कर्णभारम्
पात्रपरिचयः
सूत्रधारः -	प्रधाननटः
भटः    -	सैनिकः
कर्णः   -	दुर्योधनस्य मित्रम्
शल्यः  -	कर्णस्य सारथिः
शक्रः   -	देवेन्द्रः
देवदूतः -	देवेन्द्रस्य दूतः

कर्णभारम्

(नान्द्यन्ते ततः प्रविशति सूत्रधारः|)
सूत्रधारः---नरमृगपतिवर्ष्मालोकनभ्रान्तनारी
नरदनुजसुपर्वव्रातपाताललोकः|
करजकुलिशपालीभिन्नदैत्येन्द्रवक्षाः
सुररिपुबलहन्ता श्रीधरोस्तु श्रिये वः || 1 ||
एवमार्यमिश्रान् विज्ञापयामि| (परिक्रम्य, कर्णं दत्त्वा|) अये किं नु खलु मयि विज्ञापनव्यग्रे शब्द इव श्रूयते| अङ्ग! पश्यामि| 
(नेपथ्ये)
भो भो! निवेद्यतां निवेद्यतां महाराजायाङ्गेश्वराय|
सूत्रधारः---भवतु विज्ञातम्|
संग्रामे तुमुले जाते कर्णाय कलिताञ्जलिः|
निवेदयति संभ्रान्तो भृत्यो दुर्योधनाज्ञया || 2 ||
(निष्क्रान्तः)
|| इति प्रस्तावना ||

(ततः प्रविशति भटः|)
भटः---भो भोः! निवेद्यतां निवेद्यतां महाराजायाङ्गेश्वराय युद्धकाल उपस्थित इति|
करितुरगरथस्थैः पार्थकेतोः पुरस्तात्
मुदितनृपतिसिंहैः सिंहनादः कृतोऽद्य|
त्वरितमरिनिनादैर्दुस्सहालोकवीरः
समरमधिगतार्थः प्रस्थितो नागकेतुः || 3 ||
(परिक्रम्य विलोक्य) अये अयमङ्गराजः समरपरिच्छदपरिवृतः शल्यराजेन सह स्वभवनान्निष्क्रम्येत एवाभिवर्तते| भोः किं नु खलु युद्धोत्सवप्रमुखस्य दृष्टपराक्रमस्याभूतपूर्वो हृदयपरितापः| एष हि
अत्युग्रदीप्तिविशदः समरेऽग्रगण्यः
शौर्ये च संप्रति सशोकमुपैति धीमान्|
प्राप्ते निदाघसमये घनराशिरुद्धः
सूर्यः स्वभावरुचिमानिव भाति कर्णः || 4 ||
यावदपसर्पामि| (निष्क्रान्तः)
(ततः प्रविशति यथानिर्दिष्टः कर्णः शल्यश्च)
कर्णः---
मा तावन्मम शरमार्गलक्षभूताः
संप्राप्ताः क्षितिपतयः सजीवशेषाः|
कर्तव्यं रणशिरसि प्रियं कुरूणां
द्रष्टव्यो यदि स भवेद्धनञ्जयो मे || 5 ||
शल्यराज! यत्रासावर्जुनस्तत्रैव चोद्यतां मम रथः|
शल्यः---बाढम् (चोदयति|)
कर्णः---अहो नु खलु
अन्योन्यशस्त्रविनिपातनिकृत्तगात्र 
योधाश्ववारणरथेषु महाहवेषु|
क्रुद्धान्तकप्रतिमविक्रमिणो ममापि
वैधुर्यमापतति चेतसि युद्धकाले || 6 ||
भोः कष्टम्|
पूर्वं कुन्त्यां समुत्पन्नो राधेय इति विश्रुतः|
युधिष्ठिरादयस्ते मे यवीयांसस्तु पाण्डवाः || 7 ||
अयं स कालः क्रमलब्धशोभनो
गुणप्रकर्षो दिवसोऽयमागतः|
निरर्थमस्त्रं च मया हि शिक्षितं
पुनश्च मातुर्वचनेन वारितः || 8 ||
भोः शल्यराज! श्रूयतां ममास्त्रस्य वृत्तान्तः|
शल्यः---ममाप्यस्ति कौतूहलमेनं वृत्तान्तं श्रोतुम्|
कर्णः---पूर्वमेवाहं जामदग्न्यस्य सकाशं गतवानस्मि|
शल्यः---ततस्ततः|
कर्णः---ततः,
विद्युल्लताकपिलतुङ्गजटाकलाप-
मुद्यत्प्रभावलयिनं परशुं दधानम्|
क्षत्रान्तकं मुनिवरं भृगुवंशकेतुं
गत्वा प्रणम्य निकटे निभृतः स्थितोऽस्मि || 9 ||
शल्यः---ततस्ततः|
कर्णः---ततो जामदग्निना ममाशीर्वचनं दत्त्वा पृष्टोऽस्मि| को भवान् किमर्थमिहागत इति|
शल्यः---ततस्ततः|
कर्णः---ततः भगवन् अखिलान्यस्त्राण्युपशिक्षितुमिच्छामीत्युक्तवानस्मि| 
शल्यः---ततस्ततः|
कर्णः---ततः उक्तोऽहं भगवता ब्राह्मणेषूपदेशं करिष्यामि न क्षत्रियाणामिति|
शल्यः---अस्ति खलु भगवतः क्षत्रियवंश्यैः पूर्ववैरम्| ततस्ततः|
कर्णः---ततो नाहं क्षत्रिय इत्यस्त्रोपदेशं ग्रहीतुमारब्धं मया|
शल्यः---ततस्ततः|
कर्णः---ततः कतिपयकालातिक्रमे कदाचित् फलमूलसमित्कुशकुसुमाहरणाय गतवता गुरुणा सहानुगतोऽस्मि|
शल्यः---ततस्ततः|
कर्णः---ततः स गुरुर्वनभ्रमणपरिश्रमान्मदङ्के निद्रावशमुपगतः|
शल्यः---ततस्ततः|
कर्णः---ततः|
कृत्ते वज्रमुखेन नाम कृमिणा दैवान्ममोरुद्वये
निद्राच्छेदभयादसह्यत गुरोर्धैर्यात्तदा वेदना|
उत्थाय क्षतजाप्लुतः स सहसा रोषानलोद्दीपितो
बुद्ध्वा मां च शशाप कालविफलान्यस्त्राणि ते सन्त्विति || 10 ||
शल्यः---अहो कष्टमभिहितं तत्रभवता|
कर्णः---परीक्षामहे तावदस्त्रस्य वृत्तान्तम्| (तथा कृत्वा) एतान्यस्त्राणि निर्वीर्याणीव लक्ष्यन्ते| अपि च|
इमे हि दैन्येन निमीलितेक्षणा
मुहुः स्खलन्तो विवशास्तुरङ्गमाः|
गजाश्च सप्तच्छददानगन्धिनो
निवेदयन्तीव रणे निवर्तनम् || 11 ||
शङ्खदुन्दुभयश्च निःशब्दाः|
शल्यः---भोः कष्टं किं नु खल्विदम्|
कर्णः---शल्यराज! अलमलं विषादेन|
हतोऽपि लभते स्वर्गं जित्वा तु लभते यशः|
उभे बहुमते लोके नास्ति निष्फलता रणे || 12 ||
अपि च
इमे हि युद्धेष्वनिवर्तिताशा
हयाः सुपर्णेन समानवेगाः|
श्रीमत्सु काम्बोजकुलेषु जाता
रक्षन्तु मां यद्यपि रक्षितव्यम् || 13 ||
अक्षयोऽस्तु गोब्राह्मणानाम्| अक्षयोऽस्तु पतिव्रतानाम्| अक्षयोऽस्तु रणेष्वपराङ्मुखानां योधपुरुषाणाम्| अक्षयोऽस्तु मम प्राप्तकालस्य| एष भोः प्रसन्नोऽस्मि|
समरमुखमसह्य पाण्डवानां प्रविश्य
प्रथितगुणगणाढ्यं धर्मराजं च बद्ध्वा|
मम शरवरवेगैरर्जुनं पातयित्वा
वनमिव हतसिंहं सुप्रवेशं करोमि || 14 ||
शल्यराज! यावद्रथमारोहावः|
शल्यः---बाढम्| 
(उभौ रथारोहणं नाटयतः|)
कर्णः--शल्यराज! यत्रासावर्जुनस्तत्रैव चोद्यतां मम रथः|
(नेपथ्ये)
भो कण्ण! महत्तरं भिक्ख याचेमि| [भोः कर्ण! महत्तरां भिक्षां याचे|]
कर्णः---(आकर्ण्य) अये वीर्यवान् शब्दः|
श्रीमानेष न केवलं द्विजवरो यस्मात्प्रभावो महा-
नाकर्ण्य स्वरमस्य धीरनिनदं चित्रार्पिताङ्गा इव|
उत्कर्णस्तिमिताञ्चिताक्षवलितग्रीवार्पिताग्राननास्तिष्ठन्त्यश्ववशाङ्गयष्टि सहसा यान्तो ममैते हयाः || 15 ||
आहूयतां स विप्रः| न न| अहमेवाह्वयामि| भगवन्नित इतः|
(ततः प्रविशति ब्राह्मणरूपेण शक्रः|)
शक्रः---भो मेघाः! सूर्येणैव निवर्त्य गच्छन्तु भवन्तः| (कर्णमुपगम्य)
भो कण्ण! महत्तरं भिक्खं याचेमि| [भोः कर्ण! महत्तरां भिक्षां याचे|]
कर्णः---दृढं प्रीतोऽस्मि भगवन्!
यातः---
कृतार्थगणनामहमद्य लोके
राजेन्द्रमौलिमणिरञ्जितपादपद्मः|
विप्रेन्द्रपादरजसा तु पवित्रमौलिः
कर्णो भवन्तमहमेष नमस्करोमि || 16 ||
शक्रः---(आत्मगतम्) किं नु खलु मया वक्तव्यं, यदि दीर्घायुर्भवेति वक्ष्ये दीर्घायुर्भविष्यति| यदि न वक्ष्ये मूढ इति मां परिभवति| तस्मादुभयं परिहृत्य कि नु खलु वक्ष्यामि| भवतु दृष्टम्| (प्रकाशम्) भो कण्ण! सुय्ये विअ, चन्दे विअ, हिमवन्ते विअ, रागले विअ, चिट्ठदु दे जसो|
[भोः कर्ण! सूर्य इव, चन्द्र इव, हिमवान् इव, सागर इव तिष्ठतु ते यशः|]
कर्णः---भगवन्! किं न वक्तव्यं दीर्घायुर्भवेति| अथ वा एतदेव शोभनम्| कुतः---
धर्मो हि यत्नैः पुरुषेण साध्यो 
भुजङ्गजिह्वाचपला नृपश्रियः|
तस्मात् प्रजापालनमात्रबुद्ध्या 
हतेषु देहेषु गुणा धरन्ते || 17 ||
भगवन्, किमिच्छसि| किमहं ददामि|
शक्रः--महत्तरं भिक्ख याचेमि| [महत्तरां भिक्षां याचे|]
कर्णः---महत्तरां भिक्षां भवते प्रदास्ये| श्रूयन्तां मद्विभवाः|
गुणवदमृतकल्पक्षीरधाराभिवर्षि
द्विजवर! रुचितं ते तृप्तवत्सानुयात्रम्|
तरुणमधिकमर्थिप्रार्थनीयं पवित्रम्|
विहितकनकशृङ्गं गोसहस्रं ददामि || 18 ||
शक्रः---गोसहस्सं त्ति| मुहुत्तअं खिरं पिबामि| णेच्छामि कण्ण! णेच्छामि| [गोसहस्रमिति| मुहूर्तकं क्षीरं पिबामि| नेच्छामि कर्ण! नेच्छामि|]
कर्णः---किं नेच्छति भवान्| इदमपि श्रूयताम्|
रवितुरगसमानं साधनं राजलक्ष्म्याः
सकलनृपतिमान्यं मान्यकाम्बोजजातम्|
सुगुणमनिलवेगं युद्धदृष्टापदानं
सपदि बहुसहस्रं वाजिनां ते ददामि || 19 ||
शक्रः---अस्स त्ति| मुहुत्तअं आलुहामि| णेच्छामि कण्ण! णेच्छामि|
[अश्व इति| मुहूर्तकमारोहामि| नेच्छामि कर्ण! नेच्छामि|]
कर्णः---किं नेच्छति भगवन्| अन्यदपि श्रूयताम्|
मदसरितकपोलं षट्पदैः सेव्यमानं
गिरिवरनिचयाभं मेघगम्भीरघोषम्|
सितनखदशनानां वारणानामनेकं
रिपुसमरविमर्दं वृन्दमेतद्ददामि || 20 ||
शक्रः---गअ त्ति| मुहुत्तअं आलुहामि| णेच्छामि कण्ण! णेच्छामि|
[गज इति| मुहूर्तकमारोहामि| नेच्छामि कर्ण! नेच्छामि|]
कर्णः---किं नेच्छति भवान्| अन्यदपि श्रूयताम्| अपर्याप्तं कनकं ददामि|
शक्रः---गह्णिअ गच्छामि| (किंचिद् गत्वा) णेच्छामि कण्ण! णेच्चामि| 
[गृहीत्वा गच्छामि| नेच्छामि| कर्ण! नेच्छामि|]
कर्णः---तेन हि जित्वा पृथिवीं ददामि|
शक्रः---पुहुवीए किं परिस्सम्| [पृथिव्या किं करिष्यामि|]
कर्णः---तेन ह्यग्निष्टोमफलं ददामि|
शक्रः---अग्गिट्ठोमफलेण किं कय्यं| [अग्निष्टोमफलेन किं कार्यम्|]
कर्णः---तेन हि मच्छिरो ददामि|
शक्रः---अविहा अविहा| [अविहा अविहा|]
कर्णः---न भेतव्यं न भेतव्यम्| प्रसीदतु भवान्| अन्यदपि श्रूयताम्|
अङ्गैः सहैव जनितं मम देहरक्षा
देवासुरैरपि न भेद्यमिदं सहस्रैः|
देयं तथापि कवचं सह कुण्डलाभ्याम्|
प्रीत्या मया भगवते रुचितं यदि स्यात् || 21 ||
शक्रः---(सहर्षम्|) देदु, देदु| [ददातु, ददातु|]
कर्णः---(आत्मगतम्) एष एवास्य कामः| किं नु खल्वनेककपटबुद्धेः कृष्णस्योपायः| सोऽपि भवतु| धिगयुक्तमनुशोचितुम्| नास्ति संशयः| (प्रकाशम्) गृह्यताम्|
शल्यः---अङ्गराज! न दातव्यं न दातव्यम्|
कर्णः---शल्यराज! अलमलं वारयितुम्| पश्य
शिक्षा क्षयं गच्छति कालपर्ययात्
सुबद्धमूला निपतन्ति पादपाः|
जलं जलस्थानगतं च शुष्यति
हुतं च दत्तं च तथैव तिष्ठति || 22 ||
तस्माद् गृह्यताम्| (निकृत्य ददाति|)
शक्रः---(गृहीत्वा आत्मगतम्|) हन्त गृहीते एते| पूर्वमेवा(हम?)र्जुनविजयार्थं सर्वदेवैर्यत् समर्थितं तदिदानीं मयानुष्ठितम्| तस्मादहमप्यैरावतमारुह्यार्जुनकर्णयोर्द्वन्द्वयुद्धं पश्यामि| (निष्क्रान्तः|)
शल्यः---भो अड्गराज! वञ्चितः खलु भवान्|
कर्णः--- केन|
शल्यः---शक्रेण|
कर्णः---न खलु| शक्रः खलु मया वञ्चितः| कुतः
अनेकयज्ञाहुतितर्पितो द्विजैः
किरीटिमान् दानवसङ्घमर्दनः|
सुरद्विपास्फालनकर्कशाड्गुलि-
र्मया कृतार्थः खलु पाकशासनः || 23 ||
(प्रविश्य ब्राह्मणरूपेण)
देवदूतः---भोः कर्ण! कवचकुण्डलग्रहणाज्जनितपश्चात्तापेन पुरन्दरेणानुगृहीतोऽसि| पाण्डवेष्वेकपुरुषवधार्थममोघमस्त्रं विमला नाम शक्तिरियं प्रतिगृह्यताम्|
कर्णः---धिग्, दत्तस्य न प्रतिगृह्णामि|
देवदूतः---ननु ब्राह्मणवचनाद् गृह्यताम्|
कर्णः---ब्राह्मणवचनमिति| न मयातिक्रान्तपूर्वम्| कदा लभेय|
देवदूतः---यदा स्मरसि तदा लभस्व|
कर्णः---बाढम्| अनुगृहीतोऽस्मि| प्रतिनिवर्ततां भवान्|
देवदूतः---बाढम्| (निष्क्रान्तः|)
कर्णः---शल्यराज! यावद्रथमारोहावः|
शल्यः---बाढम्| (रथारोहणं नाटयतः)
कर्णः---अये शब्द इव श्रूयते| किं नु खल्विदम्
शङ्खघ्वनिः प्रलयसागरघोषतुल्यः
कृष्णस्य वा न तु भवेत्स तु फाल्गुनस्य|
नूनं युधिष्ठिरपराजयकोपितात्मा
पार्थः करिष्यति यथाबलमद्य युद्धम् || 24 ||
शल्यराज! यत्रासावर्जुनस्तत्रैव चोद्यतां मम रथः|
शल्यः---बाढम्|
(भरतवाक्यम्)
सर्वत्र सम्पदः सन्तु नश्यन्तु विपदः सदा|
राजा राजगुणोपेतो भूमिमेकः प्रशास्तु नः || 25 ||
(निष्क्रान्तौ|)
|| कर्णभारमवसितम् ||