश्रमे भवद्भिरातिथेयी। => भवद्भिः+आतिथेयी। नाहमेकाकी। => न+अहम्+एकाकी। बहवोऽश्‍वा: => बहवः+अश्‍वा: काऽपि => का+अपि भवद्भिर्न => भवद्भिः+न नास्ति। => न+अस्ति। अतीवासूयां बभार। => अतीवासूयाम्+ बभार। ‘किमस्‍माकमतिथिसत्‍कारं करिष्‍यत्‍येष => ‘किम्+अस्‍माकम्+अतिथिसत्‍कारम्+ करिष्‍यति+एषः करिष्‍यत्‍येष => करिष्‍यति+एषः रजोगुणजनितोऽहङ्कार: => रजोगुणजनितः+अहङ्कार: तेनाज्ञप्ता: => तेन+आज्ञप्ता: सर्वे-यदद्य => सर्वे-यदि+अद्य अस्मिन्‍नेवाश्रमे => अस्मिन्+एव+आश्रमे सर्वेऽपि => सर्वे+अपि भोजनादिकं कुर्युरिति। => भोजनादिकम्+ कुर्युः+इति। कुर्युरिति। => कुर्युः+इति। महर्षिणाऽपि => महर्षिणा+अपि तेषां सत्‍काराय => तेषाम्+ सत्‍काराय सर्वेऽपि => सर्वे+अपि महर्षिवचनं श्रुत्‍वा => महर्षिवचनम्+ श्रुत्‍वा तेषामातिथ्‍याय => तेषाम्+आतिथ्‍याय ‘केसरसुरभितमेलामिश्रितं घृताप्‍लुतं => ‘केसरसुरभितमेलामिश्रितम्+ घृताप्‍लुतम्+ घृताप्‍लुतं संयावमहमभिलष्‍यामि’ => घृताप्‍लुतम्+ संयावम्+अहम्+अभिलष्‍यामि’ संयावमहमभिलष्‍यामि’ => संयावम्+अहम्+अभिलष्‍यामि’ मह्यं रोचन्‍ते, => मह्यम्+ रोचन्‍ते, अहं मोदकं => अहम्+ मोदकम्+ मोदकं भोक्ष्‍ये’ => मोदकम्+ भोक्ष्‍ये’ अमृततुल्‍यं प्रगाढं => अमृततुल्यम्+ प्रगाढम्+ प्रगाढं पायसं => प्रगाढम्+ पायसम्+ पायसं प्रदेयम्’, => पायसम्+ प्रदेयम्’, इत्‍यश्रूयत => इति+अश्रूयत सर्वेऽपि => सर्वे+अपि शिष्‍याश्च => शिष्‍याः+च सर्वैरपि => सर्वैः+अपि पदार्थैस्‍तान् => पदार्थैः+तान् तान्‍यपि => तानि+अपि केचिद्भ्‍यक्षयन्तो => केचित्+भक्षयन्तः यदहो => यत्+अहो मधुराण्‍यन्‍नानि => मधुराणि+अन्‍नानि परं मोदकस्‍यास्‍य => परम्+ मोदकस्‍य+अस्‍य मोदकस्‍यास्‍य => मोदकस्‍य+अस्‍य एवमेव => एवम्+एव केचिदपूपान्, => केचित्+अपूपान्, क्षीरौदनं प्रशंसन्‍त: => क्षीरोदनम्+ प्रशंसन्‍त: ततद्रसमनुभवन्ति। => ततद्रसम्+अनुभवन्ति। केचिदश्‍वानां कृते => केचित्+अश्‍वानाम्+ कृते सस्‍यादिकं केचिद्दन्तिनामुपयुक्तं => सस्‍यादिकम्+ केचित्+दन्तिनाम्+उपयुक्तम्+ केचिद्दन्तिनामुपयुक्तं रोटिकादिकं => केचित्+दन्तिनाम्+उपयुक्तम्+ रोटिकादिकम्+ रोटिकादिकं गृह्णन्ति। => रोटिकादिकम्+ गृह्णन्ति। निषेधवाचकशब्‍दस्‍तु => निषेधवाचकशब्‍दः+तु मन्त्रिणां च => मन्त्रिणाम्+ च यदुत्तमोत्तमं वस्‍तु => यत्+उत्तम्+उत्तमम्+ वस्‍तु अपेक्षितमासीत् => अपेक्षितम्+आसीत् तत्‍सर्वं यथास्‍थानं => तत्+सर्वम्+ यथास्‍थानम्+ यथास्‍थानं यथासमयं => यथास्‍थानम्+ यथासमयम्+ यथासमयं यथापरिमाणं => यथासमयम्+ यथापरिमाणम्+ यथापरिमाणं तै: => यथापरिमाणम्+ तै: तस्मिन्‍नाश्रम => तस्मिन्+आश्रमे एतादृशं विचित्रं => एतादृशम्+ विचित्रम्+ विचित्रं सत्‍कारं => विचित्रम्+ सत्‍कारम्+ सत्‍कारं दृष्ट्वा। => सत्‍कारम्+ दृष्ट्वा। नासीदेतादृशं किमपि => नासीत्+एतादृशम्+ किमपि तैर्न => तैः+न सर्वाप्‍यातिथेयी। => सर्व+अपि+आतिथेयी। भृशमप्रीयन्‍त। => भृशम्+अप्रीयन्‍त। राजाऽपि => राजा+अपि नितरां सन्‍तुष्टो => नितराम्+ सन्‍तुष्ट: जिगमिषुरासीत्। => जिगमिषुः+आसीत्। परमेका => परम्+एका ऋषिसमीपेऽगमत्। => ऋषिसमीपे+अगमत्। ऋषिं स => ऋषिम्+ स: तं दृष्ट्वा => तम्+ दृष्ट्वा प्रेमवर्षां कुर्वन् => प्रेमवर्षाम्+ कुर्वन् निर्वृत्तं भोजनादिकं => निर्वृत्तम्+ भोजनादिकम्+ भोजनादिकं भवद्भि:’’। => भोजनादिकम्+ भवद्भि:’’। आम् भगवन्! => आम्+ भगवन्! सर्वमपि => सर्वम्+अपि यथावज्‍जातम्। => यथावत्+जातम्। साम्‍प्रतं जिगमिषुरस्मि। => साम्‍प्रतम्+ जिगमिषुः+अस्मि। जिगमिषुरस्मि। => जिगमिषुः+अस्मि। परमेका => परम्+एका स्‍यात्तर्हि => स्‍यात्+तर्हि नास्ति। => न+अस्ति। भवतां जिज्ञासा => भवताम्+ जिज्ञासा सानन्‍दं प्रकाशनीया। => सानन्दम्+ प्रकाशनीया। केवलमिदमेव => केवलम्+इदम्+एव कुतूहलं वर्तते => कुतूहलम्+ वर्तते आश्चर्यजनकोऽतिथिसत्‍कार: => आश्चर्यजनक:+अतिथिसत्‍कार: कथं कृत:। => कथम्+ कृत:। एतत्‍सर्वमायातम्। => एतत्+सर्वम्+आयातम्। इयमेवैका => इयम्+एव+एका मां मुखरीकरोति। => माम्+ मुखरीकरोति। भवतां प्रश्‍न:। => भवताम्+ प्रश्‍न:। नात्र => न+अत्र किमप्‍याश्‍चर्यम्। => किमपि+आश्‍चर्यम्। अस्मिन्‍नेव => अस्मिन्+एव तत्‍सकाशाद् => तत्+सकाशाद् तत्‍सर्वं प्राप्तुं => तत्+सर्वम्+ प्राप्तुम्+ प्राप्तुं शक्‍यते। => प्राप्तुम्+ शक्‍यते। साक्षात्‍कामधेनुसुता => साक्षात्+कामधेनुसुता भवतामाश्रमे? => भवताम्+आश्रमे? आश्रमवासिनामावश्‍यकं भविष्‍यति, => आश्रमवासिनाम्+आवश्‍यकम्+ भविष्‍यति, तत्‍सर्वं राज्‍यत => तत्+सर्वम्+ राज्‍यत: कामधेनुरस्‍मत्‍सहगमनायाज्ञाप्‍यताम्। => कामधेनुः+अस्‍मत्+सहगमनाय+आज्ञाप्‍यताम्। कष्टं तस्‍या => कष्टम्+ तस्‍या: भविष्‍यत्‍यस्‍मद्राज्‍ये। => भविष्‍यति+अस्‍मत्+राज्‍ये। सानन्‍दं तां => सानन्दम्+ ताम्+ तां गृह्णातु। => ताम्+ गृह्णातु। नास्ति => न+अस्ति लेशतोऽपि => लेशतः+अपि विप्रतिपत्तिरस्मिन्विषये। => विप्रतिपत्तिः+अस्मिन्+विषये। परं तदैव => परम्+ तदैव भवद्भिर्नेतुं शक्‍यते => भवद्भिः+नेतुम्+ शक्‍यते गमनं वाञ्छेत्। => गमनम्+ वाञ्छेत्। मतमिदम्। => मतम्+इदम्। कामधेनुसुतां नेतुमैच्‍छत्। => कामधेनुसुताम्+ नेतुम्+ऐच्‍छत्। नेतुमैच्‍छत्। => नेतुम्+ऐच्‍छत्। एतत्‍सर्वं श्रुत्‍वा => एतत्+सर्वम्+ श्रुत्‍वा पादयोरुपविष्टा- => पादयोः+उपविष्टा- कथमहं विसृष्टा => कथम्+अहम्+ विसृष्टा इत्‍यभिव्‍यञ्जितं च => इति+अभिव्‍यञ्जितम्+ च ‘‘नैव => ‘‘न+एव नरेन्‍द्रस्‍त्‍वामिच्‍छति। => नरेन्‍द्रः+त्वाम्+इच्‍छति। त्‍वदिच्‍छा => त्‍वत्+इच्‍छा स्‍यात्तर्हि => स्‍यात्+तर्हि त्‍वां कोऽपि => त्‍वाम्+ कोऽपि ग्रहीतुं शक्‍नोति। => ग्रहीतुम्+ शक्‍नोति। महर्षिस्‍तामुववाच। => महर्षिः+ताम्+उवाच। ‘‘अहं तु => ‘‘अहम्+ तु श्रीमत्‍पादपद्मयोरेव => श्रीमत्‍पादपद्मयोः+एव एतज्‍ज्ञात्‍वा => एतत्+ज्ञात्‍वा राजानमुवाच => राजानम्+उवाच यदियं नन्दिनी => यत्+इयम्+ नन्दिनी निवस्‍तुमभिलषति। => निवस्‍तुम्+अभिलषति। वयमस्मिन्विषय => वयम्+अस्मिन्+विषय वसिष्ठसहितां कामधेनुसुतां => वसिष्ठसहिताम्+ कामधेनुसुताम्+ कामधेनुसुतां बद्भुमादिदेश। => कामधेनुसुताम्+ बद्भुम्+आदिदेश। बद्भुमादिदेश। => बद्भुम्+आदिदेश। आज्ञां प्राप्‍य => आज्ञाम्+ प्राप्‍य सर्वेऽपि => सर्वे+अपि कामधेनुसुतां बलाद् => कामधेनुसुताम्+ बलाद् बद्भुं गता:। => बद्भुम्+ गता:। सपद्येव => सपदि+एव पुनरागत्‍य => पुनः+आगत्‍य वयं तयोर्बन्‍धनार्थं => वयम्+ तयोः+बन्‍धनार्थम्+ तयोर्बन्‍धनार्थं तत्र => तयोः+बन्‍धनार्थम्+ तत्र उदभूदेको => उदभूत्+एक: वयं द्रष्टुमेव => वयम्+ द्रष्टुम्+एव द्रष्टुमेव => द्रष्टुम्+एव अशक्‍नुम् यत्‍कुत्र => अशक्‍नुम्+ यत्+कुत्र यत्‍कुत्र => यत्+कुत्र तेजसाऽपि => तेजसा+अपि वयमन्‍धीकृता:। => वयम्+अन्‍धीकृता:। एतच्‍छ्रुत्‍वा => एतत्+श्रुत्‍वा ‘धनुर्धनु:’ => ‘धनुः+धनु:’ धनुर्गृहीत्‍वा => धनुः+गृहीत्‍वा ‘‘अहं पश्‍यामि => ‘‘अहम्+ पश्‍यामि सम्‍मुखं जगाम। => सम्‍मुखम्+ जगाम। भयङ्कराण्‍यस्‍त्राणि => भयङ्कराणि+अस्‍त्राणि महर्षेरुपरि, => महर्षेः+उपरि, परमहो => परम्+अहो केवलं स्‍वकीयो => केवलम्+ स्‍वकीयः सर्वाण्‍यपि => सर्वाणि+अपि पुञ्जेऽस्मिन् => पुञ्जे+अस्मिन् सर्वाण्‍यपि => सर्वाणि+अपि ऋषेरुपरि => ऋषेः+उपरि प्रभावस्तेषाम्। => प्रभावः+तेषाम्। अग्निवाय्वादिविविधास्‍त्राणां प्रयोग: => अग्निवाय्वादिविविधास्‍त्राणाम्+ प्रयोग: परं सर्वमपि => परम्+ सर्वम्+अपि सर्वमपि => सर्वम्+अपि समस्‍तमपि => समस्‍तम्+अपि बलप्रयोगं कृत्‍वा => बलप्रयोगम्+ कृत्‍वा कर्तुं महर्षे: => कर्तुम्+ महर्षे: धनुर्भङ्क्‍त्‍वा => धनुः+भङ्क्‍त्‍वा निक्षिप्तं भूमौ। => निक्षिप्तम्+ भूमौ। राज्‍यं परिपाल्‍यतां => राज्‍यम्+ परिपाल्‍यताम्+ परिपाल्‍यतां भवद्भि:। => परिपाल्‍यताम्+ भवद्भि:। अहं त्‍वनेन => अहम्+ तु+अनेन त्‍वनेन => तु+अनेन तां लब्‍ध्‍वैव => ताम्+ लब्‍ध्‍वा+एव लब्‍ध्‍वैव => लब्‍ध्‍वा+एव एतावदुक्‍त्‍वाऽरण्‍ये => एतावत्+उक्‍त्‍वा+अरण्‍ये तपस्‍तप्तुं प्रस्थितो => तपः+तप्तुम्+ प्रस्थितः दृष्टोऽसि, => दृष्टः+असि, सकलोऽपि => सकलः+अपि नैकदापि => न+एकदा+अपि त्‍वद्दर्शनं सुलभमभूत्, => त्‍वद्दर्शनम्+ सुलभम्+अभूत्, सुलभमभूत्, => सुलभम्+अभूत्, मात्राऽपि => मात्रा+अपि नैकधा => न+एकधा नायाति, => न+आयाति, किमसौ => किम्+असौ मयोत्तरितम्-‘मातुलगृहं प्रस्थितोऽसौ => मया+उत्तरितम्-‘मातुलगृहम्+ प्रस्थितः+असौ प्रस्थितोऽसौ => प्रस्थितः+असौ इत्‍यनुमीयते’। => इति+अनुमीयते’। पित्रापि => पित्रा+अपि त्‍वद्विषये => त्‍वत्+विषये सोऽपि => सः+अपि प्रत्‍यहं कतिवारं => प्रत्यहम्+ कतिवारम्+ कतिवारं त्‍वद्विषयिणीं => कतिवारम्+ त्‍वत्+विषयिणीम्+ त्‍वद्विषयिणीं चर्चां => त्‍वत्+विषयिणीम्+ चर्चाम्+ चर्चां चालयति। => चर्चाम्+ चालयति। किलागतोऽसि => किल+आगतः+असि मासद्वयानन्‍तरं समागतं => मासद्वयानन्‍तरम्+ समागतम्+ समागतं प्रियवयस्‍यं => समागतम्+ प्रियवयस्‍यम्+ प्रियवयस्‍यं सहाध्‍यायिनं => प्रियवयस्‍यम्+ सहाध्‍यायिनम्+ सहाध्‍यायिनं च => सहाध्‍यायिनम्+ च शेरसिंहं सस्‍नेहमालिङ्गय => शेरसिंहम्+ सस्‍नेहम्+आलिङ्गय सस्‍नेहमालिङ्गय => सस्‍नेहम्+आलिङ्गय मन्‍दस्मितिपूर्वकं प्रत्‍यवोचत्- => मन्‍दस्मितिपूर्वकम्+ प्रत्यवोचत्- मां शीघ्रमागन्‍तुं => माम्+ शीघ्रम्+आगन्तुम्+ शीघ्रमागन्‍तुं नान्‍वमन्‍यत, => शीघ्रम्+आगन्तुम्+ न+अनु+अमन्‍यत, नान्‍वमन्‍यत, => न+अनु+अमन्‍यत, विश्‍वविद्यालयोऽपि => विश्वविद्यालयः+अपि सम्‍प्रत्‍यातङ्कोपद्रुतो => सम्‍प्रति+आतङ्क:+उपद्रुत: विघ्निताध्‍ययनाध्‍यापनक्रमोऽनुद्घाटित => विघ्निता+अध्‍ययनाध्‍यापनक्रमः+अनुद्घाटित अदत्तानुत्तीर्णपरीक्षाणामस्‍माकं समेषां => अदत्तान्+उत्तीर्णपरीक्षाणाम्+अस्‍माकम्+ समेषाम्+ समेषां छात्राणां => समेषाम्+ छात्राणाम्+ छात्राणां भविष्‍यदन्‍धकराच्‍छन्‍नं => छात्राणाम्+ भविष्‍यत्+अन्‍धकराच्‍छन्‍नम्+ भविष्‍यदन्‍धकराच्‍छन्‍नं प्रतिपन्‍नम्। => भविष्‍यत्+अन्‍धकराच्‍छन्‍नम्+ प्रतिपन्‍नम्। वयं नु => वयम्+ नु किं कुर्याम? => किम्+ कुर्याम? किं निर्णयाम => किम्+ निर्णयाम: जीवनपथोद्देश्‍यविशेषनिविश्चयायेति => जीवनपथोद्देश्‍यविशेषनिविश्चयाय+इति मामहर्निशं बाधते’। => माम्+अहनिशम्+ बाधते’। देवेशस्‍तद्वच: => देवेशः+तद्वच: क्षणं विचिन्‍त्‍योच्‍चैर्विनिःश्‍वस्‍य => क्षणम्+ विचिन्त्य+उच्‍चैः+विनिःश्‍वस्‍य विचिन्‍त्‍योच्‍चैर्विनिःश्‍वस्‍य => विचिन्त्य+उच्‍चैः+विनिःश्‍वस्‍य सम्‍यगुच्‍यते => सम्‍यक्+उच्‍यते त्‍वयेति => त्‍वया+इति योऽयमस्‍माकं पाञ्चालप्रान्‍त: => यः+अयम्+अस्‍माकम्+ पाञ्चालप्रान्‍त: परस्‍परसुहृज्‍जनसामुदायिकसौहार्दस्‍नेहसंवलितश्चासीत् => परस्परसुहृज्जनसामुदायिकसौहार्दस्‍नेहसंवलितः+च+आसीत् सोऽयमधुना => सः+अयम्+अधुना मिथोऽविश्‍वासपाशपाशितापकृष्टमनोमालिन्‍यमूर्च्छितश्चात्‍मानं कापथं => मिथः+अविश्‍वासपाशपाशितापकृष्टमनोमालिन्‍यमूर्च्छितः+च+आत्‍मानम्+ कापथम्+ कापथं प्रापयतीति => कापथम्+ प्रापयति+इति प्रापयतीति => प्रापयति+इति दु:खास्‍पदमिदमापतितम्। => दु:खास्‍पदम्+इदम्+आपतितम्। किमत्र => किम्+अत्र वयमिति => वयम्+इति निर्णेतुं निश्चेतुं => निर्णेतुम्+ निश्चेतुम्+ निश्चेतुं च => निश्चेतुम्+ च मयापि => मया+अपि नैव => न+एव स्‍नातकोत्तरकक्षायामन्तिमे => स्‍नातकोत्तरकक्षायाम्+अन्तिमे सहैवाधीयानावास्‍ताम्। => सहैव+आधीयानौ+आस्‍ताम्। अकस्‍मादेव => अकस्‍मात्+एव तेनातङ्कोपद्रवहिंसाग्निज्‍वालाप्रसर: => तेन+आतङ्कोपद्रवहिंसाग्निज्‍वालाप्रसर: कार्यालयाश्च => कार्यालयाः+च पाञ्चालं पृथग्‍देशं => पाञ्चालम्+ पृथक्देशम्+ पृथग्‍देशं स्‍थापयितुं => पृथक्देशम्+ स्‍थापयितुम्+ स्‍थापयितुं भारतराष्ट्रमुच्‍छेत्तुं => स्‍थापयितुम्+ भारतराष्ट्रम्+उच्‍छेत्तुम्+ भारतराष्ट्रमुच्‍छेत्तुं च => भारतराष्ट्रम्+उच्‍छेत्तुम्+ च हिंसकमान्‍दोलनं विद्रोहं => हिंसकम्+आन्‍दोलनम्+ विद्रोहम्+ विद्रोहं विलुण्‍ठनं => विद्रोहम्+ विलुण्‍ठनम्+ विलुण्‍ठनं निरीहाणां => विलुण्‍ठनम्+ निरीहाणाम्+ निरीहाणां निरागसां => निरीहाणाम्+ निरागसाम्+ निरागसां च => निरागसाम्+ च स्‍त्रीबालवृद्धयुवकानां हत्‍याचरणं => स्‍त्रीबालवृद्धयुवकानाम्+ हत्‍याचरणम्+ हत्‍याचरणं सर्वेषां => हत्‍याचरणम्+ सर्वेषाम्+ सर्वेषां सर्वस्‍वापहरणं => सर्वेषाम्+ सर्वस्‍वापहरणम्+ सर्वस्‍वापहरणं च => सर्वस्‍वापहरणम्+ च अनेनाकाण्‍डोद्भूतेनातङ्कोग्रताण्‍डवेन => अनेन+आकाण्‍डोद्भूतेन+आतङ्कोग्रताण्‍डवेन समन्‍तादकरणीयदुष्‍कृत्‍यक्‍लेशक्रान्‍ता => समन्‍तात्+अकरणीयदुष्‍कृत्‍यक्‍लेशक्रान्‍ता परितोऽपि => परितः+अपि महाविपदगाधाकूपा आपारोत्तालतरङ्गावर्ते => महाविपदगाधाकूपा:+ आपारोत्तालतरङ्गावर्ते निमग्‍ना+अन्ववर्तत। => निमग्‍ना+अन्ववर्तत। यच्च => यत्+च स्‍वर्णमन्दिरं सिक्‍खजनानां => स्‍वर्णमन्दिरम्+ सिक्‍खजनानाम्+ सिक्‍खजनानां तथाऽन्‍येषां => सिक्‍खजनानाम्+ तथा+अन्‍येषाम्+ तथाऽन्‍येषां श्रद्धानिबद्धादराणां => तथा+अन्‍येषाम्+ श्रद्धानिबद्धादराणाम्+ श्रद्धानिबद्धादराणां भक्तिभाजां => श्रद्धानिबद्धादराणाम्+ भक्तिभाजाम्+ भक्तिभाजां भारतीयानां => भक्तिभाजाम्+ भारतीयानाम्+ भारतीयानां परमप्रतिष्ठास्‍पदमास्‍पदम्, => भारतीयानाम्+ परमप्रतिष्ठास्‍पदम्+आस्‍पदम्, परमप्रतिष्ठास्‍पदमास्‍पदम्, => परमप्रतिष्ठास्‍पदम्+आस्‍पदम्, अकालिनां च => अकालिनाम्+ च सर्वोच्‍चमञ्चाञ्चितं प्राचां => सर्वोच्‍चम्+अञ्चाञ्चितम्+ प्राचाम्+ प्राचां सिक्‍खगुरुणां => प्राचाम्+ सिक्‍खगुरुणाम्+ सिक्‍खगुरुणां गोविन्‍दसिंहप्रभृतीनां => सिक्‍खगुरुणाम्+ गोविन्‍दसिंहप्रभृतीनाम्+ गोविन्‍दसिंहप्रभृतीनां सिक्‍खनेतॄणां => गोविन्‍दसिंहप्रभृतीनाम्+ सिक्‍खनेतॄणाम्+ सिक्‍खनेतॄणां च => सिक्‍खनेतॄणाम्+ च गौरवस्‍मारकं सिक्‍खवीराणां => गौरवस्‍मारकम्+ सिक्‍खवीराणाम्+ सिक्‍खवीराणां रणजीतसिंहादीनां => सिक्‍खवीराणाम्+ रणजीतसिंहादीनाम्+ रणजीतसिंहादीनां शौर्यकीतिस्‍तम्‍भभूतं => रणजीतसिंहादीनाम्+ शौर्यकीर्तिस्‍तम्‍भभूतम्+ शौर्यकीतिस्‍तम्‍भभूतं चाभिमन्‍यते, => शौर्यकीर्तिस्‍तम्‍भभूतम्+ च+अभिमन्‍यते, चाभिमन्‍यते, => च+अभिमन्‍यते, तदिदानीं दुर्दैवादुग्रवादिनां => तत्+इदानीम्+ दुर्दैवात्+उग्रवादिनाम्+ दुर्दैवादुग्रवादिनां पार्थक्‍यपथोन्‍मादिनां => दुर्दैवात्+उग्रवादिनाम्+ पार्थक्‍यपथोन्‍मादिनाम्+ पार्थक्‍यपथोन्‍मादिनां लोकजीवनोद्बाधकानां => पार्थक्‍यपथोन्‍मादिनाम्+ लोकजीवनोद्बाधकानाम्+ लोकजीवनोद्बाधकानां दिग्भ्रान्‍तानां => लोकजीवनोद्बाधकानाम्+ दिक्भ्रान्‍तानाम्+ दिग्भ्रान्‍तानां युवकानां => दिक्भ्रान्‍तानाम्+ युवकानाम्+ युवकानां शरणस्‍थलं => युवकानाम्+ शरणस्‍थलम्+ शरणस्‍थलं समजायत। => शरणस्‍थलम्+ समजायत। तत्रातङ्कवादिन: => तत्र+आतङ्कवादिन: बलादपहृत्‍य => बलात्+अपहृत्‍य पशुमारं निघ्‍नन्ति, => पशुमारम्+ निघ्‍नन्ति, बलात्‍कुर्वन्ति, => बलात्+कुर्वन्ति, कूटकौटिल्‍यकपटाचारनीतीश्च => कूटकौटिल्यकपटाचारनीतीः+च तत्रोपद्रवायोजने => तत्र+उपद्रवायोजने समन्‍ततोऽप्‍यशान्तिसर्जने => समन्‍ततः+अपि+अशान्तिसर्जने विदेशीयाश्चैतेषां मार्गभ्रष्टानामशिष्टानां => विदेशीयाः+च+एतेषाम्+ मार्गभ्रष्टानाम्+अशिष्टानाम्+ मार्गभ्रष्टानामशिष्टानां दुष्टभावनादूषितानामुग्रवादियुवकानां => मार्गभ्रष्टानाम्+अशिष्टानाम्+ दुष्टभावनादूषितानाम्+उग्रवादियुवकानाम्+ दुष्टभावनादूषितानामुग्रवादियुवकानां लक्षाधिकद्रव्‍यशस्‍त्रादिप्रदानपूर्वकं => दुष्टभावनादूषितानाम्+उग्रवादियुवकानाम्+ लक्षाधिकद्रव्‍यशस्‍त्रादिप्रदानपूर्वकम्+ लक्षाधिकद्रव्‍यशस्‍त्रादिप्रदानपूर्वकं साहाय्यं => लक्षाधिकद्रव्‍यशस्‍त्रादिप्रदानपूर्वकम्+ साहाय्यम्+ साहाय्यं भीषणाग्‍नेयास्‍त्रसञ्चालनप्रशिक्षणं => साहाय्यम्+ भीषणाग्‍नेयास्‍त्रसञ्चालनप्रशिक्षणम्+ भीषणाग्‍नेयास्‍त्रसञ्चालनप्रशिक्षणं च => भीषणाग्‍नेयास्‍त्रसञ्चालनप्रशिक्षणम्+ च तदुद्देश्‍यं चैकमात्रमखण्‍डभारतराष्ट्रस्‍य => तदुद्देश्‍यम्+ च+एकमात्रम्+अखण्‍डभारतराष्ट्रस्‍य चैकमात्रमखण्‍डभारतराष्ट्रस्‍य => च+एकमात्रम्+अखण्‍डभारतराष्ट्रस्‍य विखण्‍डनं सर्वदिक्कं => विखण्‍डनम्+ सर्वदिक्कम्+ सर्वदिक्कं विकासं => सर्वदिक्कम्+ विकासम्+ विकासं प्रबाध्‍य => विकासम्+ प्रबाध्‍य पारतन्‍त्र्यवशीकरणं नाम => पारतन्‍त्र्यवशीकरणम्+ नाम सहसाऽसामयिकोपजा‍तविप्‍लवविशेषेण => सहसा+असामयिकोपजा‍तविप्‍लवविशेषेण सम्‍पूर्णोऽपि => सम्‍पूर्णः+अपि नितान्‍तमुत्‍पीडितो => नितान्‍तम्+उत्‍पीडित: मनागपि => मनाक्+अपि शान्तिमाकलयति। => शान्तिम्+आकलयति। चेत्‍युभयो: => च+इति+उभयो: परस्‍परं परमा => परस्‍परम्+ परमा प्रीतिरस्ति। => प्रीतिः+अस्ति। देवेशनिर्विशेषं शेरसिंहं => देवेशनिर्विशेषम्+ शेरसिंहम्+ शेरसिंहं तदीयौ => शेरसिंहम्+ तदीयौ सस्‍नेहबहुमानमामन्‍येते। => सस्‍नेहबहुमानम्+आमन्‍येते। देवेशादप्‍यधिकं स्निह्यति। => देवेशात्+अपि+अधिकम्+ स्निह्यति। प्रत्‍येकं रक्षापूर्णिमायां => प्रति+एकम्+ रक्षापूर्णिमायाम्+ रक्षापूर्णिमायां देवेशेन => रक्षापूर्णिमायाम्+ देवेशेन समं शेरसिंहमपि => समम्+ शेरसिंहम्+अपि शेरसिंहमपि => शेरसिंहम्+अपि निजं सोदरं => निजम्+ सोदरम्+ सोदरं बन्‍धुं => सोदरम्+ बन्‍धुम्+ बन्‍धुं जानाना => बन्‍धुम्+ जानाना रक्षासूत्रं निबन्‍ध्‍नाति। => रक्षासूत्रम्+ निबन्‍ध्‍नाति। सोऽपि => सः+अपि रञ्जामौरसीं भगिनीं => रञ्जनाम्+औरसीम्+ भगिनीम्+ भगिनीं मन्‍यमानस्‍तस्‍यै => भगिनीम्+ मन्‍यमानः+तस्‍यै मन्‍यमानस्‍तस्‍यै => मन्‍यमानः+तस्‍यै सुभृशं स्‍पृहयति। => सुभृशम्+ स्‍पृहयति। उभयोर्मित्रयो: => उभयोः+मित्रयो: स्‍नेहाधिक्‍यात्तयो: => स्‍नेहाधिक्‍यात्+तयो: सातिशयं व्‍यवर्धत। => सातिशयम्+ व्‍यवर्धत। काचित्‍सोदरा => काचित्+सोदरा नासीत्, => न+आसीत्, रञ्जनामेवात्‍मीयां लघीयसीं => रञ्जनाम्+एव+आत्‍मीयाम्+ लघीयसीम्+ लघीयसीं भगिनीमङ्गीचकार। => लघीयसीम्+ भगिनीम्+अङ्गीचकार। भगिनीमङ्गीचकार। => भगिनीम्+अङ्गीचकार। नितरामपृथग्‍भूतौ => नितरामपृथक्+भूतौ सुहृदावभूताम्। => सुहृदौ+अभूताम्। कतिचिद्दिनानि => कतिचित्+दिनानि यावदुभौ => यावत्+उभौ परस्‍परमुभयोर्दर्शनं विना => परस्‍परम्+उभयोः+दर्शनम्+ विना किमधिकेन => किम्+अधिकेन सोदरयोर्यावती => सोदरयोः+यावती प्रीतिर्नानुभूयते => प्रीतिः+न+अनुभूयते ततोऽप्‍यतिशयमनितरसाधारणं सौभ्रात्रमुभयोरभूत्। => ततः+अपि+अतिशयम्+अनितरसाधारणम्+ सौभ्रात्रम्+उभयोः+अभूत्। सौभ्रात्रमुभयोरभूत्। => सौभ्रात्रम्+उभयोः+अभूत्। नातिप्रलम्‍बो => न+अतिप्रलम्‍बः नितान्‍तमादरभाजनं बभूव। => नितान्‍तम्+आदरभाजनम्+ बभूव। सर्वप्राथम्‍येनोदतरत्। => सर्वप्राथम्‍येन+उदतरत्। यथायं देवेशो => यथा+अयम्+ देवेशः युवजनललामस्‍तथैवास्‍य => युवजनललामः+तथैव+अस्‍य शेरसिंहोऽपि => शेरसिंहः+अपि द्वयोरनयोर्मैत्री => द्वयोः+अनयोः+मैत्री समेषां स्‍पृहेर्ष्‍याश्चर्यविषया => समेषाम्+ स्‍पृहा+ईर्ष्‍या+आश्चर्यविषया स्‍पृहेर्ष्‍याश्चर्यविषया => स्‍पृहा+ईर्ष्‍या+आश्चर्यविषया विशेषेणासीत्। => विशेषेण+आसीत्। किञ्चिदुग्रस्‍वभाव: => किञ्चित्+उग्रस्‍वभाव: क्रीडास्‍पर्धाद्यनेकबाह्यकर्मोदग्रमानसश्‍छात्रराजनीत्‍युन्‍मुखो => क्रीडास्‍पर्धाद्यनेकबाह्यकर्मोदग्रमानसः+छात्रराजनीत्युन्‍मुखः नैकविधान्‍यसामाजिककार्यव्‍यापृतो => न+एकविधानि+असामाजिककार्यव्‍यापृतः व्‍यपेतभीर्भीमकर्मा => व्‍यपेतभीः+भीमकर्मा: शिक्षणसंस्‍थानामवरोधाद् => शिक्षणसंस्‍थानाम्+अवरोधाद् ग्रीष्‍मावकाशादनन्‍तरमप्‍यनिश्चितकालं यावदनुद्घाटित => ग्रीष्‍मावकाशात्+अनन्‍तरम्+अपि+अनिश्चितकालम्+ यावत्+अनुद्घाटित: यावदनुद्घाटित => यावत्+अनुद्घाटित: एवावर्तत। => एव+अवर्तत। विद्यार्थिनामध्‍ययनं निरुद्धम्, => विद्यार्थिनाम्+अध्‍ययनम्+ निरुद्धम्, गृहमध्‍यवात्‍सु:, => गृहम्+अधि+अवात्सु:, विपथमुरीचक्रु:। => विपथम्+उरीचक्रु:। इत्‍थं पाञ्चालप्रान्‍ते => इत्थम्+ पाञ्चालप्रान्‍ते समग्रं जनजीवनं => समग्रम्+ जनजीवनम्+ जनजीवनं विशिष्‍य => जनजीवनम्+ विशिष्‍य विद्यार्थिनां भविष्‍यत्‍कालस्‍तमसाच्‍छन्‍नश्छिन्‍नभिन्‍नो => विद्यार्थिनाम्+ भविष्‍यत्‍कालः+तमसाच्‍छन्‍नः+छिन्‍नभिन्‍न: भविष्‍यत्‍कालस्‍तमसाच्‍छन्‍नश्छिन्‍नभिन्‍नो => भविष्‍यत्‍कालः+तमसाच्‍छन्‍नः+छिन्‍नभिन्‍न: पितुराज्ञावंशवदस्‍तदादेशान्निजे => पितुः+आज्ञावंशवदः+तदादेशात्+निजे पितुरेकमात्र: => पितुः+एकमात्र: पुत्रोऽसौ => पुत्रः+असौ गार्हस्‍थभारं वोढुं => गार्हस्‍थभारम्+ वोढुम्+ वोढुं पित्रा => वोढुम्+ पित्रा यथानिर्दिष्टिं स्‍थविरस्‍य => यथानिर्दिष्टिम्+ स्‍थविरस्‍य कुलक्रमागतं कर्माविरामं => कुलक्रमागतम्+ कर्माविरामम्+ कर्माविरामं कर्तुं => कर्माविरामम्+ कर्तुम्+ कर्तुं तच्चिन्‍तामुक्तं => कर्तुम्+ तत्+चिन्‍तामुक्तम्+ तच्चिन्‍तामुक्तं च => तत्+चिन्‍तामुक्तम्+ च तं विधातुं => तम्+ विधातुम्+ विधातुं तदनुकूलं => विधातुम्+ तदनुकूलम्+ तदनुकूलं कार्यानुष्‍ठानमास्‍थीयत। => तदनुकूलम्+ कार्यानुष्‍ठानम्+आस्‍थीयत। कार्यानुष्‍ठानमास्‍थीयत। => कार्यानुष्‍ठानम्+आस्‍थीयत। एवं जननीजनकभगिनीपरिमितो => एवम्+ जननीजनकभगिनीपरिमित: सुखसौहार्दसमृद्धिसम्‍पन्‍नोऽपि => सुखसौहार्दसमृद्धिसम्‍पन्‍नः+अपि पाञ्चालदुरुपद्रवजन्‍यदुष्‍परिस्थितेर्दारुणे => पाञ्चालदुः+उपद्रवजन्‍यदुष्‍परिस्थितेः+दारुणे कथञ्चित्‍समयं यापयन् => कथञ्चित्+समयम्+ यापयन् सकष्टं न्‍यवसत्। => सकष्टम्+ न्‍यवसत्। देवेशगृहमागच्‍छति => देवेशगृहम्+आगच्‍छति तद्गृहं ग्रामान्तरे => तत्+गृहम्+ ग्रामान्तरे नातिदूरमतिष्‍ठत्। => न+अतिदूरम्+अतिष्‍ठत्। देवेशोऽपि => देवेशः+अपि शेरसिंहमालपितुमुत्‍कस्‍तदागमनविलम्‍बमनुभूय => शेरसिंहम्+आलपितुम्+उत्‍कः+तदागमनविलम्‍बम्+अनुभूय कदाचित्तद्गृहं याति => कदाचित्+तद्गृहम्+ याति एवं गच्‍छति => एवम्+ गच्‍छति नन्‍वेकदा => ननु+एकदा सुदूरं नगरान्‍तरं => सुदूरम्+ नगरान्‍तरम्+ नगरान्‍तरं व्‍यवसायचिकीर्षया => नगरान्‍तरम्+ व्‍यवसायचिकीर्षया अतिकालं यावन्‍नाययौ => अतिकालम्+ यावत्+न+आययौ यावन्‍नाययौ => यावत्+न+आययौ नापि => न+अपि तद्वृत्तं किमपि => तद्वृत्तम्+ किमपि एतदर्थं नक्तन्दिवं => एतदार्थम्+ नक्तम्+दिवम्+ नक्तन्दिवं चिन्‍ताकुलस्‍तज्‍जनको => नक्तम्+दिवम्+ चिन्‍ताकुलः+तज्जनक: चिन्‍ताकुलस्‍तज्‍जनको => चिन्‍ताकुलः+तज्जनक: तथाऽन्‍ये => तथा+अन्‍ये देवेशोऽपि => देवेशः+अपि अहर्निशं शुशोच => अहर्निशम्+ शुशोच किं जातम्? => किम्+ जातम्? वञ्चि‍तो वा? => वञ्चि‍त:+ वा? इत्‍यादिचिन्‍तापरवशो देवेश: => इत्यादिचिन्‍तापरवश:+ देवेश: शेरसिंहविषयिणीं वार्तामलभमानो => शेरसिंहविषयिणीम्+ वार्ताम्+अलभमान:+ वार्तामलभमानो व्‍यचिन्‍तयत्। => वार्ताम्+अलभमान:+ व्‍यचिन्‍तयत्। एवमेव => एवम्+एव पित्रादयोऽपि => पित्रादयः+अपि इतश्च => इतः+च विद्रोहिभिरातङ्कवादिभिरुत्‍पथगामिभि: => विद्रोहिभिः+आतङ्कवादिभिः+उत्‍पथगामिभि: परिरक्षणं कार्यमस्‍माभिरिति, => परिरक्षणम्+ कार्यम्+अस्‍माभिः+इति, कार्यमस्‍माभिरिति, => कार्यम्+अस्‍माभिः+इति, मिथ्‍यावचोभिस्‍तन्‍मतिं विमोह्य => मिथ्‍यावचोभिः+तन्मतिम्+ विमोह्य अल्‍पीयस्‍येव => अल्‍पीयसी+एव शस्‍त्रादिप्रशिक्षणं शेरसिंह: => शस्‍त्रादिप्रशिक्षणम्+ शेरसिंह: सम्‍प्राप्‍योग्रवादिनां नेतृत्‍वमध्‍यग्रहीत्। => सम्‍प्राप्‍य+उग्रवादिनाम्+ नेतृत्‍वम्+अमध्‍यग्रहीत्। नेतृत्‍वमध्‍यग्रहीत्। => नेतृत्‍वम्+अमध्‍यग्रहीत्। राष्ट्रपेमाविष्टोऽपि => राष्ट्रपेमाविष्टः+अपि सोऽयं शेरसिंहो => सः+अयम्+ शेरसिंह: हिंसकोग्रवादिनां समूहे => हिंसकोग्रवादिनाम्+ समूहे दारुणं भयावहं => दारुणम्+ भयावहम्+ भयावहं दैनन्दिनं => भयावहम्+ दैनन्दिनम्+ दैनन्दिनं हिंसादिदुष्‍कृत्‍यमाचरितुमारेभे। => दैनन्दिनम्+ हिंसादिदुष्‍कृत्‍यम्+आचरितुम्+आरेभे। हिंसादिदुष्‍कृत्‍यमाचरितुमारेभे। => हिंसादिदुष्‍कृत्‍यम्+आचरितुम्+आरेभे। तेषामुग्रवादिनां शीर्षस्‍थानमाससाद। => तेषाम्+उग्रवादिनाम्+ शीर्षस्‍थानम्+आससाद। शीर्षस्‍थानमाससाद। => शीर्षस्‍थानम्+आससाद। प्रत्‍यहं हत्‍याचरणद्रव्‍यादिविलुण्‍ठनापहरणादिदुष्‍कर्मणि => प्रत्यहम्+ हत्‍याचरणद्रव्‍यादिविलुण्‍ठनापहरणादिदुष्‍कर्मणि कर्तुं प्रावर्तत। => कर्तुम्+ प्रावर्तत। शेरसिंहपरिचालितं सङ्घटनमिदं => शेरसिंहपरिचालितम्+ सङ्घटनम्+इदम्+ सङ्घटनमिदं विद्रोहिणां => सङ्घटनम्+इदम्+ विद्रोहिणाम्+ विद्रोहिणां श्‍लाघ्‍यतरं => विद्रोहिणाम्+ श्‍लाघ्‍यतरम्+ श्‍लाघ्‍यतरं मूर्धाभिषिक्तं => श्‍लाघ्‍यतरम्+ मूर्धाभिषिक्तम्+ मूर्धाभिषिक्तं स्‍वल्‍पसमय => मूर्धाभिषिक्तम्+ स्‍वल्‍पसमये चतुरस्रचर्चाविषयीभूतमभूत्। => चतुरस्रचर्चाविषयीभूतम्+अभूत्। क्रूरतरकर्माभिमुखेनोग्रवादिना => क्रूरतरकर्माभिमुखेन+उग्रवादिना प्रशासनं प्रबाधितम्, => प्रशासनम्+ प्रबाधितम्, जनजीवनं विच्छिन्‍नम्, => जनजीवनम्+ विच्छिन्‍नम्, पाञ्चालभूमिरुपद्रूता => पाञ्चालभूमिः+उपद्रुता सर्वत्रातङ्कराज्‍यं प्राज्‍यमजायत। => सर्वत्र+आतङ्कराज्‍यम्+ प्राज्‍यम्+अजायत। प्राज्‍यमजायत। => प्राज्‍यम्+अजायत। प्रत्‍यहमत्‍याहितं हत्‍यादिकं => प्रत्यहम्+अति+आहितम्+ हत्‍यादिकम्+ हत्‍यादिकं निरपराधानां => हत्‍यादिकम्+ निरपराधानाम्+ निरपराधानां जनानाम्, => निरपराधानाम्+ जनानाम्, विलुण्‍ठनं कोषागाराणाम्, => विलुण्‍ठनम्+ कोषागाराणाम्, बलादपहरणं निरीहाणम्, => बलात्+अपहरणम्+ निरीहाणम्, बलात्‍करणं स्‍त्रीणाम्, => बलात्‍करणम्+ स्‍त्रीणाम्, पङ्गूकरणं प्रशासकाधिकारिणाञ्चेत्‍थमन्‍यदपि => पङ्गूकरणम्+ प्रशासकाधिकारिणान्+च+इत्‍थम्+अन्‍यत्+अपि प्रशासकाधिकारिणाञ्चेत्‍थमन्‍यदपि => प्रशासकाधिकारिणान्+च+इत्‍थम्+अन्‍यत्+अपि भीषणतरं दुष्‍कर्म => भीषणतरम्+ दुष्‍कर्म कुर्वाणं शेरसिंहस्‍य => कुर्वाणम्+ शेरसिंहस्‍य प्रबलतरं सङ्घटनं => प्रबलतरम्+ सङ्घटनम्+ सङ्घटनं सर्वथा => सङ्घटनम्+ सर्वथा सुरक्षितमप्रभाविमक्षतं सदहर्निशं => सुरक्षितम्+अप्रभावितम्+अक्षतम्+ सदहर्निशम्+ सदहर्निशं ववृधे। => सदहर्निशम्+ ववृधे। प्राप्‍तवैदेशिकप्रचुरतरवित्तशस्‍त्रादिसाहाय्यं तदद्वितीयं => प्राप्‍तवैदेशिकप्रचुरतरवित्तशस्‍त्रादिसाहाय्यम्+ तदद्वितीयम्+ तदद्वितीयं दुर्जयं => तदद्वितीयम्+ दुर्जयम्+ दुर्जयं चात्‍मानमगणयत्। => दुर्जयम्+ च+आत्‍मानम्+अगणयत्। चात्‍मानमगणयत्। => च+आत्‍मानम्+अगणयत्। शेरसिंहस्‍यादेश => शेरसिंहस्‍य+आदेश तदतिरिक्तं कश्चित् => तदतिरिक्तम्+ कश्चित् कर्तुं मनागपि => कर्तुम्+ मनाक्+अपि मनागपि => मनाक्+अपि सर्वाराध्‍य: => सर्व+आराध्‍य: तदुग्रवादिनां सङ्घटनं => तदुग्रवादिनाम्+ सङ्घटनम्+ सङ्घटनं नैकविधानि => सङ्घटनम्+ न+एकविधानि नैकविधानि => न+एकविधानि योजनापूर्वकमसकृद् => योजनापूर्वकम्+असकृद् विदधानं निभृतं => विदधानम्+ निभृतम्+ निभृतं गूढस्‍थलं => निभृतम्+ गूढस्‍थलम्+ गूढस्‍थलं शरणीकृत्‍यावर्तत। => गूढस्‍थलम्+ शरणीकृत्‍य+आवर्तत। शरणीकृत्‍यावर्तत। => शरणीकृत्‍य+आवर्तत। प्रबलं निगूढं => प्रबलम्+ निगूढम्+ निगूढं निवसदिदं => निगूढम्+ निवसत्+इदम्+ निवसदिदं हिंसकोग्रयुवजनसङ्घटनं => निवसत्+इदम्+ हिंसकोग्रयुवजनसङ्घटनम्+ हिंसकोग्रयुवजनसङ्घटनं प्रभूततरविदेशीयसाहाय्यमधिगम्याधिसंख्‍यभीषणाग्‍नेयास्‍त्रबलमासाद्य => हिंसकोग्रयुवजनसङ्घटनम्+ प्रभूततरविदेशीयसाहाय्यम्+अधिगम्याधिसंख्‍यभीषणाग्‍नेयास्‍त्रबलम्+आसाद्य प्रभूततरविदेशीयसाहाय्यमधिगम्याधिसंख्‍यभीषणाग्‍नेयास्‍त्रबलमासाद्य => प्रभूततरविदेशीयसाहाय्यम्+अधिगम्याधिसंख्‍यभीषणाग्‍नेयास्‍त्रबलम्+आसाद्य केन्‍द्रीयं प्रान्‍तीयञ्च => केन्‍द्रीयम्+ प्रान्‍तीयम्+च प्रान्‍तीयञ्च => प्रान्‍तीयम्+च प्रशासनं परितोऽपि => प्रशासनम्+ परितः+अपि परितोऽपि => परितः+अपि एकस्मिन्‍नहनि => एकस्मिन्+अहनि एकं सचित्रं => एकम्+ सचित्रम्+ सचित्रं वृत्तमवलोक्‍य => सचित्रम्+ वृत्तम्+अवलोक्‍य वृत्तमवलोक्‍य => वृत्तम्+अवलोक्‍य नितरामाश्चर्यचकितो => नितराम्+आश्चर्यचकितः एवेदं प्रकाशितं => एव+इदम्+ प्रकाशितम्+ प्रकाशितं वृत्तं => प्रकाशितम्+ वृत्तम्+ वृत्तं मुहुर्मुहु: => वृत्तम्+ मुहुः+मुहु: मुहुर्मुहु: => मुहुः+मुहु: साश्चर्यमपाठीत्- => साश्चर्यम्+अपाठीत्- उग्रवादिनां नायक: => उग्रवादिनाम्+ नायक: लोकजीवनं प्रशासनं => लोकजीवनम्+ प्रशासनम्+ प्रशासनं च => प्रशासनम्+ च व्‍याकुलीकृतवानस्ति, => व्‍याकुलीकृतवान्+अस्ति, मृतं वा => मृतम्+ वा जीवितं वा => जीवितम्+ वा तमानेतुं तदावासङ्केतस्‍थलं => तम्+आनेतुम्+ तदावासङ्केतस्‍थलम्+ तदावासङ्केतस्‍थलं संसूच्‍य => तदावासङ्केतस्‍थलम्+ संसूच्‍य ग्राहयितुं च => ग्राहयितुम्+ च बहुशोऽपि => बहुशः+अपि वृत्तमिदं प्रपठ्य => वृत्तम्+इदम्+ प्रपठ्य विचारमग्‍नोऽभूत्- => विचारमग्‍नः+अभूत्- किमिदं चित्रं => किम्+इदम्+ चित्रम्+ चित्रं वार्तापत्रे => चित्रम्+ वार्तापत्रे प्रकाशितं ममाभिन्‍नमित्रस्‍य => प्रकाशितम्+ मम+अभिन्‍नमित्रस्‍य ममाभिन्‍नमित्रस्‍य => मम+अभिन्‍नमित्रस्‍य आहोस्वित्तदाकृतिसदृशस्‍य => आहोस्वित्+तदाकृतिसदृशस्‍य कस्‍यचिदन्‍यस्‍य? => कस्‍यचित्+अन्‍यस्‍य? क्रूरकर्मोग्रवादिनां नेता => क्रूरकर्मोग्रवादिनाम्+ नेता भवेदिति => भवेत्+इति स्‍वप्‍नेऽपि => स्‍वप्‍ने+अपि विश्‍वसितुमनीशोऽस्मि। => विश्‍वसितुम्+अनीशः+अस्मि। किमिदमापपितम्? => किम्+इदम्+आपपितम्? किमघटितं घटते, => किम्+अघटितम्+ घटते, किमश्रुतं श्रूयते, => किम्+अश्रुतम्+ श्रूयते, किमदृष्टं दृश्‍यते => किम्+अदृष्टम्+ दृश्‍यते इत्‍येवं बहुधा => इति+एवम्+ बहुधा निद्रां नावाप्‍नोत्। => निद्राम्+ न+अवाप्‍नोत्। नावाप्‍नोत्। => न+अवाप्‍नोत्। प्रतिदिनं वार्तापत्रेषु => प्रतिदिनम्+ वार्तापत्रेषु स्‍पष्टमभूत्। => स्‍पष्टम्+अभूत्। नितान्‍तं खिन्‍नमानस: => नितान्‍तम्+ खिन्‍नमानस: पर्याकुलीभावमापन्‍न: => पर्याकुलीभावम्+आपन्‍न: प्रतिक्षणमाशोचन्‍नास्‍त। => प्रतिक्षणम्+आशोचन्+आस्‍त। शनैरातङ्कोग्रवादज्‍वाला => शनैः+आतङ्कोग्रवादज्‍वाला तत्‍प्रभावश्च => तत्+प्रभावः+च नगरग्रामभूमिमप्यस्पृशत्। => नगरग्रामभूमिम्+अपि+अस्पृशत्। हिंसादिदुष्कृत्यमुग्रवादिनां प्रवृत्तम्। => हिंसादिदुष्कृत्यम्+उग्रवादिनाम्+ प्रवृत्तम्। एतदतर्कितं पुरस्‍तादनायासोपनतं => एतत्+अतर्कितम्+ पुरस्‍तात्+अनायासोपनतम्+ पुरस्‍तादनायासोपनतं हिंसाचरणमवरोद्धुम्, => पुरस्‍तात्+अनायासोपनतम्+ हिंसाचरणम्+अवरोद्धुम्, हिंसाचरणमवरोद्धुम्, => हिंसाचरणम्+अवरोद्धुम्, उग्रवादिनामातङ्कं प्रशमयितुं => उग्रवादिनाम्+आतङ्कम्+ प्रशमयितुम्+ प्रशमयितुं तत्‍कृतमन्‍यायं => प्रशमयितुम्+ तत्+कृतम्+अन्‍यायम्+ तत्‍कृतमन्‍यायं प्रतिकर्तुं => तत्+कृतम्+अन्‍यायम्+ प्रतिकर्तुम्+ प्रतिकर्तुं स्‍वग्रामनगरसीमारक्षणं => प्रतिकर्तुम्+ स्‍वग्रामनगरसीमारक्षणम्+ स्‍वग्रामनगरसीमारक्षणं संविधातुं => स्‍वग्रामनगरसीमारक्षणम्+ संविधातुम्+ संविधातुं च => संविधातुम्+ च सच्‍चारित्र्यसमुदाचारशौर्यसम्‍भृतानां राष्ट्रियभावनाभावितानां => सच्चारित्र्यसमुदाचारशौर्यसम्‍भृतानाम्+ राष्ट्रियभावनाभावितानाम्+ राष्ट्रियभावनाभावितानां भारतीयताभिमानवतां => राष्ट्रियभावनाभावितानाम्+ भारतीयताभिमानवताम्+ भारतीयताभिमानवतां राष्ट्रैक्‍यवादिनां => भारतीयताभिमानवताम्+ राष्ट्रैक्‍यवादिनाम्+ राष्ट्रैक्‍यवादिनां यूनामेका => राष्ट्रैक्‍यवादिनाम्+ यूनाम्+एका यूनामेका => यूनाम्+एका प्रशासनस्‍यापि => प्रशासनस्‍य+अपि संरक्षणमधिगतम्। => संरक्षणम्+अधिगतम्। ‘उग्रवादिनां सर्वविधमन्‍याय्यं => ‘उग्रवादिनाम्+ सर्वविधम्+अन्‍याय्यम्+ सर्वविधमन्‍याय्यं दुष्‍कृत्‍यं => सर्वविधम्+अन्‍याय्यम्+ दुष्‍कृत्‍यम्+ दुष्‍कृत्‍यं विरोद्धुं => दुष्‍कृत्‍यम्+ विरोद्धुम्+ विरोद्धुं तत्‍प्रतीकारमाचरितुं => विरोद्धुम्+ तत्+प्रतीकारम्+आचरितुम्+ तत्‍प्रतीकारमाचरितुं चेयं => तत्+प्रतीकारम्+आचरितुम्+ च+इयम्+ चेयं शान्तिसेना => च+इयम्+ शान्तिसेना सहायतार्थमहर्निशमुद्यता => सहायतार्थम्+अहर्निशम्+उद्यता सत्‍यामावश्‍यकतायां झटित्‍येव => सत्‍याम्+आवश्‍यकतायाम्+ झटिति+एव झटित्‍येव => झटिति+एव घटनास्‍थलमुपगत्‍योग्रवादिनामाततायिनां दमनं => घटनास्‍थलम्+उपगत्‍य+उग्रवादिनाम्+आततायिनाम्+ दमनम्+ दमनं प्रशमनं => दमनम्+ प्रशमनम्+ प्रशमनं च => प्रशमनम्+ च विधास्‍यतीति’। => विधास्‍यति+इति’। इत्‍थं देवेशकृतोद्घोषणायां => इत्थम्+ देवेशकृतोद्घोषणायाम्+ देवेशकृतोद्घोषणायां जातायां => देवेशकृतोद्घोषणायाम्+ जातायाम्+ जातायां सत्‍यां => जातायाम्+ सत्याम्+ सत्‍यां क्षेत्रवासिन: => सत्याम्+ क्षेत्रवासिन: कथं कथमपि => कथम्+ कथम्+अपि कथमपि => कथम्+अपि शान्तिमन्‍वभूवन्। => शान्तिम्+अन्वभूवन्। देवेशश्च => देवेशः+च स्‍वग्रामनगरक्षेत्ररक्षणं कर्तुमुद्युक्तो => स्‍वग्रामनगरक्षेत्ररक्षणम्+ कर्तुम्+उद्युक्त: कर्तुमुद्युक्तो => कर्तुम्+उद्युक्त: दिवानिशं व्‍यचरत्। => दिवानिशम्+ व्‍यचरत्। एतन्‍मध्‍ये => एतत्+मध्‍ये शेरसिंहसङ्घटनस्‍यातङ्कोऽतितरां प्रसृतिमापत्। => शेरसिंहसङ्घटनस्‍य+आतङ्कः+अतितराम्+ प्रसृतिम्+आपत्। प्रसृतिमापत्। => प्रसृतिम्+आपत्। सङ्घटनेनोग्रवादिनां विरोधमाचरतां => सङ्घटनेन+उग्रवादिनाम्+ विरोधम्+आचरताम्+ विरोधमाचरतां तत्‍प्रतीपपुरुषाणां => विरोधम्+आचरताम्+ तत्+प्रतीपपुरुषाणाम्+ तत्‍प्रतीपपुरुषाणां राजनेतॄणां => तत्+प्रतीपपुरुषाणाम्+ राजनेतॄणाम्+ राजनेतॄणां समाजशीर्षस्‍थसज्‍जनानामन्‍येषां => राजनेतॄणाम्+ समाजशीर्षस्‍थसज्‍जनानाम्+अन्‍येषाम्+ समाजशीर्षस्‍थसज्‍जनानामन्‍येषां धार्मिकाणां => समाजशीर्षस्‍थसज्‍जनानाम्+अन्‍येषाम्+ धार्मिकाणाम्+ धार्मिकाणां विशिष्टानामधिकारिणां => धार्मिकाणाम्+ विशिष्टानाम्+अधिकारिणाम्+ विशिष्टानामधिकारिणां च => विशिष्टानाम्+अधिकारिणाम्+ च नामावलिं सूचीनिबद्धां => नामावलिम्+ सूचीनिबद्धाम्+ सूचीनिबद्धां विधाय => सूचीनिबद्धाम्+ विधाय एकैकश: => एक+एकश: पूर्वसूचनाप्रदानपूर्वकं तद्गृह => पूर्वसूचनाप्रदानपूर्वकम्+ तद्गृहे एवमातङ्कशङ्कोद्भावितभयार्तानां प्राय: => एवम्+आतङ्कशङ्कोद्भावितभयार्तानाम्+ प्राय: समेषां तादृक्षाणां => समेषाम्+ तादृक्षाणाम्+ तादृक्षाणां विशिष्टपुरुषाणां => तादृक्षाणाम्+ विशिष्टपुरुषाणाम्+ विशिष्टपुरुषाणां सुरक्षार्थं => विशिष्टपुरुषाणाम्+ सुरक्षार्थम्+ सुरक्षार्थं प्रशासनेनारक्षिणो => सुरक्षार्थम्+ प्रशासनेन+आरक्षिण: प्रशासनेनारक्षिणो => प्रशासनेन+आरक्षिण: तेषां निर्विघ्‍नं => तेषाम्+ निर्विघ्‍नम्+ निर्विघ्‍नं जीवनरक्षणं => निर्विघ्‍नम्+ जीवनरक्षणम्+ जीवनरक्षणं तेभ्‍य => जीवनरक्षणम्+ तेभ्‍य: कर्तुमशक्‍यमेवाभूत्। => कर्तुम्+अशक्‍यम्+एव+अभूत्। देवेशस्‍तदीया => देवेशः+तदीया तदर्थमत्‍यर्थमाकुलीभावेन => तदर्थम्+अत्यर्थम्+आकुली+भावेन तदुपशमनं विधातुं => तदुपशमनम्+ विधातुम्+ विधातुं सुभृशमचेष्टत। => विधातुम्+ सुभृशम्+अचेष्टत। सुभृशमचेष्टत। => सुभृशम्+अचेष्टत। ग्रामक्षेत्रात्‍समीपवर्तिनि => ग्रामक्षेत्रात्+समीपवर्तिनि ह्यातङ्कवादस्‍यातङ्कवादिनां च => हि+आतङ्कवादस्‍य+आतङ्कवादिनाम्+ च प्रबलप्रतिरोधकस्‍तदुन्‍मूलनाय => प्रबलप्रतिरोधकः+तत्+उन्‍मूलनाय उग्रवादिनस्‍तं सिक्‍खगुरं => उग्रवादिनः+तम्+ सिक्‍खगुरम्+ सिक्‍खगुरं सपरिवारं => सिक्‍खगुरम्+ सपरिवारम्+ सपरिवारं निहन्तुं => सपरिवारम्+ निहन्तुम्+ निहन्तुं तदावासे => निहन्तुम्+ तदावासे पूर्वसूचनां प्रैषयन्। => पूर्वसूचनाम्+ प्रैषयन्। तदारक्षका => तदा+आरक्षका: आरक्षिणस्‍तत्‍प्राणरक्षणे => आरक्षिणः+तत्‍प्राणरक्षणे देवेशोऽपि => देवेशः+अपि वृत्तमिदमभिज्ञायात्‍मन: => वृत्तम्+इदम्+अभिज्ञाय+आत्‍मन: बद्धपरिकरस्‍तदावासमयासीत्। => बद्धपरिकरः+तदावासम्+अयासीत्। सर्वेऽपि => सर्वे+अपि निगूढमात्‍मगोपनपुरस्‍सरं तत्र => निगूढम्+आत्‍मगोपनपुरस्‍सरम्+ तत्र बहुकालं प्रतीक्षमाणेषु => बहुकालम्+ प्रतीक्षमाणेषु आधुनिकभीषणास्‍त्रपाणयस्‍तत्राजग्‍मु:। => आधुनिकभीषणास्‍त्रपाणयः+तत्र+आजग्‍मु:। निपुणं निरीक्ष्‍य => निपुणम्+ निरीक्ष्‍य स्‍वीयं यानं => स्वीयम्+ यानम्+ यानं सूदूरं => यानम्+ सूदूरम्+ सूदूरं संस्‍थाप्‍य => सूदूरम्+ संस्‍थाप्‍य सिक्‍खगुरोर्गृहाभ्‍यन्‍तरं प्रवेष्टुमैच्‍छन्। => सिक्‍खगुरोः+गृहाभ्‍यन्‍तरम्+ प्रवेष्टुम्+ऐच्‍छन्। प्रवेष्टुमैच्‍छन्। => प्रवेष्टुम्+ऐच्‍छन्। पूर्वमाग्‍नेयबमाख्‍यशस्‍त्रप्रहारेण => पूर्वम्+आग्‍नेयबम्+आख्‍यशस्‍त्रप्रहारेण तद्गृहं भस्‍मीकृत्‍य => तद्गृहम्+ भस्‍मीकृत्‍य व्‍यापदयितुमुद्यतास्‍तेऽभूवन्। => व्‍यापादयितुम्+उद्यताः+ते+अभूवन्। उग्रवादिनां क्रूरकर्मणां => उग्रवादिनाम्+ क्रूरकर्मणाम्+ क्रूरकर्मणां प्रबलं => क्रूरकर्मणाम्+ प्रबलम्+ प्रबलं भयानकं => प्रबलम्+ भयानकम्+ भयानकं तत् => भयानकम्+ तत् सैन्‍यमवलोक्‍य => सैन्‍यम्+अवलोक्‍य भीतभीतास्‍तदाक्रमणं प्रतिरोद्धुमशक्ता => भीतभीताः+तदाक्रमणम्+ प्रतिरोद्धुम्+अशक्ता: प्रतिरोद्धुमशक्ता => प्रतिरोद्धुम्+अशक्ता: एतस्मिन्‍नन्‍तरे => एतस्मिन्+अन्‍तरे भीतांस्‍तानात्‍मगुप्तिपरान् => भीतान्+तान्+आत्‍मगुप्तिपरान् तानुग्रवादिन => तान्+उग्रवादिनः उग्रवादिनां नायकस्‍तत्‍प्रतिरोधकं => उग्रवादिनाम्+ नायकः+तत्+प्रतिरोधकम्+ नायकस्‍तत्‍प्रतिरोधकं सशस्‍त्रं => नायकः+तत्+प्रतिरोधकम्+ सशस्‍त्रम्+ सशस्‍त्रं सबलं => सशस्‍त्रम्+ सबलम्+ सबलं युवसमूहमवलोक्‍य => सबलम्+ युवसमूहम्+अवलोक्‍य युवसमूहमवलोक्‍य => युवसमूहम्+अवलोक्‍य उच्‍चैरवोचत्- => उच्‍चैः+अवोचत्- यूयमपसरत, => यूयम्+अपसरत, अनेनास्‍मद्वैरिणा => अनेन+अस्‍मत्+वैरिणा समं यूयमपि => समम्+ यूयम्+अपि यूयमपि => यूयम्+अपि पशुमारं हतिमवाप्‍स्‍यथ’ => पशुमारम्+ हतिम्+अवाप्‍स्‍यथ’ हतिमवाप्‍स्‍यथ’ => हतिम्+अवाप्‍स्‍यथ’ देवेशश्चिरात्‍परिचितं ध्‍वनिमाकर्ण्‍य => देवेशः+चिरात्+परिचितम्+ ध्‍वनिम्+आकर्ण्‍य ध्‍वनिमाकर्ण्‍य => ध्‍वनिम्+आकर्ण्‍य चिन्‍तयन्‍नास्‍त- => चिन्‍तयन्+आस्‍त- किमनेनैव => किम्+अनेन+एव योद्धुमद्याहमत्र => योद्धुम्+अद्य+अहम्+अत्र सन्नद्धोऽस्मि! => सन्नद्धः+अस्मि! एनं वचोभिरेव => एनम्+ वचोभिः+एव वचोभिरेव => वचोभिः+एव परिसान्त्वयितुमर्हामि, => परिसान्त्वयितुम्+अर्हामि, मद्वचनपश्रुत्‍य => मद्वचनम्+उपश्रुत्‍य प्राणानपि => प्राणान्+अपि मह्यमर्पयितुं नैव => मह्यम्+अर्पयितुम्+ न+एव नैव => न+एव विमुखीभवेदित्‍यहं विश्वसिमि’। => विमुखीभवेत्+इति+अहम्+ विश्वसिमि’। यावदित्‍थं विचिन्‍तयन् => यावत्+इत्‍थम्+ विचिन्‍तयन् क्षणं व्‍यरमत् => क्षणम्+ व्‍यरमत् तावदेवोग्रवादिनां नायक:- => तावत्+एव+उग्रवादिनाम्+ नायक:- एकं द्वि: => एकम्+ द्वि: त्रिरिति => त्रिः+इति गुलिकाप्रहारमकार्षीत्। => गुलिकाप्रहारम्+अकार्षीत्। गुलिकाऽग्रेसरीभूय => गुलिका+अग्रेसरीभूय पुर:स्थितं देवेशं => पुर:स्थितम्+ देवेशम्+ देवेशं वक्षोविदारणपूर्वकं => देवेशम्+ वक्षोविदारणपूर्वकम्+ वक्षोविदारणपूर्वकं भूमौ => वक्षोविदारणपूर्वकम्+ भूमौ महीमधिपतन् => महीम्+अधिपतन् प्रोच्‍चैश्चक्रन्‍द-अये! => प्रोच्‍चैः+चक्रन्‍द-अये! प्राणेभ्‍योऽपि => प्राणेभ्‍यः+अपि किं कृतवानसि? => किम्+ कृतवान्+असि? कृतवानसि? => कृतवान्+असि? किं मामभिन्‍नं => किम्+ माम्+अभिन्‍नम्+ मामभिन्‍नं मित्रं => माम्+अभिन्‍नम्+ मित्रम्+ मित्रं देवेशमपि => मित्रम्+ देवेशम्+अपि देवेशमपि => देवेशम्+अपि विस्‍मृतवानसि? => विस्‍मृतवान्+असि? शेरसिंहस्‍तदीयं चीत्‍कारध्‍वनिं => शेरसिंहः+तदीयम्+ चीत्‍कारध्‍वनिम्+ चीत्‍कारध्‍वनिं संश्रुत्‍य => चीत्‍कारध्‍वनिम्+ संश्रुत्‍य चात्‍मन: => च+आत्‍मन: शस्‍त्रपरिहारपूर्वकं सवेगं => शस्‍त्रपरिहारपूर्वकम्+ सवेगम्+ सवेगं समेत्‍य => सवेगम्+ समेत्‍य देवेशस्‍योपरि-हा! => देवेशस्‍य+उपरि-हा! त्‍वमिह => त्‍वम्+इह आगतोऽसीति => आगतः+असि+इति साक्रन्‍दं व्‍याहरन् => साक्रन्‍दम्+ व्याहरन् मुहुर्मुहुस्‍तमालिङ्ग्य => मुहुः+मुहुः+तम्+आलिङ्ग्य सोरस्‍ताडं तत्रासौ => सोर:+ताडम्+ तत्र+असौ तत्रासौ => तत्र+असौ रोदितुमुपचक्रमे। => रोदितुम्+उपचक्रमे। इदं विचित्रं => इदम्+ विचित्रम्+ विचित्रं द्वयोर्मित्रयोरुपगूहनात्‍कं => विचित्रम्+ द्वयोः+मित्रयोः+उपगूहनात्मकम्+ द्वयोर्मित्रयोरुपगूहनात्‍कं सङ्गमं => द्वयोः+मित्रयोः+उपगूहनात्मकम्+ सङ्गमम्+ सङ्गमं परिदृश्‍य => सङ्गमम्+ परिदृश्‍य सर्वेऽपि => सर्वे+अपि आरक्षिणश्च => आरक्षिणः+च सर्वास्‍तान् => सर्वाः+तान् यूयं पलायध्‍वम्, => यूयम्+ पलायध्‍वम्, अहमिमं स्‍वीयं => अहम्+इमम्+ स्वीयम्+ स्‍वीयं सुहृदं => स्वीयम्+ सुहृदम्+ सुहृदं परिहृत्‍य => सुहृदम्+ परिहृत्‍य नेतो => न+इत: देवेशश्च => देवेशः+च सन्‍नातिघातमासाद्य => सन्+अतिघातम्+आसाद्य जीवितं न => जीवितम्+ न समक्षं शिशुसदृशं => समक्षम्+ शिशुसदृशम्+ शिशुसदृशं रुदन् => शिशुसदृशम्+ रुदन् आरक्षिभिर्निगृहीत:। => आरक्षिभिः+निगृहीत:। कतिपयमासानन्‍तरं चिकित्‍सालये => कतिपयमासानन्‍तरम्+ चिकित्‍सालये स्‍वास्‍थ्‍यलाभमवाप्‍य => स्‍वास्थ्यलाभम्+अवाप्‍य स्‍वकीयं हृदयाभिन्‍नं => स्‍वकीयम्+ हृदयाभिन्‍नम्+ हृदयाभिन्‍नं मित्रं => हृदयाभिन्‍नम्+ मित्रम्+ मित्रं शेरसिंहं => मित्रम्+ शेरसिंहम्+ शेरसिंहं साक्षात्‍कर्तुमसकृदगमत्। => शेरसिंहम्+ साक्षात्‍कर्तुम्+असकृत्+अगमत्। साक्षात्‍कर्तुमसकृदगमत्। => साक्षात्‍कर्तुम्+असकृत्+अगमत्।